(1146 rkps XV w. Czibina, 1245 rkps XV w. Cibina, 1309 or. Chybina, 1310 kop. XV w. i 1327 or. Cybina, 1365 Czybyna, 1366 kop. XV w., obl. 1775 Czibyna, 1424 Czybina, 1531 Cybyna) rz., prawy dopływ Warty, źródła pod wsią Nekielka¹Źródła rz. C. oraz jej przebieg na odcinku od źródeł do wsi Iwno (3 km na E od Kostrzyna) ustalił bezspornie na podstawie terenowych badań toponomastycznych J. Gołaski, Skąd wypływa Cybina? „Przegląd Geodezyjny”, 45 (1973), nr 3, s. 113-115. Tamże szczegółowe omówienie dotychczasowych, błędnych i sprzecznych informacji na ten temat, zawartych zarówno w publikacjach, głównie o charakterze słownikowym i encyklopedycznym, jak i opracowaniach kartograficznych do czasów najnowszych. Charakterystyczną dla genezy mylnych wiadomości o źródłach rz. C. jest cytowana tutaj błędna informacja z poł. XV w. w Chorografii Jana Długosza (DA 1, 82), ok. 9 km na E od Kostrzyna, ujście naprzeciw północno-wschodniego krańca terenów dawnej cytadeli m. Poznania (czyli miejsca także nie istniejącego obecnie folw. Bonin; Źr. Kart. Pozn. nr 14).

[Pow. pozn.]

1146 rkps XV w. ks. Władysław [II] obległ młodszych braci w Poznaniu i poniósł w walce z nimi taką klęskę, że dwie rzeki, C. i Główna, koło których toczyła się bitwa, napełnione krwią poległych, [uchodząc do Warty] podniosły jej brzegi (MPH n. 8, 52); 1245 w sporze z mieszkańcami Śródki [k. Poznania] o błonie na pastwiska i in. użytki uzyskane przez nich od księcia [imię nie podane], bp [Boguchwał II] z kapitułą kat. pozn. otrzymują pełne pr. do obszaru, na którym znajduje się wieś → Chartowo, a którego gran. od E biegną od drugiego mostu [na rz. C.?] na drodze do kościoła Ś. Małgorzaty [w Śródce, a stąd prowadzą] prosto na S za C. aż do wzgórza wsi Rataje (MPHn. 6 s. 8 nr 42); 1353 obl. 1448 wg przyw. sprzedaży sołectwa w → Gotartowie [obecnie Gortatowo k. Kostrzyna] sołtys może postawić na rz. C. 2 jazy, między którymi wolno mu łowić ryby przy pomocy 1 rybaka siecią słępnicą aż do stawu [młyńskiego?] zw. Gruszczyński (Cruszcinsky); kmiecie także mogą mieć jazy, każdy po jednym, bez przeszkadzania sołtysowi w połowach; ponadto sołtys i kmiecie otrzymują łąkę, czyli bagno k. rzeki, od stawiska aż do kąta tej łąki (AC 1 nr 352); 1396 Mroczek [z Kleszczewa, pow. pyzdr.] podcz. pozn. [brat Piotra Kota z Tarnowa k. Kostrzyna, pow. gnieźn.] właśc. mł. w Prądnie [obecnie Promno k. Kostrzyna, pow. gnieźn.] w sporze z prepozytem kat. pozn. o połowy ryb w rzece [C.] „seu lacu” [we wsi Góra k. Kostrzyna, pow. pozn.] (Lek. 1 nr 2258; tegoż sporu m. in. o jez. k. Góry dot. także dok. z r. 1399: Lek. 1 nr 2846; Wp. 3 nr 1997); 1411 wyrokiem sądu polubownego w sporze między braćmi Mroczkiem [z Kleszczewa] podsędkiem pozn. i Piotrem Kotem z Tarnowa, właśc. mł. w Prądnie, a Winc. z Marcinkowa [którego?] dziekanem gnieźn. i kan. pozn., posiadaczem mł. w Górze, temuż Piotrowi zezwala się na kopanie rowu od grobli jego mł. w Prądnie na brzegu wsi Góra [i rz. C.] aż do jez. [Górskiego] wzdłuż starego odpływu (decursum) rz. C.; połów ryb w tym rowie ma być wspólny dla wsi Góra i Prądno, a Piotr nie będzie wzbraniać wycinania zarośli do budowy przeprawy przez rów dla przewożenia siana do wsi Góry; dla oznaczenia granicy na dawnej rz. C. i jej łożysku (matrica ipsius wlgariter samica) prep. Winc. może powbijać pale (Wp. 5 nr 187; CP 2 k. 71v-72)²Również w Prądnie [obecnie Promno] znajdowały się 3 młyny, niewątpliwie położone w pobliżu ujścia C. do Jez. Góra lub wypływu tej rz. z tegoż jez.: Nadolnik, Borowy Młyn i in. bez nazwy – w tekście hasła nie wymienione, ze względu na przynależność Prądna do historycznego pow. gnieźn; 1424 wyrokiem króla Władysława Jag. i sądu polubownego w sporze między Andrzejem Łaskarzem bpem i kap. pozn. a m. Poznaniem, tenże bp i kap. zostają zobowiązani do wybudowania pod karą 1000 grz. w ciągu 2 l. nowego mostu dla użytku publicznego na rz. C. za pałacem biskupim, między katedrą a Ostrówkiem oraz do naprawiania in. mostów wraz z groblą, która prowadzi przez błonie [w → Chwaliszewie] od wzgórza (a summo) katedry [Ostrowa Tumskiego] aż do dużego mostu na rz. Warcie, tak jak to przedtem czynili; ponieważ katedra pozn. od dawna miała niemałe zyski z przepraw wodnych (nauigium et naulum) przez rz. C. w czasie powodzi, dla rekompensaty wolno będzie poborcy katedralnemu po wybudowaniu mostu na C. pobierać cło mostowe po 1/2 gr od każdego wozu na cele naprawy mostów; cło mają płacić [kupcy] wywożący dla zysku zakupione w Poznaniu zboże, kury, jaja i in. towary, natomiast zwolnieni będą od niego mieszczanie i przedmieszczanie Poznania oraz mieszkańcy wsi położonych w odległości od 1-4 mil od Poznania, przywożący na targi tego miasta wspomn. żywność i drewno lub bydło i trzodę (peccora et pecudes); w zamian wolne będą od cła przewożone przez most m. Poznania kamienie młyńskie dla młynów bpa i kap. oraz inne rzeczy dla duchownych kat. pozn.; w okresie 2 l. przed zbudowaniem mostu na C. każda ze stron będzie mogła korzystać z przewozów rzeką (in navigando) według własnych praw (Wp. 5 nr 393, reg. 395); 1424, 1439-41, 1450 dwór bpa pozn. [na Ostrowie Tumskim] nad rz. C. (1424 → wyżej; RH 10, 273; AC 2 nr 1087, 1090, 1113; ACC 55, 101v); 1442 Andrzej bp. pozn. nadaje mieszkańcom m. Środka 33 ł. w zaroślach (rubeta) wsi Główna za mł. zw. → Łączny Młyn po obu stronach [drogi] ku Kostrzynowi od folw. biskupiego aż do rz. C. i mł. zw. → Nowy Młyn (Wp. 5 nr 692); 1444 król Władysław [Warn.] zezwala na lokowanie miasta na pr. magd. w Ostrówku, położonym między m. Śródką bpa pozn. a rz. C. płynącą niedaleko od kat. pozn. (Wp. 5 nr 736); poł. XV w. [rz.] C., która źródło [bierze] z jezior m. Pobiedziska, a która uchodzi [do Warty] w m. Poznaniu za katedrą (DA 1, 82); 1450 kap. pozn. zatwierdzając Janowi wójtowi m. Ostrówka przyw. [bez daty] na wójtostwo tamże, nadaje mu m. in. wolny plac na brzegu rz. C., w miejsce placu, który posiadał k. jatek w tym mieście (CP 3 nr 91); 1460 kap. pozn. odbiera mieszczanom w Ostrówku z powodu ich buntu pobór cła i dozór nad mostem [na rz. C.] przekazując cło mostowe na 10 l. mieszczanom z → Chwaliszewa (AC 1 nr 538); kap. pozn. zezwala kanonikom i prałatom oraz ich rybakom na wspólne połowy ryb w C., tak jak to było dawniej, a zarządca wód kapituły nie będzie zezwalać na połowy rybakom grodu pozn. w tych wodach z powodu „mala sequela” (AC 1 nr 545); 1469 kap. pozn. rozstrzygając spór o rybołówstwo w rz. C. między sobą a [Winc.] Strzałkowskim archidiakonem pszczewskim, który otrzymał w dożywocie nadzór nad tym rybołówstwem, ustala sposób rozdziału złowionych ryb między członków kapituły, rybaków i archidiakona; zabrania ponadto temuż pod sankcją zakazu [korzystania z] tej rzeki dopuszczania do połowów w niej rybaków grodu [pozn.] z powodu „mala sequela” (AC 1 nr 613); 1470 Andrzej Bniński bp pozn. zezwala młynarzowi mł. [→ Jankowo Młyn] na rz. C. położonego między wsiami Biskupice [k. Pobiedzisk, pow. pozn.] i Jankowo [k. Kostrzyna, pow. pozn.] na połów ryb w tej rzece, poczynając od mł. aż do rz. Rudki, z wyjątkiem połowów niewodem; młynarz ma zatrzymywać 1/3 ryb, a 2/3 oddawać winien panom młyna (CP 3 nr 26); kap. pozn. zezwala Hanczelowi łaziebnikowi z Szamotuł, biegłemu cyrulikowi, zbudować łaźnię w m. Ostrówku na brzegu rz. C., na potrzeby kap. i jej czeladzi, nadając temuż Hanczelowi i jego potomkom pr. wolnego rybołówstwa w rz. C. na jej odcinku rz. należącym do kap., przy pomocy 1 rybaka i wszelkimi sieciami (CP 3 nr 29); 1500-04 budowa nowych mostów na rz. Starej Warcie i rz. C. w miejsce zniszczonych przez powódź (Now. 1, 117); 1513 kap. pozn. zawiera umowę z Mac. Drabem w sprawie budowy nowej grobli na rz. C. między „Summum Poznaniensem” [Ostrowem Tumskim] a m. Ostrówkiem; grobla ma być usypana powyżej (supra) mostu na C., mieć 40 łokci długości, poczynając od muru [Ostrowa] aż do m. Ostrówka oraz 20 łokci szerokości; wspomn. Drab ma założyć pod groblą 3 „fundamenta alias zamky”, szerokie po 3 łokcie i umocnić ją z obu stron palami (robora alias tarasy) oraz oczyścić miejsce pod upusty i budowę młyna; za prace wspomn. Drab ma otrzymać 46 grz. i 2 ćw. mąki na początek robót (AC 1 nr 1045); 1517 Jan Lubrański bp pozn. daje kap. pozn. błonie na S od m. Śródki, położone między błoniem kap. w stronę „Summum” a błoniem kl. Ś. Jana wraz z rz. C. w tym miejscu przepływającą, w celu zbudowania stawu dla młyna, który ma tu stanąć w miejsce mł. biskupiego z m. Śródki (A nr 225); 1531 Pan Prądzyński [z Prądna, obecnie Promno k. Kostrzyna, pow. gnieźn.] poprowadził wody rz. C. w nowe łożysko, wypuszczając je pozostałym, starym łożyskiem, przez co zabrakło we wsi Góra [k. Kostrzyna, pow. pozn.] należącej do kap. pozn., [wody dla] łąk położonych na bagnach od strony Prądna (CP 111, 121); 1564 młyny k. m. Środki na rz. C.→ Łączny Młyn,→ Szklany Młyn, → Nowy Młyn, zob. też niżej.

Młyny na C.: → m. Środka, mł. k. kościoła Ś. Małgorzaty 1288-1508; → Przedpełka Młyn k. m. Środki 1310; → Szklany Młyn k. Środki 1310-1580; → Jankowo Młyn k. Kostrzyna 1365-1580; → Borowy Młyn [k. Swarzędza] 1366-1563; → Łączny Młyn k. Środki 1382-1580; → Nowy Młyn [k. Śródki] 1441-1592; → Olszowy Młyn [k. m. Śródki] 1445-1580; → Świętojański Młyn k. m. Środki 1497-1580.

Młyny [na C.] bez nazwy w źródłach: → Kobyle Pole [k. Poznania] 1382-1580; → Góra [k. Kostrzyna, pow. pozn.] 1411-1563; → Glinka Szlachecka 1472- 1564; → Uzarzewo 1508-63; → Glinka Popowa [obecnie Duchowna] 1510-63; → Iwno [k. Kostrzyna, pow. pozn.] 1510-80; → Gotartowo [obecnie Gortatowo] 1580; → m. Ostrówek [k. Poznania] a. 1580³Podano tu wsie położone nad rz. C. oraz jeziorami, przez które przepływa ta rz., chociaż źródła informujące o młynach istniejących w tych wsiach nie wymieniają wprost rz. C.