(1331 Schlope, 1349 Slopa, 1352 Sloppe, 1378 kop. XV w. municipium Czlopense, 1381 [fals. XVI w.] Szlopa, [1402-08] Sluppe, 1458 Clopa, 1557 Czlopa, 1944 Schloppe) miasto.

1. Zwierzchność państwowa nad Cz. 1352 Ludwik Rzymianin margr. Brand. panem feudalnym S. → p. 3; 1364 tenże w podziale z bratem Ottonem otrzymuje ziemie na E od Odry, m. in. S. (Wp. 3 nr 1518 ); 1378 fosa, blanki → p. 6; [1402-08] Krzyżacy wymieniają m. in. S. wśród miast i zamków należących niegdyś do Nowej Marchii (Wrede 118); 1432 wójt Nowej Marchii wymienia m. in. S. wśród miast, które należały do Nowej Marchii, a obecnie Polacy uzurpują sobie do nich prawa (Neumark nr 693).

1352 n. m. (opidum) S. (CDB B 2. s. 345); 1349 n. par. własna w archidiakonacie między Notecią a Drawą (Wp. 2 nr 1284); 1506 n. pow. pozn. (PG 13, 78).

2. 1331 droga z Tuczna do S. (Schultz 98); 1378 m. (municipium) otoczone fosą [i murami] → p. 6; 1352 młyn w mieście i młyn pod miastem → p. 3; [1546-48 fals.] 1245 rzeka [→ Słopica, obecnie Cieszynka] opływa m. S. (Wp. 1 nr 249); 1558 granica m. S. z dobrami Czarnkowskich → Człopa dobra.

3. Własn. margrabska, później szlachecka, 1349 w S. 80 ł. wolnych [korzystających z wolnizny] → p. 5; 1352 Ludwik Rzymianin margr. brand. nadaje w lenno stren. Jakubowi i Heinzowi Boytinom 1/2 m. S., młyn w mieście, 1/2 młyna pod miastem wraz z wsiami [→ Człopa dobra] i puszczą (CDB B 2 s. 344-345; CDB B 6 s. 86-87).

1378 n. m. Człopa w posiadaniu Czarnkowskich → Człopa dobra; 1397 Winc. Czarnkowski w sporze z [Sędziwojem Świdwą z Szamotuł] wdą pozn. z powodu obrabowania mieszczan z S. na drodze król. na szkodę 52 grz. (Lek. 1 nr 2335; por. inne spory tychże → Czarnków dobra p. 3, r. 1394-97).

1458 m. C. ma dostarczyć 4 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129).

1580 z m. Cz. płacą pobór [a nie szos!]: [Piotr Czarnkowski], kaszt. pozn. od kawałków ról (frusti agri) 5 fl. i 6 gr, od 5 zagr. i 5 komorników, od [9?] rzem. i od młyna o 1 kole, a Jadwiga Czarnkowska [wd. po Wojc. Sędziwoju] od kawałków ról 5 fl. i 6 gr., od 27 zagr., 8 rzem., młyna o 1 kole i stępy (ŹD 44).

5. 1349 Henryk archid. ziem położonych między Notecią a Drawą przedkłada bpowi pozn. rejestr osad, z których mają być płacone bpowi dziesięciny, m. in. wymienia S. (Wp. 2 nr 1284).

1424-80, 1545, 1618 plebani w Cz.: 1424-25 Wacław, 1445 Jakub, 1456 Klemens, 1458-60 Maciej, 1545 Jakub, 1618 po odzyskaniu kościoła z rąk innowierców Zofagius albo Lofagius (Now. 2, 394-395).

1628 do par. Cz. należą wsie: Bercholt [obecnie Brzeźniak], Bukowo, Gołęża [obecnie Golin], Gogolice [obecnie Jaglice], Niekursko, Wołowe Lasy, Załomie; znajdują się w nich kaplice zbudowane niegdyś przez innowierców (AV 7, 14).

6. 1378 Świętobor ks. szczeciński oblegał m. Cz.; gdy fosa wyschła, podszedł pod blanki, lecz wobec dzielnej obrony odstąpił od miasta → Człopa dobra.

[1403-07] Baldwin Stal wójt Nowej Marchii donosi wielkiemu mistrzowi Zak. Krzyż., że Hasso v. Uchtenhagen i Syffert von Steglitz oraz ludzie Güntersbergów i ludzie ze Stargardu [Szczecińskiego] utworzyli oddział liczący 300 ludzi i spalili oraz spustoszyli Cz. (Neumark nr 192); 1421 Sędziwój z Ostroroga wda pozn. upomina się o ludzi uwięzionych w Nowej Marchii oraz o woły i konie zabrane przez Wedla pod Człopą (Neumark nr 460).

7. 1404? 1405? (Neumark nr 124).

Uwaga: Wzmianka o m. Cz. w falsyfikacie z 1362 r. → Człopa dobra, Uwaga. Falsyfikat czarnkowski z 1245 r. (Wp. 1 nr 249) nie wymienia m. Cz. (taką błędną informację zawiera praca zbiorowa Miasta polskie w tysiącleciu, Wrocław 1965, t. 1 s. 573); → Czarnków dobra p. 3.

Księgi ławnicze m. Cz. z drugiej połowy XVI w. przechowywane były do 1939 r. w Archiwum Państwowym w Gdańsku (Schulz Netzegau 211). Obecnie ich tam nie ma.