(1356 kop. XV w. Gieszierzicze, 1375 kop. 1528 Jesewysko, 1388 or. Jeszerzicze, 1394 Gezericzcza, 1397 Gezerzicz, 1408 Jezerzicze, [Yeszerzicze], Jeszorka!, 1420 Jezdzerzicze, 1424 Yezerzicze, 1435 Geszierzycze, 1445 Gyeszerzicze, 1448 Gyezerziczc, 1465 Jezyerzycze) 8,5 km na NW od Krzywinia.

1. 1435 n. pow. kośc. (PG 1, 115); 1563 n. par. Wonieść (ASK I 4, 203).

2. 1388 Maciej, Filip i Wincenty bracia z Drzeczkowa [i? – luka w tekście] Morkowa, Adam i Mikołaj z Woliszewa [obecnie Olszewo], Jarota i Bogusław z Wilkowa [Polskiego] i S[ulewa?, obecnie Sulejewo k. Osieczny – pierwsza litera nazwy odczytana jako G., następnych brak] oraz Szczepan (Stephanus), Iwo, Jan i Sasin z Karmina zezwalają Janowi kaszt. przem. i Maciejowi kaszt. mod. dziedzicom z J. i z Paruszewa [pow. pyzdr.] na przeprowadzenie rowu z Grodnicy i Piwniczysk [obiekty niezident. k. Osiecznej?] i z Sulewa przez tereny wsi Sulewo, Woliszewo, Chełkowo, Karmin, a Jarota i Bogusław [także] przez Sulewko do wielkiego [jez. Wonieść?, luka w tekście] i do J. (Wp. 3 nr 1883).

1415 Andrzej Gryżyński [z → Gryżyny i → Osiecznej] zapowiada kilkanaście wsi, m. in. J. (KoścZ 4, 136).

1425 sługa [Kat.] Jurkowskiej zajął ludziom z J. wiersze [rodzaj więcierzy] na Samicy w Jurkowie (WR 3 nr 1127); 1426-28 Czema z ż. Tomisławą z J., Kat. Jurkowską i Borek z Gryżyny toczą spór o gran. między swymi wsiami; w 1428 dla rozgraniczenia Jurkowa i J. wezwano starców opolnych z opola błońskiego¹Przekazy źródłowe dwukrotnie wymieniają ,,convicinitas Bronske”, co, wbrew naszym sugestiom wyrażonym w hasłach Brenno – opole i Brońsko, wskazuje wyraźnie na wieś Brońsko, jako na czoło opola i opola krzywińskiego; starcy z Jurkowa ukazują gran. Jurkowa i J. od grobli i gaci wzdłuż strugi do jez. [Wonieść²Wg mapy Gilly’ego obecne Jez. Jezierzyckie stanowiło niegdyś jedną całość z jez. Wonieść], a starcy z J. pokazują kopiec narożny Jurkowa, J. i Witosławia oraz zeznają, że gran. Jurkowa i J. biegła wzdłuż kilku kopcy, które zostały zniszczone; sprawę ma rozstrzygnąć sąd polubowny (KoścZ 8 k. 205v, 473; KoścZ 9 k. 12v, 23v-25v, 136; WR 3 nr 1339); 1428 Tomisława Jezierska w sporach gran. z Kat. Jurkowską z → Jurkowa (WR 3 nr 1437, 1438); 1429 Czema Jezierzycki wzywa woźnego sąd. na wizję lokalną z powodu wycięcia 500! drzew przez Bartosza Osieckiego (KoścZ 9, 237); 1432 tenże dowodzi w sporze z Bartoszem z Osieka, że rąbał [drzewa w swoim lesie] w J., a nie naruszył gran. (gwałtem nye rambyl graniczy; WR 3 nr 1440).

1493, 1512 jez. [Wonieść] → p. 3B.

3A. Własn. szlach. Paruszewskich i ich następców; 1388-93 Jan Paruszewski z Paruszewa [pow. pyzdr.], kaszt. przem. 1388, asesor sąd. w Kościanie, 1391-93 (Lek. 1 nr 286; Lek. 2 nr 1396, 1471, 1473, 1484, 1485; GUrz. nr A 333): 1388 tenże z J. → p. 2; 1388-1420 Maciej z Paruszewa kaszt. mod. 1388-1420, wicepodkomorzy w Pyzdrach 1418-20 (GUrz. nr A 212, nr C 659); 1388 tenże z J. → p. 2.

1394 Małgorzata z J. (G.) wygrywa spór z bpem pozn. o zastaw i sołectwo w J., tak jak to opiewa jej dok., a bp nie może jej szkodzić (Lek. 2 nr 1589, 1602); 1397 pani z G. [Małgorzata?, może identyczna z Małgorzatą żoną Bawora Wyskoty z → Krzemieniewa?] w sporze z Andrzejem z Gryżyny [i Osiecznej] żąda wwiązania [w co?] (Lek. 2 nr 1956).

1401 mieszkańcy J. mają zapłacić kary 8 sk. sądowi i 8 sk. Tomisławowi [nazwisko trudno czytelne: ...emmczsky?], ponieważ nie stawili się na opole [rozgraniczenie wsi z udziałem starców opolnych] (KoścZ 1, 146).

1405-35 Tomisława [z domu Paruszewska?] (KoścZ 4, 129) Jezierzycka albo Jezierska z J., pasierbica Bawora Wyskoty [a więc może c. z pierwszego małżeństwa jego ż. Małgorzaty? i wspomn. wyżej Jana Paruszewskiego?] (KoścZ 3, 6v): 1405 taż w sporze z Andrzejem Gryżyńskim o 1/2 J. (KoścZ 3, 6v); 1407 tejże Andrzej Gryżyński³Gryżyński występuje tu w imieniu prepozyta (ex parte prepositi); zapewne był to Abraham z Nowego Dworu na Mazowszu, krewny Zbąskich, prep. łęcz., który wystąpił również w 1408 (→ niżej); jego rola w tym sporze jest niejasna dowodzi przy pomocy świadków, że pozwała go wtedy, gdy już wg ziemskiego pr. “jej lata wyszła” [tzn. minął czas na składanie pozwów i odwołań] (WR 3 nr 340); 1407 tejże przysądza się pr. wykupienia na mocy pr. bliższości 1/2 J., którą to połowę jej stryj [Mac. Paruszewski?] zastawił [niegdyś] za 110 grz. z pr. odkupu⁴Jest to zapiska wpisana do księgi później in. ręką i odmiennym atramentem; jej tekst sztucznie przedziela tok in. zapiski, która zaczyna się na s. 53v, a kończy na s. 54 (titulo revindicacionis; KoścZ 3, 53v); 1408 taż jako żona Wincentego [Gurowskiego?, → niżej] wygrywa spór z Abrahamem [z Nowego Dworu na Mazowszu, krewnym Zbąskich] prep. łęcz. zachodźcą Andrzeja Gryżyńskiego o 1/2 J. (KoścZ 3, 80v); taż w sporze z Andrzejem Gryżyńskim o pożytki (utilitates) zabrane z J. (KoścZ 3, 87); taż odpiera roszczenia Bawora Wyskoty [z Krzemieniewa] o 80 grz. (KoścZ 3, 92v); 1408 taż⁵Występuje tu imię Dochna, zapewne zamiast Tochna. Trzeba jednak zaznaczyć, że w 1413 występowała w J. również Dorota (a od tego imienia używano nieraz również zdrobnienia Dochna) w sporze z Andrzejem Gryżyńskim miała wysłuchać zeznań świadków Andrzeja, lecz Andrzej stwierdził, że jeden z jego świadków jest przekupiony (apreciatus wlgariter przenaiant); Wyszak Gryżyński [z Jaszkowa, brat Andrzeja] zeznaje, że spór toczy się o dobra po matce jego bratanków [dzieci Andrzeja?] (ZSW nr 1258).

1408 Hanka z J. [Paruszewska?] w sporze ze Szczepanem (Stephanus) Rzeszotarzewskim [z Rzeszotarzewa, obecnie Rostarzewo] (KoścZ 3 k. 84v, 87v); 1413 Dorota i Hanka siostry Paruszowskie, Kat. Jurkowska [ż. Janusza] i Tomisława ż. Wincentego Gurowskiego⁶Wydaje się, że Kat. Jurkowska i Tomisława z J. były siostrami Doroty i Hanki, choć cytowany tekst jednoznacznie tego nie stwierdza. Wincenty mąż Tomisławy wżenił się do J.; wśród znanych nam dziedziców Gurowa w pow. gnieźn. nie występuje przegrywają proces z Borkiem Gryżyńskim, któremu przysądzono 1/2 J. (KoścZ 4, 129).

1412 Winc. [Gurowski] z J. [mąż Tomisławy] zapowiada, [że kupił] dziedzinę Parska; nikt nie zgłosił do niej pr. bliższości (KoścZ 3, 184).

1420 Tomisława z J. w sporze z [matką swą] Machną Baworową dz. w Zborowie o 60 grz., które zabrane zostały z majątku należnego Tomisławie po ojcu w J. (PZ 6, 50); 1423 taż dowodzi w sporze z Borkiem Gryżyńskim, że dokonała podziału J. z Andrzejem Gryżyńskim i potem swoją cz. posiadała spokojnie [ponad] 3 l. (WR 3 nr 984).

1423-36 Czema Jezierzycki [drugi mąż Tomisławy⁷KObceRyc. 58, w oparciu o cytowaną niżej zapiskę z 1424 przypuszczał, że Czema z J. należał do rodu Krakwiczów. Równocześnie z Czemą z J. występował Czema z Lubiatowa, który również miał wspólne interesy z Olbrachtem Krakwiczem. Materiały SHG nie dają podstaw do utożsamienia obu Czemów, choć byłoby to możliwe] (WR 3 nr 1006, 1064, 1107, 1346, 1350; Kośc 11, 252; KsLub. nr 4444; KObceRyc. 58): 1424 Winc. Nowodworski [z Nowego Dworu na Mazowszu] zeznaje, że poniósł szkodę 40 grz. z powodu niezapłacenia tej sumy przez Czemę z J. i Olbrachta [Krakwicza] z Czerwonego Kościoła [obecnie Czerwonawieś] (WR 3 nr 1218a, 1243); 1426 Tomisława w sporze z [Kat.] Jurkowską o dok. dot. J.; Jurkowska zeznaje, że nie posiada dok., ani o nim nic nie wie (WR 3 nr 1161, 1177); 1428 Czema z J. otrzymuje wwiązanie w 3 l. os. w Golinie (przynoszące 3 grz. czynszu) z powodu niespłacenia długu przez Mik. Gila z Goliny (KoścZ 9, 41); 1432 tenże okazuje w sądzie dok. dot. kupna 1/2 Grunowa; nikt nie zgłasza pr. bliższości (KoścZ 10, 117v); 1435 Tomisława z J. z mężem Czemą sprzedają Iwanowi Leszczyńskiemu z Chełkowa [i Karmina] 1/2 G., a w zamian otrzymują 2 ł. w Chełkowie i 200 grz. (PG 1, 115).

1447 Iwan z Karmina funduje altarię w Wonieściu i uposaża ją m. in. w 4 grz. czynszu ze swej 1/2 J.; bp pozn. altarię eryguje i to uposażenie zatwierdza (AE III 224; ACC 71, 116v); 1448 Mikołaj s. Iwana Karnińskiego z Kuranowa [obecnie Koronowo], Sienna, cz. Jezierzyc, Karmina i wsi Parska pozwany przez Bartosza Jurkowskiego, ponieważ [niesłusznie] naganił jego szlachectwo (KoścZ 13, 212; KozNieznane nr 43).

1450 działy braci Karnińskich z → Karmina: Rafał otrzymuje 1/2 J. i całą wieś Parska (PG 4, 53).

1457 Jan dz. Chełkowa [prawdop. s. Iwana z Karmina] zapisuje bractwu duchownych (fraternitas spiritualium) w Święciechowie czynsz roczny 4 zł węg. z pr. odkupu za 48 zł węg. na swych częściach Chełkowa, Jezierzyc, wsi Parska i wsi Panienka (ACC 38, 64v); 1462 Rafał Kamiński daje [bratu?] Janowi Chełkowskiemu 1/2 J. i folw. Parska, a w zamian otrzymuje cz. Leszna i 150 grz. (PG 6, 114).

1486 Jan Bojanowski spłaca bractwu altarystów w Święciechowie sumę główną 48 fl. węg. zapisaną na wsi albo folw. Parska oraz na wsiach J., Panienka, Chełkowo (ACC 64, 76).

1512 Elżbieta c. Mac. Karnińskiego → p. 3B.

3B. Własn. szlach. Gryżyńskich i ich następców: 1397-1423 spory Gryżyńskich z Małgorzatą i Tomisławą o J. → p. 3A; 1413 Borkowi Gryżyńskiemu s. Andrzeja przysądzono 1/2 J.⁸Połowa J. będąca własn. Gryżyńskich była pierwotnie w posiadaniu Andrzeja i jego s. Borka zw. później Osieckim z Osiecznej. W l. czterdziestych XV w. znalazła się ona w posiadaniu synów Jana z Gryżyny (Jan był bratem wspomn. wyżej Andrzeja). Cieplucha 159, informuje, że Borek Gryżyński s. Jana kupił 1/2 J. w 1417 od Janusza Jurkowskiego. W materiale SHG brak potwierdzenia tej wiadomości. → p. 3A; 1415 Andrzej Gryżyński posiada [1/2] J. → p. 2; 1445 Andrzej i Wojsław z Gryżyny [ss. Jana z Gryżyny] sprzedają z zastrz. pr. odkupu 1/2 J. Iwanowi z Karmina za 300 grz. (PG 2, 109); tenże Andrzej na części swych dóbr przypadłej mu w działach braterskich, m. in. na J. zapisuje po 400 grz. posagu i wiana ż. Annie [c. Mościca ze Stęszewa]; 1462 działy Wojsława z bratankami [ss. Andrzeja Gryżyńskiego albo Włoszakowskiego]: bratankowie Jan, Maciej, Mikołaj i Andrzej otrzymują m. in. J. (PG 6 k. 34, 114a); 1466 działy Gryżyńskich z → Gryżyny: Małgorzata [c. Borka Gryżyńskiego] ż. Piotra z Opalenicy kaszt. sant. zrzeka się swych pr. do części dóbr Gryżyna, m. in. do 1/2 J.; Andrzej s. Andrzeja [Gryżyńskiego albo] Włoszakowskiego zrzeka się swych pr. do części dóbr Gryżyna, m. in. do 1/2 J. na rzecz brata Macieja Mościca z Węglin (PG 1 k. 238, 241av); 1467 Jan Gryżyński zrzeka się na rzecz braci części dóbr, m. in. 1/2 G. (PG 6, 241v); 1470 Andrzej z Gryżyny [Gryżyński, Włoszakowski, Dłużyński] pozwany przez Tomisława Kluczewskiego o spłatę długu, m. in. z J. (KoścZ 15, 457); do 1478 Jan Gryżyński z Gryżyny [po bezpotomnej śmierci Macieja Mościca] dziedziczy m. in. w J. (Cieplucha 161); 1493 Andrzej Gryżyński [s. Jana] sprzedaje z zastrz. pr. odkupu siostrze swej Annie ż. Jana Młynkowskiego [niezident.] 2 ł. os. i 3 ł. opust. w J. za 150 grz. (PG 11, 6v); tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu siostrze swej Apolonii ż. Mik. Młynkowskiego [niezident.] 2 ł. os. i 3 ł. opust., brzeg jeziora od wsi J. do granicy z wsią Wonieść i 1/2 toni na jez. [Wonieść] (PG 11, 6); 1494 tenże sprzedaje Jerzemu Naramowskiemu G. za 700 grz. (PG 7, 33).

1505 Jan Jurgizet Jezierzycki [Naramowski] zapisuje ż. Kat. Gryżyńskiej [c. Andrzeja?] po 200 grz. posagu i wiana na częściach należnych z działów z braćmi w Morawsku, Naramowicach, J. i w Lubiczu (PG 13, 27); 1512 Jan Naramowski sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swemu zięciowi Mac. Skaławskiemu⁹Pochodził zapewne ze Skałowa w pow. pyzdr., nie wiadomo jednak, czy jeszcze coś tam posiadał. W l. 1507-35 występował w Babinie k. Środy w pow. pyzdr. oraz w Międzychodzie i Rogaczewie w pow. kośc. (PG 13, 128; PG 14, 106; Cieplucha 256), 1 3/4 ł. os. (na których siedzą Jan Zanek na 1 ł., Jerzy Motyka na 3/4 ł.), ogród (w którym siedzi zagr. Aleksy) i 1/2 folw. w J. wraz z pr. rybołówstwa w jez. [Wonieść] za 50 grz. (PG 14, 164); 1512 Mac. Skaławski sprzedaje wspomn. ł. os. i ogród z pr. rybołówstwa za 40 grz. Elżbiecie c. Mac. Karnińskiego, → p. 3A (KoścZ 19, 33v); 1514 [bracia?] Andrzej kan. pozn., Jan i Jerzy Naramowscy sprzedają Janowi Kani z Robaczyna¹⁰Cieplucha 186, chyba niesłusznie przypuszczał, że pochodził on z mieszczańskiego rodu Kaniów z Kościana każdy swą 1/3 J. za 300 grz. [razem za 900 grz.] (PG 15, 27v); 1518 Jan Kania Jezierzycki zapisuje czynsz 4 grz. od sumy 48 grz. z J. Mikołajowi zw. Gosdz, altaryście ołtarza Ś. Anny w koleg. w Środzie (PG 15, 196); 1528 tenże dz. J. (ACC 103, 74).

1534 Anna Kołacka c. zm. Jana Kani Jezierzyckiego dz. J. przedstawia sądowi duchownemu swą matkę uczciwą Małgorzatę, a świadkowie mają zeznać, że była ona prawowitą ż. Jana Kani (ACC 109 k. 32v, 43-45).

3C. Własn. szlach. (nie wiadomo, do której cz. J. (A czy B) odnoszą się te przekazy).

1530 pobór: 3 1/4 ł. (ASK I 3, 134v); 1563 pobór: 5 3/4 ł., karczma dziedz. (ASK I 4, 203); 1564 cz. pani Gostyńskiej [dawna cz. Gryżyńskich?] ma 5 1/2 ł. kmiecych → p. 5; 1581 pobór: 6 1/4 ł., 4 zagr., 1 komor., 2 rybaków, owczarz płaci od 17 owiec i rataj (colonus) od 1 pługa (ASK I 6, 509).

Kmiecie w J.: 1420 Marcin z J. [nieprawnie] rąbał na cz. Czemy; Czema zajął mu wóz i konie i jego samego ujął (WR 3 nr 821); 1424 Marcin z Y. rąbał dębinę w zapuście w Jurkowie (WR 3 nr 1242); 1462 → p. 5; 1512 Jan Zanek i Jerzy Motyka → p. 3B.

4. 1356 śwd. Jan sołtys z G. (DBL nr 77); 1394 sołectwo → p. 3A.

5. 1438 kapituła kat. pozn. daje Iwanowi z Karmina za usługi oddane kościołowi [kat. pozn.?] wiardunki [dziesięcinne] z 4 1/2 ł. w Karminie, 4 ł. w Kuranowie i 4 ł. w J. (AC 1 nr 241); 1462 Wincenty pleb. w Wonieściu upomina się u Marcina Berliga i Wojciecha Ralmo świeckich [kmieci?] z J. o 9 grz legatów przeznaczonych dla kościoła (ACC 42, 10); 1465 Jan Chełkowski ma płacić dzies. snop. z folw. w Chełkowie i w J. (ACC 44, 28).

6. 1375 śwd. sławetny Jesko de Jesewyske [= Jezierzyce?] (Wp. 3 nr 1720).

1504 Jerzy s. Jana [Jurgizeta Naramowskiego] stud. w Krakowie (AS 2, 91).

8. Nie datowana grobla z kamieni (Hensel 2, 216).