a. 1295 wzm. 1431 Nowum Crampsko (Obra A 2), 1314 kop. 1646 Krampsko Nova (Wp. 2 nr 972), 1317 kop. 1646 Novum Kramsko (Wp. 2 nr 994), 1319 kop. 1646 Novum Cramsko (Wp. 2 nr 1004), 1326! kop. 1547 Novum Crampzko (Wp. 2 nr 1036), 1385 kop. 1646 Nova Cramczk (Wp. 3 nr 1837), 1438 or. Crampczke, Krampczk (AAP, D perg. 3), 1444 Crampsco (KoścZ 14, 478), 1482 Maior Crampsco (ACC 60, 119), 1502 utraque Krapsko (PG 62, 212), 1502 kop. XVII w. utraque Crampsko (Obra B 3, 23), 1564 Krąszcho (IPB 304), 1571 Wielgie Krąpsko (PP 1, 77v-78), 1581 Krąmpsko Maior (ŹD 73), 1600 Krambsko (ACC 132, 536v), 1603 Maius Krąmsko (AE XVI 209), 1604 Maior sive Novum Krąsko (Obra B 3, 31), obecnie Nowy Kramsk, 4 km na SW od Babimostu.
1. 1482 kościół filialny w par. Babimost (ACC 60, 119v), 1487 n. par. własna (ACC 65, 31v); 1581 n. pow. kośc. (ŹD 73).
2. 1385 ugoda pomiędzy opatem ober. a Woytem Beth z s. Teodorykiem i Klemensem Zewkonicz z bratem Grzegorzem w sprawie mł. w N. C. i sadzawki młyńskiej (piscina molendini); klasztor winien dać 11 grz. wspomn. ludziom, które już zapłacił, a owi ludzie i ich krewni nie mają dochodzić pretensji do wspomn. młyna z sadzawką; za Woyta ręczy Paweł s. Polaka, za Klemensa, Grzegorza i Czetlzina ręczy Paweł Pisecki (Wp. 3 nr 1837); 1388 opat ober. zawiera ugodę z Fryczem Treplinem i jego ss. w sprawie toni [niewodowych] na jeziorze zw. K. [→ jez. Tuchola]; Frycz odstępuje klasztorowi owe tonie, a opat zezwala Fryczowi i jego kmieciom ze wsi Goltzen [w ziemi świebodzińskiej, obecnie Kolesin] na wypasanie bydła i trzody w N. K. i → Kasztolku (Wp. 3 nr 1874); 1437 (wzm. 1653) granica między K. a Babimostem, granica między C., Chwalimiem i Babimostem (Obra B 3 s. 295, 304); 1438 Abraham Głowacz ze Zbąszynia sędzia pozn. rozstrzyga spór między opatem z Obry a panią Ramfoldową (Ramfoldynne) von Treplin z Goltzen o 2 tonie niewodowe na Jez. Krampskim między Goltzen w ziemi księcia [głog.] Henryka a C. w naszej ziemi należącym do opata; opat może swobodnie korzystać z toni, a pani Treplin ma otrzymywać drewno do swego dworu z C. i Kasztolku (Wp. 10, w druku); 1444 granica między Chwalimiem, C. i Babimostem (KoścZ 14 s. 478, 482); 1535 jeziora należące do kl. w Obrze położone za (iuxta) N. C. (Obra B 3, 262-263); 1550 opat ober. toczy proces ze Stan. Zbąskim [tenut. bab.], który wyciął drzewa nadające się na opał w lesie Zapowiedź w C. (KoścG 9, 233v); 1571 granica między K. W. a Chwalimiem biegnie od 3 kopcy narożnych nad jez. W. K. zw. Tuchola przy toni klasztornej zw. Molna i zostawia po stronie K. W. całe jezioro wielkie Tuchola, a po stronie Chwalimia bór nad tym jeziorem i [toń zw.] zgon wraz z przytonikiem (PP 1, 77v-78; KoścZ 62, 443-444v).
1388 jezioro zw. K., 1418-1571 jezioro w K., 1438 jez. Krampskie → Tuchola.
3. Własn. rycerska, następnie kl. cystersów w Obrze. A. 1295 (wzm. 1431, fals.1W zatwierdzeniu przywilejów kl. w Obra; przez Władysława Jag. z 1431 wzmiankowane są 2 dokumenty Przemysła w tej sprawie. Musiały to być falsyfikaty, skądinąd bowiem dobrze poświadczony jest fakt nabycia K. N. i Starego przez klasztor od donatorów prywatnych) Przemysł II ks. wlkp. nadaje kl. w Obrze wsie N. C. i Krampsko Stare oraz dąbrowę (merica) Kasztolko (Wp. 5 nr 523; lepsza wersja tekstu: Obra A 2).
1314 Jaktor z Klemska [w XVI w. w ziemi świebodzińskiej] z ż. Jadwigą nadaje dziedzinę K. N. klasztorowi w Obrze (Wp. 2 nr 972); 1317 Henryk ks. głog. zatwierdza dokonane przez Jadwigę wd. po Jaktorze z Klemska nadanie N. K. dla klasztoru i nadaje tej wsi imm. taki, jaki mają inne dobra kościelne (Wp. 2 nr 994); 1319 Sułek z Lessotendorph [zapewne Lasocin k. Kożuchowa na Śląsku, → Lasocice, Uwaga] nadaje klasztorowi w Obrze dziedzinę N. C. którą sam kupił (Wp. 2 nr 1004); 1320 Henryk ks. głog. zatwierdza dokonane przez zm. Sułka nadanie cz. wsi N. C. klasztorowi w Obrze; obecnie ss. Sułka, Miron i Awdank2W Wp. 2 nr 1018: Andava, nr 1063: Andana. Rekonstrukcję właściwego brzmienia daje W. Semkowicz, Ród Awdańców w wiekach średnich, Roczniki PTPN 44, 1917, s. 241, przekazali klasztorowi pr. własności tej cz. wsi, a Miron nadał też wieś → Krampsko Stare (Wp. 2 nr 1018, toż pod nr 1063 z błędną datą 1326!).
1496 król Jan Olbracht zakazuje tenutariuszowi bab. pociągać poddanych kl. ober. z obu wsi C. do prac w Babimoście; tenut. nie ma do tego prawa, gdyż wspomn. wsie zostały nadane klasztorowi nie z dóbr król. ale przez mieszkańców Śląska (PG 89, 358v); 1501 Jan Olbracht poleca staroście gen. Wlkp. bronić klasztor ober. od krzywd, jakie poddani król. wyrządzają posiadłościom klasztornym [w obu wsiach K.3Wynika to z nagłówka nad tym dok. w kopiariuszu z XVII w.: Mandatum regium pro tutella Crąmscensium] (Obra B 3, 233); 1501 król Aleksander poleca bpowi pozn. i staroście gen. Wlkp. rozpatrzyć skargę opata ober. na Abrahama Zbąskiego, który jako tenut bab. zmusza poddanych opata z obu wsi K. do prac w Babimoście (PG 89, 357v-359); 1502 król Aleksander zakazuje Abrahamowi ze Zbąszynia tenut. bab. zmuszania poddanych klasztoru ober. z obu wsi K. do prac w Babimoście (Obra B 3, 233-234; PG 62, 212); 1535 Zygmunt St. poleca rozpatrzyć skargę opata ober. na Łukasza Zbąskiego tenut. bab., który zmusza do prac w Babimoście poddanych opata z N. C. i Krampska Starego, a nawet pracowników (familia) folw. w N. C, pod pretekstem że opat przyłączył do owego folw. 2 ł., oraz poddanych jakich opat osadził w Krampsku Starym na łanach opust.; Zbąski łowi też ryby w jeziorach klasztornych leżących za N. C. i zakazuje tam łowić opatowi (Obra B 3, 262-263); 1570 król Zygmunt August poleca rozpatrzyć niekończące się skargi opata ober. na tenutariuszy bab., którzy zmuszają poddanych opata z obu wsi K. do prac w Babimoście (Obra B 3, 268-269).
1604 Łukasz s. zm. Mac. Maciejka poddany klasztoru ober. z M. sive N. K. (Obra B 3, 31).
1581 pobór [formularz nie wypełniony] (ŹD 73); 1583 wieś ma 15 ł. (Piotrkowska 1 nr 296); 1603 wieś ma 16 ł. → p. 5.
4. sołectwo w M. C. na 3 ł. → p. 5; 1507 sołtys z C. (DepTest. IV 37).
5. 1476 Jan zakonnik z Obry pleb. w K.4Wydawca Wp. 2 wiązał z K. N. Gerarda plebana de Kremmen występującego w 1311 (Wp. 2 nr 947). Tradycja, spisana w XVII w., o późnym nabyciu przez kaplicę w K. N. pr. parafialnych zdaje się jednak wykluczać tak wczesną metrykę tej par., a nazwa Kremmen nie kojarzy się wcale z nazwą K. N. ani w brzmieniu pol., ani niem. (Neu-Kramzig) (Now. 2, 458, wg akt konsystorza gnieźn.)
1482 opat ober. toczy proces z Bartłomiejem pleb. z Babimostu; pleb. oskarżył opata, że ten zajął mu 3 ł. sołectwa w K. M. i od 20 lat nie płaci mesznego z tego sołectwa, należnego plebanom bab.; pleb. domaga się też zapłacenia 8 1/2, 3 oraz 3 1/2 grz., które brat Jan z Obry w imieniu zm. opata Arnolda pożyczył od witryków kościoła w C., który jest kościołem filialnym kościoła par. w Babimoście; pełnomocnik opata zaprzecza twierdzeniom plebana i dowodzi, że meszne z sołectwa w K. M. nigdy nie należało do plebanów bab. (ACC 60 k. 119, 121v).
1487 Piotr prep. i prokurator w C. (ACC 65, 31v); 1503 Piotr zakonnik z Obry, prep. w C. (ACC 81, 24); 1507 Wilhelm zakonnik z Obry, komendarz w C. (DepTest. IV 37); 1529 Herman pleb. w K. i podpiwniczy kl. ober. (Obra B 3, 23); 1600 Maciej zakonnik z Obry instytuowany na pleb. w K. (ACC 132, 536v-537); 1603 Stan. z Opalenicy zakonnik z Obry instytuowany na pleb. kościoła pod wezw. Ś. Michała Archanioła5Wg wizytacji z tego samego roku (→ niżej) kościół nosił wezw. Narodzenia NMP; pamiątkę poświęcenia kościoła obchodzono jednak w niedzielę po dniu Ś. Michała w M. K. (AE XVI 209).
1603 wizytacja kościoła par. w K. pod wezw. Narodzenia NMP; pr. patronatu należy do opata ober.; kościół ma dobry dach, jest pięknie ozdobiony wewnątrz malowidłami na sklepieniu, ale tak wąski iż ledwie starcza miejsca na przejście przez środek nawy; pamiątkę poświęcenia kościoła obchodzi się w niedzielę po dniu Ś. Michała Archanioła; pleb. Stan. z Ptaszkowa instytuowany został w 1603, ale nie rezyduje na miejscu, gdzie utrzymuje wikarego Szymona Babimojskiego; w kościele są 3 ołtarze, ale tylko przy głównym odprawia się nabożeństwa; w ołtarzu głównym znajduje się obraz NMP, w lewym ołtarzu figura Ś. Anny, w prawym ołtarzu figura ŚŚ. Jakuba i Bernarda; pleb. nie posiada własnej roli, choć podczas wizytacji w 1589 kmieć (colonus) Bartoszek zeznał, iż do plebana należy 1 ł. od dawna zajęty przez kmieci ze wsi Podmokle; do par. należą N. K. i Krampsko Stare; N. K. płaci plebanowi od 16 ł. po miarze (metreta) pszenicy i owsa; podobne opłaty z Krampska Starego otrzymuje zamiast zapłaty rektor szkoły; meszne z obu wsi pobiera pleb. (AV 3 k. 20-20v, 123v-125v)
[poł. XVII w.] historia kościoła w N. K.6Przytoczona tu notatka z kopiariusza klasztornego powstała ze spisania ustnej zapewne tradycji o początkach kościoła, uzupełnionej wszakże wynikami poszukiwań archiwalnych – widać ślady wykorzystywania klasztornych dokumentów, akt wsi Krampsko Stare, zapisów kościelnych, wzmiankowane też są (w opuszczonym w naszym streszczeniu, mniej istotnym fragmencie) akta konsystorskie pozn. i wrocławskie. Notatka ta może zawierać, mimo oczywistych błędów i wyraźnych niekonsekwencji chronologicznych, także wiarygodne informacje. W świetle cytowanych aktów z 1482 (o podległości kościoła w K. N. parafii w Babimoście, → też Krampsko Stare, p. 3 pod 1429: dzieci z Krampska Starego chrzcił pleb. w Babimoście) uznać należy za prawdę, iż kościół w K. N. późno nabył pr. parafialne: kmiecie (coloni) z N. K. zbudowali w tej wsi kaplicę (capella, sacellum) bowiem od 40 lat nie było we wsi kościoła; wieś należała wtedy do par. Klemsko i wraz z nią do diec. wrocławskiej; potem Sułek Elector [połączenie w jedną dwóch osób związanych z nadaniem K. N. klasztorowi!] nadał w 1315 N. K. klasztorowi w Obrze; kaplicą zarządzał pleb. z Klemska, mając do pomocy wikarego Łukasza, jak wynika to z akt Krampska Starego; w kaplicy udzielane były sakramenty św. zgodnie z przywilejem opata obor.; początki tej kaplicy przypadają ok. 1378; potem mieszkańcy N. K. powiększyli kościół w stronę zachodnią i ozdobili go malowidłami na ścianach; krótko potem Piotr pleb. z Klemska bezpośrednio przed czasami Lutra oddał kaplicę klasztorowi obor.; od tego czasu w świątyni udziela się sakramentów tak jak w kościele par.; zarządzają kościołem zakonnicy z Obry, pierwszym był Hieronim ok. 1529; w 1640 karczmarka Krystyna dobudowała dzwonnicę i powiększyła kościół o 1/3, jak wiadomo z zapisu w kościele (Obra B 3, 434-435).
7. J. Benyskiewicz, Nowe Kramsko. Studium polityczno-gospodarcze, Zielona Góra 1976.
8. X-XI w.? ułamki naczyń glinianych znalezione w K. N. (Hensel 3, 142).
1 W zatwierdzeniu przywilejów kl. w Obra; przez Władysława Jag. z 1431 wzmiankowane są 2 dokumenty Przemysła w tej sprawie. Musiały to być falsyfikaty, skądinąd bowiem dobrze poświadczony jest fakt nabycia K. N. i Starego przez klasztor od donatorów prywatnych.
2 W Wp. 2 nr 1018: Andava, nr 1063: Andana. Rekonstrukcję właściwego brzmienia daje W. Semkowicz, Ród Awdańców w wiekach średnich, Roczniki PTPN 44, 1917, s. 241.
3 Wynika to z nagłówka nad tym dok. w kopiariuszu z XVII w.: Mandatum regium pro tutella Crąmscensium.
4 Wydawca Wp. 2 wiązał z K. N. Gerarda plebana de Kremmen występującego w 1311 (Wp. 2 nr 947). Tradycja, spisana w XVII w., o późnym nabyciu przez kaplicę w K. N. pr. parafialnych zdaje się jednak wykluczać tak wczesną metrykę tej par., a nazwa Kremmen nie kojarzy się wcale z nazwą K. N. ani w brzmieniu pol., ani niem. (Neu-Kramzig).
5 Wg wizytacji z tego samego roku (→ niżej) kościół nosił wezw. Narodzenia NMP; pamiątkę poświęcenia kościoła obchodzono jednak w niedzielę po dniu Ś. Michała.
6 Przytoczona tu notatka z kopiariusza klasztornego powstała ze spisania ustnej zapewne tradycji o początkach kościoła, uzupełnionej wszakże wynikami poszukiwań archiwalnych – widać ślady wykorzystywania klasztornych dokumentów, akt wsi Krampsko Stare, zapisów kościelnych, wzmiankowane też są (w opuszczonym w naszym streszczeniu, mniej istotnym fragmencie) akta konsystorskie pozn. i wrocławskie. Notatka ta może zawierać, mimo oczywistych błędów i wyraźnych niekonsekwencji chronologicznych, także wiarygodne informacje. W świetle cytowanych aktów z 1482 (o podległości kościoła w K. N. parafii w Babimoście, → też Krampsko Stare, p. 3 pod 1429: dzieci z Krampska Starego chrzcił pleb. w Babimoście) uznać należy za prawdę, iż kościół w K. N. późno nabył pr. parafialne.