1393 or. Orseskovo (Lek. 1 nr 1694), 1404 Orzeszcowo (KP nr 1719), 1415 [nazwisko:] Orzeszkowski (PZ 4, 79v), 1420 Orzeskowo (PZ 6, 111v), 1422 Orzeschcowo (Wp. 8 nr 933), 1425 Orzeschkowo (PZ 8, 18), 1432 Oreszkowo (WR 1 nr 1543), 1434 Orzansgowo! (PZ 12, 154), 1444 [nazwisko:] Orzescowsky (PZ 15, 10), 1447 Orzesskowo (ACC 29, 212), 11 km na S od Sierakowa i 1 km na SE od Kwilcza.

1. 1499 n. pow. pozn. (PG 62, 12v); 1508 n. par. Kwilcz (ASK I 3, 10).

2. 1508-80 młyny w O.: 1508 mł. o 1 kole (ASK I 3, 10), 1510 mł. (LBP 172), 1514 mł. zw. Orzeszkowski (PZ 28, 139), 1563 2 młyny korzeczniki [każdy] o 1 kole (ASK I 5, 224), 1580 mł. dor. o 2 kołach (ASK I 6, 132v).

1514, 1589, 1592 droga z Kwilcza do O. (PZ 28, 139; PG 154, 63-64; PG 161, 842-843).

1514 Mik. Kurnatowski dz. w O. daje dziedzicom z → Kwilcza m. in. 1/2 jeziora zw. Kwileckie, która należała do O.; wspomn. stawek zw. Stawek Orzeszkowski (PZ 28, 139); 1592 staw w O. (PG 161, 842-843); 1599 w podziale O. między braćmi Andrzejem i Dobrogostem Kurnatowskimi wspomn. koło O.: stawek → Leśnik, bór Sirtorym (Sirtoryn) oraz borek zw. Kawcze Góry¹W 1641 wspomn. borek Kawcze Góry między O. a Niemierzewem (PG 72, 320); w O. wymieniono: Goruszki [obiekt nieokreślony], staw Żabiniec i łąki zw. Topiałki (PG 171, 1622-1624).

3. Własn. szlach. 1393 Dobiesław z → Kwilcza posiada dziedziny O. i Gwiazdowo (Lek. 1 nr 1694).

1404 Wierzbiętą z O. [też m. in. z → Kwilcza, Rozbitka, Sierakowa i → Biezdrowa, syn Dobiesława] w sporze z Mikołajem [z Tuczęp i Przetoczna (obecnie Przytoczna) kaszt.] druż. o dziedzinę Tuczępy (KP nr 1719; ZSW nr 785).

1413-47 (zm. 1447) stren. Dziersław z O., Orzeszkowski, h. Bylina, burgr. w Poznaniu²GUrz. nr C 925, podaje, że Dziersław był burg. pozn. do 1440. Obecnie wiemy, że funkcję tę sprawował do 1442 (1441: PZ 7, 9; 1442: PZ 7, 49v) 1420-26, 1432-34, 1439-42 i w Kościanie 1427 (MHP s. 326-327, 329, 330, 331, 334; Wp. 5 nr 374, 413; PZ 7 k. 9, 49v; PZ 8, 117; PZ 11, 30; PZ 12, 154; SBP s. 209 nr 582, s. 217 nr 603, s. 222 nr 615; AC 2 nr 1078; AR nr 229; WR 1 nr 1543; CP 378, 28; GUrz. nr C 915, 736, 922, 925): 1413-35 tenże śwd. (Wp. 7 nr 718; ACC 6, 6v; Wp. 5 nr 364; Wp. 8 nr 933, 960; Wp. 9 nr 1087, 1305, 1329; BJ 8057 IV s. 175, 183; Wp. 10 nr 1381): 1415-24 tenże toczy procesy: 1415 z Tomaszem Kwileckim o konia (PZ 4, 79v), 1420 wraz z Wincentym z O. w sporze z Wierzbiętą, Andrzejem i ich braćmi z Tuczęp o przysądzenie 1/4 dziedziny Tuczępy (PZ 6, 111v), 1424 z Tomaszem z Kwilcza (PZ 7, 189v), 1424 o pr. patronatu kościoła w → Kwilczu (ACC 7 k. 73, 85, 130); 1424 tenże zawiera ugodę z Januszem Korzbokiem z Zawady; Dziersław ma dać swej siostrze Eufemii, a ż. Korzboka, 6 grz. tytułem jej wyprawy (PZ7, 173v); 1425-30 tenże w sporach: 1425 ze wspomn. siostrą Femą (PZ 8, 18), 1426-28 z Tomaszem, Katarzyną, Szczepanem i Piotrem z → Kwilcza (PZ 8 k. 112v, 117; PZ 9, 16; WR 1 nr 1281, 1282), 1427 z Maciejem z → Brodnicy³Zaproponowana w haśle → Brodnica identyfikacja Dziersława z O. z Dziersławem z Wilkonic (k. Kobylina) nie wydaje się uzasadniona o konia (WR 1 nr 1273), 1428 z Jarandem i Gerwardem z Łopuchowa (PZ 10 k. 77, 120v), 1429 z Dobiesławem z Raczkowa [pqw. gnieźn.] o 10 grz. szkody (WR 1 nr 1335), 1430 z Tomaszem (Tomala) z → Boruchowa (WR 1 nr 1361); 1432 tenże h. Bylina → p. 6; 1434-45 tenże toczy procesy: 1434 z Barbarą i Dobroszką [z Łopuchowa] (PZ 12, 127), 1438 z Mik. Kamieńskim [z Kamionny], któremu Dziersław zabrał 3 konie i wóz pełen sieci (AR 1 nr 1600), 1443 z Rafałem z Kwilcza (PZ 14, 154), 1444 z Tomkiem ze Śremu [i z Kwilcza] (PZ 15, 10), 1445 z Mik. Janowskim [z Janów Młyna w pow. gnieźn. (obecnie Janowiec Wlkp.)] ze Śródki [k. Wronek] i Śmiłowa [k. Szamotuł] (PZ 15, 75); 1447 tenże z [ss.] Wojciechem i Jakubem dziedzicami z O. toczy proces z Kwileckimi o pr. patronatu kościoła w → Kwilczu (ACC 29, 161v); 1447 tenże wspomn. jako zm. → niżej.

1420 Wincenty z O. → wyżej.

1447-69 Maciej⁴Po 1469 Maciej nie występuje w O., lecz wyłącznie jako dz. w Zielątkowie (1471-1525: PG7, 107v; PG 16 k. 83v, 96), 1447-72 Jakub [I] i 1447-89 Wojciech duchowny (kariera duchowna, → p. 6), bracia niedz., dziedzice w O., Zielątkowie [koło O.] i Rozbitku, Orzeszkowscy, ss. zm. Dziersława z O. (PZ 18 k. 44, 190v; PZ 21, 167): 1447 ciż Wojciech i Jakub z ojcem → wyżej: Dziersław; 1447 ciż Wojciech, Jakub i Maciej ss. zm. Dziersława z O. [kontynuują] proces z Kwileckimi o pr. patronatu kościoła w → Kwilczu (ACC 29 k. 212, 217); 1447 ciż Wojciech, Jakub i Maciej w sporach z Niemierzą i Sędziwojem z → Lubosza oraz z Dobrogostem z Kolna (PZ 16 k. 12, 42, 86); 1449 ciż Wojciech i Jakub sprzedają Broniszowi z Grobi [k. Sierakowa] 1/2 wsi Rozbitek za 600 zł węg. (PG 3, 40); 1467 ciż Jakub i Maciej kupują od Jana Kołaczkowskiego 10 grz. czynszu rocznego na Kołaczkowie [pow. pyzdr.] z zastrz. pr. wykupu za 170 grz. (PG 7, 245); 1467-69 ciż Jakub i Wojciech pleb. w Obornikach dają bratu Maciejowi swe części po rodzicach w Zielątkowie (PG 6, 246; PG 8, 16v); 1469 ciż Maciej i Jakub z O. bracia Wojciecha [plebana] z Obornik⁵KR 4, 45, najpewniej mylnie pisze o Obornikach k. Giecza (KR 4, 45, cytowanego aktu w PyZ nie odnaleziono); 1469 tenże Jakub w sporze z Urszulą i Anną cc. zm. Stanisława z Parkowa oraz z Grzegorzem i Mikołajem z Grobi [k. Sierakowa] (PZ 18 k. 44, 190v); 1470 tenże Wojciech sprzedaje swym braciom Maciejowi i Jakubowi 15 ł. os. w Kołaczkowie za 100 grz., a 1471 ciż Maciej z Zielątkowa i Jakub z O. sprzedają Łukaszowi z Górki [Miejskiej] wdzie pozn. tę cz. Kołaczkowa (PG 8 k. 67v, 107v); 1471 tenże Jakub Orzeszkowski alias Zielątkowski (PG 57, 109v); 1472 tenże Jakub kupuje od Andrzeja Chybskiego cz. Ocieszyna za 110 grz. (PG 8, 153); 1475 tenże Jakub wspomn. jako zm.; jego syn Dziersław Orzeszkowski (PZ20, 10); 1489-90 i 1502-07 tenże Mac. Zielątkowski → niżej: Jakub [III], → niżej: Małg. Orzeszkowska.

1475 Dziersław i 1486 Jakub [II] z O., Orzeszkowscy, ss. zm. Jakuba, bracia Małg. Orzeszkowskiej: 1475 tenże Dziersław → wyżej; 1486 tenże Jakub w sporze z Janem Ćmachowskim (PZ 21, 55).

1485-1510 Jakub [III] Orzeszkowski, syn zm. Dziersława z O.: 1485-87 tenże w sporze z Janem Ćmachowskim (PZ 21 k. 11v, 94); 1489 temuż ma dać Piotr z → Kobylnik [k. Szamotuł] kustosz koleg. NMP w Poznaniu 30 grz. tytułem posagu Jadwigi, matki tegoż Jakuba; Mac. Zielątkowski poręcza za swego bratanka (nepos) [tj. stryjecznego wnuka], że ten skwituje Kobylnickiego z tej sumy (PZ 21, 167); 1490 tegoż stryj Mac. Zielątkowski kwituje, w imieniu tegoż Jakuba, Piotra Kobylnickiego z sumy 50 grz. z tytułu poręczenia za ˛__€ Ćmachowskiego (PZ 21, 180); 1510 tenże ma płacić mansjonarzom z Szamotuł 4 grz. czynszu [rocznego], a płaci tylko 4 wiard. (LBP 222).

1502-08 Małg. Orzeszkowska, c. Jakuba, siostra Jakuba i Dziersława Orzeszkowskich, wd. po Jerzym Pawłowskim [z Pawłowa k. Wągrowca, obecnie Pawłowo Żońskie]: 1502 tejże mąż Mik. Kurnatowski zapisuje po 200 grz. posagu i wiana na Kurnatowicach z młynami; taż (w asystencji stryj a Mac. Zielątkowskiego i wuja Jana Słomowskiego) odstępuje mężowi całą wieś' O. (PG 12, 212v); 1507-08 taż występuje w asystencji: 1507 stryja Mac. Zielątkowskiego i wuja Jana Sławieńskiego archid. pszczewskiego (PG 13, 119), 1508 stryja Mik. Bylińskiego i wuja Jana Bielawskiego [→ Kurnatowice] (PG 14, 15v).

1502-21 Mik. Kunratowski, Kurnatowski, Orzeszkowski, dz. w O.: 1502 tenże z ż. Małg. Orzeszkowska → wyżej; 1510 tenże posiada sołectwo w O. → p. 4; 1514 tenże zawiera ugodę z dziedzicami z Kwilcza w sprawie młynów i stawów między Kwilczem a O. → p. 2; 1520-21 tenże występuje w sądzie w imieniu kmieci z O. w ich sporze z plebanem z → Kwilcza (ACC 95, 83; ACC 96 k. 152, 173).

1530 Wojc. Kurnatowski [syn Mik. Kurnatowskiego] zapisuje ż. Annie c. Stan. Niemierzewskiego po 400 zł pol. posagu i wiana na całej wsi O. (PG 16, 383v).

1577 Stanisław, 1577-99 Andrzej, 1580-91 Jakub, 1580-99 Dobrogost dziedzice w O., ss. Wojc. Kurnatowskiego, 1581-83 Agnieszka⁶Agnieszka mogła być ż. Wojc. Kurnatowskiego, a więc matką Stanisława, Andrzeja, Jakuba i Dobrogosta (wspomn. po raz pierwszy jako ż. Wojciecha w 1540: PG 17, 340), choć nie można wykluczyć, że była to Agnieszka Kwilecka wd. po Piotrze Kurnatowskim synu Wojciecha (TD) Kurnatowscy (TD): 1577-83 ciż → niżej: pobór; 1599 ciż Dobrogost i Andrzej → p. 2.

1499-1583 pobór i areał: 1499 O. w wykazach zaległości podatkowych (PG 62 k. 11, 12v, 41); 1508 pobór od mł. o 1 kole, od 4 półł. (ASK I 3, 10); 1510 w O. 3 1/2 ł. os., 12 1/2 ł. opust., mł., karczma, 2 zagr. os. i 4 [zagrody] opust. (LBP 172); 1520-21 w O. 16 ł. opust. → p. 5; 1563 pobór od 1 1/2 ł., karczmy dor., 2 młynów korzeczników [każdy] o 1 kole (ASK I 5, 224); 1564 w O. 5 ł. [os.] (IBP 307); 1577 pobór z O. płacą [bracia Stanisław i Andrzej] Kurnatowscy (ASK I 5, 703v); 1580 pobór z cz. Jakuba i Dobrogosta Kurnatowskich od 1/2 ł., 6 zagr., 1 rataja od pługa, mł. dor. o 2 kołach (ŹD 28; ASK I 6, 132v); 1581-83 pobór z O. płaci Agnieszka Kurnatowska (Piotrkowska 2, 52).

4. 1404 Marcin sołtys w O. zawiera ugodę ze Szczepanem Pożarowskim⁷Szczepan z Pożarowa i Pierwoszewa mógł być zięciem Dobiesława z O. i Kwilcza (→ Kwilcz, przyp. 7) o sołectwo w O. (WR 1 nr 573; RH 14, 1938, s. 61); 1510 sołectwo w O. posiada Mik. Kurnatowski dz. w O. (LBP 172).

5. 1510 do uposażenia plebana w Kwilczu nal. dzies. z sołectwa w O.; do stołu bpa pozn. nal. wiardunki z O.: po 8 gr z 3 1/2 ł. os. i z 12 1/2 ł. opust. (LBP 172); 1520-21 pleb. z → Kwilcza pozywa 2 kmieci z O. o zaległe od 2 ł. meszne z uprawianych przez nich 16 ł. opust. w O. (ACC 95, 83; ACC 96 k. 152, 173); 1564 dzies. wiard. z 5 ł. w O. nal. do uposażenia klucza Pczew bpa pozn. (IBP 307).

6. 1432 Dziersław z O. opatruje swą pieczęcią akt, w którym panowie i miasta woj. pozn. zobowiązują się, że po śmierci króla Władysława obiorą królem jednego z jego synów (Wp. 9 nr 1289, pieczęć nr 39: h. Bylina).

1447-89 Wojc. Orzeszkowski, syn zm. Dziersława z O.: 1447-70 tenże → p. 3; 1

451 tenże student w Krakowie (AS 1 s. 129, 130); 14597-70 tenże prep. kościoła Ś. Ducha pod Obornikami i pleb. kościoła par. w Obornikach; → Oborniki miasto, p. 5Ab, 5E; 1472-89 tenże pleb. w Chojnicy, altarysta w kat. pozn. i kan. w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (Now. 1 s. 414, 417); 1478 tenże pleb. w Tomicach [k. Stęszewa] (ACC 57, 30v).

8. Przedmioty żelazne (topór, noże, fragment klucza) przypuszczalnie z X-XII w. (Hensel 4, 277-278).

Uwaga: Nie wiemy, czy z naszego O., czy z Orzeszkowa w pow. pyzdr. pochodzi Mac. Orzeszkowski notariusz konsystorza pozn., śwd. na dokumentach oficjała pozn. w 1528 (A nr 250, 251). Podobnie nie wiemy, czy z naszego O. pochodzi szl. Mac. Orzeski, śwd. na dok. starosty gen. wlkp. w 1505 (CP 440, 1v).