PONIEC*

1271 Ponez (Wp. 1 nr 611-612; SU 4 nr 124, 126), 1278 Porece! (Wp. 1 nr 474; Wp. 3, 777), 1309 kop. 1498 Ponyecz (Wp. 2 nr 925), 1309 kop. 1609 Ponecz (Wp. 2 nr 924), 1312 kop. 1412 Ponicz (PrU 2 nr 78, Poniec – dobra, przyp. 9), 1370 kop. 1609 Poniecz (Wp. 3 nr 1622), 1388 or. Ponecz (Lek. 1 nr 322), 1391 or. Ponitz, Ponicz (Wp. 3 nr 1911, 1913), 1397 Ponec (Lek. 1 nr 2349), rpisy XIV-XV w. Ponez, Ponicz (MPH 3 s. 463, 627), 1440 Puniecz (Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 2, Kraków 1870, nr 2851), 1443 Ponetcz, Ponetz (CE 2 nr 291), 1478 Ponyecze (AS 1, 237), miasto.

1. 1309 n. miasto¹O lokacji P. obszernie M. Młynarska-Kaletynowa, Pierwsze lokacje miast w dorzeczu Orli w XIII wieku, Wrocław 1973, s. 83-92, która datuje jej przeprowadzenie krótko przed 1309 (civitas: Wp. 2 nr 924).

1309 n. par. własna (Wp. 2 nr 924); 1310-12 siedziba dystryktu prowincjonalnego → Poniec – dystrykt; 1424 n. pow. kośc. (Wp. 8 nr 1006).

2A. Topografia miasta:

Zamek → Poniec – dobra, p. 2; 1535 folwark dziedzica (MPon I/17, 86).

Zabudowa miejska: 1486 dom w rynku (MPon I/17, 21, → p. 3A); 1488 nowo zbudowany dom narożny w rynku, idąc z zamku do kościoła (MPon I/17, 27); 1499 ulica prowadząca do kościoła Ś. Barbary (MPon I/17, 31); 1501 dom w rynku, na dotąd pustej parceli (area simplex; MPon I/17, 37); 1501 dom [przy ulicy] z rynku do wiatraka (MPon I/17, 37); 1511 pusta parcela (area) między domami (MPon I/17, 45); 1530 ulica Kościelna (MPon I/17, 75: platea ecclesiastica); 1535 dom narożnikowy w rynku zwrócony wejściem przednim na E (MPon I/17, 87); 1545 dom narożnikowy w rynku przy ulicy prowadzącej na północ do szpitala Ś. Barbary (MPon I/18, 11); 1547 dom drewniany (MPon I/18, 24).

Obiekty w mieście: 1419-22 łaźnia → p. 3A, 1449 łaźnia → p. 4C, 1475 łaźnia → p. 3A, 1434 gospoda → p. 6A; 1475 jatki (fleischbang, bang; MPon I/17, 12); [2 połowa XV w.] łaźnia, ratusz²Ratusz występuje tu jednak najpewniej nie w znaczeniu budynku, ale jako synonim władz miejskich (w takim charakterze także częściej – np. zapis czynszu na ratuszu, tzn. czynszu płaconego przez władze miasta). Ratusza w P., którego istnienia domyślał się Eckstein 100, prawdopodobnie jednak nie było. Zapisy w najstarszej księdze miejskiej, o ile tylko podają miejsce zebrania rady, zawsze mówią o posiedzeniu w domu urzędującego burmistrza (MPon I/17, passim). Jeszcze w 1793 jedynym gmachem publicznym w P. był browar miejski (J. Wąsicki, Opisy miast polskich z lat 1793-1794, Poznań 1962, s. 332) → p. 4C; 1487 jatki rzeźnicze³W zapisce mówi się o trzeciej jatce, licząc od końca, → p. 3A: Mik. Drolla 1468-85. (MPon I/17, 23); 1499 jatka rzeźnicza obok jatek szewskich (MPon I/17, 30); 1528 jatka wmieście (MPon I/17, 72); 1531 łaźnia: dom stojący na rogu ul. Kościelnej wychodzi tyłem na bramę łaźni (MPon I/17, 75); 1546 karczma, w której zamordowano Tomasza Politańskiego [skąd?] (KoścZ 27, 145).

Rów miejski⁴Nie wiadomo, czy rzeczywiście chodzi tu o element umocnień miejskich. Może to rów innego przeznaczenia (por. przyp. 7). W wizytacjach z 1619 i 1660 mowa jest o szpitalu Ś. Trójcy, jako położonym za Bramą Wrocławską (AV 4, 209v; AV 16, 256). W 1793 miasto było pozbawione jakichkolwiek fortyfikacji, było „ganz offen” (J. Wąsicki, op. cit., s. 332). Eckstein 125, pisze wszakże o istnieniu średniowiecznych obwarowań, powołując na dowód wzmiankę o Bramie Niemieckiej (Valva Almanorum). Cytowana przezeń zapiska (PG 9, 104v) nie zawiera jednak takiej informacji: 1429 (KoścZ 9, 169: civitas fossata), 1446 (ACC 121, 814-815v: fossata opidi, → p. 5B).

2B. Przedmieścia:

Wsie przedmiejskie: 1309 Henrici villa położona k. P. → p. 4B, 1310 wieś → Hermansdorf położona k. P. ma służyć wraz z miastem⁵Chodzi najpewniej o ten sam obiekt, co Henrici villa z dok. z 1309. Nazwa Henrici villa wydaje się być tylko błędem kopisty z XVII w. (zamiast Hermani villa); nie była już ona wówczas od dawna używana i dlatego nic nie mówiła kopiście → p. 4A i Poniec – dystrykt; 1366-70 miasto kupuje Śmiłowo położone k. P. → p. 4A; 1409 Hermansdorf → p. 4B.

1309 ogrody pod miastem → p. 5A; 1478 sady i ogrody za zamkiem → Poniec – dobra, p. 3.

1424 przedmieście i wieś Śmiłowo [na NE od miasta, już po drugiej stronie rzeki → przyp. 7] → p. 4A.

1467, 1473, 1478 przedmieście → Długa Ulica [na S od miasta] (PG 6, 240v; PG 7, 216; PG 9, 104v; → Poniec – dobra, p. 3); 1482 Długa Ulica: Marcin syn Ścibora z P. w związku z rozgraniczeniem między P. a wsią Zawada daje Janowi Korzbokowi z Zawady swój brzeg we wsi Długa Ulica przylegający do Zawady, a otrzymuje w zamian brzeg Korzboka tamże (PG 9, 152v); 1481 dobra w Długiej Ulicy → p. 3A: Michał Śledź (1466-70); 1485, 1486 łany w Długiej Ulicy k. P. leżące przy granicy z Dzięczyną, 1490 przedmieście, 1491 Długa Ulica → Poniec – dobra, p. 3; 1538 Długa Ulica → niżej: granice; 1619 w Długiej Ulicy jest 7 1/4 ł. → p. 5Aa.

1488 dom na przedmieściu (MPon I/17, 24); 1513 Wawrz. Polak przedmieszczanin poniecki⁶Jego ojciec Andrzej Polak był jednak w 1516 nazwany mieszczaninem, → p. 3A (suburbanus Ponycensis, MPon I/17, 51).

1530 przedmieście szpitalne [najpewniej na N od miasta, → przyp. 91]: Marcin syn Wojc. Plebańsko „de suburbio hospitalis” (MPon I/17, 74).

Staw miejski⁷Z przytoczonych zapisek zdaje się wynikać, że chodziło o specjalnie przygotowany teren, zalewany okresowo przez wezbrane wody rzeki zw. obecnie Rowem Polskim, której nazwa średniwieczna nie jest znana (stąd określenie: łąka na stawie) i ograniczony wałami (tak rozumieć chyba należy osobliwe słowo tencio lub tenutacio). O ten wał zapewne chodzi we wzmiance z ok. 1560, kiedy to mowa o ogrodzie położonym „post vallum” (LBP 204). Por. też przyp. 4: 1511 sprzedaż łąki położonej „in stagno civili”, 1517 ogród i łąka położone obok stawu (MPon I/17 s. 44, 60), 1513 łąka „in tenutacione (tencione) civili” (MPon I/17, 51), 1619 łąki położone „w brodziech” (AV 4, 209).

2C. Młyny: 1467 młyny końskie, wodne, wiatraki (PG 6, 240v, → Poniec – dobra, p. 3); 1468 Kwokl (Qwocl) młynarz pana Ścibora (MPon I/17, 2); 1475 syn młynarza → p. 3A; 1478 młyn koński, folusz⁸Z kolejności wymieniania zdaje się wynikać, że te 2 pierwsze młyny znajdowały się na przygródku zamku, młyny i wiatraki (PG 9, 104v, → Poniec – dobra, p. 3); 1488 młyn Bedłkowski⁹Nazwa stoi niewątpliwie w związku z nazwiskiem rodziny Bedłków, poświadczonej w P. od połowy XV w na przedmieściu P.: młynarz Grzegorz (MPon I/17, 24); 1498 młyn (MS 3 nr 261, → Poniec – dobra, p. 3); 1501, 1523, 1534 wiatrak (MPon I/17 s. 37, 65-66, 82); 1511 młyn bractwa ubogich; młynarz Jakub zrzeka się wszelkich pr. do własności tego młyna (MPon I/17, 48); 1533 [fals.?] cech młynarski → p. 3Bb; 1534 Mac. Gromadka sprzedaje wiatrak Wojc. Czechowskiemu za 17 grz. (MPon I/17, 82); 1534 Wawrz. Rynek młynarz z ż. Anną (MPon I/17, 84-85); 1545 prac. Wojc. Wojtyra z Widaw sprzedaje Wojc. Czechowskiemu młyn przy drodze do Zawady po prawej stronie (MPon I/18, 14); 1548 Wojc. Czechowski sprzedaje swój wiatrak na przedmieściu Janowi Frankowi (MPon I/18, 25); 1563, 1581 wiatraki → p. 3C.

2D. Granice: 1412 z Drzewcami → Poniec – dobra, p. 3; 1418 z Drzewcami i Dzięczyną, 1422 z Drzewcami i Oporowem → p. 4B; 1418 granica Drzewc i Dzięczyny biec ma od kopca narożnego tych wsi z Rokosowem przez las do grobli i dalej o 20 prętów od boru aż do kopca narożnego tych wsi z P. (KoścZ 4, 373v-374; KoścZ 5, 121v-122); 1466 z Dzięczyną → p. 5Aa; 1476 Marcin Poniecki toczy proces z dziedzicami Śmigla o granice między P. a Oporowem i Oporówkiem (nal. do Śmigielskich), m. in. o strugi i brzegi stawów między Oporowem, Oporówkiem, P. i Czarnkowem (KoścZ 16, 132v); 1485-86 Marcin Poniecki toczy proces z dziedzicami Śmigla o granice między Śmiłowem a Oporowem oraz między P. a Oporowem i Oporówkiem; wspomn. kopce narożne: między Śmiłowem, P. i Oporowem, między Oporowem, Drzewcami i P., między Lubonia, Oporowem i P. (KoścZ 17 k. 41v, 67, 69); 1493 Marcin Poniecki pozwany przez Macieja i Dobrogosta z Pawłowic o to, że od 2 lat pozwala swoim ludziom z P. czynić szkody w lasach Pawłowskich w Robczysku; Pawłowscy domagają się rozgraniczenia Robczyska z dobrami Ponieckiego (PZ 22 k. 128v, 140); 1499 granice z Janiszewem (MPon I/17, 30); 1538 Ambroży, Wojciech, Krzysztof, Stanisław i Jan Pampowscy toczą proces z Marcinem i Wojc. Zawadzkimi o rozgraniczenie między P. i wsiami Miechcin, Janiszewo, Długa Ulica nal. do Pampowskich a Waszkowem i Zawadą Zawadzkich; granica biec ma od kopca pod Gąsiorową Górą, obok kopca pod Bukowym Krzem przy Czystym Polu i przez błoto Rudne aż do starego kopca; kopiec narożny, który dzieli Janiszewo, P. i Waszkowo, leży przy Samicy za Waszkowską groblą; od niego granica biegnie do kopca narożnego, który dzieli Długą Ulicę, Gościejewice i Zawadę; wymieniono drogę z P. do Zawady; dziedzice z P. nie mają zalewać łąki Zawadzkich i tak urządzić swój staw, aby Zawadzcy mogli swobodnie spuszczać swój staw (KoścZ 26, 189v-191); 1553 kopiec narożny Drzewc, Dzięczyny i P. (PG 57, 345); 1572 granice P. i Drzewc (KoścZ 31, 36v-37).

1536 las miejski położony przy lesie drzewieckim [tzn. należącym do wsi Drzewce] (MPon I/17, 86).

2E. Drogi: 1466 z P. do Zawady → p. 5Aa; 1491 w Rokosowie droga z P. do Żytowiecka (ACC 121, 815v); 1499 z P. do Zawady, 1499-1505 z P. przez bród do Śmiłowa (MPon I/17 s. 30, 36, 39); 1514 z P. do Pawłowic, w stronę Kościana (AE X 229v-230v); 1538 z P. do Zawady → p. 2D; 1619 z P. do Waszkowa, do Dzięczyny, do Sowin → p. 5Aa.

2F. Cło: 1398 król Władysław nakazuje, by kupcy z miast wlkp. jadący do Wrocławia używali starej drogi z czasów króla Kazimierza przez Śrem i P.; w Śremie mają płacić po 4 denary od każdego konia, w P. zaś po 1/2 gr [9 denarów]; kupcy z in. prowincji [tzn. spoza Polski] mają płacić po 6 denarów od każdej sztuki bydła¹⁰Dok. znany z kopii z 1475 w MK 12, 213 (stąd reg. w MS) oraz kopii z połowy XVI w. w PG 77 (na tej podstawie wydanie w Wp. 3), nie jest wolny od podejrzeń. A. Gąsiorowski, Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386-1434, Warszawa 1972, s. 112, przyjął, że poprawną datę przechowała kopia z MK (1392), zaś w uwagach wydawcy w Wp. 10 nr 1544 sugerował, że dok. jest falsyfikatem. Do podejrzeń o fałszerstwo brak w istocie podstaw. Poprawna wydaje się data 1398: pasuje ona lepiej do itinerarium króla: nasz dok. miał być wydany 14 V w Kole, a król był 8 V w Gnieźnie i 17 V w Inowrocławiu (A. Gąsiorowski, Itinerarium, s. 40); dla 1392 pobyt w Kole wydaje się mniej prawdopobny, choć nie wykluczony: król był 9 V w Piotrkowie, a 4 VI w Nowym Korczynie (tamże, s. 34) (Wp. 3 nr 1988; MS 1 supl. nr 32 pod datą 1392!); 1441 (fals.) król Władysław III na prośbę Bartosza Sokołowskiego dz. w P. ustanawia cło w P. i zakazuje kupcom udawać się na Śląsk drogą przez Bodzewo lub Chociszewice; wysokość cła ma wynosić po 1/2 gr od kupców z ziem [Królestwa] i po 1 gr od obcych, a same towary mają być wolne od opłat, z wyjątkiem wina, miodu i in. żywności; od niej płacić należy, tak jak w Poznaniu i Kościanie¹¹Bartosz nie żył już w 1432 (→ Poniec – dobra, p. 3), a więc zmarł przed wstąpieniem na tron Władysława III. Wątpliwości budzi też datacja dok.: 2 V 1441 króla nie było w Krakowie (bawił na Węgrzech). Fałszerstwa dokonano przed 1504, kiedy to Ambroży Pampowski przedłożył królowi Aleksandrowi dok. do zatwierdzenia (→ przyp. 14) (Wp. 10 nr 1544; MS 3 supl. nr 131); 1453 król Kazimierz na prośbę Ścibora z Chełmu i P. potwierdza zaginiony w czasie powodzi przywilej w sprawie cła w P.; Ścibor przedłożył poświadczenie rajców z Poznania i Kościana o istnieniu tego przywileju; cło ma wynosić 1/2 gr od każdego konia¹²Istniała też podfałszowana wersja tego przywileju, którą Marcin Poniecki przedłożył w 1475 do wpisu w MK (MS 1 nr 185; J. Wiesiołowski, Marcin Poniecki – awanturnik i poeta późnośredniowieczny, „Rocznik Leszczyński” 6, 1982, s. 53-54) (KPKM nr 197; MS 1 nr 188); 1483 towary zajęte kupcom w komorze celnej w P. przez dziedzica Marcina Ścibora (MPon I/17, 16; → przyp. 23); 1484 Jan Bocian, Jan Delo, Krzysztof Kita i Mac. Rang kupcy z Prusic i Trzebnicy [miasta na Śląsku] zobowiązują się nie podnosić roszczeń wobec [Marcina] Ścibora Ponieckiego w sprawie towarów, zabranych im w P. z powodu niezapłacenia cła (MPon I/17, 17); 1485 [Marcin] Ścibor Chełmski dz. w P. prosi rajców wrocł., aby nakłonili swych kupców jeżdżących do Poznania, żeby nie wybierali oni nowych dróg [i nie omijali komory w P.]; skarżył się już na te praktyki u króla (SRS 14 nr 419); 1497 król czeski Władysław skarży się królowi pol., że Marcin syn Ścibora z P.¹³Marcin nazwany tu błędnie kaszt. ponieckim, co może być tylko omyłką streszczającego ten list A. Mosbacha bezprawnie pobiera opłaty od kupców wrocł. (Mosbach 119; Index actonim saeculi XV ad res publicas Poloniae spectantium, wyd. A. Lewicki, Kraków 1888, nr 4828); 1498 cło (MS 3 supl. nr 261, Poniec – dobra, p. 3); 1504 król Aleksander na prośbę Ambrożego Pampowskiego potwierdza [fałszywy] przywilej króla Władysława III w sprawie cła, [rzekomo] z 1441¹⁴Jednocześnie Pampowski uzyskał od króla ustanowienie w P. targu końskiego, → p. 3B (MS 3 nr 1459).

1513 król ustanawia komory celne w Poznaniu, Wschowie, Sierakowie, P. i Kaliszu, aby płacili w nich cło wszyscy wiozący towary lub pędzący woły, bydło i konie (Corpus iuris Polonici, wyd. O. Balzer, t. 3, Kraków 1906, nr 130-131; MS 4 nr 1915); 1515 rada wrocł. ostrzega swych kupców¹⁵Przykład podróżujących przez P. kupców z Wrocławia dają księgi miejskie w 1523, kiedy to ich trójka – Władysław, Jan Hełmy i Krzysztof Kuhschmalz – ręczyli za swego sługę Walentego Chauma z Nysy, który dokonał w P. jakichś gwałtów (MPon I/17, 62), by nie przekraczali rozporządzeń króla pol., swe towary lub bydło wozili tylko przez Poznań, Wschowę, Sieradz [recte: Sieraków], P. lub Kalisz i w jednym z tych miast opłacali cło (Mosbach 131); 1517 król ustanawia komory celne w Poznaniu, Wschowie, Sierakowie, P. i Kaliszu (AC 2 nr 1716); 1518 król mianuje Jana Rozdrażewskiego poborcą ceł w Kaliszu, P. i Wschowie z wynagrodzeniem 300 zł (Corpus iuris Polonici, t. 3, nr 203; MS 4 nr 11816); 1519 król zezwala Wilhelmowi Persztyńskiemu ochmistrzowi Król. Czech i jego słudze Mik. Kawce z Rychnowa na przewiezienie przez komorę w P. [bez cła] 110 futer popielicowych (MS 4 nr 12219); 1519, 1521, 1525 komora w P. wymieniona wśród komór wlkp., podlegających poborcy Piotrowi Opalińskiemu (MS 4 nr 12351, 12959, 14117).

1514-17 Ulryk z Elsendorf [niezident.] celnik w P. (MS 4 nr 2598, 10489; PG 69 k. 93, 270), wójt w Szadku (MS 4 nr 2762), jego słudzy Wojc. Srocki (MS 4 nr 11677), Wojc. Łaszczyński (PZ 28, 127-128).

Pisarze komory celnej w P.: 1578 Kasper Kromno (WsG 18, 81v), 1595 Jan Miłaczewski (WsG 23, 23).

3A. Mieszkańcy (sprawujący urzędy miejskie → p. 4B; duchowni pochodzący z P. → p. 6Bb):

1309 Ludwik z Porsnicz [niezident.], Bartłomiej z → Henrici villa, Herman z Chojnowa [na Śląsku], świadkowie dok. Dzierżka z P. dla sołtysa w P. [i zapewne mieszczanie w P.] (Wp. 2 nr 924).

1366 wójtowie Jan kowal i Mik. Goczałk → p. 4B.

1402 Stronisława [mieszczka?] z P. toczy procesy ze [swą siostrą] Tomisławą z Moraczewa o cz. Moraczewa dla [swego] syna kleryka Świętosława¹⁶Już wcześniej (1395-1400) Stronisława (nie pisząca się jednak jeszcze wówczas z P.) i Świętosław toczyli procesy z Tomisławą o 7 ł. w Moraczewie (Lek. 2 nr 1742, 1785, 1927, 1961, 1969, 1974, 2721) (KoścZ 2, 26).

1410 Grolla z P.; sąd postanawia, że do wypasania stada pod P. nie potrzebuje on zgody pana Hinczki, ale ma to czynić wraz z sąsiadami i dawać opłatę pasterzowi [a więc mieszczanie wypasali swe bydło we wspólnym stadzie] (KoścZ 3, 154).

1418 Nikel Grellar, Janusz Grellar z P. (WR 3 nr 716; KObceRyc. 141, cytuje tę zapiskę pod 1428).

1418 Nikel [Grellar?], Konrad [por. pod 1428], Jan i Hincza [rajcy], 1418, 1429 Nikel wójt → p. 4B.

1419 Piotr i Mikołaj bracia zw. Puczka z P. [→ p. 6Bc], obaj klerycy, oskarżają Mościca [ze Stęszewa], Bartosza [Wezenborga] z Gostynia, Bartosza Sokołowskiego z P. oraz [mieszczan] Wawrz. Salczera, Jakuba Drullę [por. Mik. Drolla 1468-85, Mik. Drolla 1501-02, Tomasz Drolla 1515] i Mac. Fedelara z P. o wyrządzenie im szkód w domach, łaźni, rolach i lasach; pap. Marcin V bierze Puczków w opiekę i poleca oficjałowi wrocł. rozpatrzyć tę skargę; [ciąg dalszy tej sprawy:] 1422 oficjał wrocł. donosi plebanom w Gostyniu, P. i Jutrosinie, że Bartosz Wezenborg z Gostynia, który odmówił Puczkom zwrotu ich łaźni [w P.?] i zapłacenia im 10 grz. za konia oraz 2 grz. 3 wiard. kosztów procesu, obłożony został ekskomuniką (Wp. 8 nr 848, 953; Wp. 5 nr 293 – reg.).

1424 Nikel, Jan, Jakub i Kasper mieszkańcy (laici) z P. ustanawiają swego pełnomocnika w konsystorzu pozn. (CoPr. I 77).

1424 Piotr krawiec z P. [czy ident. z imiennikiem 1448?], Michał [z P.], Jurga krawiec [z P.], Stefan łaziebnik z P.; Nikel Gołaski [z Gołaszyna k. Ponieca] dowodzi, że nie napadł ich na drodze, nie poranił i nie obrabował (WR 3 nr 1065-1068); 1424 [ciż, ale tu bez podania imion] mieszczanie z P. toczą proces z Niklem i Hanosem z Gołaszyna; sąd ma rozstrzygnąć, według jakiego prawa Bartosz [Sokołowski dz. w P.] ma rozpatrzyć oskarżenia wobec mieszczan (KoścZ 8 k. 38, 100).

1424 Mikołaj z P. toczy proces z Januszem Korzbokiem [z Zawady], który wydzierżawił mu łąkę do wykarczowania; mają postawić po 1 arbitrze, którzy orzekną, czy praca ta została wykonane zgodnie z umową (WR 3 nr 1035).

1426-30 Nikel szewc z P. toczy procesy: 1426 z Henczlem z Górzna, Januszem z Janiszewa oraz z Wojciechem i Mikołajem z Janiszewa i ich matką Dorotą (KoścZ 8 k. 264, 274), 1428 z Szybanem z Kociug (KoścZ 9, 32); 1428 [tenże?] Nikel z P. toczy proces z Januszem Lubońskim; zastępuje go w sądzie Janusz Janiszewski (KoścZ 9, 4v); 1429-30 tenże toczy proces z Hanczlem i Wojszem z Górzna (KoścZ 9 k. 231v, 244).

1427 Kat. Wyskocina mieszczka z P. (nazywana też mieszczką z Gostynia) toczy procesy z: Bełczkiem Rokossowskim, Sobkiem Zytowieckim i Janem synem Piotra z Gościejewic; zastępują ją w sądzie Pietrasz Łącki lub Jan Pijanowski (KoścZ 8 k. 307 [civis in Gostin], 313, 314v, 323v [de P.]).

[1427-30] Maciej burm., Stefan rajca, 1429 [tenże?] Stefan szewc, rajca → p. 4B.

1428 opatrzny Konrad z P. [por. pod 1418] toczy proces z Michałem z Kociug; zastępuje go Dziersław Gościejewski (KoścZ 9 k. 32, 52v).

1428 opatrzny Marcin Rul z P. toczy proces z Wawrzyńcem (Lorencem) Mykenberg (Mekemberg) o 1 1/2 ł. w Moraczewie; sprawę Wawrzyńca przejmuje Małgorzata mieszczka z Góry [Śląskiej] (KoścZ 9 k. 65, 104v); 1430 tenże szl. Marcin mieszcz. w P. uzyskuje ten łan od Małgorzaty (KoścZ 9, 242v-243).

1428 szl. Sławosz z P. toczy proces z Pawłem Waszkowskim (WR 3 nr 1320); 1445, 1449, 1468-72 [tenże?] Jan Sławosz rajca → p. 4B; [czyżby ident. z imiennikiem wspomn. jako zm. 1527?].

1429 Tomek szewc, Michał, Werner, Michał Byak, Nikel kołodziej, Jerzy rzeźnik i Piecz szewc, rajcy → p. 4B.

1443 Clynsmed [niem. Kleinschmied = ślusarz] z P.; bp pozn. orzeka, że nie zaistniało jego małżeństwo z Małgorzatą z Pakosławia i nakazuje mu tylko zapłacić 1 kopę gr kary za pozbawienie jej dziewictwa (AE I 7v).

1445-50 Jan Szypel (Schypel, Zipel, Zypel): 1445, 1462 burm., 1449 rajca → p. 4B; 1450 tenże → niżej.

1447 szl. Mik. Burałowski z P. toczy proces z Klemensem z Szurkowa; zastępuje go w sądzie Mik. Kryszborg [z P.?] (KoścZ 13, 28); 1450 tenże → niżej.

1448 Mik. Szrama, Piotr krawiec [czy ident. z imiennikiem 1424?], Wojciech i Andrzej [też z P.?] (KoścG 1 k. 136, 143v).

[Po 1448]¹⁷O dacie tego dok. → przyp. 76 Jan Iwan mieszcz. w P.¹⁸W 1527 Jan Iwan był prezentowany na altarystę w P. → p. 5Ab kupuje role od plebana z P.; jako sąsiedzi ról plebańskich wymienieni opatrzni Mik. Czewlej, Marcin Bedłka i Mik. Kliss (Wp. 10 nr 1659, → p. 5Aa); 1472 Iwan [mieszcz. w P.?] (MPon I/17, 8); 1497 [tenże?] Jan Iwan rajca → p. 4B; 1548 łąka Iwanowska, którą altary sta Jan Iwanek [syn tegoż Jana?] daje plebanowi → p. 5Aa.

[Po 1448] Mik. Czewlej, Marcin Bedłka [→ niżej: 1481-98] → wyżej.

[Po 1448] Mik. Kliss → wyżej, 1449 [tenże?] Closza burm. → p. 4B; 1499 ogród [tegoż?] Closza w P. (MPon I/17, 35).

1449 Mac. Schubart burm. → p. 4B.

1450 opatrzni Maciej burm.¹⁹Zdaje się, że ident. z Schubartem z 1449, który był burmistrzem w cz. miasta należącej do drugiego dziedzica Jana Orchowskiego. Pozwy mieszczan przeciwko Ściborowi stały zapewne w związku z ówczesnymi sporami między dziedzicami podzielonego miasta, → Poniec – dobra, p. 3, Hacznik, Marcin Kozieł, Mik. Praga [→ niżej], Mac. Szczudło [por. innych Szczudłów: Michała i Macieja 1494-1533, Łukasza 1523-30, Marcina i Andrzeja 1534, Wojciecha 1544], Wojc. Prasoł, Mik. Burałowski [→ wyżej 1447-50], Jan Zypel [→ wyżej: 1445-50] pozywają Ścibora dziedzica w P. i jego ż. Annę; mieszczan zastępuje w sądzie szl. Wojc. Karsowski (KoścZ 14 k. 39, 50v-51).

1450-62 Mik. Praga, kuśnierz mieszkający pod miastem → wyżej oraz p. 3Bb [por. przyp. 20]; 1462 tenże rajca → p. 4B.

1451 Andrzej Bogaty, Mik. Dąbrowski mistrz [chodzi o mistrza bractwa lub o mistrza któregoś z cechów; por. Dąbrowska 1476], Feliks bednarz członkowie bractwa ubogich (AE I 34v, → p. 5Af).

1462 Mik. Czmytasz, Andrzej Chromy, Jerzy i Andrzej kuśnierze mieszkający pod miastem, Hanusz [→ niżej] i Mik. Rosowski [por. przyp. 20], kuśnierze mieszkający w mieście → p. 3Bb.

1462 Hanusz (Jan) kuśnierz, mieszkający w mieście → wyżej, 1469-70 rajca → p. 4B.

1466-70 Michał Siedź (MPon I/17, 1): 1466 tenże posiadacz folwarku pod P. → p. 5Aa; 1470 tenże zawiera ugodę z matką Małg. Śledziową i siostrą Dorotą w sprawie podziału dóbr po zm. ojcu Śledziu; Michał ma dawać matce rocznie 4 ćw. żyta, 1 ćw. pszenicy, po 2 korce grochu, jęczmienia i prosa oraz zwozić jej co roku 4 wozy drewna; matka ma posiadać ogród (ortus) na przeciwko swej działki (area) wraz z sadem (pomerium), łąką, barciami i stawem; może tym ogrodem swobodnie dysponować, ale nie wolno jej go zastawiać za więcej niż 16 grz.; mają podzielić krowy i trzodę; siostrze Dorocie ma Michał płacić przez 2 lata po 1 grz.; Dorota zrzeka się pr. do ruchomości po matce, a Michał da jej za to 36 grz. (w ratach rocznych po 4 grz.); matka ma unieważnić swą wcześniejszą rezygnację [na czyją rzecz?], także zapis dokonany przez zm. Mikołaja kuśnierza²⁰Najpewniej to jeden z dwóch kuśnierzy wymienionych 1462: Mik. Praga 1450-62 lub Mik. Rosowski 1462, brata Michała (MPon I/17, 7); 1481 [taż?] Małgorzata Stara Śledzka zobowiązuję się, że nie odejdzie ze swych dóbr w Długiej Ulicy (MPon I/17, 15); [por. Agnieszka Śledziowa 1476-1513].

1466 Puchata, posiadacz folwarku pod P. → p. 5Aa.

1468-84 Piotr piekarz (MPon I/17 s. 8-9, 11): 1468 tenże mąż Anny c. Jana Kosmali z Łęki Małej [por. niżej: Mac. Kosmala od 1484-1533] (MPon I/17, 1); 1484 tenże uwalnia dziedzica [Marcina Ponieckiego] z poręki (MPon I/17, 96).

1468 Piotr krawiec, burm., 1469 tenże rajca, 1470 burm., 1472 rajca → p. 4B.

1468 Niczek Scholz [por. Marcin Sołtys 1487, Wojc. Sołtysek 1557, Walenty i Piotr Sołtysowic 1571], rajca → p. 4B.

1468-77 Jan Bedłka (Belken, Belkaw) [por. Piotr 1469, Marcin 1481-98]: 1468, 1470, 1471, 1477 tenże rajca → p. 4B; 1499 [wd. po tymże?] Agnieszka Janowa Bedłkowa mieszczka z Góry → niżej: Piotr Piotrach 1497-1533.

1468-88 Michał Jelonek: 1468 tenże rajca → p. 4B, 1485-88 tenże witryk kościoła w P. → p. 5Aa; 1487 tenże → niżej: Mac. Flis 1484-87.

1468 Staś Zimnowicz (MPon I/17, 1).

1468-85 Mikołaj (Niczek) Drolla (Drollo) [por. Jakub Drulla 1419, Mik. Drolla 1501-02, Tomasz Drolla 1515]: 1468 tenże wójt, 1469-85 rajca → p. 4B; 1487 wd. po tymże Anna Drollina; Andrzej Miska altarysta w P. [→ p. 5Ab], siostrzeniec tegoż Mikołaja, odstępuje jej swe pr. do spadku po nim: domu, jatki rzeźniczej (trzeciej licząc od końca), ogrodu na gruntach plebańskich (MPon I/17, 23); 1506 taż Anna Drollina nabywa ogród w Długiej Ulicy (MPon I/17, 40); 1511 taż Anna Drollina z Długiej Ulicy sprzedaje Janowi Nowowiejskiemu ogród i łąkę pod miastem (MPon I/17, 41).

1469 Piotr Bedłka [por. Jan 1468-77, Marcin 1481-98], burm. → p. 4B.

[1469?] opatrzni Hanczek czyli Jan i Jadwiga jego siostra z P. oraz Aleksy kołodziej z P. pozywają szl. Wawrz. Diaka z Goliny²¹Diaka pozywali też jednocześnie Ścibor dziedzic z P. oraz Jan i Witek z Goliny. Karta z tymi zapiskami wszyta jest obecnie wśród kart z 1472, ale musi być to błąd oprawy. Ścibor z P. zm. bowiem już 1469. Umieszczamy ten przekaz zatem pod najpóźniejszą możliwą datą (KoścZ 15, 689).

1470 prac. Stefan syn zm. Michała z P. zawiera ugodę z Michałem sołtysem z Kociug, zabójcą swego ojca; Michał ma mu zapłacić 7 grz., a ponadto dać 12 kamieni (talenta) wosku kościołowi NMP w P. oraz 3 kamienie szpitalowi tamże (MPon I/17, 4).

1470-99 Andrzej Śwircz²²Jednocześnie żyło dwóch Andrzejów Świrczów: obaj byli rajcami w 1478: 1470, 1478, 1479, 1482, 1483, 1484, 1490 rajca, 1471, 1472, 1477 burm. → p. 4B; 1485 tenże poszkodowany przy zajeździe na P. [w 1484], ale oskarżony też o zagarnięcie 30 grz. Mik. Dalabuskiemu → Poniec – dobra, p. 3; 1485-86 tenże asesor → przyp. 57; 1493 podczas zajazdu na P. napastnicy włamują się do jego domu i zabierają mu 2 konie, broń, noże, świeczniki, obrusy, pościele, 9 zł 18 gr → Poniec – dobra, p. 3; 1496 tenże uprowadzony z P. przez Bernarda Proszkowskiego (KoścG 4, 113v-114); 1499 tenże wiceburgr. w P. → Poniec – dobra, p. 2; 1499 tenże z synem Krzysztofem Świrczykiem [→ niżej: 1499-1533] skwitowany przez szl. Annę Lampaską z zadośćuczynienia za krzywdy, jakie wyrządził jej Krzysztof (MPon I/17, 32); [synem Andrzeja był też chyba Hanusz Świrczyk 1499-1501].

1472 Jan Srzatczky [por. Izajasz 1475] rajca → p. 4B.

1472-79 Piotr kowal (Smed, MPon I/17 s. 6, 9): 1477-79 tenże rajca → p. 4B.

1472 Stary Gramatek [por. Mac. Gromadka 1527-34] (MPon I/17, 6).

1472 Małg. Więckowa (Wenczkenninne; MPon I/17, 6).

1472 Piotr Kardusz, Mik. Korsum, Mik. Queschin, Marcin Pyrken (MPon I/17, 9).

1475 Andrzej Czelle z ż. Małgorzatą w sporze z jej matką Jadwigą Kabatek; dziedzic rozstrzyga, że Jadwiga ma zachować dobra [po mężu]: dom, ogród i ławę (bang), ale winna dać córce 7 grz. (MPon I/17, 12); 1475 Czelle → niżej.

1475 Jan syn Pflecha (Pflechen, Pflechste, Phfoch) zawiera ugodę z [Andrzejem] Czelle, który twierdził, że Jan jako syn młynarza nie jest godzien wykonywać rzemiosła; rozjemcy (Izajasz Srzotczk [por. Jan 1472], Stefan krawiec [→ niżej], Herman i Piotr piekarz) orzekają, że Jan jest uczciwie urodzony po ojcu i po matce (MPon I/17, 11).

1475 Izajasz Srzotczk → wyżej.

1475-97 Stefan krawiec: 1475 tenże→ wyżej; 1484, 1490, 1494 tenże rajca, 1488 wójt, [1497?] burm. → p. 4B; 1493 tenże → Poniec – dobra, p. 3.

1475 Herman → wyżej; 1485 [tenże?] szl. Mac. Gyrzman [Jirzman=Herman] mieszcz. w P., mąż szl. Małgorzaty; kwituje ona swego ojca Piotra Gostkowskiego z dóbr po ojcu i matce; jako jej stryj występuje Mac. Kawiecki, jako wuj zaś Dziersław Goliński (KoścG 3, 26).

1475 Małg. Wydirgeschen w sporze z Lorencem [por. Wawrz. Pyszek 1481-88]; spór rozsądza dziedzic w ten sposób, iż Małgorzata ma zachować dom, ogród i jatkę po zm. mężu, ale winna dać Lorencowi 5 grz. (MPon I/17, 12).

1475 Paszek [por. Jan Paszek 1511] kupuje łaźnię od Doroty (MPon I/17, 13).

1476 Dąbrowska [por. Mik. Dąbrowski 1451] z P. → p. 5Ad.

1476-1513 Agnieszka Śledziowa [por. rodzinę Śledziow 1466-70]: 1476 taż p. 5 Ab; 1513 [taż?] z Górki [Miejskiej] z c. Barbarą sprzedaje łąkę za 12 grz. (MPon I/17, 51).

1477-96 Mik. Mały alias Mały Myszek: 1477 tenże rajca, 1483-84, 1490, 1494 burm. → p. 4B; 1488 tenże posiadacz ogrodu (MPon I/17, 25); 1496 tenże uprowadzony z P. przez Bernarda Proszkowskiego (KoścG 4, 113v-114); 1499 [wd. po tymże] Agnieszka Mała Myszkowa odstępuje Michałowi Wójcikowi wszystkie swe dobra: jatkę rzeźniczą, ogród przy drodze do Zawady, łąkę przy drodze do Śmiłowa, rolę przy granicy z Janiszewem oraz ogród i rolę na gruntach plebańskich (MPon I/17, 30).

1477-94 Mik. Długi kuśnierz: 1477, 1483-84, 1486, 1487-88, 1490, 1494 rajca, 1478 burm. → p. 4B; 1493 tenże → Poniec – dobra, p. 3.

1477 Zyrat z P. (MPon I/17, 14).

1478-99 Jan Hynek [por. Jakub 1534]: 1478, 1479, 1481, 1483-84, 1486, 1487, 1490, 1494, 1497, 1499 rajca, 1487-88 burm. → p. 4B; 1498 szl. Zofia ż. szl. Hynka mieszcz. w P. posiada 3 ł. w Gościejewicach (ExpBel. nr 569), 1509 sprzedaje 2 ł. opust. w Gościejewicach (PG 14, 74).

1481, 1483 Andrzej Andrzych [por. Andrzej Jądral 1485-87] rajca → p. 4B.

1481-88 Wawrzyniec (Lorenc) Pyszek [por. Jan Pysz 1526, oraz Lorenc pod 1475] (MPon I/17, 15): 1483-84, 1487-88 tenże Lorenc rajca, 1485, 1486 burm. → p. 4B, 1485 tenże spłaca dług wobec kościoła w P. → p. 5Aa.

1481 Hanusz Zand [Sand = piasek] (MPon I/17, 15).

1481 Marcin kowal, toczy proces ze szl. Barbarą ż. szl. Konrada z Gołaszyna (PG 58, 116v).

1481 Dorota Hanuszlewa [por. przyp. 28] (MPon I/17, 15).

1481, 1483, 1484 Kasper Diak [por. Kasper tkacz 1499 i Kat. Kasprowa 1517], rajca → p. 4B.

1481-98 Marcin Bedłka [może ident. z imiennikiem występującym już wcześniej, → wyżej: po 1448; por. Jan 1468-77, Piotr 1469]: 1481, 1487 tenże burm., 1482, 1485, 1486, 1487-88 rajca, 1490, 1494, 1497 wójt → p. 4B; 1488 tenże posiadacz domu w P. (MPon I/17, 26); 1496 tenże uprowadzony z P. przez Bernarda Proszkowskiego (KoścG 4, 113v-114); 1498 tenże sprzedaje za 5 grz. Michałowi zw. Kurecz ze Śmiłowa rolę w Policach (AE X 229v-230v, → p. 5Aa).

1482 Andrzej Wyskota burm. → p. 4B.

1482 Jan Długi rajca → p. 4B.

1482 Lysygelnpiter [Piotr Łysy Jeleń?, ale por. Michał Lrzygiela 1494] kupuje dom od rady miejskiej za 2 grz. (MPon I/17, 96).

1483 opatrzny Łukasz z ż. Płoną zobowiązuje się być posłuszny panu Marcinowi Ściborowi²³Zapiska uszkodzona, ale z zachowanych fragmentów tekstu wynika, że chodziło też o jakieś towary zajęte przez Marcina Ścibora na cle w P. – nie wiemy jednak, czy była to sprawa sporna między dziedzicem a Łukaszem, czy też Łukasz był urzędnikiem celnym, a jeśliby się nie chciał wywiązywać z przyjętych zobowiązań, Marcin ma pełne pr. go ukarać więzieniem jako swego poddanego²⁴Podobne zobowiązanie zaciągnął wówczas (1483) także prac. Jan z ż. Jadwigą, ale być może chodziło tu o kmieci, osiadających w jednej ze wsi Marcina. Podobnie nie wiemy, czy do samego miasta odnoszą się liczne inne wpisy do tyczące zobowiązań na rzecz Marcina Ponieckiego: 1483 Macieja zagrodnika (MPon I/17, 19), 1485 Jakuba Wieczorka (MPon I/17, 20-21), 1486 prac. Pawła z Konarzewa i prac. Stan. Rostka (MPon I/17, 22; Eckstein 125), 1486 Bartłomieja Sokoła (MPon I/17, 22), 1487 prac. Bieniaka z Zalesia (MPon I/17, 23); zobowiązywali się oni nie opuszczać swego ogrodu (ortus) lub roli (MPon I/17, 16).

1483 Marcin Piździk zawiera ugodę ze swą siostrą Dorotą w sprawie dóbr po ojcu i matce; Dorota ma zachować dom i ogród na gruntach plebańskich, ale ma dać Marcinowi 2 grz., 1 krowę i 3 wieprze (MPon I/17, 17).

1484 Mac. Flis: rajcy zeznają, że był on niegdyś mieszczaninem w P., ale wyjechał i opuścił swą posiadłość (hereditas); rajcy odnaleźli go, ale on odparł, że nie uważa się już za pana tej posiadłości i rajcy mogą z nią zrobić, co zechcą (MPon I/17, 18); 1487 [tenże?] Flis zobowiązuje się, że wraz z żoną będzie mieszkał w P. i nie opuści miasta; ręczą za niego: Michał Jelonek, Mac. Kosmala, Jan garncarz i Andrzej Jądral; jeśli Flis złamie to przyrzecznie, poręczyciele sprowadzą go z powrotem (MPon I/17, 23).

1484-1533 Mac. Kosmala²⁵Por. pod 1468, gdzie Anna c. Jana Kosmali z Łęki Małej, ż. Piotra piekarza (MPon I/17 s. 23, 43, 52, 95): 1484, 1498-99, 1501, 1505-06, 1509-10, 1512-14, 1518 tenże rajca, 1511, 1517 burm. → p. 4B; 1499 tenże posiadacz domu, 1501 posiadacz domu w rynku, 1506, 1511 posiadacz ogrodu w Długiej Ulicy (MPon I/17 s. 31, 37, 40, 46).

1484 Szlachta rajca → p. 4B.

1485-87 Andrzej Jądral [por. Andrzej Andrzych 1481-83] (MPon I/17, 23): 1485 tenże rajca → p. 4B; 1486 tenże posiadacz domu w rynku (MPon I/17, 21).

1485 Mac. Zellar rajca → p. 4B.

1486-88 Szymon Słupski [czyżby ident. z Szymonem piekarzem 1490-1550?], rajca → p. 4B.

1486 Wojc. Plebański kupuje ogród, za który płaci witrykowi kościoła w P. [a więc jest to ogród na gruntach plebańskich] (MPon I/17, 20); jego ss. → niżej, pod 1530.

1486 opatrzny Krobski sprzedaje Mac. Łysemu dom w rynku za 4 grz. 1 wiard. (MPon I/17, 21); 1488 [tenże?] Pyank posiadacz ogrodu (MPon I/17, 26); 1501 [tenże?] Mac. Pyak z Krobi odstępuje swój ogród Hanuszowi Świrczykowi (MPon I/17, 37).

1486-1534 Mac. Łysy: 1486 tenże → wyżej; 1488 tenże posiadacz domu w rynku (MPon I/17, 25); 1499 tenże ławnik → p. 4B; 1534 tenże [w nagłówku zw. Łysym, w tekście Sekułą] zawiera ugodę z władzami m. Krzywinia (MPon I/17, 81).

1486 Słępek (Slampek), posiadacz domu w rynku (MPon I/17, 21).

1486 Dorota Filipowa, Mac. Pługacz i opatrzny Piotr zobowiązują się wobec dziedzica Marcina Ścibora, że będą mieszkać i pracować w mieście (MPon I/17, 21-22).

1487 Marcin Sołtys [może ident. z Marcinem Scholtz 1535, por. Niczek Scholz 1468, Wojc. Soltysek 1557, Walenty i Piotr Sołtysowie 1571], posiadacz ogrodu na gruntach plebańskich (MPon I/17, 23).

1487 Jan garncarz (MPon I/17, 23).

1488 opatrzny Jakub, otrzymuje od ż. Anny jej dom na przedmieściu (MPon I/17, 24).

1488-1528 Jan Suszka [por. Szuska 1511]: 1488, 1494 tenże ławnik, 1514-15, 1517 tenże rajca → p. 4B;

1521 tenże kupuje dom i ogród od Mac. Ojczyzny (MPon I/17, 60); 1528 tenże stryj Bartłomieja i Baltazara ss. Jadwigi sołtysowej ze Śmiłowa (MPon I/17, 70-71).

1488 Wojciech karczmarz ze wsi Sany [niezident.] kupuje od [Marcina] Ścibora dziedzica w P. dom w rynku oraz 1 1/2 ł. z ogrodem za 16 zł; ma płacić 1/2 grz. czynszu [z domu], a z ogrodu 1 wiard.; rolę otrzymuje wolną od obowiązkowych prac, natomiast z ogrodu ma dawać robocizny tak samo, jak in. mieszczanie posiadający ogrody (MPon I/17, 25).

1488-1510 Wojciech kuśnierz: 1488 tenże posiadacz domu w rynku, 1510 tenże posiadacz ogrodu (MPon I/17 s. 25, 42); 1490, 1494, 1497, 1499 tenże ławnik, 1501, 1505, 1506, 1510 rajca → p. 4B.

1488 szl. Mac. Kurogórski [z → Kurzej Góry k. Kościana] otrzymuje od [Marcina] Ścibora dz. z P. dom oraz łan roli z ogrodem zw. Szudkowski (MPon I/17, 26).

1488-1502 Mik. Latkowski: 1488 tenże posiadacz domu w P. (MPon I/17, 26); 1499, 1501, 1502 tenże burm., 1501 rajca → p. 4B.

1490-1502 szl. Jakub Czechowski [por. Paweł 1508-23, Wojciech 1533-48]: 1490 tenże otrzymuje od Marcina dz. w P. nowo zbudowany dom narożny w rynku wraz z mielcuchem oraz ogród (zw. ogrodem Wawrzyńca szewca) z łąką (MPon I/17, 27); 1497, 1499, 1501-02 tenże rajca, 1498 burm. → p. 4B.

1490-98 Bartłomiej Zemelka²⁶Już w 1475 Jan Zemelka wydzierżawiał dochody kościoła w P. → p. 5Aa [por. Michał 1496], ławnik → p. 4B.

1490-99 Wawrzyniec szewc (MPon I/17, 35), 1490 wspomn. jako [były] posiadacz ogrodu → wyżej.

1490-1550 Szymon piekarz [czyżby ident. z Szymonem Słupskim 1486-88?]: 1490, 1497-99, 1501 tenże ławnik, 1499, 1505, 1508, 1510-15, 1517-18, 1521 rajca, 1509, 1511, 1536 burm. → p. 4B; 1499, 1515, 1530 tenże posiadacz ogrodu (MPon I/17 s. 30, 55, 73); [1509] tenże? Szymon [bez podania zawodu] posiadacz domu w rynku (MPon I/17, 41); 1550 tenże witryk → p. 5Aa.

1490, 1494 Mac. Śmieszek ławnik → p. 4B; 1493 tenże → Poniec – dobra, p. 3; 1499, 1501, 1505 łąka Śmieszkowa [czy Śmieszkowej?] (MPon I/17 s. 30, 36, 39); 1504 Jan Śmieszek (MPon I/17, 38-39), 1526 tenże wykupuje od Korduli wd. po swym zm. bracie Wawrz. Kurzcu ze Śmiłowa [potem ż. Jakuba Jarockiego 1523-27] jej wiano, czyli sumę 10 grz., jaką mąż jej oprawił na wspólnej z Janem ojcowiźnie [w Śmiłowie²⁷Wynika to jasno z zapiski z 1517, kiedy to Wawrzyniec dokonywał tej oprawy (MPon I/17, 58)] (MPon I/17, 64-65).

1490 Piotr ławnik → p. 4B.

1493 Michał Lrzygiela [por. Lysygelnpiter 1482] → Poniec – dobra, p. 3.

1494 opatrzny Grzegorz Janiszek²⁸Zapewne chodzi o tę samą rodzinę, z której pochodzili: Mac. Januszek (1536-40), Dorota Hanuszlewa (1481) oraz altarysta Jan Hanusel (1510-51, → p. 5Ab). Niektóre formy zapisu nazwiska Hanusel – np. Hanuszek (LBP 204) czy Anuszlyk (MPon I/17, 46) – zbliżają się bardzo do postaci Janiszek lub Januszek. Wszystko są to zresztą zdrobnienia od imienia Jan. Z tymże Grzegorzem może być tożsamy także Johannisek, wspomn. w 1511 jako posiadacz ogrodu [w Długiej Ulicy] pod miastem (MPon I/17, 41) z ż. Jadwigą kupuje od Marcina dz. w P. działkę (hereditas), dom narożny i ogród na gruntach plebańskich za 6 grz., wliczając w tę cenę wartość bydła, jakie mu przypadnie [a więc kupował dom z inwentarzem] (MPon I/17, 28); 1499 ogród Grzegorzewski [tzn. tegoż Grzegorza?] (MPon I/17, 35).

1494 Stryak posiadacz domu (MPon I/17, 28); 1499 Marcin Stryak ławnik, 1501 tenże burm., 1502, 1508, 1509 rajca, 1504 wójt → p. 4B; 1510 Mac. Stryak (MPon I/17, 43), 1510 tenże podwójci → p. 4B; 1511 Marcin Stryak posiadacz ogrodu przy drodze do Śmiłowa (MPon I/17, 44); 1513 tenże Marcin zawiera ugodę z braćmi zabitego przez siebie Wawrz. Ciołka [z Rokosowa?, gdzie zawierano ugodę]; Marcin płaci im 8 grz. (MPon I/17, 49); 1513 tenże nadaje kościołowi Ś. Ducha i Ś. Barbary [→ p. 5B] ogród, o który toczył długie spory z Andrzejem Jaklikiem i Kat. Mszygeluką (MPon I/17, 50); 1531 ogród Stryakowski (MPon I/17, 75).

1494 [który?] Szczudło²⁹Już 1462 altarysta w P. był Tomasz Szczudło, → p. 5Ab [por. Maciej 1450] posiadacz domu (MPon I/17, 28); 1490, 1494, 1497 Michał Szczudło ławnik, 1498-99, 1512-14 rajca, 1499, 1504-06, 1508, 1510-11 burm. → p. 4B; 1496 Michał Szczudło uprowadzony z P. przez Bernarda Proszkowskiego (KoścG 4, 113v-114); 1498 Michał Szczudło i jego brat Mac. Szczudło odstępują swemu szwagrowi (gener) Michałowi Szpotowi i jego ż. Małgorzacie 1/2 swego folwarku (area predii) i 1/3 roli (MPon I/17, 30); 1502 Mac. Szczudło odstępuje swej ż. Magdalenie rolę kupioną za 13 zł czyli 10 grz.³⁰Przeliczenie to nie jest poprawne; 13 zł to 390 gr, zaś 10 grz. to 480gr (MPon I/17, 38); 1505 Michał Szczudło kupuje łąkę od Michała Wójcika za 5 grz. (MPon I/17, 39; → niżej: Przepiórkowie 1499-1514); 1511 Michał Szczudło zapisuje swej ż. Katarzynie wszystkie swe dobra: dom, stajnię, folw., rolę, ogrody i łąki, a ona zapisuje mu swoje dobra (MPon I/17, 47); 1513 tenże Michał posiadacz ogrodu (MPon I/17, 50); 1514 Katarzyna ż. Michała Szczudło daje swemu mężowi łąkę i rolę na gruntach plebańskich (AE X 229v-230v, → p. 5Aa); 1515, 1528 Szczudło z Długiej Ulicy (MPon I/17 s. 54, 72); 1523 Agnieszka c. Michała Szczudły, żona Jana Glaczara³¹W 1510 z Michałem Glaczarem kmieciem z Dzięczyny zawierał ugodę Michał Chudy → niżej: 1508; nic nie wskazuje jednak, by należało identyfikować Chudego ze Szczudłem, choć znaczenie obu przydomków może być podobne, który zapisuje jej 6 grz. wiana (MPon I/17, 64); 1527-33 tenże Michał (MPon I/17 k. 69, 95); por. Łukasz Szczudło 1523-30, Marcin Szczudło 1534, Andrzej Szczudełko 1534-36, Wojciech 1544.

1494 Mik. Kryglar ławnik, 1498-99 tenże wójt → p. 4B.

1495 Michał Szpot, mąż Małgorzaty → wyżej.

1496 Michał Zemelka [por. Bartłomiej 1490-98] i Jan płóciennik uprowadzeni z P. przez Bernarda Proszkowskiego (KoścG 4, 113v-114).

1496 mieszczanie z P. zbiegli do Gostynia → Poniec – dobra, p. 3.

1497-1533 Piotr Piotrach [por. Marek Piotrach 1521-29] (MPon I/17, 95): 1497-99 tenże rajca → p. 4B; 1499 tenże kupuje dom w P. od Agnieszki Janowej Bedłkowej mieszczki z Góry (MPon I/17, 31).

1497 Orszula z Kawcza kupuje dom [w P.? – zapiska uszkodzona] (MPon I/17, 29).

[1497] prac. Stefan Bogusz zobowiązuje się zamieszkać w P. i pracować dla pana [Marcina] Ponieckiego w mieście lub na zamku (MPon I/17, 29).

1497 prac. cieśla Marcin Witold oraz prac. kowal Maciej Braw z Gołaszyna zobowiązują się tak długo pracować w mieście, aż nie zwolni ich pan M[arcin] P[oniecki] (MPon I/17, 29); 1508 [tenże?] Maciej kowal → niżej, pod 1508; 1509 tenże Maciej kowal posiadacz domu w rynku (MPon I/17, 41).

1497 Błażej z Pępic ławnik → p. 4B.

1498 Ociosna ławnik → p. 4B.

1498-99 Andrzej Cykada: 1498 tenże ławnik → p. 4B; 1499 tenże wiceburgrabia → Poniec – dobra, p. 2.

1499 Stan. Ryter piekarz, ławnik, 1499, 1501 rajca → p. 4B.

1499-1509 Marcin Świder: 1499 ławnik, 1509 rajca → p. 4B.

1499-1505 Michał Wójcik: 1499 tenże nabywa jatkę, łąkę, ogrody i role → wyżej: Mik. Mały [1477-96]; 1499 tenże z ż. Małg. Przepiórczynką; ona daje mu 4 1/2 grz., a on zapisuje jej za to 10 grz. na wszystkich swych dobrach (MPon I/17, 34); 1501 tenże zastawia Mac. Przepiórce [bratu swej żony] swą łąkę przy drodze do Śmiłowa [tę samą, którą otrzymał w 1499], a 1505 sprzedaje ją Michałowi Szczudle za 5 grz. (MPon I/17 s. 36, 39); 1514 tenże zm. → niżej.

1499 Małg. Przepiórczynką, 1501 Mac. Przepiórka; 1514 Mac. Przepiórka ze swą siostrą Małg. Wójcicką odstępują Michałowi Szczudle łąkę; Szczudło kupił ją już wcześniej od zm. Michała Wójcika, ale Przepiórkowie długo nie uznawali tej transakcji; na mocy ugody Szczudło ma dać Przepiórce 3 zł (MPon I/17, 52-53).

1499 Marcin Wydrgosz, posiadacz jatki (MPon I/17, 30); 1501 tenże sprzedaje Barbarze Skomudce wd. po Bartłomieju Skomudzie łąkę [w Śmiłowie?]³²W zapisce podano, że łąka sąsiadowała z ogrodem zm. Bartłomieja Skomudy, a był on w księdze miejskiej wcześniej nazywany mieszkańcem Śmilowa (MPon I/17 s. 5, 35) (MPon I/17. 37).

1499-1501 łąka Jaklewej [por. Andrzej Jaklik 1513], 1505 łąka zm. Jaklewej, położona przy drodze do Śmiłowa (MPon I/17 s. 30, 36, 39).

1499 Michał Krzywy, posiadacz ogrodu (MPon I/17, 30).

1499-1533 Krzysztof Świrczyk syn Andrzeja Śwircza [1470-99], krawiec (MPon I/17 s. 74, 99): 1499 tenże wyżej: ojciec; 1506, 1508, 1511, 1514, 1515, 1517 tenże rajca → p. 4B; 1517 tenże krawiec, kupuje od swej teściowej Kat. Kasprowcj dom (MPon I/17, 59).

1499-1501 Hanusz Świrczyk [zapewne syn Andrzeja Śwircza 1470-99] (MPon I/17, 35): 1501 tenże nabywa od burgrabiego dom w rynku, a od Mac. Piaka z Krobi ogród (MPon I/17, 37).

1499 Jakub Osikot (MPon I/17, 35); 1510 Małg. Osikotka sprzedaje Janowi Bobkowi swój ogród za 4 1/2 grz. (MPon I/17, 42); 1511 taż sprzedaje Dorocie Matyskowej swą łąkę przy stawie miejskim za 1/2 kopy gr (MPon I/17, 44).

1499-1526 Jan Cichy (MPon I/17 s. 35, 52): 1511 tenże posiadacz ogrodu (MPon I/17, 41); 1526 tenże ławnik → p. 4B.

1499 Wojc. Solczyk (MPon I/17, 35).

1499 Kasper tkacz [por. Kasper Diak 1481-84 i Kat. Kasprowa 1517] (MPon I/17, 35).

1499 opatrzny Jan Sprysz z ż. Anną Sraminką odstępują opatrznemu Marcinowi Kolendzie swój ogród (MPon I/17, 35).

1499 Marcin Kolenda → wyżej.

1499 Piotr Ciężki (Czyasky; MPon I/17, 35); 1508, 1509, 1511 tenże rajca → p. 4B; 1511 tenże kupuje od Anny Chwałkowskiej parcelę (area) za 20 gr (MPon I/17, 45).

1501 Mik. Chwałkowski rajca p. 4B; 1511 [tegoż ż. lub c.?] Anna Chwałkowska → wyżej.

1501 Agnieszka Horaburdka, posiadaczka domu w rynku (MPon I/17, 37).

1501 Grzegorz Góźdź, posiadacz ogrodu (MPon I/17, 37).

1501-02 Mik. Drolla [por. Jakub Drulla 1419, Mik. Drolla 1468-85, Tomasz Drolla 1515], rajca → p. 4B.

1502-36 Jan Szyszdoch kuśnierz: 1502, 1505-06, 1521, 1523, 1526-27 rajca, 1536 ławnik → p. 4B.

1504 Piotr Kot (MPon I/17, 38-39).

1506-14 Mac. Kocur (MPon I/17, 52): 1506 tenże posiadacz ogrodu w Długiej Ulicy, 1511 tenże posiadacz roli (MPon I/17, 40-41).

1508 opatrzni [a więc chyba wszyscy to mieszczanie z P.] Mac. Pilecki, Sierak, Jan Bobek [1508-10], Michał Chudy [1508-30], Paweł Czechowski [1528-23], Maciej kowal [1497-1509], Marcin garncarz, Jan ze Śmiłowa, Marcin Baryczka i Lico ręczą za Marcina Czeszka i jego ż. Małgorzatę (MPon I/17, 40); 1515 [tenże?] Marcin Czeyecheck (MPon I/17, 56).

1508-10 Jan Bobek [por. Michał Bobek 1515-35]: 1508 tenże → wyżej; 1510 tenże kupuje od Małg. Osikotki ogród za 4 1/2 grz. (MPon I/17, 42).

1508-30 Michał Chudy: 1508 tenże → wyżej; 1510 tenże otrzymuje od Michała Glaczara kmiecia z Dzięczyny³³→ przyp. 31 1 kopę gr zgodnie z ich ugodą, a 1511 zawiera [nową] ugodę i ma otrzymać 2 kopy gr (MPon I/17, 43-45); 1530 tenże, jako opiekun wnuka Jana, przy pośrednictwie Mikołaja altarysty w P. [→ p. 5Ab], dokonuje rozliczenia ze swym synem Szymonem Chorodłubem z Górki [Miejskiej]; Szymon bowiem po śmierci brata Jakuba, ojca Jana, zabrał sprzęty domowe wartości 11 grz. (z czego po spłacie długów brata zostały mu 2 grz.) oraz sprzedał ogród w Po[licach? – tekst uszkodzony]; uzyskane pieniądze ma przechować aż do dojścia Jana do pełnoletności (MPon I/17, 72-73); 1534 Elżbieta Chuda [ż. lub c. Michała?] otrzymuje od Kat. Zielarki w jej testamencie 1/2 ogrodu na poczet 1 wiard. długu (MPon I/17, 83-84); 1619 wspomn. łąka nadana szpitalowi w P. przez Halszkę Chudą → p. 5B.

1508-23 Paweł Czechowski [por. Jakub 1490-1502, Wojciech 1533-48] (MPon I/17, 61): 1508 tenże → wyżej; 1523 tenże kupuje ogród (MPon I/17, 63).

[1509] Barbara Krzysztofka → niżej.

1509-35 szl. Stan. Krzewski: [1509] tenże nabywa od Barbary Krzysztofki wszystkie jej dobra: dom w rynku i fol w. pod miastem wraz z rolą (MPon I/17, 41); 1510-11, 1517, 1521, 1523, 1527-28, 1532-34 tenże rajca, 1512-15, 1518, 1526, 1528, 1530-31 burm. → p. 4B; 1532 tenże kupuje od Mac. Pijanowskiego cz. Rokosowa za 70 grz. i sprzedaje ją swej ż. Elżbiecie, c. wspomn. Mac. Pijanowskiego, a wd. po Janie Żytowieckim (KoścZ 19 k. 153, 155v); 1534 tenże → p. 5Aa; 1535 tenże, poprawiając wcześniejszą oprawę, zapisuje swej ż. Elżbiecie Pijanowskiej wszystkie swe dobra: dom w rynku (posiadany już przez jego przodków), fol w. Długiej Ulicy, inny folw., 1 ł. roli z łąką, kwartę roli (dzierżawioną dożywotnio od miasta), rolę z łąką, łąkę (MPon I/17, 87); 1550 wspomn. legat [zm.?] szl. Krzewskiego dla kościoła w P. → p. 5Aa.

1510 Kat. Skopkowa, posiadaczka ogrodu (MPon I/17, 42).

1510-51 Jan Hanusel rodem z P. [por. przyp. 28], altarysta w P., 1551 jego siostrzenica Agnieszka oraz siostrzeniec Malcher → p. 5Ab; 1536 tenże sprzedaje swój folw. z ogrodem w Długiej Ulicy (MPon I/17, 90).

1511-26 Stefan Liczykrupa: 1511-15 tenże rajca, 1526 ławnik → p. 4B; 1511 tenże posiadacz [ogrodu w Długiej Ulicy] pod miastem (MPon I/17, 41); 1531 ogród Liczykrupy (MPon I/17, 75).

1511 Jan Paszek [por. Paszek 1475], posiadacz ogrodu i roli (MPon I/17, 41); 1535 [tenże?] Paszek posiadacz roli (MPon I/17, 87).

1511-35 Grzegorz Gregrow (Gregrek), rzeźnik: 1511, 1517 tenże rajca, 1521, 1526, 1530 tenże wójt → p. 4B; 1535 tenże posiadacz ogrodu (MPon I/17, 87).

1511 Dorota Matyskowa kupuje od Małg. Osikotki łąkę przy stawie miejskim za 1/2 kopy gr, a od Doroty Wawrzyńcewej ogród przy drodze do Śmiłowa za 1/2 grz. (MPon I/17, 44).

1511-36 Dorota Wawrzyńcewa → wyżej; 1515 [taż?] Wawrzykowa, posiadaczka ogrodu (MPon I/17, 55); 1536 taż Dorota Wawrzyńcewa sprzedaje łąkę za 1 grz. 3 gr (MPon I/17, 86).

1511 mieszczka Szuska [por. Jan Suszka 1488-1528], posiadaczka ogrodu (MPon I/17, 44).

1511-28 Jerzy Biegała (Wiegała!) lub Skomuda³⁴Identyczność Jerzego Biegały (Wiegały) z Jerzym Skomudą wynika najwyraźniej z list rajców (→ p. 4B). Nazwisko Skomuda przyjął Jerzy po żonie, → niżej [por. Jan Biegałka 1528-36], rzeźnik: 1511 tenże posiadacz domu, 1521 posiadacz ogrodu (MPon I/17 s. 45, 60); 1515 tenże mąż Kat. Biegaliny siostry Michała Skomudka ze Śmiłowa³⁵Skomudowie znani są jako rodzina kmieca w Śmiłowie (→ przyp. 32), ale, jak widać z niniejszej zapiski, posiadali też dobra w mieście; w podziale ojcowizny Katarzyna otrzymuje dom w rynku, sprzęty domowe, złoto i srebra, 2 krowy, łan przy granicy z Dzięczyną oraz 6 grz. (MPon I/17, 53-54); 1518, 1521, 1526-28, 1530-32, 1540 tenże rajca, 1528 burm. → p. 4B; 1528 tenże zapisuje swej ż. Małgorzacie [z Krobi?³⁶Jako obecni przy tym zeznaniu wymienieni są nie tylko burmistrz i rajcy z P., ale także Wojciech z Krobi i Grzegorz Gorący z Krobi; jedyne uzasadnienie ich pojawienia się upatrywać można w fakcie, że byli krewnymi jednej z występujących stron] jako wiano jatkę w mieście, ogród, folw. w Długiej Ulicy i kwartę roli przy granicy z Dzięczyną; jednocześnie pozbawia pr. do tych dóbr swego syna Jana [z pierwszego małżeństwa], któremu zapisał in. dobra (MPon I/17, 72).

1511-36 Jan Pyta lub Nowowiejski [por. Jakub kuśnierz 1515-33]: 1511 tenże kupuje od Anny Drolliny ogród i łąkę [w Długiej Ulicy] pod miastem (MPon I/17, 41); 1511 [tegoż ż. lube.?] Dorota Pytylka posiadaczka domu (MPon I/17, 45); 1528 tenże Pyta mieszcz. w P. kupuje rolę w Śmiłowie za 10 grz. (MPon I/17, 70); 1531 tenże wraz z ż. Małgorzatą sprzedaje dom i ogród zw. Leniewski (MPon I/17, 75); 1532 tenże sprzedaje [ogród] i łąkę (MPon I/17, 77); 1533-35, 1536 tenże Pyta rajca, 1536 burm. → p. 4B; 1534 tenże Pyta posiadacz ogrodu, 1536 tenże Pyta posiadacz roli w Śmiłowie (MPonI/17 s. 84, 91); 1536 tenże Pyta sprzedaje swój dom, folw., rolę i łąkę w Śmiłowie szl. Janowi Góreckiemu za 80 grz. (MPon I/17, 89).

1513 Andrzej Jaklik [por. Jaklewa 1499-1501] (MPon I/17, 50).

1513 Kat. Mszczygeluka (MPon I/17, 50).

1513 Piotr Ziemliński, posiadacz ogrodu (MPon I/17, 50).

1513-26 Michał Glugla (MPon I/17, 56): 1513 tenże posiadacz łąki (MPon I/17, 51); 1526 tenże ławnik → p. 4B.

1513 Marusza, posiadaczka łąki (MPon I/17, 51).

1514 Agnieszka Praczlewa z synem Błażejem zawierają ugodę z Filipem Polakiem [mieszczaninem w P.?³⁷Nazwisko to występuje wśród mieszczan (→ niżej, Andrzej 1516, Wojc. Polaczek 1534), ale w 1513 Wawrz. Polak nazwany był wyraźnie przedmieszczaninem (MPon I/17, 51). ] zabójcą Wojc. Praczlika, syna Agnieszki; Filip ma im dać 5 grz. 2 kopy gr w 3 ratach rocznych (MPon I/17, 52); 1535 Błażej Praczel rajca → p. 4B.

1515-21 Jan mieczownik (gladiator; MPon I/17, 61): 1515 tenże stawia poręczycieli, że ani on, ani jego ż. nie będą czynić nieprawości (nefas); gdyby poręczyciele stwierdzili, że złamał to zobowiązanie (jeśli przyłapano by go we wsi lub na polu, potrzebny będzie 1 świadek, a jeśli w mieście to 2 świadków), to będą mogli go pojmać i uczynić co zechcą (MPon I/17, 56).

1515-35 Michał Bobek [por. Jan Bobek 1508-10], posiadacz roli przy granicy z Dzięczyną (MPon I/17 s. 53-54, 72, 87).

1515 Tomasz Drolla [por. Jakub Drulla 1419, Mik. Drolla 1468-85, Mik. Drolla 1501-02], posiadacz roli przy granicy z Dzięczyną (MPon I/17, 53-54).

1515-21 Paweł szewc, posiadacz domu (MPon I/17 s. 56, 60).

1515-33 Jakub kuśnierz (MPon I/17, 95): 1515 tenże kupuje od swej teściowej Agnieszki Schultesinne „de Nowaweysta” [Nowowiejska?, por. Jan Pyta Nowowiejski 1511-36] ogród za 6 wiard. i futro [czy futra?] wartości 1/2 kopy gr dla niej i dla jej córki (MPon I/17, 55); 1518 tenże rajca → p. 4B.

1516 Jerzyk kuśnierz (MPon I/17, 56).

1516 Andrzej Polak [por. Filip Polak 1514, Wojc. Polaczek 1534] zawiera ugodę z szl. Mik. Zawadzkim i zobowiązuje się wybudować mu dom z izbą i komorą (dom i izba mają mieć po 11 łokci długości), a gdyby nie wywiązał się z tego, to zapłaci 10 grz. (MPon I/17, 56); 1523 tenże wspomn. jako zm. ojciec Jakuba i Wawrzyńca³⁸Wawrzyniec ten został 1513 nazwany wyraźnie przedmieszczaninem ponieckim → p. 2 (MPon I/17, 63).

1517 Kat. Kasprowa [por. Kasper Diak 1481-84 i Kasper tkacz 1499] z synem Marcinem sprzedaje swemu zięciowi Krzysztofowi krawcowi [Świrczowi, → wyżej, 1499-1517] dom w P. (MPon I/17, 59).

1517 Łukasz syn Marcina otrzymuje od Wawrzyńca wikariusza w P. 3 grz., ogród i parcelę jako posag jego siostry Anny i zobowiązuje się zapisać tej Annie jako swej żonie 6 grz. wiana (MPon I/17, 60).

1518 prac. Wawrz. Litek [por. Jakub Litek 1551, → p. 5Ab] daje swej żonie Reginie ogród i łąkę (MPon I/17, 60).

1521-29 Mac. Ojczyzna: 1521 tenże sprzedaje Janowi Suszce dom i ogród (MPon I/17, 60); 1529 za tegoż ręczą Stan. Płoszaj, Marek Piotrach [por. Piotr 1497-1533], Lenart, Grzegorz Wołek [1529-34], Marcin Jerzyk [być może mieszczanie z P.?], że stanie na termin wyznaczony przez [Łukasza z Górki] kaszt. pozn. (MPon I/17, 40); 1535 łąka Ojczyźnina (MPon I/17, 87).

1521 Jan Sznajder [Schneider – krawiec], posiadacz domu (MPon I/17, 60).

1521 Mik. Niklik, posiadacz ogrodu (MPon I/17, 60).

1521 Jan Daycus [por. Kasper Diak 1481-84] mieszcz. w P. w sporze z Wojc. Gorącym [z Krobi?³⁹Por. przyp. 36]; Wojciech zobowiązuje się nigdy nie szkodzić mu ani w Polsce, ani w odległych krajach, jak Niemcy, Węgry, Czechy, Morawy, Saksonia, Prusy i in.⁴⁰Lista ta być może oddaje zasięg działalności (handlowej?) Jana (MPon I/17, 61).

1521-36 Mik. Fletka: 1521, 1523, 1534-35 tenże burm., 1526, 1527-28, 1530-33, 1536 rajca⁴¹Fletka jako rajca występuje tylko 9 I i 24 II, od 27 IX jego miejsce zajmuje już Mac. Januszek (→ p. 4B). Wynika stąd, że Fletka najpewniej zmarł w 1536 → p. 4B; 1527 tenże zapisuje swej ż. Zofii dom i ogród oraz wszystkie sprzęty domowe, złoto i srebro, z wyjątkiem roli, którą zastrzega dla swego syna Tomasza i in. dzieci, jakie się narodzą; opiekunem oprawy zostaje Maciej brat Zofii (MPon I/17, 68); 1535 tenże daje Janowi altaryście w P. 12 grz., by przechował tę sumę do czasu aż jego dzieci dojdą do lat sprawnych (MPon I/17, 95).

1523-27 Jakub Jarocki (MPon I/17, 69): 1523 tenże, posiadacz ogrodu (MPon I/17, 63); 1523 tenże rajca, 1526 ławnik → p. 4B; 1526 tenże mąż Korduli [wd. po Wawrz. Kurzcu ze Śmiłowa, → wyżej: Śmieszkowie 1494-1526], zapisuje jej swój dom i ogród, a Kordula zobowiązuje się spłacić 5 grz. Annie c. Jakuba [z pierwszego małżeństwa] (MPon I/17, 65-66).

1523-30 Łukasz Szczudło [por. Maciej 1450, Michał i Maciej 1494-1533, Marcin 1534, Andrzej 1534-36, Wojciech 1544], prasoł⁴²Tzn. sprzedawca soli, nazywano go też solarzem (salinator) [por. Łukasz 1527-40]: 1523, 1526, 1528, 1530-31 tenże rajca → p. 4B.

1526 Michał Jajko kowal, ławnik → p. 4B; 1534 tenże śwd. testamentu Kat. Zielarki (MPon I/17, 83-84).

1526 Jan Pysz [por. Wawrz. Pyszek 1481-88], ławnik → p. 4B.

1526 Małg. Wierducka wd. po Mikołaju zw. Mysz zawiera ugodę z jego bratem Janem kmieciem ze Śmiłowa; ponieważ Jan nigdy nie dał Mikołajowi należnej mu 1/2 z dóbr po ojcu i matce, teraz ma zapłacić 6 grz. Małgorzacie i jej cc. Zofii, Katarzynie i Annie (MPon I/17, 67); 1535 łąka Wierdunczyna (MPon I/17, 87).

1527, 1540 Łukasz burm., 1533 rajca [ident. z Łukaszem Szczudła prasołem 1523-30 lub Łukaszem Trestką rzeźnikiem 1535-60] → p. 4B.

1527 Jan Sławosz [czyżby ident. z imiennikiem 1428-49], wspomn. jako zm. stryj Doroty Kochmanowej z Dolska → p. 5Ab.

1527-34 Mac. Gromadka [por. Gramatek 1472]: 1527 tenże stawia poręczycieli, że nie będzie próbował podpalić miasta, bowiem o takie pogróżki oskarżył go Wojc. Cygan (MPon I/17, 69); 1534 tenże sprzedaje wiatrak (MPon I/17, 82).

1527-67 szl. Stan. Włodzicki [także z → Pijanowic]: 1527 kupuje od Marcina Ponieckiego 6 grz. czynszu ze Szkaradowa z zastrz. pr. wykupu za 88 grz. (KoścZ 19, 121; → Poniec – dobra, p. 3); 1535 tenże ręczy Mac. Moraczewskiemu za zapłatę [przez kogo?] 16 grz. (MPon I/17, 92); 1536 tenże zastępuje dziedzica → Poniec – dobra, p. 2; 1548 tenże posiada łąkę (ACC 118, 40); 1557 tenże szl. Stan. Włodzicki dzierżawi role plebańskie (AE X 227v-229, → p. 5Aa); [ok. 1560] tenże → p. 5Ab; 1565 tegoż ż. szl. Elżbieta [z → Pijanowic] (KoścG 17, 133); 1567 tenże kwituje Stan. Pogorzelę Gołaskiego z zapłaty 100 grz. (KoścG 20, 45).

1527-36 Walenty (Foltys) Kleinsporn⁴³Współcześnie występowali też w P. inni ludzie o imieniu Walenty, sprawujący również funkcję rajcy: jeden (rajca 1536) określał się jako szewc lub kupiec, drugi (rajca 1528) jako krawiec. Niewykluczone zresztą, że to jeden i ten sam człowiek, a rozdwojenie powstało tylko przez omyłkę pisarza w zapisie bardzo podobnie brzmiących określeń zawodowych (krawiec = sartor, szewc = sutor). Przynajmniej jeden z tych Walentych był najpewniej tożsamy z Kleinspornem (MPon I/17, 69): 1533, 1534 tenże rajca → p. 4B; 1536 tenże kupuje rolę za 7 grz. 12 gr (MPon I/17, 88).

1528 Walenty krawiec [→ przyp. 43], rajca → p. 4B.

1528-36 Jan Biegałka syn Jerzego Biegały [1511-28]: 1528 tenże → wyżej: ojciec; 1536 tenże posiadacz roli (MPon I/17, 88).

1529-34 Grzegorz Wołek, kołodziej (MPon I/17, 79): 1529 tenże → wyżej: Mac. Ojczyzna 1521-29.

1530-51 Franciszek Winiarz, ojciec duchownego Macieja (→ p. 6Bb) i Jadwigi ż. Łukasza Trestki [1550]: 1530-31, 1540, 1543-45 tenże rajca → p. 4B; 1535 tenże posiadacz folw. w Długiej Ulicy (MPon I/17, 90); 1551 tenże → p. 5Ab.

1530 Marcin syn Wojc. Plebańsko [por. 1486] z przedmieścia szpitalnego, jego brat Łukasz (MPon I/17, 74).

1533 Witek z Binic (MPon I/17, 95).

1533-48 Wojc. Czechowski [por. Jakub 1490-1502, Paweł 1508-23]: 1533 tenże sprzedaje posiadłość Piotrowi Płachetce (MPon I/17, 78); 1534 tenże kupuje wiatrak, 1545 kupuje młyn, 1548 sprzedaje wiatrak → p. 2; 1540 tenże sprzedaje ogród za 6 grz. (MPon I/17, 86).

1534 Piotr Płachetka → wyżej.

1534-49 Walenty szewc lub kupiec [może ident. z Walentym Kleinspornem 1527-36 i Walentym krawcem 1528, → przyp. 43]: 1534 tenże posiadacz roli (MPon I/17, 78-79); 1536, 1540, 1545, 1547-49 tenże rajca (na przemian nazywany szewcem i kupcem) → p. 4B.

1534 Maciej pasierb Wojc. Polaczka [por. Filip Polak 1514, Andrzej Polak 1516] sprzedaje 1/2 ł. roli (MPon I/17, 78-79); 1536 Wojc. Polaczek → niżej.

1534-36 prac. Jakub Hynek [por. szl. Jan Hynek 1478-99]: 1534 tenże z ż. Dorotą kupują 1/2 roli (MPon I/17, 78-79); 1536 tenże spłaca długi u Wojc. Polaczka (MPon I/17, 93).

1534-36 Andrzej Szczudełko (Szczudło) [por. Maciej 1450, Michał i Maciej 1494-1527, Łukasz 1523-30, Marcin 1534, Wojciech 1544], posiadacz roli (MPon I/17 s. 78-79, 88); 1544 tenże zm. niżej: Wojc. Szczudło 1544.

1534 Marcin syn Michała Szczudły [1494-1533] wraz z ż. Barbarą otrzymuje od Anny Szczudłowej jej posiadłość w Waszkowie (MPon I/17, 80).

1534 Kat. Zielarka zapisuje swój ogród Elżbiecie Chudej na poczet 1 wiard. długu (MPon I/17, 83-84).

1535 Marcin Scholtz [może ident. z Marcinem Sołtysem 1487], Jerzy Elzner [Oelsner, tj. z Oleśnicy], Lerzy Leippser [Lipski], Jerzy Thierse⁴⁴Statut cechowy zachował się też w dwóch tłumaczeniach pol. (→ przyp. 51). Z niewiadomych względów autorzy tych tłumaczeń imię George (Jerzy) oddają zawsze jako Wojciech. W jednym z tłumaczeń Leippser oddany jest jako Lipski, starsi cechu kowali (APP, Cechy Poniec 43, → p. 3Bb i przyp. 51).

1535 Orland posiadacz roli (MPon I/17, 87).

1535 Mac. Durka [por. Marcin Dura 1550], rajca → p. 4B.

1535-60 Łukasz Trestka [mąż Jadwigi Winiarzówny, ojciec Błażeja i Adama, → niżej, pod 1583], rzeźnik [ Łukasz 1527-40]: 1535-36, 1543, 1545, 1547-50 rajca, 1544-46 burm. → p. 4B, 1550 witryk → 5Aa; [ok. 1560] tenże → p. 5Ab.

1535-36 Mac. Miksa: 1535 tenże posiadacz roli, 1536 tenże kupuje łąkę za 1 grz. 3 gr (MPon I/17, 86-87).

1536 Jan Gibas rajca → p. 4B.

1536-40 Mac. Januszek [→ przyp. 28]: 1536 tenże posiadacz łąki (MPon I/17, 86); 1536, 1540 tenże rajca → p. 4B.

1536 Błażej Hincza szewc sprzedaje rolę za 7 grz. 12 gr (MPon I/17, 88).

1536 Mac. Wągier kupuje rolę w Śmiłowie za 14 1/2 grz. (MPon I/17, 91).

1540 Marcin Grecz kupuje ogród za 6 grz. (MPon I/17, 86).

1543-46 Wojc. Korybski: 1543-45 tenże burm., 1546 rajca → p. 4B.

1543-50 Marcin Pustułka [por. Jan Pustułka 1572]: 1543, 1544, 1545, 1546, 1547-49 rajca, 1550 burm. p. 4B.

1543, 1545-46 Krzysztof Zeigart (Szegart) rajca → p. 4B.

1544 Wojc. Szczudło syn zm. Michała [1494-1533] sprzedaje rolę synom zm. Andrzeja Szczudły (MPon I/18, 7); 1551 tenże wspomn. jako zm. → p. 5Ab.

1544-50 Benedykt Bieniasz [por. niżej, pod 1587]: 1544-46, 1549-50, rajca, 1545, 1547-49 burm.→p. 4B.

1545, 1547-49 Marcin krawiec, rajca → p. 4B.

1545 Stan. Przerwany, rajca → p. 4B.

1547 Jan garncarz (MPon I/18, 24).

1548 Mac. Manusek wójt → p. 4B.

1549-50 Wawrzyniec postrzygacz, Piotr Krasik (Krasiński), rajcy → p. 4B.

1550 Walenty witryk, Wawrzyniec [postrzygacz?], Marcin Dura [por. Mac. Durka 1535] → p. 5Aa.

1550 sześćdziesięciu mieszczan z P. uczestniczy w zatargu sąsiedzkim dziedzica Krzysztofa Pampowskiego → Poniec – dobra, p. 3.

1551 Andrzej kołodziej Niemiec (Almanus) zw. Spriczyger (MPon I/18, 57).

1557 Marcin sołtys ze Śmiłowa i Wojc. Sołtysek [por. Walenty i Piotr Sołtysowie w 1571] mieszczanie w P., dzierżawią role plebańskie (AE X 227v-229, → p. 5 Aa).

[ok. 1560] Kozak → p. 5Ab.

1560 szl. Wojc. Zubrzycki z P., sługa Jana Sędziwoja Czarnkowskiego, kupuje od niego wieś Redecz [obecnie Ręcz] w pow. gnieźn. za 1000 talarów (PG 19, 870).

1560 szl. Jerzy Wendricz, syn zm. Jana mieszcz. w P., w imieniu swoim oraz rodzeństwa Jana, Melchiora, Adama, Mikołaja i Ewy Wendriczów, zobowiązuje się zapłacić synom zm. Jana Drzewieckiego 107 zł (KoścG 13, 185v).

1567 Stan. Bratuski zw. Rola [z Bratuszyna w pow. kon.] pozwany o zabicie Piotra Smolskiego; pozew ma być dostarczony do P.⁴⁵Nie wynika z tego na pewno, że Bratuski to mieszczanin z P. Także szlachtę nie posiadającą żadnych dóbr ziemskich (gołotę) pozywano na rynku w najbliższym mieście (PyG 17, 399).

1571 Walenty Sołtys [por. Wojc. Sołtysek pod 1557]; jego ż. szl. Małg. Sokołowska sprzedaje swe pr. do spadku po rodzicach Joachimowi Bukowieckiemu za 1000 zł, a od niego pr. to kupuje jej brat szl. Wojc. Sokołowski za 1500 zł (PG 21 k. 219v, 231v); 1571 Piotr Sołtys; jego ż. Anna c. zm. szl. Krzysztofa Krellya kwituje Wojc. Sokołowskiego ze spłaty długu (WsG 16, 459v); 1581 Adam Sikora syn zm. Walentego Sikory [Sołtysa] i zm. Małg. Sokołowskiej; jego wuj Wojc. Sokołowski winien jest mu 50 grz. (KoścG 35, 105v).

1572 Jan Pustułka [por. Marcin Pustułka 1550] kwituje synów zm. Bartłomieja Drzewieckiego ze spłaty długów (KoścG 26, 204).

1578 szl. Melchior Małachowski [z Małachowa, gniazda wsi drobnoszlacheckich w pow. gnieźn.] z P.; Jakub Zygmuncik Małachowski ma mu dać 30 grz. jako posag swej siostry Anny, która ma zostać ż. Melchiora; 1578 wspomn. Anna już jako ż. Melchiora kwituje Jakuba z dóbr po ojcu i matce (GnG 25 k. 65v, 248).

1583 Błażej Trestkowic [syn Łukasza Trestki⁴⁶Jego bratem był chyba altarysta Jan Trestkowicz, → p. 5Ab (pod 1596) 1535-50] mieszcz. w P. i dzierżawca dochodów kościoła w Kunowie⁴⁷Plebanem był tu od 1562 Maciej z P., → p. 6Bb pozywa Andrzeja Krzczona sołtysa ze wsi Zbęchy, że przetrzymuje jego 2 konie i źrebaka (KoścZ 67, 723v); [w księgach miejskich z 1595 znajduje się opis życia tegoż Błażeja:] był synem Łukasza Trestki i Jadwigi c. Franciszka Winiarza; jego ojciec przybył do P. z Waszkowa; Błażej uczył się w Poznaniu u wuja Macieja kanonika [→ p. 6Bb], po jego śmierci zaś wyuczył się rzemiosła rzeźnickiego i ruszył w świat; na Rusi służył u pewnego bpa; wrócił do Wielkopolski i dzierżawił od wuja dochody kościoła par. w Komornikach; tam ożenił się z Reginą c. młynarza z Niwki, z którą miał syna Jana, bardzo zdolnego w sztukach wyzwolonych; Regina zm. 1572 w Kunowie [wuj Maciej był tam plebanem, → p. 6Bb] podczas zarazy; Błażej wrócił do P., ożenił się tu w 1573 z Barbarą c. Marcina Lisa i został tu 1573 burmistrzem; wieczorem 24 XI 1594 poszedł do krewnego Mac. Zmindy; pokłócił się z nim przy grze w karty; Zminda pobił towarzyszącego im Mac. Korytkowskiego (uciekł on do Adama Trestkowicza, brata Błażeja), zaś Błażeja zabił; pogrzeb odbył się 5 I 1595 (J. Szyszczyński, Żywot i śmierć Błażeja Trestkowicza, burmistrza ponieckiego, „Kronika Gostyńska” 7, 1935, s. 113-115).

1587 Benedykt krawiec z P. [por. wyżej, pod 1550]; Mac. Rokossowski jest mu winien 50 zł (KoścG 41, 226v).

1587 Wojciech mieszcz. w P.; Jadwiga wd. po Adamie Mierzewskim winna mu dać 202 owce (KoścG 41, 273).

1590 opatrzny Sylwester Dobrzycki mieszcz. w P. kwituje Poliksenę wd. po Krzysztofie Krzyckim z zapłaty 400 zł długu (KoścG 44, 456).

1595 Jerzy Leps, Jakub Zumerfeld, Jan Erlicht, Mac. Germin – kowale, Stefan Kopyto, Jan Zumer, Kasper S[...]cr – ślusarze, Mac. Zemala, Jan Zbilka – kołodzieje (APP, Cechy Poniec 45, → p. 3Bb).

3B. Handel i rzemiosło:

3Ba) handel: 1388 mieszczanie z P. toczą proces z Bieniakiem Jarockim, a 1397 pozywają Sędziwoja Mokronoskiego [który kupił od Bieniaka Jarocin] o śledzie i in. rzeczy⁴⁸Chodzi tu bez wątpienia o zajęcie im towarów na komorze celnej w Jarocinie, która należała do dziedziców tego miasta. Przekazy te stanowią więc świadectwo kontaktów handlowych mieszczan z P (Lek. 1 nr 322, 2349).

1460 król Kazimierz Jag. na prośbę Ścibora z P. ustanawia w P. 2 jarmarki (na niedzielę po oktawie Bożego Ciała i na dzień ś. Jadwigi [15 X]) oraz targ tygodniowy w każdy poniedziałek (WsG 37, 272v-273); 1462 jarmarki → p. 3Bb, 1493 targowe → Poniec – dobra, p. 3; 1504 król na prośbę Ambrożego Pampowskiego ustanawia w P. cotygodniowy targ koński w każdy poniedziałek⁴⁹Jednocześnie Pampowski uzyskał od króla potwierdzenie (fałszywego) przywileju w sprawie cła w P. → p. 2 (MS 3 nr 1460); 1548 król na prośbę Krzysztofa Pampowskiego ustanawia w P. 2 jarmarki: na ś. Tomasza Apostoła [21 XII] i na poniedziałek po Niedzieli Palmowej (PG 90, 43v-44).

3Bb) rzemiosło:

1462 Ścibor zP. na prośbę Mik. Pragi, Mik. Czmytasza, Andrzeja Chromego, Jerzego i Andrzeja, mieszkających pod miastem P., oraz Hanusza i Mik. Rosowskiego, mieszkających w samym mieście, ustanawia w P. cech kuśnierzy; tylko im wolno kupować skóry nadające się do ich rzemiosła: z kun, zajęcy, lisów, koźlątek; nie należący do cechu nie mogą ich kupować pod karą 1 beczki piwa, 2 kamieni wosku i 2 gr; skór nie mogą kupować żony rzemieślników cechowych, chyba że w czasie chroby męża; wówczas kupować może żona lub wyznaczony jeden czeladnik (famulus); kto złamie ten przepis zapłaci do skrzyni cechowej karę beczki piwa, 4 kamieni wosku i 4 gr; kiedy syn mistrza lub wyuczony czeladnik (famulus) będzie chciał zostać mistrzem, musi dać cechowi beczkę piwa, 2 kamienie wosku i 2 gr; kto będzie przyjmował czeladnika (famulus sive iuvenis) na naukę ma dać cechowi 1 1/2 grz., beczkę piwa, 2 kamienie wosku i 2 gr; jeżeli ktoś nie należący do cechu zostanie przyłapany na wykonywaniu zawodu, zapłaci 2 kopy gr kary [dziedzicowi] oraz beczkę piwa, 2 gr i 2 kamienie wosku cechowi; zakaz ten obowiązywać ma w mieście i poza miastem, z wyjątkiem zamku, gdzie swobodnie mogą pracować ludzie spoza cechu; gdy obcy kuśnierz przybędzie na jarmark, miejscowi kuśnierze mają ocenić, czy jego towary nadają się do sprzedaży i czy nie są wykonane ze skór padłych zwierząt; kto sprzedawałby skóry nie oczyszczone z mięsa, podlega karze 1 kopy gr na rzecz dziedzica oraz beczki piwa, 2 gr i 2 kamieni wosku na rzecz cechu; skóry kosmate mogą oprócz kuśnierzy kupować także szewcy; zakup skór ma się dokonywać tylko na jarmarkach; na rzecz dziedzica i jego rodziny kuśnierze mają pracować za darmo (APP, Cechy Poniec 2).

1506 starsi cechów [?] → p. 5Af.

1533 [fals.?⁵⁰Dok. zachowany jest w (rzekomym) or. Miaskowski był dz. w P. w połowie XVII w. (zm. 1671); nie pasują do 1533 także wszystkie in. wymienione w dok. osoby: pleb. Jakub Kleczewski (→ p. 5Aa), burmistrz Walenty Lezyk, rajca Mik. Zięba, wójt Andrzej Sztor (→ p. 4B). Albo pisarz pomylił się przy wpisywaniu daty rocznej i mamy do czynienia z dok. z XVII w., albo jest to falsyfikat. Powstał w każdym razie na pewno przed 1683, kiedy to dok. został potwierdzony przez kolejnego dziedzica] Maksymilian Miaskowski dz. w P. zatwierdza statut młynarzy, przyjęty od młynarzy ze Śmigla (APP, Cechy Poniec 6); 1535 starsi cechu kowali⁵¹Dok. spisany był w języku niem., obecnie zachowane tylko kopie: niemieckojęzyczna z 2 połowy XVII w. (Cechy Poniec 43) oraz uwierzytelnione pol. tłumaczenie z końca XVII w. (Cechy Poniec 44), tudzież inne jeszcze tłumaczenie, chyba z tego samego czasu, ale bez uwierzytelnienia i opatrzone datą 1539 (Cechy Poniec 48). Pewne wątpliwości budzi fakt, że dopiero w 1595 mowa jest o wyodrębnieniu się wspólnego cechu rzemiosł metalowych (→ niżej), ale układy cechowe były wówczas bardzo płynne uchwalają statuty swego cechu (APP, Cechy Poniec 43, 44, 48); 1595 burm. i rajcy, na prośbę kowali Jerzego Lepsa, Jakuba Zumerfelda i Jana Erlichta, Mac. Germina, ślusarzy Stefana Kopyto, Jana Zumera i Kaspra S[...]era, którzy chcieli odłączyć się od bednarzy, ustanawiają w P. osobny cech kowali, ślusarzy, mieczowników, stelmachów (currifices), igielników i kołodziejów⁵²W XVII w. funkcjonował jednak znów wspólny cech kołodziejów, stelmachów, bednarzy i stolarzy (Cechy Poniec 42 – zatwierdzenie przez dziedzica w 1675 wilkierzy z 1626); nadają im statuty cechu kowali z Kościana, uchwalone w 1555; statut zatwierdza przedstawiciel dziedzica (APP, Cechy Poniec 45); 1590 statut cechu garncarzy, zatwierdzony przez dziedzica (APP, Cechy Poniec 1).

3C. Podatki i świadczenia:

1310 zwolnienie od podatków na 9 lat → p. 4A.

1426 czynsze dla dziedzica → Poniec – dobra, p. 3.

1458 miasto P. ma dostarczyć 8 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129; „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, 1980, s. 396).

1462-65 miasto P. płaci cyzę w ratach po: 3 grz., 3 grz., 3 grz., 9 wiard. 6 gr [= 2 grz. 18 gr], 9 wiard. [= 2 1/4 grz.], 2 grz., 3 grz. (Cyza 545-548).

1478 szos, cło, opłaty z jatek i od kotłów [gorzałczanych] → Poniec – dobra, p. 3.

1507, 1510 P. płaci 3 1/2 grz. szosu (ASK I 5, 2; ASK I 3, 136v); 1563 P. płaci 7 zł podwójnego szosu, od 14 komor., 67 rzem., 4 kramarzy, 4 kotłów do palenia gorzałki, 3 wiatraków dziedz. i 4 wiatraków dor. (ASK I 4, 187v); 1564 w P. jest 10 ł. (IBP 308, → p. 5Aa); 1581 P. płaci 11 zł 6 gr podwójnego szosu, od 4 wiatraków dziedz., 1 wiatraka dor., 5 kotłów do palenia gorzałki, 63 rzem., 1 sprzedawcy soli, 4 komor., 10 ł. uprawianych przez mieszczan (ŹD 94).

4A. Prawa i przywileje miejskie:

1310 Henryk ks. wlkp. i głog. ustanawia dystrykt w P. [→ Poniec – dystrykt] oraz nadaje miastu 80 ł. otaczających → Hermansdorf, tak że mieszczanie mają posiadać las od granic tej wsi aż do drogi idącej w górę rzeki [dziś zw. Rowem Polskim], a także 3 1/2 ł. pastwisk oraz dąbrowę (merica); miasto ma cieszyć się tym samym prawem, jakiego używa Głogów; mieszczanie otrzymują zwolnienie od powinności na 9 lat, począwszy od minionego Bożego Narodzenia [25 XII 1309, dok. wystawiony 18 I 1310] (Wp. 2 nr 930).

1366 miasto P. kupuje od Esterny ze Śmiłowa wieś Śmiłowo za 20 grz. (Wp. 3 nr 1560); 1370 król Kazimierz potwierdza miastu P. nabycie wsi Henrici villa oraz kupno Śmiłowa k. P. od Esterny wd. po Janie wójcie ze Środy za 40 grz.; król przyłącza te dobra do miasta (Wp. 3 nr 1622).

1424 król Władysław Jagiełło na prośbę Bartosza Sokołowskiego [dz. w P.] nadaje pr. magd. miastu P. wraz z przedmieściem i wsią Śmiłowo (Wp. 8 nr 1006b).

1484 Marcin Chełmski [dz. P.], odzyskawszy z polecenia król. na powrót dobra P. i chcąc wynagrodzić mieszczanom ich straty i utrapienia w czasie nieszczęsnego napadu [o okolicznościach tych → Poniec – dobra, p. 3], zatwierdza pr. miasta P., nadane przez królów, władców, dziedziców i starostów; zwalnia też mieszczan z obowiązku dawania dziedzicom koni do podwód (przez co mieszczanie ponosili ciężkie straty, gdyż konie często padały); jeżeli dziedzic znajdzie się w potrzebie, będzie musiał wynająć konie od mieszczan i zapłacić im zgodnie ze zwyczajem za każdą milę; jedynie w razie posp. ruszenia mieszczanie muszą dostarczyć wóz z końmi i sprzętem; dziedzice nie mają też brać od mieszczan piwa inaczej, jak płacąc im pełną należność zgodnie z cenami ustalonymi w mieście, nigdy zaś z użyciem siły (WsG 37, 271).

1568 Śmiłowo wieś dziedz. miasta P. (KalG 3, 95v).

4B. Władze miejskie:

Wójtostwo: 1309 Konrad Sram sołtys w P. kupuje od Dzierżka dziedzica w P. za 24 grz. jego dobra położone k. miasta; ma w nich lokować wieś o nazwie Henrici villa, która ma zostać przyłączona do miasta i wywiązywać się z powinności (deservire) wraz z miastem (Wp. 2 nr 924).

1366 star. gen. wlkp. Wierzbięta, chcąc pomnożyć dochody króla Kazimierza, sprzedaje Janowi kowalowi i Mik. Goczałkowi 3 ł. wójtostwa w P. za 7 grz.; przez 4 lata przysługiwać im będzie wolnizna, potem zaś mają co roku na ś. Michała [29 IX] dawać królowi 4 miary (mensura) pszenicy, 4 żyta i 4 owsa oraz 1 wiard. czynszu; 1 wiard. mają też płacić tytułem dzies. (Wp. 3 nr 1561).

1418 Nikel syn wójta z P., śwd. (WR 3 nr 716); 1429 [tenże?] Nikel wójt w P. (KoścZ 9, 169).

1440 szl. Andrzej i Maciej wójtowie w P. (AE Ia 41v, → p. 5Aa).

1450 uczc. Anna wójtowa w P., ż. Jana mieszcz. w Orchowie [Jan Orchowski był wtedy dziedzicem 1/2 P.], toczy proces ze Ściborem dziedzicem w P. o 1/2 wójtostwa (KoścZ 14 k. 106, 130; → Poniec – dobra, p. 3).

1468 Niczek Drollo⁵³Ponieważ Drollo występuje też jako rajca (1469) – nie nazwany przy tej okazji wójtem – przyjąć należy, że nie mamy tu już do czynienia z wójtem dziedz., ale – tak jak później –urzędnikiem wybieralnym. Między 1450 a 1468 musiało zatem nastąpić wykupienie wójtostwa dziedz. przez miasto. W sprawę zaangażowany był dziedzic Ścibor, który, jak się wydaje, zmusił wójtów do sprzedaży wójtostwa (→ wyżej) wójt (MPon I/17, 2).

1488 wójt i ławnicy⁵⁴Pierwsza wzmianka o ławnikach pochodzi z 1445 (→ niżej: rajcy). Istnieli oni zatem już wcześniej, choć dokumenty miejskie i zapiski w najstarszej księdze wymieniają tylko burmistrza i rajców jako zasiadających w „sądzie gajonym”. Dopiero od 1490 wymieniać się zaczyna sporadycznie także wójta i ławników (→ niżej), mianowicie Stefan krawiec i Jan Suszka⁵⁵Zapis niejasny, wydaje się, że Stefan to wójt, a Jan to ławnik; możliwe jednak, że obaj są tylko ławnikami (MPon I/17, 26).

1490 wójt Marcin Bedłka, ławnicy Michał Szczudło, Wojciech kuśnierz, Mac. [Śmie]szek, Szymon, Piotr, Bartłomiej Zemelka (MPon I/17, 27); 1494 wójt Marcin Bedłka, ławnicy Michał Szczudło, Wojciech kuśnierz, Jan Suszka, Mac. Śmieszek, Mik. Kryglar, Bartłomiej Zemelka (MPon I/17, 28); 1497 wójt Marcin Bedłka, ławnicy Michał Szczudło, Wojciech kuśnierz oraz [według innej zapiski] Błażej z Pępic i Szymon piekarz (MPon I/17, 29); 1498 wójt Mik. Kryglar, ławnicy Andrzej Cykada, Ociosna, Szymon piekarz, Bartłomiej Zemelka (MPon I/17, 30); 1499 wójt Mik. Kryglar, ławnicy Stan. Ryter [piekarz]⁵⁶W jednej z zapisek z 1499 występuje wśród ławników Stanislaus pistor (MPon I/17, 33); można go utożsamiać tylko z Ryterem, Szymon piekarz, Marcin Świder, Marcin Stryak, Wojciech kuśnierz , Mac. Łysy (MPon I/17, 31-32); 1504 wójt Marcin Stryak (MPon I/17, 38-39); 1510 podwójci (viceadvocatus) Mac. Stryak (MPon I/17, 43); 1521 wójt Grzegorz Gregrow rzeźnik (MPon I/17, 61); 1526 wójt Grzegorz Gregrek rzeźnik, ławnicy Jakub Jarocki, Stefan Liczykrupa, Michał Jajko kowal, Jan Pysz, Michał Glugla, Jan Cichy (MPon I/17, 66-67); 1530 wójt Grzegorz (MPon I/17, 72); 1536 wójt Jan Szyszdoch (MPon I/17, 89); 1548 wójt Mac. Manusek (MPon I/18, 26).

Rada i burm.⁵⁷Rada w P. składała się z 4 rajców. Jak pokazuje obserwacja zapisów w najstarszej księdze miejskiej, wybory nowych władz następowały zawsze w 2 połowie roku: już pod koniec listopada obserwować można urzędowanie kompletu rajców, wybranego na rok następny. Zapiski z 1511 pozwalają uściślić czas wyborów między 28 IX a 25 XI. W 1526 jednak jeszcze 21 XII poświadczony jest ten sam skład rady, który urzędował przez poprzednią kadencję. Obok rajców w sądzie niekiedy zasiadali i zapisywani byli jako wystawcy dokumentów miejskich także asesorzy: Andrzej Śwircz (1485-86: MPon I/17, 20-21), Michał Szczudło wraz z Wojciechem i Grzegorzem Gorącym z Krobi (1528: MPon I/17, 72). Chodziło tu, jak się wydaje, o ludzi szczególnie doświadczonych lub lepiej znających sprawę (z racji powiązań rodzinnych czy pochodzenia). Od schyłku XV w. czynnościom władz miejskich towarzyszył często burgrabia dziedzica, a niekiedy wraz z nim także szlachta z sąsiedztwa (MPon I/17 s. 38-39 [1504 Jan Chełmski], 41 [1509 Piotr Drzewiecki, Wawrz. Czarnkowski, Wojc. Szurkowski], 54 [1515 Jan Chełmski], 56 [1516 Łęczycki, Marcin Pigłowski, Moraczewski], 62 [1521 Jan Ziemliński, Andrzej Tworzyjański, Tomasz Pijanowski, 1523 Feliks Goliński, Krzysztof Jabłoński], 67 [1526 Mac. Rokossowski, Wawrz. Czarnkowski, Krzysztof Goliński], 94 [Zygmunt Kawiecki, Jan Żytowiecki, Krzysztof Goliński]); działo się tak, gdy sprawa zeznawana przez radą dotyczyła łudzi z dóbr szlacheckich (por. p. 7A):

1415 burm. w P. (KoścZ 4, 179); 1418 Nikel, Konrad, Jan i Hincza mieszczanie [rajcy] z P.⁵⁸W zapisce wymienia się Sobka Żytowieckiego, Nikła, Konrada, Jana i Hinczę oraz (et) mieszczan z P.; wydaje się, że drugi spójnik postawiony został niepotrzebnie, a wszystkie imiona (poza Sobkiem) odnoszą się do mieszczan. Występowanie 4 mieszczan w sprawie dotyczącej całego miasta wskazuje wyraźnie, że to rajcy. Por. w p. 4C pod 1422 toczą proces z Sobkiem Żytowieckim o rozgraniczenie Drzewc, Dzięczyny i P. (KoścZ 5, 142); 1419 burm. i rajcy z P. toczą proces z Mościcem ze Stęszewa o 60 grz. poręki, jaką złożyli za Bartosza Gostyńskiego (KoścZ 5, 190v); 1423 burm. i rajcy z P. toczą proces z Dorotą, Januszem, Hanczlem i Mikołajem z Janiszewa (KoścZ 7, 104).

[1427-30] Maciej burm., Stefan rajca oraz Piotr burgrabia z P. występująjako rozjemcy w sporze kl. w Lubiniu z kmieciem z Górki⁵⁹W cytowanych wydaniach dok. opatrzony jest datą 1400 lub 1403; obie nie zgadzają się zupełnie z wymienionymi w dok. osobami. Pasują one tylko do lat 1427-30 (→ Lubiń, przyp. 31; GUrz. nr A 282). Dok. ma więc pomyloną datę, a być może jest sfałszowany (Wp. 5 nr 6, 36; DBL nr 130; KBR nr 96); 1429 rajcy w P.: Tomek szewc, Stefan szewc, Michał, Werner, Michał Byak, Nikel kołodziej, Jerzy rzeźnik i Piecz szewc⁶⁰Ponieważ później było w P. zawsze tylko 4 rajców, wydaje się, że mamy tu do czynienia z podwójnym kompletem – rajców ustępujących i zaczynających nową kadencję (KoścZ 9, 169).

1445 Jan Zipel burm., Jan Sławosz rajca, przysiężni i ławnicy (AE I 113).

1449 Mac. Schubart burm. w cz. P. należącej do Jana Orchowskiego, [imię nie podane] zw. Closza burm. w cz. P. należącej do Ścibora, Jan Schypel i Jan Sławosz rajcy⁶¹Wynika stąd wyraźnie, że w okresie, gdy miasto było podzielone między 2 dziedziców, w każdej części funkcjonowali osobni burmistrzowie; rajcy wydają się w tej zapisce wspólni dla całego miasta, ale może każdy z nich pochodzi z innej rady, właściwej dla jednego z działów (AE I 180).

1450 Maciej burm. (KoścG 1, 39).

1462 burm. Jan Szypel, rajca Mik. Praga (AE II 60).

1468 burm. Piotr krawiec, rajcy Jan Sławosz, Niczek Scholz, Jan Bedłka, Michał Jelonek (MPon I/17, 1).

1469 burm. Piotr Bedłka, rajcy Jan Sławosz, Piotr krawiec, Mik. Drolla, Hanusz kuśnierz (MPon I/17, 3).

1470 burm. Piotr krawiec, rajcy Jan Sławosz, Jan Be[dłka], [Andrzej] Śwircz, Jan kuśnierz (MPon I/17 s. 4, 7).

1471 burm. [Andrzej] Śwircz, rajcy Jan Sławosz, Jan Belkaw [Bedłka], Jan [ciąg dalszy urwany] (MPon I/17, 6).

1472 burm. Śwircz, rajcy Piotr krawiec, Jan Sławosz, Jan Srzatczky [or. uszkodzony, pierwotnie było jeszcze jedno nazwisko] (MPon I/17, 8).

1477 burm. Andrzej Swircz, rajcy [Jan] Bedłka, Piotr kowal, Mikołaj Mały, Mikołaj Długi (MPon I/17, 14).

1478 burm. Mikołaj Długi kuśnierz, rajcy Andrzej Śwircz, Piotr kowal, Jan Hynek, drugi Andrzej Śwircz (MPon I/17, 14).

1479 burm. Mikołaj, rajcy Piotr kowal, [Jan] Hynek, Andrzej Śwircz (MPon I/17, 15).

1481 burm. Marcin Bedłka, rajcy Andrzej Śwircz, Andrzej Andrzych, Jan Hynek, Kaspar Diak (MPon I/17, 15).

1482 burm. Andrzej Wyskota, rajcy Andrzej Śwircz, Marcin Bedłka, Jan Długi (MPon I/17 s. 3, 96).

1483 burm. Mik. Mały, rajcy Andrzej Śwircz, Kasper Diak, Andrzych, Mik. Długi (MPon I/17, 15).

1483-84 burm. Mik. Mały (Mały Myszek), rajcy Mik. Długi, Jan Hynek, Lorenc Pyszek, Andrzej Śwircz (MPon I/17 s. 16-17, 96).

1484 rajcy Lorenc Pyszek, Mik. [Długi] kuśnierz, [Kasper D]iak, Szlachta (MPon I/17, 18).

1484 burm. Mały Myszek, rajcy [Jan] Hynek, Mik. Długi, Mac. Kosmala, Stefan krawiec⁶²Zwielokrotnienie składu władz miasta w 1484 wynika zdaje się z faktu, że był to czas niespokojny – nastąpił wtedy zajazd na P (MPon I/17, 18).

1485 burm. Wawrz. Pyszek, rajcy Mik. Drolla, Mac. Zellar, Marcin Bedłka, Andrzej Jądral (MPon I/17, 18-20).

1486 burm. Wawrz. [Pyszek], rajcy Marcin Bedłka, [Jan] Hynek, [Mik.] Długi kuśnierz, Szymon Słupski (MPon I/17, 20-22).

1487 burm. Marcin Bedłka, rajcy Wawrz. Pyszek, Mik. Długi, Szymon Słupski, [Jan] Hynek (MPon I/17, 22-23).

1487-88 burm. Jan Hynek, rajcy Marcin Bedłka, Szymon Słupski, Mik. Długi kuśnierz, Wawrz. Pyszek (MPon I/17, 23-26).

1490 burm. Mały Myszek, rajcy Mik. Długi kuśnierz, Jan Hynek, Stefan krawiec, Andrzej Śwircz (MPon I/17, 27).

1493 burm. Mikołaj [ident. z Małym Myszkiem?] (PZ 22, 127, → Poniec – dobra, p. 3).

1494 burm. Mik. Mały Myszek, rajcy Mik. Długi kuśnierz, Jan Hynek, Stefan krawiec (MPon I/17, 28).

[1497?] burm. Stefan (MPon I/17, 29).

1497 burm. Maciej, rajcy Jan Iwan, Jakub Czechowski, Piotr Piotrach, Jan Hynek (MPon I/17, 29).

1498 burm. Jakub Czechowski, rajcy Mac. Kosmala, Piotr Piotrach, Michał Szczudło (MPon I/17, 30).

1499 burm. Michał Szczudło, rajcy Jan Hynek, Jakub Czechowski, Mac. Kosmala, Piotr Piotrach (MPon I/17, 30-34).

1499 burm. Mik. Latkowski, rajcy Michał Szczudło, Jakub Czechowski, Szymon piekarz, Stanisław piekarz (MPon I/17, 35).

1501 burm. Mik. Latkowski, rajcy Mac. Kosmala, Wojciech kuśnierz, Mik. Chwałkowski, Stanisław piekarz (MPon I/17, 36-37).

1501 5 XII burm. Marcin Stryak, rajcy Mik. Latkowski, Jakub Czechowski, Jan kuśnierz, Mik. Drolla (MPon I/17, 37).

1502 17 IV burm. [Mik.] Latkowski, rajcy Marcin Stryak, Jakub Czechowski, Jan Szyszdoch, Mik. Drolla (MPon I/17, 38).

1504 burm. Michał Szczudło (MPon I/17, 38-39).

1505 [burm.] Michał Szczudło, [rajcy] Jan Szyszdoch, Mac. Kosmala, Wojciech kuśnierz, Szymon piekarz (MPon I/17, 39).

1506 burm. Michał Szczudło, rajcy Jan Szyszdoch, Mac. Kosmala, Wojciech kuśnierz, Krzysztof Śwircz (MPon I/17, 39-40).

1508 burm. Michał Szczudło, rajcy Marcin Stryak, Piotr Ciężki, Krzysztof Śwircz, Szymon piekarz (MPon I/17, 40).

[1509?]⁶³Data zapisana w księdze jako anno millesimo quingentesimo (1500), ale najpewniej pominięto na końcu jeszcze jedno słowo; z ciągu wpisów zdaje się wskazywać, że chodziło o rok 1509 lub 1510, ale dla 1510 znamy inny skład władz burm. S zymon, rajcy Mac. Kosmala, Marcin Stryak, Piotr Ciężki, Marcin Świder (MPon I/17, 41).

1510 burm. Michał Szczudło, rajcy Mac. Kosmala, Szymon piekarz, Stan. Krzewski, Wojciech kuśnierz (MPon I/17, 42-43).

1511 burm. Michał Szczudło, rajcy Stan. Krzewski, Szymon piekarz, Piotr Ciężki, Stefan Liczykrupa⁶⁴Taki skład władz miejskich występuje w zapiskach z 23 III, 13 VIII, 21 IX i 28 IX 1511. Nie potrafimy wyjaśnić, dlaczego w zapisce z 1511 (bez daty dziennej) występują różnice w obsadzie rady. Władze z 25 XI 1511 to już rajcy wybrani na następną kadencję (por. przyp. następny) (MPon I/17, 44-46)

1511 burm. Mac. Kosmala, rajcy Stan. Krzewski, Szymon piekarz, Krzysztof krawiec, Grzegorz rzeźnik (MPon I/17, 41).

1511 25 XI burm. Szymon piekarz, rajcy Stan. Krzewski, Stefan Liczykrupa [zapiska uszkodzona] (MPon I/17, 47).

1512 25 IV⁶⁵Wydaje się, że zajść tu musiał błąd w dacie i powinno być 1513 10 IV. Skład rady odpowiada bowiem zapisom z 1513, a sprzeczny jest z poświadczonym w końcu 1511, który powinien urzędować wiosną 1512 burm. Stan. Krzewski, rajcy Michał Szczudło, Szymon piekarz, Mac. Kosmala, Stefan Liczykrupa (MPon I/17, 48).

1513 burm. Stan. Krzewski, rajcy Michał Szczudło, Szymon piekarz, Mac. Kosmala, Stefan Liczykrupa (MPon I/17, 49-51).

1514 burm. Stan. Krzewski, rajcy Michał Szczudło, Mac. Kosmala, Szymon piekarz, Krzysztof krawiec (MPon I/17, 51-52).

1514-15 burm. Stan. Krzewski, rajcy Szymon piekarz, Krzysztof krawiec, Stefan Liczykrupa, Jan Suszka (MPon I/17, 53-57).

1517 burm. Mac. Kosmala, rajcy Stan. Krzewski, Szymon piekarz, Krzysztof krawiec [w pierwszej zapisce zamiast niego: Jan Suszka], Grzegorz rzeźnik (MPon I/17, 60).

1518 burm. Stan. Krzewski, rajcy Mac. Kosmala, Szymon piekarz, Jakub kuśnierz, Jorge Wiegała! (MPon I/17, 60)

1521 burm. Mik. Fletka, rajcy Szymon piekarz, Stan. Krzewski, Jan Szyszdoch kuśnierz, Jerzy Biegała [w in. zapisce nazwany Jerzym Skomudem rzeźnikiem] (MPon I/17, 60-62).

1523 burm. Mik. Fletka, rajcy Stan. Krzewski, Jan Szyszdoch kuśnierz, Jakub Jarocki, Łukasz prasoł (MPon I/17, 62-63).

1526 burm. Stan. Krzewski, rajcy Mik. Fletka, Jan Szyszdoch, Łukasz prasoł, Jerzy Skomud⁶⁶Zdaje się, że ten sam skład władz odnotowany został w zapisce z 1527 (bez daty dziennej), gdzie mowa o czynności dokonanej przed obliczem burmistrza Stan. Krzewskiego oraz [rajców] Mik. Fletki i Jerzego Biegały (MPon I/17, 69). Ponieważ kadencja rady w 1526 i tak uległa nadzwyczajnemu wydłużeniu (→ przyp. 57), przypuszczać można, że wybory nowych władz odbyły się dopiero w początku 1527 (MPon I/17, 63-67).

1527 burm. Łukasz, rajcy Stan. Krzewski, Mik. Fletka, Jan Szyszdoch, Jerzy Skomud (MPon I/17, 68).

1528 26 I burm. Jerzy Biegała, rajcy Stan. Krzewski, Łukasz Szczudło, Mik. Fletka, Walenty krawiec (MPon I/17, 70).

1528 7 II burm. Stan. Krzewski, rajcy Łukasz Szczudło, Mik. Fletka, Jerzy Biegała, Walenty krawiec (MPon I/17, 72).

1530-31⁶⁷Ten sam skład władz poświadczony jest dla 28 VIII 1530, 20 X 1530, 14 V 1531, 5 XI 1531. Urzędował więc przez dwie kadencje burm. Stan. Krzewski, rajcy Jerzy Biegała (Skomud), Łukasz solarz, Mik. Fletka, Franciszek Winiarz (MPon I/17, 72-77).

1532 VI rajcy [Mik. Fletka], Stan. Krzewski, Jerzy Biegała (MPon I/17, 77 – zapiska uszkodzona).

1533 burm. Łukasz, rajcy Stan. Krzewski, Mik. Fletka, Jan Pyta (Nowowiejski), Foltys [Walenty] Kleinsporn (MPon I/17 s. 78, 94).

1534 burm. Mik. Fletka, rajcy Stan. Krzewski, Łukasz, Jan Pyta, Walenty Kleinsporn (MPon I/17, 78-85).

1535 burm. Mik. Fletka, rajcy Łukasz rzeźnik, Jan Pyta, Błażej Praczel, Mac. Durka (MPon I/17 s. 87, 90, 92-93, 95).

1536 burm. Jan Pyta, rajca Walenty szewc, Łukasz rzeźnik, Jan Gibas, Mik. Fletka [9 I i 24 II, natomiast 27 IX i 22 X zamiast niego występuje już Mac. Januszek] (MPon I/17 s. 85-86, 91, 93).

1536 XII burm. Szymon piekarz, rajcy Jan Pyta, Łukasz rzeźnik, Jan Gibas, Mac. Januszek (MPon I/17, 88-89).

1540 burm. Łukasz, rajcy Franciszek Winiarz, Jerzy Biegała, Mac. Januszek, Walenty kupiec (MPon I/17 s. 86, 92).

1543 burm. Wojc. Korybski, rajcy Łukasz Trestka rzeźnik, Franciszek Winiarz, Marcin Pustułka, Krzysztof Szegart (MPon I/17, 77; MPon I/18, 3-4).

1544 burm. Łukasz Trestka, rajcy Franciszek Winiarz, Bieniasz, Krzysztof Zegart, Marcin Pustułka (MPon I/18, 7).

1545 22 III burm. Wojc. Korybski, rajcy Łukasz Trestka, Franciszek Winiarz, Marcin Pustułka, Krzysztof Zeigart (MPon I/18, 11).

1545 12 V burm. Łukasz Trestka, rajcy Benedykt, Marcin Pustułka, Walenty kupiec, Marcin krawiec (MPon I/18, 1).

1545 burm. Benedykt, rajcy Łukasz Trestka, Marcin Pustułka, Walenty kupiec, Stan. Przerwany (MPon I/18 s. 4, 8).

1546 burm. Łukasz Trestka, rajcy Wojc. Korybski, Marcin Pustułka, Krzysztof Zegart, Bieniasz (MPon I/18, 5).

1547-49 burm. Benedykt Bieniasz, rajcy Łukasz Trestka, Marcin Pustułka, Walenty kupiec, Marcin krawiec (MPon I/18 s. 22, 25, 31, 40).

1549 burm. Marcin Pustułka, rajcy Benedykt, Łukasz Trestka, Piotr Krasik, Wawrzyniec postrzygacz (MPon I/18, 1, 35-36, 38, 41, 44).

1550 Marcin Pustułka burm., Benedykt, Łukasz Trestka, Piotr Krasik (Krasiński) i Wawrzyniec postrzygacz (MPon I/18, 45, → p. 5Aa).

Pisarz miejski:

1468 Kurowski [brak imienia] rektor szkoły i pisarz w P. (notarius Ponyczensis: MPon I/17, 1); 1551 dom Jakuba pisarza (notarius; MPon I/18, 57).

4C. Działalność władz miejskich: 1366, 1370 miasto kupuje dobra ziemskie → p. 4A; 1408-09 mieszczanie z P. toczą proces z Mik. Senwiczem o przysługujące im pr. zwierzchnie (ius supremum) w Hermansdorf; Mik. Szołdra ma orzec, czy sołtys winien być sądzony według pr. pol. czy niem.⁶⁸Sprawa, znana z 2 zapisek, nie jest jasna. Wydaje się, że chodziło o to, że Senwicz oskarżył sołtysa w miejskiej wsi Hermansdorf i władze miejskie miały go osądzić (ZSW nr 1284, 1369); 1413 Stroszyn [Wyskota] pozywa Bartosza z P. o to, że gdy przeprowadzał rozgraniczenie między Oporówkiem a Śmiłowem, mieszczanie z P. z polecenia swego pana [Bartosza] przeszkadzali mu w wyznaczeniu granicy wzdłuż rzeczki [zapewne chodzi o bezimienny ciek w lesie na N od Śmiłowa] (KoścZ 4, 66v); 1415 mieszczanie z P. toczą proces z Januszem Korzbokiem z Zawady, ponieważ pojmali i osądzili jego poddanego; mieszczanie i ich pan Bartosz odpowiadają, że przysługuje im pr. niem. i nie muszą odpowiadać w sądzie król. [ziemskim]; sąd utrzymuje mieszczan w posiadaniu pr. niem. w ich wsi Śmiłowo (KoścZ 4 k. 134v-135, 179); 1422 Bartosz Sokołowski [dz. w P.] z burm. i rajcami z P. w procesie z Sobkiem Żytowieckim mają zaprzysiąc przebieg starej granicy między P., Drzewcami i Oporowem (WR 3 nr 969).

1445 burm., rajcy i ławnicy zobowiązują się płacić Damianowi pleb. z Oporowa 5 grz. czynszu z zastrz. wykupu za 60 grz., a Damian zobowiązuje się z tego czynszu ufundować altarię [w P.?] i w ciągu tygodnia załatwić jej erygowanie [przez bpa] (AE I 113); 1449 władze m. P. toczą proces z Jakubem pleb. z Żytowiecka, który (jako egzekutor testamentu zm. Damiana pleb. w Oporowie) domaga się od nich płacenia 1 kopy gr czynszu łaziebnikowi w P., aby udostępniał za to łaźnię ubogim; burm. i rajcy odpowiadają, że nigdy nie podejmowali takiego zobowiązania (AE I 180); [2 połowa XV w.] mistrz Jan łaziebnik zeznaje, że otrzymał [od rajców] 15 grz. i zobowiązuje się za to udostępniać łaźnię ubogim, a jeśliby tego nie czynił, to ma oddać ową sumę do ratusza (MPon I/17, 96).

1506 altaria patronatu rajców → p. 5Ab.

1510 na P. ciąży czynsz 4 grz. na rzecz altarii w kat. pozn. patronatu Łukasza z Górki (LBP 178); 1519 sprzedaż czynszu z P., 1543 burm. i rajcy kolatorami prebendy kaznodziei → p. 5Ab, [ok. 1560] na P. ciążą czynsze na rzecz miejscowych altarii → p. 5Ab.

5A. Kościół par. pod wezw. Narodzenia NMP.

5Aa) plebani i sprawy całej parafii:

1309 Teodor pleb. w P.⁶⁹Już w dok. z 1302 występuje Bertold pleb. w P. (CDS 22 nr 5099). Jest to jednak późny i – jak pokazuje analiza występujących w nim osób – zupełnie bezwartościowy falsyfikat. Nie można więc liczyć, że fałszerz wykorzystał jakiś autentyczny przekaz o plebanie z początku XIV w. Informacje tego dok. są najpewniej zmyślone (Wp. 2 nr 924).

1309 Dzierżek z P. nadaje kościołowi NMP w P. na utrzymanie tamtejszego kapłana wieś → Police, ogrody pod miastem rozciągające się od rz. Samicy aż do miejsca na przeciw wielkiego okna [tj. prezbiterium] murowanego kościoła⁷⁰Ponieważ kościół był orientowany, chodzić musiało o jakiś punkt na E od świątyni, na łąkach podmiejskich, w okolicy gdzie rozwidla się droga z Krobi. Ogrody zajmowały zatem obszar na E i NE od miasta oraz 2 ł. na górze zw. Sczegna obok drogi pasterskiej (Wp. 2 nr 925; → Police).

1366 dzies. z wójtostwa → p. 4B.

1407 Jan pleb. w P. (ACC 2 k. 58v-59, 68v); 1410 tenże zawiera ugodę z bpem pozn. Wojc. [Jastrzębcem] w sprawie dzies. wiard. z Gościejewic, Rokosowa, Drzewc, Dzięczyny i Śmiłowa; Jan posiadał je na podstawie sfałszowanego dok., wystawionego rzekomo przez bpa Andrzeja [Zarembę, 1297-1320]; odtąd do stołu bpiego należeć mają dzies. z Gościejewic i Rokosowa, a dzies. z Drzewc, Dzięczyny i Śmiłowa bp nadaje kościołowi w P.; uposażenie tego kościoła obejmuje zatem: wieś Police z lasami, folwark kościelny, role k. młyna zwane Szyba⁷¹O fol w. Szyba w Waszkowie por. w p. 5Ae, pod 1424-25. Położenie ról Szyba dokładnie podaje zapiska z 1466, → p. 5Aa, 8 ogrodów pod miastem P., a nadto dzies. wiard. i meszne ze wspomn. 3 wsi oraz z miasta P.; do par. należą Gościejewice, Rokosowo, Sarbinowo, Sowiny, Zawada, Waszkowo, Janiszewo, Miechcin, Lubonia, Mirzewo, Czarnkowo, Golina; wsie te płacą plebanowi po 2 ćw. żyta i owsa mesznego z łanu (Wp. 5 nr 169 - reg.; pełen tekst: ACC 120, 132v-134); 1421 [tenże?] Jan pleb. w P. toczy proces z Hanczlem [Wyskotą] z Sowin o dzies. snop. z nowizn w Sowinach; Hanczel odpowiada, że zgodnie z decyzją bpa pozn. może z nowo karczowanych ról płacić dzies. wiard.; tenże toczy proces z kmieciami z Robczyska (ACC 5, 107-107v).

1423 Jan Kopaski prezentowany na pleb. w P. (CoPr. I 31v); 1426 tenże pleb. w P. wydzierżawia dochody swego kościoła Michałowi Kerweder kapłanowi z P. na 3 lata za 50 grz. rocznie (ACC 9, 144).

1426-27 Maciej pleb. w P.⁷²SzPozn. 298 podaje pleb. Piotra 1424-29 bez wskazania źródeł syn Piotra Krowiny [z kmiecej rodziny z → Luboni, bratanek Mik. Krowiny rektora szkoły w P., → niżej] (CoPr. II k. 8v, 49), 1427 notariusz publ. (Not. nr 386)⁷³Tamże błędna informacja, że 1427 był altarystą w Kościanie; cytowana zapiska (CoPr. II 49) tego nie potwierdza, potem (1430-36) pleb. w → Gostyniu.

1432 zapowiedź wsi Police, nal. do pleb. w P.; przysądne płaci Mik. Podrzecki [czyżby pleban?] (KoścZ 10, 35v).

1440 Jan pleb. w P. toczy proces z wójtami z P. o dzies. wiard. i meszne [z wójtostwa]; przedkładają oni przywilej star. gen. wlkp. Wierzbięty [z 1366, → p. 4B], z którego wynika, że wójtowie nie są zobowiązani do płacenia mesznego (AE I 17; AE la 41v); 1440 tenże pleb. w P. → Poniec – dobra, p. 3.

1442 spór o obsadę kościoła par. w P.; Ścibor z ż. Anną oraz Synocha prezentują Macieja kapłana z Wielkiej Łęki; Jan Orchowski z ż. Ofką prezentują Hektora [z Koziemina w pow. kon., obecnie Koźmin] kan. pozn. (ACC 25, 45); 1443 proces między Maciejem i Hektorem toczy się przed audytorem pap. w trybie apelacji, jaką złożył Maciej (Wp. 10 nr 1632).

1447-48 Wawrzyniec ze Strzelec, pleb. w P. (AC 1 nr 333): 1447 tenże toczy przed audytorem papieskim proces z Przedwojem z Grądów o prepozyturę gnieźn.; prosi papieża, by przelać na niego pr. do tejże prebendy po zm. Janie synu Piotra z Gaju; dochody kościoła par. w P. zostały w tym piśmie wycenione na 10 grz. (BulPol. 6 nr 69); 1447-48 tenże (dwukrotnie) prosi papieża o ponowną prowizję na kościół par. w P. (o dochodach 10 grz.); choć posiada go już od 2 lat nie uzyskał bowiem dotąd święceń kapłańskich (BulPol. 6 nr 108, 120).

[1448 lub 1449?]⁷⁴Karty, na których wpisano tę sprawę, wszyte są obecnie wśród kart z 1451 r. Musiało tu nastąpić błędne przesunięcie przy oprawie, bowiem już 1449 Stan. Hanek występuje jako pleb. w P spór o obsadę kościoła par. w P. po śmierci pleb. Wawrzyńca ze Strzelec; Ścibor z P. z ż. Anną prezentują [Stan.] Hanka z Chełmu prebendarza w kościele S. Marcina w Krakowie; Jan Orchowski z ż. Ofką prezentują Mikołaja z Koszut; obie strony zdają się na wyrok rozjemczy bpa pozn. [Andrzeja z Bnina]; bp wyrokuje, że plebanem ma zostać Hanek, ale jego następcę będą za to prezentować Orchowski z Ofką; Hanek ma płacić Mikołajowi corocznie 13 grz. z dochodów kościoła w P.; może uwolnić się od tego zobowiązania, jeśli uzyska dla Mikołaja altarię lub jakiekolwiek in. beneficjum o dochodzie 13 grz. (AE I 195v-196v).

1449-89 Stan. Hanek (przeważnie występuje tylko jako Hanek) [z Chełmu w woj. krak.]⁷⁵Pleb. pochodził z rodziny dziedziców Chełmu i był bliskim krewnym Ścibora dz. w P. (Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. I, Wrocław 1985, s. 336), → Poniec – dobra, p. 3 (AE II 60): 1444!⁷⁶Data tego dok., znanego tylko z kop. z 1558, musi być zepsuta. Stan. Hanek mógł zostać plebanem najwcześniej w 1448 → wyżej tenże pleb. w P. i prebendarz kościoła S. Marcina w Krakowie sprzedaje Janowi Iwanowi mieszcz. w P. swój ogród wraz z folw. (allodium) i rolą, leżącą naprzeciw plebanii, po lewej stronie idąc ku Luboni, za 26 grz.; nabywca ma dawać rocznie plebanowi 10 gr i 3 kury oraz pracować 2 dni w roku; dok. opieczętowują pleb. oraz dz. Ścibor (Wp. 10 nr 1659); 1449 tenże pozywa Andrzeja prep. [szpitala] w P., oto, że uzurpuje sobie prawa duszpasterskie przysługujące tylko plebanowi i że pobiera ofiary (offertoria) w swej kaplicy; tylko w tym roku pleb. poniósł przez to 6 grz. szkody (ACC 31, 128); 1457 tenże winien jest Wojc. Kąkolewskiemu z Luboni 5 zł, a Andrzejowi klerykowi z Krakowa 4 zł (AE I 243v); 1457 tenże pozwany przez Henryka pleb. w Oporowie o to, że zajął mu 2 wozy z końmi wysłane do lasu po drewno; pleb. z P. odpowiada, że wozy te wjechały do jego lasu bez jego zgody (AE I 245); 1462 tenże (AE II 60); 1464 tenże p. 5Ab; 1466 tenże wydzierżawia Ściborowi dz. w P. dochody swego kościoła na 3 lata za 100 grz. (ACC 45, 105v-106); 1466 tenże kupuje od Ścibora 5 grz. czynszu z miasta P. z zastrz. pr. wykupu za 60 grz. (ACC 45, 106); 1466 tenże daje Ściborowi role od dawna nal. do plebanów: łan zw. Plebańska Rola, rolę zw. Szyba, położoną na prawo od drogi z P. do Zawady, wreszcie rolę Klin; Ścibor daje mu w zamian 2 ł. przy granicy z Dzięczyną, 3 kwarty oddzielone od tamtych łanów przez łan kmieci oraz folw. (predium) pod P., leżący między folwarkami Michała Śledzia i Puchaty (ACC 45, 106); 1475 tenże wydzierżawia Janowi zw. Zemelka⁷⁷Bartłomiej Zemelka jest poświadczony 1490-98 jako mieszczanin w P., → p. 3A. Jana Zemelki dotyczy też seria zapisek z 1476, w których tytułuje się go dzierżawcą dochodów kościoła w P.: w sprawie długu 4 grz., jaki miała u niego Katarzyna z Goniębic ż. Piotra z Kuczyny; w sprawie pobicia go przez Mik. Raja z Posadowa; w sprawie wypłaty przez niego 1 1/2 grz. Mikołajowi zw. Wół (Bubus) wikariuszowi w Nieparcie za służbę (AE II 449-451) dochody swego kościoła wraz z zasianymi rolami plebańskimi, 1/4 zboża zebranego w stodole, 3 końmi, 20 szt. bydła na 2 lata za 45 grz. (ACC 55, 99); 1476 tenże toczy proces z [imienia nie podano] klerykiem z P. o dom w P. (AE II 452v); 1477 tenże toczy proces ze Stan. Bużeńskim kustoszem kurzelowskim o dochody prebendy przy kościele Ś. Marcina w Krakowie [Hanek był jej poprzednim posiadaczem] (AE II k. 471, 521); 1478 tenże winien jest 8 zł wykonawcom testamentu Elżbiety wd. po Stefanie Mirzewskim (AE II 515); 1483-85 tenże pleb. w P. i altarysta w kościele par. w Kościanie (ACC 61, 1; ACC 63, 21v; → Kościan miasto, p. 5Bf); 1488 tenże wraz z Michałem Jelonkiem witrykiem kościoła w P. (jako ich pełnomocnicy występują Marcin Poniecki i Tomasz pleb. w Żytowiecku) kwitują Mac. Kawieckiego z zapłaty 100 grz., którą to sumę zm. Anna z Zakrzewa wd. po Janie Chełmskim [to brat Ścibora Chełmskiego z P.] zapisała na folw. Jasienie na cele budowlane (pro fabrica) kościoła NMP w P. (KoścG 3, 68; BR 628 nr 218); 1489 tenże z powodu podeszłego wieku, starczej słabości i chorób rezygnuje z kościoła par. w P. na rzecz Mik. Oleskiego; bp pozn. zgadza się na tę zmianę i wyznacza ustępującemu pleb. 20 grz. rocznej pensji z dochodów kościoła w P.; w razie śmierci Oleskiego Hanek może wrócić na beneficjum (AE III 152v).

1462 prace przy fundamentach kościoła par. → p. 5Ab; 1469 Kuchno sołtys z Gościejewic zapisuje 1 grz i 1 zł na rzecz kościoła [w P.] (MPon I/17, 3); 1470 Michał sołtys z Kociug w ramach kary za zabójstwo ma dać kościołowi NMP w P. 12 kamieni wosku (MPon I/17, 4; → p. 3A); 1483, 1486, 1487, 1499 grunty plebańskie, na których mieszczanie mają ogrody (MPon I/17 s. 17, 20, 23, 30, → p. 3A); 1485 Wawrz. Pyszek wraz z żoną spłaca kościołowi i witrykowi Michałowi Jelonkowi 7 wiard. długu (MPon I/17, 19); 1499 oskarżeni o zabójstwo kmiecie z Kociug odbywają pokutę (humilatio) przy kościele w P. (MPon I/17, 34).

1489-1519 Mikołaj z Oleśnicy [w pow. kcyń.], kan. kat. pozn. i pleb. w P., zm. 7 XI 1526⁷⁸O jego karierze (był pierwotnie pisarzem Mac. Mosińskiego, szwagra, przyjaciela i protektora Marcina Ponieckiego) i zainteresowaniach kulturalnych (posiadał sporą bibliotekę) PSB 23, 750-751; Now. 2, 213-214; J. Wiesiołowski, Marcin Poniecki, op. cit., s. 80-81; tenże, Społeczeństwo a książka w późnośredniowiecznym mieście polskim, SŹ 23, 1978, s. 71: 1489 tenże altarysta [kat.?] pozn. i pleb. w P. → wyżej: Stan. Hanek; 1493 tenże kanonik pozn. i pleb. w P. przedkłada dok. [z 1309] w sprawie nadania Polic kościołowi w P. do wpisania w księgach konsystorskich (ACC 75, 23v); 1498 tenże zaświadcza o sprzedaży roli we wsi Police, nal. do kościoła par. w P.; pleb. pobiera z tej roli 1/2 grz. czynszu rocznie; 1514 tenże zaświadcza o przekazaniu łąki i roli w dobrach plebańskich, położonej na lewo od drogi kościańskiej i sięgającej aż do lasu (AE X 229v-230v, → p. 3A: mieszkańcy); 1514 tenże występuje jako rozjemca w sporze między Michałem Szczudło a Mac. Przepiórką mieszczanami w P. (MPon I/17, 52-53); 1519 tenże Oleski, posiadacz wsi Police (KoścZ 23, 54v-55); 1519 tenże kupuje 5 grz. czynszu od sumy 60 grz. na ratuszu w P. [tzn. od władz miejskich] jako fundację na msze o NMP; mają ją śpiewać wikariusze wraz z kościelnym (minister); pleb. uposaża więc trzeciego wikariusza w P. swymi dzies. snop. z Golinki (ACC 94, 103v-104); 1527 tenże zm. kan. pozn. i altarysta w P. [a więc ustąpił z plebanii?] → niżej: altarie.

1510 par. P. [formularz nie wypełniony] (LBP 113); 1510 na wsi Szurkowo ciąży czynsz na rzecz kościoła w P. (LBP 117); 1522 Mirzewo w par. P. (LBP 180).

1528 Jan Zbąski kan. kat. pozn, i pleb. w P. kupuje 2 1/2 grz. czynszu rocznego ze wsi Karsiec, Słowikowice i Chwalęcinek z zastrz. pr. wykupu za 60 grz. (PG 16, 252).

1534-50 Jan Łęcki kan. kat. pozn. i pleb. w P.: 1534 tenże zawiera ugodę ze szl. Stan. Krzewskim mieszcz. w P. w sprawie łąki Jeleniowskiej; jest to łąka plebańska w posiadaniu Krzewskiego; mają posiadać dożywotnio i płacić rocznie 9 gr plebanom (AE VII 300v); 1548 tenże otrzymuje od Jana Iwanka altarysty w Śmiglu i dzierżawcy dochodów kościoła w P. [był też altarystą w P. → p. 5Ab] jego łąkę w P., odziedziczoną po rodzicach, którzy żyli w P.; z łąki tej przodkowie Jana płacili plebanom 6 gr czynszu; w zamian za tę darowiznę pleb. ma płacić rocznie 1 grz. dożywotnio Janowi, a po jego śmierci bractwu ubogich w P. (ACC 118, 40); 1550 przeciwko temuż plebanowi burm. i rajcy [imiona → p. 4B], a także Łukasz Trestka, Walenty [mieszczanie w P.] oraz szl. Jan i Bartłomiej Drzewieccy, jako witrycy kościoła w P., składają u bpa pozn. skargę o sprzeniewierzenie dóbr kościelnych, opierając się na zeznaniach altarysty Jana Hanusela; pleb. przywłaszczył sobie 18 zł, a dom zapisany kościołowi przez pewnego Wawrzyńca sprzedał i zatrzymał dla siebie uzyskane 15 grz., zaniedbał legaty dla kościoła (po 20 grz. od szl. Stan. Rydzyńskiego, od szl. Mirzewskiej i od szl. Krzewskiego [mieszczanina w P.], po 10 grz. od Szymona piekarza i Mac. Dury, 5 grz. od owczarza w Drzewcach); pleb. przez swe zaniedbanie dopuścił, by Pawłowscy zajęli nal. do kościoła wieś Police; pleb. zaniedbywał też odprawiania nabożeństw w Wielkim Poście, nawet w Wielki Piątek (MPon I/18, 47; J. Szyszczyński, Zatarg magistratu ponieckiego z plebanem (1550 r.), „Kronika Gostyńska” 5, 1935, s. 131-133).

1551 Ludwik, komendarz [dzierżawca dochodów] kościoła par. w P. i prep. Ś. Barbary, zapisy na rzecz kościoła par. → niżej: altarie.

1557-66 Baltazar Łęcki: 1557 tenże pleb. w P. i prep. w Kościelcu, Mik. Koczyński oraz szl. Stan. Włodzicki, uczc. Marcin sołtys ze Śmiłowa i Wojc. Sołtysek mieszczanie w P. zawierają ugodę w sprawie dzierżawionych przez nich ról plebańskich; mają dawać tak jak ich poprzednicy: Włodzicki z roli w Policach 24 gr i 1 dzień pracy [w tygodniu?], Marcin 12 gr i 1 dzień pracy, Sołtysek 36 gr i 1 dzień pracy (AE X 227v-229); 1566 tenże rezygnuje ze swego kościoła, zastrzegając sobie zaległe dochody; dochody z miasta i przedmieścia w P. oraz z Janiszewa i Miechcina nadaje na odnowienie kościoła, a pozostałe zapisuje szl. [Marcinowi] Ponieckiemu, klerykowi [→ niżej, pod 1580] (ACC 121, 998v).

[Ok. 1560] grunty plebańskie → p. 5Ab.

1564 dzies. z 10 ł. w m. P. należą do bpa pozn., podobnie jak dzies. ze wsi w par. P.: Lubonia, Rokosowo, Miechcin, Sowiny, Czarnkowo, Waszkowo, Janiszewo, Zawada, Gościejewice, Sarbinowo, Mirzewo (IBP 308-309); 1581 do par. P. należą: Sarbinowo, Lubonia, Czarnkowo, Rokosowo, Dzięczyna, Golinka, Sowiny, Gościejewice, Zawada, Waszkowo, Miechcin, Janiszewo, Mirzewo, Drzewce i Śmiłowo (ŹD 82).

1580 Marcin Poniecki pleb. w P. [ → wyżej, pod 1566; → Poniec – dobra] ustępuje ze swego beneficjum, w obecności kolatora Stan. Rydzyńskiego (ACC 125, 156).

1580 [Kat.] Rydzyńska, kupiwszy P., oddaje kościół par. heretyckim waldensom; 1598 kościół odzyskany przez katolików (ŁOp. 2, 83).

1619 wizytacja par. w P.: kościół par. pod wezw. Narodzenia NMP, odzyskany przez katolików w 1598; murowany, strop z cegły; na środku kościoła krucyfiks; organy, drewniana ambona, w pobliżu głównego ołtarza drewniana biblioteka z różnymi książkami; przy kościele po prawej stronie kaplica Rydzyńskich z własnym ołtarzem, po lewej stronie kaplica ufundowana ostatnio przez Wacława Żychlińskiego; obok kościoła drewniana dzwonnica z 3 dzwonami (czwarty dzwon zawieszony na frontowej ścianie kościoła) i murowana kostnica, a cały cmentarz otoczony płotem; pleb. posiada: folw. przy drodze do Gościejewic (ale dziedzic zbudował tam cegielnię i pozwala mieszczanom kopać glinę), 2 ł. roli (przy drogach do Dzięczyny i do Sowin), kwartę roli przy drodze do Sowin, łąki przy tych rolach, dziedzinę Police (którą uprawiają mieszczanie, płacąc czynsz), łąkę w Śmiłowie, karczmę pod miastem, 8 ogrodów pod miastem (o których nic już nie wiadomo) oraz dom plebański; dziesięciny pobiera z folw. pana [Andrzeja] Roszkowskiego w P. (na mocy ugody pobiera ryczałtem 20 zł rocznie) oraz z folwarków w Luboni, Mirzewie, Czarnkowie, Rokosowie, Drzewcach, Zawadzie, Sowinach, Gościejewicach, Dzięczynie i Golince; meszne pobiera z miasta P. od 3 1/2 ł., z Długiej Ulicy od 7 1/4 ł., ze Śmiłowa, Mirzewa, Czarnkowa, Rokosowa, Drzewc, Zawady, Sowin, Gościejewic, Dzięczyny, Sarbinowa, Waszkowa, Janiszewa, Miechcina oraz z ogrodów pod miastem P.; daje to rocznie 104 zł 11 1/2 gr i 34 koguty (AV 4, 204av-208).

5Ab) altarie:

1445 → p. 4C; 1462 Tomasz Szczudło⁷⁹Rodzina Szczudłów poświadczona jest wśród mieszczan w P. od 1450, → p. 3A altarysta altarii Wniebowzięcia NMP w kościele par. w P. zobowiązuje się w ciągu 3 lat własnym kosztem położyć fundamenty pod kościół par. w P.; bp pozn. [Andrzej Bniński] zezwala mu, za zgodą burmistrza i rajców jako kolatorów jego altarii, na nieobecność i na obejmowanie in. beneficjów, aczkolwiek w dok. fundacyjnym altarii zastrzeżony był obowiązek stałej rezydencji altarystów i zakaz piastowania przez nich innych beneficjów (AE II 60); 1464 Anna z Zakrzewa wd. po Janie Chełmskim na mocy jego testamentu funduje altarie NMP, ŚŚ. Jana Ewang., Jana Chrzc. i Barbary w kościele par. w P. i zapisuje jej 10 grz. czynszu z Zakrzewa z zastrz. pr. wykupu za 120 grz.; pr. patronatu altarii ma przysługiwać Ściborowi z P. [bratu męża fundatorki]; [Stan.] Hanek pleb. w P. jako wykonawca testamentu zobowiązuje się nie podnosić wobec Anny dalszych roszczeń (PG 7, 270; BR 628 nr 176); 1468 Wawrz. Garbaty altarysta w P. (MPon. I/17, 1); 1470 Tomasz [Szczudło?] altarysta w P., altarii [Wniebowzięcia NMP?⁸⁰W wizytacji z 1619 podaje się osobno altarie Wniebowzięcia NMP i altarię patronatu Dzięczyńskich → przyp. 84] patronatu Mikołaja z Dzięczyny, kupuje od Mikołaja (plebana w Pępowie), Jana i Andrzeja z Rogowa i Włostowa 9 zł węg. czynszu z Włostowa (PG 8, 53v); 1476 Wawrzyniec [Garbaty?] z Żytowiecka zawiera ugodę z Marcinem dziedzicem z P.; Marcin ma zwolnić altarystę z poręki złożonej kiedyś za niego pewnemu kanonikowi głog. rodem z P.⁸¹Nie wiadomo, o kogo chodzi. H. Gerlic, Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej (1120-1526), Gliwice 1993, s. 100-101, zna tylko kanonika Jana Stewicza, piszącego się z „Ponitcz” (co autor ten lokalizuje w Brandenburgii). Jako kan. głog. występował on jednak 1467-77, a zm. przed 1488 (tamże, s. 247), ma oddać 41 1/2 zł, zwrócić dokumenty (munimenta) altarii oraz nie zagarniać więcej czynszów; za altarystę ręczy Agnieszka Śledziowa z P. (AE II 453v-454); 1479 tenże Wawrzyniec altarysta altarii Zwiastowania NMP i Ś. Andrzeja otrzymuje od Katarzyny c. Pawła sołtysa z Sułkowic sumę 12 grz.., w zamian za co ma odprawiać rocznie 10 mszy za zm. rodziców Katarzyny; za sumę tę Wawrzyniec kupuje z zastrz. pr. wykupu od Jana z Szurkowa i jego ż. Barbary 1 grz. czynszu (AE III 3); 1479 Andrzej Górzyński altarysta w P. kupuje od Jana Karchowskiego 6 grz. czynszu z Bylęcina i Karchowa z zastrz. pr. wykupu za 72 grz. (PG 9, 107); 1487 Andrzej Miska altarysta w P., siostrzeniec Mik. Drolli z P. (MPon I/17, 23; → p. 3A); 1493 spór o obsadę altarii w kościele w P. wakującej po śmierci altarysty Jana Miaskowskiego pleb. w Krzywiniu, między Wojc. Pakosławskim [z Pakosławia k. Miejskiej Górki] kan. pozn. a Wojciechem klerykiem z Sierakowa; oficjał instytuuje Pakosławskiego (ACC 75 k. 34v, 40, 43, 77v-78); 1496 Jan kleryk i altarysta w P. toczy proces z Kunczą szynkarzem z Poznania (AC 2 nr 1510); 1506 Jakub z Gostynia prosi, by rajcy z P. nadali mu [poprzez prezentowanie jego kandydatury bpowi?] altarię w kościele par. w P., której są kolatorami; rajcy czynią to, a altarysta przyrzeka im nie nagabywać ich z powodu czynszów dla jego altarii, mieszkać stale w domku dla altarysty⁸²W or.: „domicula, que fundata est ad altare”, co dosłownie oznacza domek zbudowanym przy ołtarzu i nie zabiegać o inne beneficja⁸³Warunki te mogą wskazywać, że chodzi o altarię Wniebowzięcia NMP, którą w 1462 posiadał Tomasz Szczudło (MPon I/17, 39).

1510 altarie w P.: altaryści Jan Hanusek [→ p. 3A, pod 1510-51], Mikołaj, Wojciech, Mik. Oleski, Stan. Lipowiec, Marcin Lutomski, nadto prepozytura Ś. Ducha [o losach tych altarii ok. 1560 → niżej⁸⁴Wykaz altarii w LBP został opatrzony późniejszymi dopiskami; wyd. datował je ogólnie na II połowę XVI w. Obserwacja występujących w nich osób pokazuje jednak, że dopiski te wniesione być musiały już ok. 1560. Wizytacja z 1619 wymienia oprócz ołtarza głównego 6 in. altarii: 1) altarię Zwiastowania NMP, patronatu Trestków, złączoną [1596] z kaplicą Ś. Trójcy; 2) altarię patronatu rajców z uposażeniem 7 grz. czynszu; 3) altarię bez uposażenia; 4) altarię patronatu Dzięczyńskich [por. wyżej, pod r. 1471], nieznanego wezw., uposażoną sumą 22 zł; 5) altarię Wniebowzięcia NMP złączoną z prebendą kaznodziei; 6) altarię patronatu Wiechcików, erygowaną w 1614 (A V 4, 205-206). Większość z nich (poza 3 i 6) daje się identyfikować z obiektami znanymi z wcześniejszych źródeł] (LBP 204-205).

1511 Jan Anuszlyk kolator [i altarysta] altarii w P., przyjmuje od prac. Wawrz. Żyły z Długiej Ulicy sumę 7 grz., od której płacony był dotąd czynsz dla jego altarii (MPon I/17, 46); 1514 [tenże?] Jan altarysta w P. kupuje od Wawrz. Żyły z Długiej Ulicy łąkę pod miastem za 12 grz. (MPon I/17, 51); 1528 Jan Hanusel altarysta altarii NMP i Ś. Katarzyny w kościele par. w P. [→ wyżej, pod 1510], otrzymuje od Agnieszki Kanclerzewskiej z Żytowiecka 2 grz. czynszu z Żytowiecka i Łąki Małej (PG 16, 227v); 1535 tenże → p. 3A; 1543 tenże Jan Magnus altarysta altarii Wniebowzięcia NMP, ŚŚ. Andrzeja i Barbary rezygnuje ze swej altarii; bp pozn. przeznacza jej uposażenie na utrzymanie kaznodziei i zamienia to beneficjum z wieczystego na czasowe (ex perpetuo sacerdotio... in manuale); pr. patronatu ma należeć do plebana, burmistrza i rajców w P. (AE VIII 351v-352); 1550 tenże Jan Hanusel → wyżej: plebani; 1551 tenże Jan Hanusel altarysta w kat. pozn. oraz w kościele par. w P. czyni testament; wykonawcami ustanawia Wojciecha z Osiecznej kan. w Środzie, wik. kat. pozn. i pleb. u Ś. Marcina pod Poznaniem, Ludwika komendarza kościoła par. w P. i prep. kościoła Ś. Barbary w P. oraz Franciszka Winiarza mieszcz. w P.; Jan chce być pochowany w kościele w P.; swe księgi, naczynia i wszystkie sprzęty przydatne w pracy kapłańskiej zapisuje przyszłemu kaznodziei w P., jako swemu następcy; księgi, które zm. Wojc. Szczudełko dał pewnemu chłopcu Jakubowi Litkowi [por. Wawrz. Litek 1518, → p. 3A], który miał się kształcić w sztukach wyzwolonych, poleca sprzedać i pieniądze przeznaczyć na potrzeby kościoła (pro fabrica ecclesiae) w P., ponieważ chłopiec ów porzucił sztuki wyzwolone na rzecz sztuki kuśnierskiej; Jan zostawia 70 zł węg. (37 w gotówce, 20 od Apolonii Dzięczyńskiej⁸⁵W 1549 Apolonia zapisała dług 24 zł na rzecz Jana altarysty w P. (PG 91, 76), reszta u in. dłużników); Wojciech z Osiecznej ma do swej śmierci, tak jak to czynił zawsze sam Jan, odprawiać w każdy piątek mszę o Męce Pańskiej; po śmierci Wojciecha mają ją odprawiać kaznodzieje, jako następcy Jana; komendarz Ludwik ma odprawiać za duszę Jana msze gregoriańskie, za co otrzymuje 1 sutannę; kapłani z P. oraz bernardyni z Poznania, Wschowy i Kobylina otrzymują po 1/2 kopy gr na trycezymy; Jan zapisuje ponadto: Wojciechowi z Osiecznej 2 zł na pociechę, komendarzowi Ludwikowi 2 birety (jeden obszyty futrem, drugi nowy), wikariuszowi Piotrowi Rudkowi szatę podbitą szarymi lisami, altaryście Szymonowi lankę⁸⁶Wydawcy Słownika staropolskiego, t. 4, Wrocław 1963, s. 3, nie wiedzieli, jaką część ubioru oznacza to słowo podbitą nowymi lisami i brunatny biret, wikariuszowi Piotrowi Mazurkowi lankę podbitą królikami, wykonawcom testamentu czapkę aksamitną, 6 sutann, skrzynię oraz szafę (almarium magnum alias spydwak) stojącą w jego pokoju (in camera), swej siostrzenicy Agnieszce pościele, krosna (tela) i in. sprzęty oraz niepodbite futrem szaty (2 lanki i 2 koszule), swemu siostrzeńcowi Malcherowi 2 sutanny, Ludwikowi czapkę (galerum alias myczka) atłasową; wszystkie pozostałe czapki (pilea) mają otrzymać biedni, z poleceniem, by modlili się za Jana; wszystkie komże (superpilicia), służące do posługi kapłańskiej, zapisuje kościołowi w P.; stos drewna, jaki ma przed domem, zapisuje do podziału altaryście Szymonowi i wikariuszowi Piotrowi Rudkowi, drugi zaś stos – szpitalowi; Jan poleca wykonawcom spłacić ze wspomn. wyżej pieniędzy swe długi, które znajdą wyliczone w jego rejestrze; nadwyżka, jaka pozostanie, ma być przeznaczona na remont okien (pro fabrica fenestraria) w kościele par. w P.; testament spisał notariusz Maciej syn Franciszka Winiarza z P. (MPon I/4); [ok. 1560] altaria niegdyś Jana Hanusela, rodem z P., została przez niego przekształcona w beneficjum kaznodziei i uposażona 9 1/2 grz. czynszu od władz m. P.; oprócz tego altaria ma 2 grz. czynszu z P. i ze wsi Sowiny, zapisanego w 1553; pr. patronatu należy do burm. i rajców w P. (LBP 204). 1527 spór o obsadę altarii Zwiastowania NMP, ŚŚ. Andrzeja i Wawrzyńca w kościele par. w P., wakującej po śmierci altarysty Mik. Oleskiego kan. pozn. [zm. 1526, → wyżej, pod 1510 i p. 5Aa]; Dorota Kochmankowa z Dolska, bratanica (filiastra) zm. Jan Sławosza z P. prezentuje Jana Iwana⁸⁷Pochodził z P. (najpewniej syn mieszcz. Jana Iwana 1448-97, → p. 3A), a w 1548 był też altarystą w Śmiglu i dzierżawcą dochodów kościoła w P. → p. 5Aa; Wojc. i Jan Drzewieccy prezentują Jana z Góry archid. pozn.; Jan Żytowiecki prezentuje Stanisława z Borku wikariusza kat. pozn.; Wojc. Niemczyk kmieć w Żytowiecku prezentuje Andrzeja Konarskiego kan. pozn.; oficjał wyrokuje, że pr. patronatu przysługuje Janowi Żytowieckiemu, Drzewieckim oraz Kochmanowej, którzy mają na zmianę prezentować kandydata na altarystę; obecnie kolej wypada na Kochmanową (AAP Sent. II 359); 1540 Jan Iwan altarysta w P. kupuje 2 grz. czynszu z Sulejewa z zastrz. pr. wykupu za 24 grz. (PG 17, 411v); 1543 tenże (MPon I/17, 77); 1553 temuż zapisuje Andrzej Śmigielski 6 grz. czynszu ze Śmigla, Koszanowa i Nietąszkowa (PG 19, 84); [ok. 1560] altaria (niegdyś Mik. Oleskiego) patronatu Drzewieckiego, Żytowieckiego i Koczmankowej, in. kolatorzy poumierali; altaria ma 10 grz. czynszu, z czego 6 grz. na dobrach Śmigiel, a resztę na domach, łąkach i ogrodach w P. (LBP 204); 1596 Jan Trestkowicz altarysta altarii Trestkowiczów⁸⁸Znamy Łukasza Trestkę 1535-50 i Błażeja Trestkowicza 1583-94 pod wezw. Zwiastowania NMP, ŚŚ. Wawrzyńca i Andrzeja położonej przed tabernakulum kupuje od Piotra Golinskiego 8 grz. czynszu z Goliny od sumy 100 grz.; suma ta pochodziła z wykupu czynszów ze Śmigla, Koszanowa i Nietąszkowa (PG 25, 37-38v); 1595 altaria NMP bractwa NMP otrzymuje czynsz 8 grz. z Goliny (PG 25, 54v); 1614 altaria Zwiastowania NMP włączona do kaplicy Ś. Trójcy, nowo erygowanej na przedmieściu P., ufundowanej przez zm. Macieja z P. [krewnego Trestków, kolatorów altarii] (AE XXIII 75; → p. 6Bb oraz przyp. 91).

1530 Mikołaj altarysta w P., pośrednik w ugodzie między mieszczanami → p. 3A: Michał Chudy 1508-30; [ok. 1560] altaria [w 1510 należąca do Mikołaja] pod wezw. NMP i Ś. Klemensa, pr. patronatu nal. do burm. i rajców w P.; posiada 7 grz. czynszu od władz m. P. (LBP 204); 1619 altaria patronatu rajców, uposażona czynszem 7 grz., związana z ołtarzem stojącym na lewo od ołtarza głównego (AV 4, 205v).

1530 Jan altarysta w P. [różny od Jana Anuszlika i Jana Iwana⁸⁹W 1684 czynsz ten wymieniono wśród uposażenia altarii ŚŚ. Anny, Barbary i Walentego, wcześniej nazywanej altarią Ś. Krzyża (AV 17, 154v). Niemożnajej identyfikować z altarią Zwiastowania NMP Jana Iwana, ani z altarią Wniebowzięcia NMP Jana Anuszlika] kupuje 2 grz. czynszu z Sowin z zastrz. pr. wykupu za 24 grz. (PG 16, 368).

[Ok. 1560] altaria [w 1510 należąca do Wojciecha] patronatu bractwa ubogich; czynsze na jej rzecz uległy zatracie, zostało tylko 6 wiard. od Włodzickiego i Kozaka [w P.]; altaria ma też 2 ogrody, jeden w stronę kościoła za wałem obok folw. Łukasza Trestki, a drugi wśród gruntów plebańskich (LBP 204).

[Ok. 1560] altaria [w 1510 należąca do Stan. Lipowicza] miała jako kolatorów wielu szlachty; jej posiadaczem był Mik. Przetocki, który [wykupiwszy dawne czynsze] zabrał sumę, zużył ją i nie zakupił nowych czynszów, co wywołało oburzenie (rumor); w ten sposób altaria ta opustoszała (LBP 204).

5Ac) wikariusze: 1428 Mik. Polewka (ACC 11, 13); 1517 Wawrzyniec, rodem z P. (MPon I/17, 60, → p. 3A, pod 1517); 1519 w P. trzech wikariuszy → wyżej: pleban; 1551 Piotr Rudek, Piotr Mazurek wikariusze → p. 5Ab: Jan Anuszlyk.

5Ad) szkoła:

1404-29 Mikołaj Krowina rektor szkoły w P. [z kmiecej rodziny z → Luboni, krewny Mac. Krowiny, plebana w P.; 1428-29 był altarystą we Wschowie (KoścZ 8, 462v; KoścZ 9 k. 1v, 79, 171v, 182v] (ACC 1, 47): 1419 tenże pozwany przez Janusza Korzboka z Zawady o ukrywanie złodzieja; sąd ziemski w Kościanie orzeka, że ma odpowiadać w P. [przed sądem miejskim], a nie na pr. król. [czyli w sądzie ziemskim] z pieniędzy, jakie winni mu są ziemianie ze swoich dóbr (KoścZ 4 k. 408v, 414; KoścZ 5, 159); 1424 temuż Szyban, Michał i Jurga z Luboni winni są pieniądze [liczba grzywien zatarta] (KoścZ 5, 456); 1424 temuż Henryk (Andrzej) Bylęcki winien jest 15 grz. (WR 3 nr 1099; KoścZ 8, 60); 1424 tenże toczy proces z Liskiem Wyskotą; z zapiski z 1427 wynika, że Lisek poręczył Mikołajowi i jego bratankowi Maciejowi za Henryka [Wyskotę] z Bylęcina i Andrzeja Kleszczewskiego na sumę 33 grz. (KoścZ 8 k. 88v, 307v); 1428 temuż zobowiązują się płacić czynsze roczne: Janusz i Mikołaj z Janiszewa 12 grz., a Hinczel i Wojsław z Górzna 4 1/2 grz. 6 gr (KoścZ 9, 114); 1429 tenże [tu bez tytułów] toczy proces z Henrykiem Wyskotą z Rusinowa o [czynsz od sumy] 60 grz.; sąd nakazuje Henrykowi spłacić 18 grz. zaległego od 3 lat czynszu (KoścZ 9, 194); 1430 tenże wspomn. jako zm. kapłan z P.; po jego śmierci jego bratanek Maciej [→ wyżej] funduje altarię w Gostyniu (Wp. 9 nr 1238).

1468 Kurowski rektor szkoły i pisarz w P. (MPon I/17, 1).

1476 Szymon rektor szkoły w P. pozywa Tomasza pleb. z Jaraczewa o wiatyk [torba do przenoszenia komunikantów], który Tomasz zabrał od Dąbrowskiej z P., chociaż należał on do Szymona; Szymonowi bowiem zapisał go w testamencie kleryk Jan, sługa Tomasza; Tomasz jednak dał ów wiatyk Janowi tylko pod warunkiem, że zostanie kapłanem; ponieważ zmarł przed uzyskaniem święceń, nie miał pr. rozporządzać wiatykiem; bp pozn. oddala pozew Szymona (AE II 451).

1511-12 Maciej rektor szkoły wP. (ACC 88, 262v): 1511 tenże toczy proces z Małgorzatą [c.] Grzegorza z Krzywinia o zawarcie małżeństwa; pełnomocnik Macieja odmawia przyjęcia zeznań świadków, przedstawionych przez Małgorzatę; nie powiedzieli oni bowiem, czy między stronami miało miejsce zawarcie małżeństwa, czy tylko obietnica jego zawarcia, a jeden ze świadków przyznał, że zna sprawę tylko ze słyszenia (ACC 88, 56v).

5Ae) inni duchowni: 1423 Jakub kaznodzieja w P. (CoPr. I 35); 1424 Piotr kapelan w P., brat Michała, posiadacz 1/2 wsi Waszkowo i folw. Szyba tamże (WR 3 nr 1249; KoścZ 8, 124v); 1426 Michał Kerweder kapłan z P. → p. 5Aa; 1457 kleryk Paweł z Sarbinowa pozywa kmiecia Bartłomieja Kwaśnego z Sarbinowa o zniesławienie: gdy Paweł w poprzednim roku był dzwonnikiem w P., Kwaśny oskarżył go o sprzedawanie krzyżma z kościoła w P. różnym ludziom, którzy wykorzystywali je do czarów, aby piwo lepiej sprzedawało się w karczmach; z powodu tych zarzutów Pawła usunięto ze służby i skazano na 4 grz. kary; teraz ocenia swą krzywdę na 100 grz. (AC 2 nr 1275); 1543 prebenda kaznodziei → 5Ab.

5Af) bractwa:

Bractwo ubogich: 1446, 1451, 1510, 1596 → p. 5B; 1511 młyn bractwa, starsi bractwa przyjmują od młynarza zrzeczenie się jego pr. → p. 2; 1548 czynsz 1 grz. → p. 5Aa; [ok. 1560] altaria patronatu bractwa → wyżej.

Bractwo NMP⁹⁰Bractwo NMP istniało najpewniej już w 1506, kiedy to rajcy podejmowali decyzję wraz „ze starszymi wszystkich bractw” (seniores omnium fraternitatum: MPon I/17, 39). Ponieważ sprawa dotyczyła prezentowania altarysty (→ p. 5Ab), chodziło raczej o bractwa religijne, a nie cechy rzemieślnicze. Różne od tego bractwa musi być wspomn. w wizytacji z 1619 bractwo literackie NMP, założone przez ówczesnego bpa Andrzeja Opalińskiego [urzędował od 1607] (AV 4, 206v; AV 17, 151 [wizytacja z 1684] ma dokładną datę założenia: 1614); wizytacja z 1660 wspomina bractwo różańcowe, założone w 1603 (AV 16, 243): 1595 → wyżej: altarie.

5B. Kościół szpitalny Ś. Ducha, ŚŚ. Andrzeja i Barbary pod P.⁹¹Eckstein 100 podaje, że szpital istniał też pierwotnie przy kościele par. i dopiero potem złączono go ze szpitalem Ś. Ducha. Nie cytuje jednak żadnych źródeł i informacja ta wygląda na zwykłą omyłkę. Asumpt jej dać mogła informacja o istnieniu dwóch szpitali w XVII w. –obok szpitala Ś. Ducha także szpitala Ś. Trójcy, erygowanego w 1614 (AE XXIII 75; ŁOp. 2, 85; Now. 2, 416). Szpital Ś. Barbary znajdował się na N od miasta: w 1547 mowa jest o domu w rynku, położonym przy ul. prowadzącej na N do kościoła Ś. Barbary (MPon I/18, 11):

1446 26 IV⁹²W wizytacji z 1777-83 wzmiankuje się tę erekcję pod błędną datą 1444 (AV 33, 465) bp pozn. Andrzej [Bniński] na prośbę bractwa ubogich w P. eryguje ufundowany przez to bractwo szpital i kaplicę Ś. Ducha, ŚŚ. Andrzeja i Barbary, położony poza granicami (extra fossata) miasta P.; prepozyt szpitala sprawować ma duszpasterstwo nad ubogimi ze swego szpitala; ma odprawiać w swej kaplicy 3 msze tygodniowo: o Ś. Duchu, o NMP i za zmarłych; pr. patronatu ma należeć do bractwa ubogich ; bp przyznaje 40 dni odpustu wszystkim, którzy nawiedzą pobożnie szpital i kaplicę, odmawiając Ojcze nasz, Zdrowaś Mario i Skład apostolski (ACC 121, 814-815v).

1449 Andrzej prep. w P. → p. 5Aa.

1451 Mikołaj prep. szpitala Ś. Ducha pod P.; bractwo ubogich [imiona członków → p. 3A] zapisuje mu 1 grz. czynszu z zastrz. pr. wykupu za 12 grz.; prep. ma za to odprawiać co tydzień mszę za [szl.] Tomisława Belczka z Rokosowa; Tomisław zostaje przez bractwo dopuszczony do pr. patronatu prepozytury szpitalnej (AE I 34v).

1470 Michał sołtys z Kociug ma w ramach kary za zabójstwo dać 3 kamienie wosku szpitalowi w P. (MPonI/17, 4; →p. 3A).

1491 Piotr Zillar prep. szpitala Ś. Ducha i Ś. Barbary pod P. kupuje od Eliasza z Rokosowa 1 grz. czynszu z zastrz. pr. wykupu za 12 grz. (ACC 121, 815v-816).

1510 prepozytura Ś. Ducha; [dopisek z ok. 1560:] pr. patronatu nal. do bractwa ubogich; prepozytura ma 3 grz. czynszu, 1 grz. czynszu płaci Rokossowski (LBP 205).

1513 Marcin Stryak [mieszcz. w P.] nadaje kościołowi szpitalnemu Ś. Ducha, Ś. Barbary i in. patronów łąkę (MPon I/17, 50, → p. 3A).

1523 Paweł prep. Ś. Ducha pod P. toczy proces z Mac. Rokossowskim, który zobowiązuje się płacić nadal 1 grz. czynszu z Karśca [zapisaną w 1451], a prep. ma odprawiać za to trycezymę, tzn. 15 mszy za zm. przodków Rokossowskiego i 15 mszy za odpuszczenie jego grzechów (ACC 98, 91).

1551 Ludwik prep. kościoła Ś. Barbary → p. 5Ab; 1596 po śmierci Mac. Cielcza ze Śremu prep. szpitala Ś. Krzyża, ŚŚ. Barbary, Walentego⁹³Now. 2, 415-416 uważa ten kościół za różny od kościoła szpitalnego Ś. Ducha i Ś. Barbary. Pogląd ten nie jest przekonywujący. Skądinąd bowiem nic nie wiadomo, by w P. istniały jednocześnie dwa kościoły prepozyturalne. Raczej zaszło tu nieporozumienie z powodu wieloczłonowego wezwania (także w 1596 wymienia się jako współpatronkę Ś. Barbarę!). Odpaść zatem musi też domysł Now. 2, 415, że kościół Ś. Krzyża mógł być najstarszym kościołem par. w P., jeszcze sprzed lokacji miasta pod P. bp pozn. instytuuje prep. Andrzeja Janiszewskiego, prezentowanego przez rajców i bractwo ubogich w P. (ACC 130, 455v; AE XV 96v).

1619 szpital Ś. Barbary, Ś. Andrzeja i Ś. Ducha: zbudowany z drewna, ma 3 ołtarze, ozdobione starymi, malowanymi rzeźbami; do uposażenia należy: ogród darowany przez Halszkę Chudą [→ p. 3A, 1508-30], folw. z ogrodem naprzeciwko szpitala, łąki Żebracza i Bieniaszowska, 2 łąki „za grodziskiem na gruncie miejskim podle rowu”; czynsze: 1 grz. z Rokosowa, 1 grz. z gruntów plebańskich; młynarz daje rocznie 4 ćw. (AV 4, 208v-209v).

6A. Wydarzenia historyczne:

1383 w trakcie walk wewnętrznych w Wielkopolsce po śmierci króla Ludwika Konrad ks. oleśnicki przybył z wojskiem pod P., a tutejszy burgr. (praefectus) Tomisław Wyskota wydał mu zamek (castrum); dowiedziawszy się o tym, star. wlkp. Peregryn [z Węgleszyna] uwięził Tomisława i wyruszył z wojskiem do P.; załoga księcia oleśnickiego uciekła, podpaliwszy zamek⁹⁴Długosz (DA lib. X 112) pisze też pod 1383 o złupieniu przez ludzi z Łabiszyna i Kłecka kupców w okolicy P. Opiera się to na błędnym odczycie: w kronice Janka z Czarnkowa, będącej podstawą tego przekazu, pisze się o napadzie pod Powidzem (MPH 2, 729) (MPH 2, 746-747 – Kronika Janka z Czarnkowa; DA lib. X 126; MPHn. 6, 97 – Spominki gnieźn., krótko i pod błędną datą 1385).

Obecność starosty gen. wikp. w P.: 1366 (Wp. 3 nr 1566), 1474⁹⁵Obecność starosty związana jest z postojem pod P. wojsk pol., zebranych dla obrony pogranicza przed najazdem księcia żagańskiego (PG 9, 4v-14v), 1476 (PG 9 k. 50, 54, 60, 62, 64v-65v), 1477 (PG 9, 79v, 88v).

1420 [pożar P.?]: Janusz z Pudliszkowic dowodzi, że jego ojciec Jasiek kupił Pudliszkowice przed więcej niż 3 laty i miał w tej sprawie dok., który jednak spłonął w P. (WR 3 nr 767).

1434 Jakub kmieć (laicus) z Mirzewa napadł Jana pleb. w Dalewie, ścigał go aż do P. i tu przed gospodą (hospicium) uderzył go maczugą (AC 2 nr 1059).

[1441-49] dok. zrabowane w miastach Nowej Marchii podczas najazdu Polaków i czeskich taborytów [1433], zostały złożone u pewnego mieszczanina w P. (Neumark nr 1296).

1443 zjazd panów pol. (z udziałem bpa pozn. Andrzeja [Bnińskiego]), poświęcony m. in. zatargom z Wrocławiem⁹⁶Zjazd znany tylko z listu „prałatów i baronów Królestwa” do panów czeskich z wyjaśnieniem przyczyn sporów Polski z Wrocławianami; list opieczętował bp pozn. W związku z tym zjazdem stoi zawarcie w pobliskim Gołaszynie rozejmu z Wrocławiem (CE 2 nr 293) (CE 2 nr 291).

1484, 1493, 1496 zajazdy na P. → Poniec – dobra, p. 3.

1493 w P. cudowne ocalenie dziecka, które uważane już było za zm., a ożyło, gdy rodzice ślubowali dać wota do kościoła Bożego Ciała pod Poznaniem („Kronika Miasta Poznania” 1992, nr 3-4, s. 105, nr 271).

6B. Ludzie z P. czynni poza P.:

6Ba) mieszczanie:

Rodzina Ponieckich, mieszczan pozn.: 1386-1401 Andrzej (Andrek) Poniecki, Ponicz (Lek. 1 nr 5-7, 476, 555, 2509; KP nr 145, 542, 667), rajca 1389, 1390, 1401 (SBP s. 5, 7); 1409 Beyer z P. (SBP s. 67 nr 119); 1434-43 Jan Falkenhain czyli Poniecki (AR nr 15, 47, 62, 70, 72, 118, 138, 147, 194, 233, 244, 262, 265; Wp. 5 nr 686; AC 2 nr 1120), rajca 1434, 1438-41, 1443, ławnik 1435, 1442 (SBPs. 15-17); 1444-49 Kat. Poniecka wd. po tymże Janie (AC 2 nr 1180; AR nr 307, 326, 422), 1457-58 [taż?] Kat. Poniecka (AR nr 707, 754); 1445-67 Andrzej Poniecki, syn Katarzyny [i Jana?], krojownik sukna, brat Heleny Gieczowej, bratanek Zofii Gotardowej z Kalisza (AR nr 288, 310, 458, 478, 488, 513, 557, 580, 607, 608, 638, 640, 663, 689, 722, 760, 779, 833, 873, 960, 985, 1016, 1024, 1025, 1036, 1048, 1050, 1062, 1071, 1085, 1091), rajca 1453-54, 1464, 1466-67, ławnik 1465 (SBP s. 20, 23, 24), 1468 wd. po nim Barbara (AR nr 1112); 1451 Jan Poniecki (AR nr 489); 1490 Stan. Poniecki, wspomn. jako zm. (AR nr 1490, 1491).

Mieszczanie z P. w in. miastach: 1362 Hans Ponicz, Elżbieta Poneczynne mieszczanie w Głogowie [→ p. 6Bb, pod 1332] (CDS 28 s. 28 nr 94); 1440 Szymon Poniecki rajca w Śremie (Wp. 5 nr 664).

6Bb) duchowni:

1332 Mik. Ponicz wymieniony wśród niegodnych kapłanów, których mieszczanie Głogowa wprowadzili do swych kościołów podczas interdyktu nałożonego na miasto przez bpa wrocł. Nankera [→ p. 6Ba, pod 1362] (CDS 22 nr 5122).

1424 Mikołaj z P., notariusz opata lub. (Wp. 5 nr 397; por. Wp. 10 nr 1460).

1427-28 Piotr syn Jana z P., notariusz publ. (Not. nr 550; Wp. 9 nr 1225; AC 2 nr 1002).

1467-77 Jan Stewicz [z P.?] kan. głog. → przyp. 81; 1476 [nie podano imienia] kanonik głog. rodem z P. → p. 5Ab.

1480-1519 Fabian z P.: 1480 tenże syn Piotra, student → p. 6Bc; 1496 tenże pleb. w Gołaszynie (ACC 73, 173); 1519 tenże mnich w Lubiniu, kapłan, zm. w Czempiniu (MPHn. 9/2, 18).

1483 Maciej z P., altarysta w kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu, prezentowany na pleb. w Goślinie Kościelnej (ACC 61, 48v).

1484 Mikołaj syn Bernarda z P. pleb. w Newkirch w diec. gnieźn. [niezident.] (Biblioteka PAN w Krakowie, rps 8478 [Teki Rzymskie], 377).

1486 Wawrzyniec z P., wikariusz w Kościanie (ACC 64, 50), 1489 tenże wikariusz i kaznodzieja pol. w kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AE III 152v).

1510-51 Jan Hanusel, altarysta w P., 1551 altarysta w kat. pozn. → p. 5Ab.

1551-98 Maciej Winiarzowic, syn Franciszka Winiarza: 1551 notariusz czynny w P., 1562 kustosz kolegiaty NMP k. kat. pozn., pleb. w Kunowie, 1575-97 kanonik w Środzie, 1594-97 pleb. kościoła Ś. Marcina pod Poznaniem, 1597-98 kan. kolegiaty NMP k. kat. pozn., 1597 altarysta w kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu, 1598 kan. w Szamotułach (MPon I/4; ACC 121, 293v-294; ACC 131 k. 196v, 199, 209; PG 21, 544; PG 25 k. 167, 232, 533v, 574; PG 164, 594).

6Bc) studenci w Krakowie: 1419 Maciej, 1430 Marcin syn Macieja, Stefan syn Michała, 1477 Jan syn Mikołaja, 1478 Paweł syn Andrzeja, 1480 Fabian syn Piotra (→ p. 6Bb), 1481 Mikołaj syn Piotra, 1488 Marcin syn Mikołaja, 1498 Maciej syn Jana, 1522 Krzysztof syn Michała, Wojciech syn Michała (AS 1 s. 45, 75, 232, 237, 244, 248, 288; AS 2 s. 48, 218).

Student w Lipsku: 1418 Piotr Puczka z P. (MetrLips. 421), 1418-22 tenże → p. 3A.

7A. SzPozn. 297-99; Warschauer 201-204; Eckstein; J. Wiesiołowski, Miasto w przestrzeni społecznej późnego średniowiecza, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej t. 3, Warszawa 1985, s. 372-375; T. Jurek, Mikrokosmos prowincjonalny. Nad najstarszą księgą miejską Ponieca z. przełomu XV i XVI wieku, w: Księga pamiątkowa Henryka Samsonowicza, w druku.

Najstarsza księga miejska (księga radziecka, MPon I/17) rozpoczyna się wpisami z 1468; oprócz spraw ściśle miejskich zawiera dużą liczbę wpisów, dotyczących okolicznych wsi szlacheckich, np. zeznań o dokonanych sprzedażach roli, o ugodach, wyroki sądów patrymonialnych; księga miejska odgrywała więc w całej okolicy rolę wiarogodnego miejsca pamięci (dokładny opis: A. Warschauer, Die mittelalterlichen Stadtbücher der Provinz Posen, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen” 12, 1897, s. 88-91).

Herb P. przedstawia 2 wieże i gwiazdę pomiędzy nimi; najstarsza pieczęć miejska znana jest z odcisków z 1609 i 1614 (M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, „Ruch Samorządowy” 5, 1931, s. 238-239).

7B. Dodatkowe skróty zastosowane w haśle:

Eckstein – A. Eckstein, Dzieje Ponieca do połowy XVI wieku, RH 2, 1926, s. 92-129.

MPon – akta miasta P. w APP (wykorzystano dok. miejskie oraz najstarszą księgę radziecką).

8. Grodzisko na NE od miasta, na łąkach między P. a Śmiłowem, będące pozostałością po grodzie o lokalnym znaczeniu, wzniesionym na przełomie X i XI w., zniszczonym przez pożar i opuszczonym w I połowie XI w.; w sąsiedztwie ślady osady przygrodowej, funkcjonującej w tym samym czasie (K. Zamelska, Grodzisko w Poniecu (stanowisko 1), woj. leszczyńskie, w: Z badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Wielkopolski południowej, Poznań 1995, s. 65-67; Hensel 5, 120-123); tegoż grodziska dot. zapewne wzm. z 1619 → p. 5B.

Ślady osady (fragmenty naczyń) z X-XIII w., znalezione kilkaset metrów na SE od rynku (Hensel 5, 123-124).

Obecny kościół par. zbudowany zapewne w I polowie XV w. [ale → p. 5Ab, pod 1462]; w kościele Pieta z ok. 1400 (mocno uszkodzona, bez postaci Chrystusa), kropielnica kamienna z datą 1501, nagrobek Jana Rydzyńskiego (3 ćwierć XVI w.), płyta nagrobna Mik. Zawadzkiego (druga połowa XVI w.), fragmenty in. płyt – jedna z uszkodzoną datą, wskazującą na powstanie w XV w. (KZS V/4, 35-36).

Uwaga: W zespole dok. z dawnego archiwum miejskiego P. przechowywany jest dok. z 1454 (dziś MPon I/3) w sprawie sprzedaży niezident. wsi Oser k. Ścinawy [na Śląsku] przez opata z Lubiąża władzom pewnego miasta – jego nazwa jest niestety w uszkodzonym oryg. nieczytelna; na pewno czytać trzeba na początku Pa, na końcu wicz, a w środku, zdaje się, l lub k. Ponieważ nie znamy poza tym żadnych śladów posiadania przez P. dóbr na Śląsku, identyfikacja zagadkowego miasta z P. wydaje się wątpliwa. Może chodzi tu o śląskie Polkowice (Polkwitz)?