1279 obl. 1546 flumen quod dicitur Zabel1K 2, 165 i K 3, 433, mylnie: Gabel strumen (Wp. 1 nr 486), 1307 obl. 1493 Saben aqua (Wp. 2 nr 913), 1393 trans. 1560 lacus Sabel (Wp. 3 nr 1936), 1518 or. Zabel (PG 15, 215v; → przyp. 4), 1530 fluvius Sabel (KoścZ 25, 19-20), 1547 fluvius Szabel (KoścG 9, 38), 1593 do rzeky Sabla, do Sabla (KoścG 47, 247), rzeka2Śrem otacza od S i SW rz. Warta, a z pozostałych stron łączące się ze sobą liczne odnogi starorzecza Warty. Do tych rozlewisk bez wątpienia nal. S. oraz wspomn. w dok. z 1393 Czarny Strumień. Mimo regulacji głównego koryta rz. Warty w XIX w. i znacznego obniżenia, w stosunku do wieków ubiegłych, poziomu wód gruntowych, zachowała się do dziś, nieomal w całości, kręta linia starorzecza zw. Starą Wartą, która w okolicach Śremu tworzy głębokie zakole od Łęgu po Psarskie i Górę. S. zwano zarówno rzeką, jak i jeziorem lub ogólnie – wodą. Najwidoczniej S. tworzyła na pewnym swym odcinku szerokie rozlewisko na kształt jeziora. Sądzić można, że S. otaczała Śrem od N i NE, a łączyła się z głównym korytem Warty na wysokości Psarskiego, co wynika z dok. z 1279; → Dzieje Śremu, pod red. S. Chmielewskiego, Warszawa 1972, s. 41-42, dopływ rz. Warty, w okolicy wsi Psarskie; Psarskie 2,5 km na NE od Śremu.
1518 pow. kośc. (PG 15, 215v).
1279 (obl. 1546) gran. miasta Śrem z wsią → Psarskie biegnie od bagna zw. → Pluskocin, stąd woda zw. → Sędziniec płynie aż do rzeki zw. Z.S.; na której są trzy tonie niewodowe nal. do dziedziny Psarskie; potem [gran. biegnie] wzdłuż strugi zw. Struga, która wypływa z Z., i wzdłuż niej [gran.] dochodzi do starorzecza zw. → Nakrzyże (Wp. 1 nr 486); 1307 (obl. 1493) woda S. we wsi → Psarskie ciągnie się od Marszewa3W haśle → Marszewo, p. 2, pomyłkowo piszemy o drodze z Psarskiego do Marszewa do gran. bpa [tj. do wsi Góra k. Śremu] (Wp. 2 nr 913); 1393 (trans. 1560) król Władysław Jag. zezwala mieszczanom śremskim na przeniesienie m. Śrem na wyspy zw. Ostrów i → Kobylec, położone między jez. S. i Czarnym Strumieniem (Czarni strumen; Wp. 3 nr 1936); 1518 Mik. Psarski zw. Habdanek zapisuje ż. Jadwidze Lipowskiej po 24 grz. posagu i wiana na całej swej cz. we wsi Psarskie, tj. na całym dworze, domu i folwarku oraz na cz. młyna wodnego, położonego na rzece Warcie4Zabel może być nazwą folwarku albo, co najbardziej prawdop., rzeki. Zwrot „rzeka Warta zw. Zabel” nal. najpewniej rozumieć jako rzekę Z., stanowiącą cz. rozlewiska Warty (→ przyp. 2) zw. Z. w Psarskim (in toto allodio ibidem in Psarskye, in tota sorte molendini aquatici in fluvio Varta iacentis dicto Zabel ibidem in Psarskye, PG 15, 215v; K 3, 433, błędnie podaje k. 126); 1530 w podziale wsi → Psarskie wspomn. las Ubiedza k. rzeki S. i obok [lasu] Żylińska (KoścZ 25, 19-20, dawniej k. 15-16); 1531 we wsi Psarskie [leży] łąka Żylińska [położona] obok S. w lesie Łęg (PG 16, 469); 1531 mł. wodny5Młyn wodny we wsi → Psarskie wymieniany jest w l. 1307-1619 (1307: Wp. 2 nr 913; 1499: PG 12, 68; 1518: PG 15, 215v; 1530: KoścZ 25, 19-20 – w podziale wsi Psarskie wspomn. młyn na rozlewiskach rz. Warty oraz in. młyn, położony przy drodze do lasu Łęg; 1531: PG 16, 469; KoścZ 19, 147v; 1563-80: ASK I 4 k. 193, 277; ASK I 6, 291v; ŹD 84; 1619: PG 35, 595v – mł. wodny we wsi Psarskie na rzeczce Sabel dopływie Warty). Młyn ten nie został zaznaczony na mapach z XVIII-XIX w. (GołAtl 1, ark. 4) we wsi → Psarskie na rzece S. dopływie Warty (KoścZ 19, 147v); 1542 rzeka S. wypływa z rz. Warty k. Śremu (MS 4 nr 20926); 1547 woźny zeznaje, że widział kopce od drogi wielkiej z Brodnicy do Śremu, dalej do rz. S. między wsiami Psarskie i Góra (KoścG 9, 38); 1593 w dziale dóbr Psarskie między Stan. Rudkowskim [z Rudek] i Ewą Psarską wspomn. m. in. dział sięgający do rz. S. (KoścG 47, 247).
1 K 2, 165 i K 3, 433, mylnie: Gabel.
2 Śrem otacza od S i SW rz. Warta, a z pozostałych stron łączące się ze sobą liczne odnogi starorzecza Warty. Do tych rozlewisk bez wątpienia nal. S. oraz wspomn. w dok. z 1393 Czarny Strumień. Mimo regulacji głównego koryta rz. Warty w XIX w. i znacznego obniżenia, w stosunku do wieków ubiegłych, poziomu wód gruntowych, zachowała się do dziś, nieomal w całości, kręta linia starorzecza zw. Starą Wartą, która w okolicach Śremu tworzy głębokie zakole od Łęgu po Psarskie i Górę. S. zwano zarówno rzeką, jak i jeziorem lub ogólnie – wodą. Najwidoczniej S. tworzyła na pewnym swym odcinku szerokie rozlewisko na kształt jeziora. Sądzić można, że S. otaczała Śrem od N i NE, a łączyła się z głównym korytem Warty na wysokości Psarskiego, co wynika z dok. z 1279; → Dzieje Śremu, pod red. S. Chmielewskiego, Warszawa 1972, s. 41-42.
3 W haśle → Marszewo, p. 2, pomyłkowo piszemy o drodze z Psarskiego do Marszewa.
4 Zabel może być nazwą folwarku albo, co najbardziej prawdop., rzeki. Zwrot „rzeka Warta zw. Zabel” nal. najpewniej rozumieć jako rzekę Z., stanowiącą cz. rozlewiska Warty (→ przyp. 2).
5 Młyn wodny we wsi → Psarskie wymieniany jest w l. 1307-1619 (1307: Wp. 2 nr 913; 1499: PG 12, 68; 1518: PG 15, 215v; 1530: KoścZ 25, 19-20 – w podziale wsi Psarskie wspomn. młyn na rozlewiskach rz. Warty oraz in. młyn, położony przy drodze do lasu Łęg; 1531: PG 16, 469; KoścZ 19, 147v; 1563-80: ASK I 4 k. 193, 277; ASK I 6, 291v; ŹD 84; 1619: PG 35, 595v – mł. wodny we wsi Psarskie na rzeczce Sabel dopływie Warty). Młyn ten nie został zaznaczony na mapach z XVIII-XIX w. (GołAtl 1, ark. 4).