(1433 Sczawne, 1437 Sczawin, Sczawna, Szczawne) 20 km na S od Sanoka.

1. 1437 territorium san. (ZDM V 1424); 1515 z. san. (ŹD XVIII s. 146); 1526, 1530 z. san. (AS I 21 k. 411, 347); 1492 n. par. grecka własna → p. 5.

2. 1447 krajnik, kniaź z Odrzechowej oraz Maxim kniaź i Iwan ze S. określają granice dóbr król., mianowicie, że Bieszczady [przygraniczne pasmo górskie] powyżej i poniżej do Jaślisk [dóbr jaśliskich bpa przem.] i od Jaślisk do Połonin są królewskie. Począwszy od miejsca poniżej wsi Wisłok (Wissloczek) wierzchowiny uiszczają daninę król., [potok] Moszczaniec z wierzchowinami aż do potoku Lespedar i do potoku Werbicza, co jest powyżej wsi [Wisłok] należy do [Piotra ze Zboisk] chor. [san.], połowę [góry] Nyezablecz [dziś Dział i Chryszczata] posiadają Matiaszowicze [z Hoczwi] i do nich należą wierzchowiny opadające do rz. Hoczew [dziś Hoczewka], natomiast opadające do rz. Osławy są królewskie. [Potok] Leschna od Bieszczadu do ujścia jest królewski, Solina [dziś Solinka] jest królewska od ujścia do niej Lesznej w górę (XI 2511)¹W tym czasie poza Szczawnem, Radoszycami i Surowicą nie było jeszcze w górskiej strefie przygranicznej innych wsi królewskich, powstałych dopiero w XVI w., wobec czego kniaź wsi Szczawne czuwał nad granicami królewszczyzn w dorzeczu górnej Osławy i dalej na wschód; 1519 → p. 4; 3 kopce narożne na granicy wsi S., → Łukowe i Serednie (XIX 3123); 1526 rozdział oddzielający wieś S. od wsi Rzepedź (Mater. 77); 1546 droga prowadząca z Czaszyna do S. przez grzbiet góry na granicy wsi Kulaszne, wieś S. graniczy z wsią Kulaszne (MK 80 k. 24).

3. Własn. król., stwo san. 1433 Balco ze S. i Balco z Płonnej [kniaziowie?] powodują uwolnienie z wieży Fieda ręcząc za jego stawienie przed starostę, gdy ten wróci z wyprawy (XI 562); 1437 królowa Zofia potwierdza Jakubowi Wołochowi nabycie sołectwa w S. (ZDM V 1424) → p. 4; Stanko z Morochowa, Balko z Płonnej, Jacowecz, Luca, Woytko, Iwan, Szemyon, Stanek i Demko ze S. ręczą za stawienie Andrzeja ze S. przed wojewodę gr. (XI 997); Iwan z Wysoczan i Iacobecz ze S. ręczą za stawienie każdy swego człowieka przed starostę (XI 1001); sprawca gr. (iusticionarius), Dorota z Wysoczan i Iacowecz ze S. ręczą za stawienie Andrzeja ze S. przed starostę (XI 1011); [?] dziedzic z Morochowa, Iacobecz kmieć i Syemon ze S. oraz mieszkańcy Tarnawy i Czaszyna ręczą za stawienie przed starostę Iwana Czajki z Tarnawy, obwinionego o wyrób fałszywej monety i przenoszenie jej do Węgier lub z Węgier do Polski (XI 1040-1043); 1438 Coman, Iacobecz, Balko i 3 inni, zasiadający w sądzie gr. stwierdzają, że Iwan Culelicz nabył prawnie za 9 wiard. od swego br. Hnata (Hynath) barcie, gdziekolwiek je posiada w S. w ojcowiźnie (XI 1139); 1439 12 świadków, w tym Iacobecz kniaź i Sich ze S., winni przysięgać, że Krasz z Morochowa nie dał Laczkowi fałszywych półgroszków ani nie wie, gdzie je kuto (XI 1174); 1442 Aleksander i Waśko ze S., synowie Komana, pozwani przez Jakoba starego tywona z Olchowiec, uniewinnieni wskutek niejawienia się powoda (XI 1598); Wojciech ze S. płaci Ihnatowi, kmieciowi z Olchowiec, 3 zł za sługi alias chleboyeczcze kniaziowej (cnehyny) ze S. w sprawie o barcie (XI 1606, 1607); 1444 Ulka, kobieta ze S., pozwana przez swego męża (XI 1876); 1444-46 Aleksander ze S. z matką Dorotą ż. Komana i br. Waśkiem pozywają szl. Mikołaja z Tarnawy, niegdyś żupnika (XI 1881, 1896, 1924, 2038, 2046, 2057, 2087, 2089, 2091, 2092, 2159-2163); 1444 sprawa między Wańkiem a kniaziową ze S. (XI 1884); 1444-46 szl. Mikołaj z Tarnawy jako opiekun syna Iwanka Wysoczańskiego pozywa Aleksandra, Waśka i matkę ich Dorotę ze S. o gwałt zadany w Wysoczanach i spalenie (XI 1897, 2057, 2213); Wojtko i Iwan, brat Jakobca ze S., współręczą za Marcina Zudawskiego, że jawi się i stawi przed sądem Adama z Humennego [na Węgrzech] (XI 1920); 1447 Iwan Wassilczouicz ze S. ręczy za Iuska kmiecia z Morochowa, że ani on ani tegoż bracia nie będą niepokoić lub szkodzić Klimowi służce z Olchowiec w sprawie zabicia (pro capite) Hnata (XI 2437); 1448 Hawryło ze S. współręczy wraz z mieszkańcami wsi Jędruszkowce, Dudyńce i Pobiedno za stawienie Konona (Conon) kmiecia z Dudyniec Mikulcowi ze Smolic [z Pielni], podsędkowi san. (XI 2645, 2646); 1450 kniaziowie z Odrzechowej i kmiecie ze S. i Zahoczewia ręczą w sprawie dot. sprzedaży sołectw w S. i Radoszycach (XI 2865, 2866) → p. 4; kniaź i cała gromada ze S. zeznają, że p. Grzegorz albo Hryćko z Morochowa ręczył za Michotka w gr. przem. na 9 grz., i przyjmują odpowiedzialność za szkody na siebie (XI 2876); 1451 mieszkańcy S. świadczą w sprawie dot. obwinienia Maksyma ze S. przez Klima z Odrzechowej o konia (XI 3039); 1455 Dan kmieć mieszkający w S., a niegdyś poddany Bartłomieja Humieńskiego [na Węgrzech], za którego ręczyli Humieńskiemu kmiecie z Pczeliny [na Węgrzech] z powodu dani za pastwiska, pozwany przez tych poręczycieli o kaucję (XI 3255, 3256); 1456 Maksym kniaź ze S. ręczy za Hawryłę ze S., że ten nie będzie zagrażał dobrom Piotra ze Zboisk, chor. san. Gdyby chorąży poniósł szkody od Hawryły, będzie ich dochodził u Maksyma. Nadto Maksym ręczy chorążemu za Hawryłę na 2 zł płatne na czas sądów wołoskich (super strugam; XI 3312a); wskutek pozwu Jana Tarnawskiego cała gromada wsi S. winna złożyć przysięgę w sprawie lasów. Przysięgło 13 kmieci ze S., a winni jeszcze przysięgać kniaź z innymi, którzy tego dotąd nie uczynili (XI 3318, 3320); Hrin kmieć ze S. staje po raz czwarty przed sądem gr., aby odpowiadać na zarzuty, lecz wobec ich braku zostaje oczyszczony (XI 3338); 1471 ludzie ze S. zeznają w sprawie poranienia poddanego ur. Leonarda z Pobiedna i rozbicia jego szałasu w lesie przez Jaczka, kmiecia Piotra ze Zboisk (XVI 845); 1504 król Aleksander obiecuje Janowi z Tarnowa, wwdzie ruskiemu, oddać pożyczone 2300 zł lub zapisać je i zapisuje na zamku san., miastach m.in. Sanok i wsiach m.in. S., Odrzechowa, Surowica (MRPS III 1287; MK 20 k. 233); 1512 starosta san. pozwala Iwankowi, krajnikowi szczawieńskiemu, założyć nową wieś zw. Krzemienna [dziś Komańcza] na pr. wołoskim (MK 30 k. 51-53); 1515 10 ł., młyn 6 gr, pop 15 gr (ŹD XVIII s. 146);

1523 inwentarz dochodów w związku z objęciem stwa san. przez Mikołaja Wolskiego: Ilasz, Choma, Hrycz, Pyotr Turcza, Jaczko Byedunow, Wrzesczko, Hrycz, Jaczko Filipko, Lukasz, Kusma, Lazur, Manko, Marko, Fyedor, Nyesczor, Ivan, Fyedor, każdy posiada dworzyszcze (curiam) i płaci czynsz 5 gr, stacje 2 gr, podymne 1 gr i daje po 2 sery i 2 popręgi. Na zapusty dają wszyscy sarnę, w jesieni 5 baranów na kuchnię starosty. Od trzody tak owczej, jak koziej dają dwudziestą sztukę, co czyni 6, ponieważ sołtysowi przypada trzecia część. Posyłają 2 ludzi w roku na plonyny, za pierwszym razem przypędzają 9 baranów, za drugim razem 13 na użytek zamku, z czego 7 baranów i 6 kóz. Na Wielkanoc każdy daje po koźlątku do zamku, co czyni 13 sztuk, ponieważ sołtysowi przypada trzecia część, tj. 6 koźlątek. Maxim krajnik nic nie daje, ponieważ winien strzec lasów królewskich. Razem z całej wsi: czynsz 1 grz. 31 gr, ponieważ sołtysowi przypada 16 gr; stacje 38 gr; podymne 19 gr; sery 31 1/3, ponieważ sołtysowi 6; popręgi 31 1/3, ponieważ sołtysowi 6 2/3. Mieszkańcy dają dziesiątego wieprza, tj. 7 wieprzy, ponieważ sołtysowi przypadają 3 (AS I 21 k. 34-36); 1526 10 ł., młyn, pop (AS I 21 k. 411); starosta san. pozwala przez. Olechnie ze S. i tegoż bratu Iwaśkowi założyć wieś Łupków na pr. wołoskim (Mater. 76); 1530 10 ł., młyn, karczma pusta, pop (AS I 21 k. 347); 1536 10 ł., sołtys 1 ł., młyn, karczma, pop (AS I 21 k. 559); 1552 19 gosp., karczma, folusz, młyn 2 koła, pop (AS I 21 k. 1001).

Mieszkańcy: 1433 Balco [kniaź?], Fied (XI 562); 1437 Iacowecz [kniaź?], Luca, Woytko, Iwan, Szemyon, Stanek, Demko, Andrzey, Iacobecz kmieć, Syemon (XI 997, 1001, 1011, 1040); 1438 Coman, Iacobecz, Balko, Hawrilo, Stain, Hrisch, Iwan Culelicz, tegoż br. Hynath (XI 1139); 1439 Sich (XI 1174); 1442 Drahusch, Haynko f. Mith, Iwan, Iacobecz (XI 1597); 1442-46 Allexander i Wasko f. Coman, ich matka Dorothea (XI 1598, 1881, 1896, 1897, 1924, 2038, 2046, 2057, 2087, 2089, 2091, 2092, 2159-2163, 2213); 1442 Albertus (XI 1606, 1607); 1444 Vlka kobieta (XI 1876); Woythko, Iwan fr. Iacobecz (XI 1920); 1447 Iwan Wassilczouicz (XI 2437); 1448 Hawrilo (XI 2646); 1450 Ywan, Syemyon Siszs, Hawrilo Sich, Pyorth [!], Myelesko f. Ywan (XI 2865); Michalek (XI 2876); Szez (XI 2891); 1451 Maxim, Haurilo, Machalko, Simko, Semon (XI 3039); 1455 Dan kmieć (XI 3255, 3256); 1456 Hawrilo (XI 3312a); Hrin kmieć (XI 3338); 1519 Ywasko Tegdanczę, Iwasko Andreyowyę krajnik (TS IV k. 200); 1523 → wyżej.

4. 1435 Klemens, Paweł i Stanko, ss. Boty [z Morochowa] dają swemu bratu rodzonemu Hryćkowi pełnomocnictwo sprzedania sołectwa w S. (XI 742); 1437 królowa Zofia zaświadcza, że sław. Jakub Wołoch kupił sołectwo we wsi król. Sczawin z 2 łanami i łąką, należącymi długo do tego sołectwa, oraz z młynem od Klemensa, Hryćka, Paska i Stanka, synów niegdyś Boty tamtejszego sołtysa, którzy posiadali sołectwo na pr. wołoskim. Aby Jakub sołtys mógł tę wieś lepiej osiedlić, królowa nadaje jemu i kmieciom pr. niem., jakiego używają inne wsi ziemi san. Kmiecie winni dawać dziesiątego wieprza i dwudziestego barana z racji robocizny, od której zostają zwolnieni. Inne powinności, do których poddani są zobowiązani wg prawa niem., to czynsz pół grz. z łanu, a w razie wojny 8 gr. Sołtys otrzymuje trzecią część z danin i kar sądowych i szóstą część z czynszów, a w razie wojny winien służyć konno z łukiem (ZDM V 1424); Iacobecz [sołtys?] ze S. (XI 1001) → p. 3; Iacowecz [sołtys?] ze S. (XI 1011) → p. 3; 1439 Iacobecz knyaz ze S. (XI 1174) → p. 3; 1442 Iacobecz [kniaź?] ze S. (XI 1597); cnyhyna, cnehyna ze S. (XI 1606, 1607) → p. 3; 1444 knyechyna, knehynya ze S. (XI 1884) → p. 3; 1447 Maxim knyaz ze S. wraz z krajnikiem i kniaziem z Odrzechowej określają granice dóbr król. w górach (XI 2511) → p. 2; 1450 kniaziowie z Odrzechowej i kmiecie ze S. i Zahoczewia ręczą, że Iwan ze S. i syn tegoż Mielesko przyprowadzą przed starostę po 3 latach bratanków Iwana, a synów Jakowca sołtysa i tegoż ż. Chatyny, Paska i Daniłka. Iwan sprzedał za zgodą bratanków i ich matki sołectwa w S. i Radoszycach Maksymowi za 32 grz., które oni otrzymali. Gdyby po 3 latach chcieli odkupić sołectwa, wówczas Maksym po otrzymaniu 32 grz. i ewentualnych nakładów ma je zwrócić Paskowi i Daniłkowi (XI 2865, 2866); Maksym kniaź i cała gromada ze S. zeznają, że p. Grzegorz albo Hryćko z Morochowa ręczył za Michałka w gr. przem. (XI 2876) → p. 3; termin sądu gr. san. z udziałem kasztelana, sędziego i podsędka z. oraz Wołochów ze S. i Odrzechowej, w tym Maksyma ze S., na którym to terminie rozpatrywane są sprawy kniazia i mieszkańców wsi Odrzechowej (XI CMLXI, 2883-2891); 1451 termini castrenses iure Walachorum z udziałem wojewody gr., sędziego gr. i mieszkańców S. i Odrzechowej. Klim z Odrzechowej obwinia Maksyma ze S. o konia (XI CMLXXXIX, 3039); 1453 starosta ustanawia zakład między Klimkiem popem (badkonem) z Płonnej i jego bratankami, synami Jakobca oraz całą ich rodziną a Maksymem kniaziem ze S. i tegoż rodziną aż do przybycia królowej [Zofii] czyli do rozprawy między nimi o kniaźstwo w S. (XI 3175); 1454 Maksym sołtys ze S. i Andrzej sołtys z Nowosielec ręczą za stawienie przed starostę Jakuba sołtysa z Prusieka (XI 3234); 1455 Dan kmieć mieszkający w S. winien odpowiadać według zwyczaju Wołochów (XI 3255, 3256) → p. 3; 1456 przezorny Maksym kniaź ze S. ręczy za Hawryłę ze S. (XI 3312a) → p. 3; 1468 Borilo kniaź ze S. sprzedaje Chodorowi Droszdowyczowi z Radoszyc swe sculteciam alias knaszthwo w Radoszycach za 44 zł, otrzymuje 14 zł, resztę w ratach (XVI 3226); 1473 tenże pożycza od Maksyma z Odrzechowej 14 zł węg., za co winien dać Maksymowi połowę wszystkich dochodów z sołectwa w → Radoszycach aż do spłaty (XVI 3270); 1476 z polecenia starosty san. sołtysi z Nowosielec i Prusieka, wójt z Tyrawy [dziś Mrzygłód], 2 mieszczanie san. i kniaź z Odrzechowej ustalają, że Borys kniaź ze S. winien sprzedać kniaźstwo w → Radoszycach (XVI 1177); 1476-78 przez. Boryło kniaź ze S. sprzedaje ur. Leonardowi z Pobiedna, wojskiemu san., całe sołectwo w → Radoszycach (XVI 3280, 3289); 1492 starosta san. uwalnia Stanka popa ze S. od vmorkow wg pr. ruskiego i zachowuje go przy pr. wołoskim, jak i wieś S. (XVI 2096); 1512 Iwanko krajnik szczawieński (MK 30 k. 51-53), → p. 3; 1519 Iwaśko Tegelanczę [?] ze S. i Iwaśko Andrejowię ze S., krajnik wszystkich wsi pr. wołoskiego stwa san., stają podczas rozgraniczenia dóbr Kmitów, Mikołaja Bala i Adama Wzdowskiego, na granicy pasa lasów król. ciągnącego się wzdłuż głównego grzbietu granicznego, koło góry Fereczaty, i wskazują na granicę dóbr król. (TS IV k. 200); 1523 Sczawne, Valachi incolunt sed iure theutonico utuntur, powinności wg pr. wołoskiego → p. 3 (AS I 21 k. 34); 1525 przezorni i pracowici Iwaszko Woleński, sołtys z Woli Jaśliskiej [dziś Wola Niżna], Iliasz i Jaczko, ss. prokopa, Tarnawscy, sołtysi z Tarnawki w z. przem., Olechno Maksymczę kmieć z Odrzechowej, Iwan s. Maslona de Kryslowcze imieniem matki swej Vaszy i swoim, Jerzy de Pczelyno s. Andrejka z Węgier kwitują przez. Jarosza sołtysa ze S. z ich działu ojczystego i macierzystego oraz z działu po dziadkach z sołectwa w S. (XVI 3699); przez. Jarosz sołtys ze S. ustanawia swego zastępcę Jana Grodka, mieszcz. san., w sprawie z prac. Olechną kmieciem z Odrzechowej o 14 zł w złocie (XVI 3700-3703); 1538 król Zygmunt na wstawiennictwo Mikołaja Wolskiego, star. san., daruje Jackowi s. Sandro, sołtysowi wsi S. 2 łany tamże za staranie około założenia wsi Turzańsk i Kulaszne (MRPS IV 3, 19434; MK 55 k. 119-120); 1546 starosta san. pozwala Romanowi Rusinowi, s. Jarosza sołtysa ze S., założyć nową wieś Jawornik na pr. wołoskim (CS 322 s. 606-607; MK 77 k. 241-242).

5. 1492 Stanko pop (baythko) ze S. (XVI 2096) → p. 4; 1515, 1526, 1530 pop → p. 3.