(1283 Siltperch, 1337 Ostrzeszow, Schildburg, Schildberg) miasto powiatowe.

1. 1283 civitas in distr. Kal. (Wp 528); a. 1370 castrum (MPH 2, 265); 1386 distr. Ostrz. (Wp 1852); 1651 par. O. w diec. wrocł. (VB 158); → Ostrzeszowski powiat.

2. 1349 droga z Torunia do Wrocławia przez Radziejów, Konin, Kalisz i O. (Wp 1289); 1373 kupcy kaliscy uzyskali zwolnienie od cła w O. (Wp 1690, zob. Ros. 220).

3. 1441 podatek z 28 ł. (RO 224); 1563 – 22 rzem. płaciło po 4 gr., szos 16 fl. (ŹD 310); 1633 – 2 ł., pleb. (VO 4).

4. 1283 n. panującego (Wp 528); 1382 Władysław Opol. nadał kl. na Jasnej Górze dzies. z cła w O. (DP 13); 1385 ponieważ z powodu zbytniego oddalenia kl. miał trudności w ściąganiu tej dzies., przynoszącej 20 grz., książę zatrzymał ją dla siebie, a kl. nadał inne dochody (DP 18); 1391 Władysław Jag. zajął O. (DH 3, 546, o dacie Ros. 84); 1393 Władysław Opol. zapisał ż. Ofce, a po jej śmierci bratankom Janowi, Bolkowi i Bernardowi, m.in. O., który jednak nie był już wtedy w jego posiadaniu (LBU 2, 313); 1450 król dał O. w zastaw za 1150 grz. (BC 1725, 343; MS 4, S. 851); 1484 zezwolił Zborowskiemu wykupić zamek O. z miastem i wsiami z rąk Dobrogosta z Ostroroga (MS 1, 1693); 1499 zezwolił Janowi Łaszowskiemu wykupić dobra O. z rąk Dobrogosta (MS 2, 218); 1518 B. był w dzierż, wraz z Siedlikowem i Mechnicami (MS 4, 11933).

5. 1283 Przemysław II nakazał wszystkim miastom w dystr. kal., m.in. O., wzorować swoje pr. na Kaliszu (Wp 528); 1386 Władysław Opol. nadał miastu wójtostwo, trzeci denar, przywilej na sprzedaż soli w całym powiecie, wszystkie opłaty z miasta, jatek i z ról wsi Bertołdów (zob.), mieszczanie mieli płacić 23 grz. czynszu rocznie (Wp 1852); 1402 król zatwierdził wolności nadane przez Władysława Opol., ponadto pozwolił wystawić łaźnię i browar (MK 80, 197, transumowany w 1460 i 1552); 1416 miasto otrzymało 2 jarmarki całotygodniowe (Per. 164); 1453 Jadwiga, dawna wójtowa, zrzekła się cz. wójtostwa tj. 1/2 ł. (GO 1, 218).

6. W XIII w. miał tu być kościół¹Podana przez M. Perlińskiego (op. cit., s. 182) wiadomość, że kościół był w Ostrzeszowie już w 1237 r., budzi poważne zastrzeżenia, ponieważ nie ma o tym wzmianki w dostępnych nam odpisach lustracji z 1661 r., na które się powołuje i zamek (KSz 278; Kow. 274); 1337 w układzie Kazimierza W. z królem czeskim O. został wyznaczony na miejsce sądzenia przestępców schwytanych na pograniczu (Wp 1166); 1355 król nadał kościołowi w O. 2 grz. z tut. cła (ASK Oddz. XVIII, nr 64, 283, zob. Per. 71, 92); 1413 pleban Jan (KSz 278); 1426 Mat. Świnia młynarz spod zamku (GO 1, 22); 1429 Mik. rektor szkoły w O. (GO 1, 42); 1433 Wierzbięta Kępiński zapisał altaryście ostrz. 2 grz. czynszu na Rzetni (BC 3261, 2); 1426 Michał Rychel, wójt ostrz., wziął w zastaw połowę Rogaszyc za 80 grz. (BC 3261, 23); 1451 n. młyn pod zamkiem zw. Romotnik (GO 1, 195); 1455 uczciwa Elżbieta sprzedała ze swoimi chłopcami za 10 grz. Bartoszowi młyn pod zamkiem (GO 1, 230); 1456 pożar zniszczył O.²Biblioteka PAN w Krakowie, rpis 473, 37; 1460 opatrz. Mikołaj sprzedał za 30 grz. młyn za zamkiem (GO 2, 16); 1468 Dor. Szysznowa z mężem sprzedała za 30 grz. młyn k. zamku (GO 2, 101); 1626 pierwsza znana wzmianka o dek. ostrz.³P. Wł. Fabisz Kronika powiatu ostrzeszowskiego. Oleśnica 1853, s. 47; 1633, 1638 kościół Wniebowzięcia NMP (VO 3; VB 135); 1670 kościół ś. Jana Chrzc, plebanowi dzies. z folw., z cła 24 grz i in. (VB 745-747, wg KSz 278 był to drugi kościół).

7. A. 1370-1569 DH 1, 18; 3, 324, 419; GO 1, 53, 81, 85, 230; 2, 120; BC 3261, 23, 28; SP 10, 134; MS 2, 63; 3, 1871; 4, 30, 2829, 6784, 7386, 7580, 9815, 19268, 21318; MK 105, 30-40, 255-256.

E. Callier, Powiat ostrzeszowski w XVI wieku. Szkic geograficzno-historyczny. Poznań 1888. P. Wł. Fabisz, Kronika powiatu ostrseszowskiego. Oleśnica 1853. M. Perliński, Wspomnienia o mieście Ostrzeszowie, bliższej jego i dalszej okolicy. Ostrzeszów 1920. R. Rosin, Ostrzeszowskie w „Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis”. „Rocznik Łódzki” T. IV (VII), 1961, s. 125-137.

8. Grodzisko stożkowate (Kow. 274).