PRZEDMOWA
Oddajemy w ręce badaczy i miłośników historii ziemi sanockiej pierwszy zeszyt średniowiecznego słownika historyczno-geograficznego tej ziemi. Powstał on w ramach „Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu”, którego koncepcję opracował już w latach pięćdziesiątych prof. Karol Buczek z Krakowa. W regionalnych tomach opracowywanych w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, Słownik zbiera wiadomości źródłowe o wszystkich miejscowościach i nazwanych obiektach fizjograficznych (rzeki, potoki, jeziora) występujących na badanym terenie przed umowną datą roku 1530. Podaje informacje o położeniu tych obiektów, ich granicach, stosunkach własnościowych i mieszkańcach, o organizacji prawnej osad (m.in. lokacje miast i wsi), o kościołach parafialnych, wreszcie o znaleziskach i pozostałościach archeologicznych. Gromadzi też bibliografię. Dostarcza zatem tak informacji pożytecznych dla miłośników dziejów regionu, jak i ustaleń przydatnych badaczowi osadnictwa, historii gospodarczej, geografii historycznej, a i średniowiecznej biografistyki.
Słownik jest wydawany - w miarę opracowywania - tomami regionalnymi. Dotychczas ukazały się tomy poświęcone ziemiom wieluńskiej, chełmińskiej, wyszogrodzkiej na Mazowszu, województwu lubelskiemu. W trakcie opracowania publikacji są tomy poświęcone dawnym województwom krakowskiemu, płockiemu i poznańskiemu. W tym gronie samodzielnych ziem i województw od dawna usytuowane były plany opracowania słownika ziemi sanockiej, która w stuleciach od XIV do XVIII stanowiła wyodrębnioną jednostkę administracyjną wchodzącą w skład województwa ruskiego (lwowskiego) dawnej Rzeczypospolitej. Kwerendy - jako prace zlecone przez Instytut Historii PAN dla potrzeb tego słownika - prowadził początkowo dr Aleksy Gilewicz z Przemyśla. Po jego śmierci (10 VI 1969) Instytut zaprosił do współpracy nad Słownikiem sanockim docenta Adama Fastnachta, który od dawna prowadził studia nad osadnictwem ziemi sanockiej. W 1970 r. Adam Fastnacht przejął kartotekę Aleksego Gilewicza, którą zaczął początkowo sprawdzać i uzupełniać; z czasem uformował ją zupełnie na nowo, znacznie rozszerzając zakres kwerend. Kwerendy te zostały w zasadzie zakończone w 1977 r. i od tego czasu Adam Fastnacht opracowywał już poszczególne artykuły. Praca posuwała się wolno - niewielkie bowiem były subwencje Instytutu Historii, a i Autor zajęty był też wieloma innymi pracami. Gotowe hasła Autor przesyłał systematycznie ówczesnemu redaktorowi ogólnopolskiego Słownika, prof. Jerzemu Wiśniewskiemu w Krakowie, który opatrywał je uwagami i propozycjami ewentualnych poprawek. Do śmierci Jerzego Wiśniewskiego (30 X 1983) hasła dotyczące miejscowości Słownika sanockiego zostały w zasadzie napisane. W l. 1984-1986 powstawały hasła fizjograficzne.
W chwili śmierci Adama Fastnachta (zmarł 16 II 1987) wszystkie hasła były w zasadzie napisane. Pozostawała „kosmetyka” tekstów, pewne luki w maszynopisach, nie zawsze sfinalizowane dyskusje pomiędzy Autorem a Recenzentem. Napisana była pierwsza redakcja wstępu, pierwszy rzut spisu skrótów.
Rekonstrukcji całości maszynopisu dokonała z wielkim nakładem pracy i z pietyzmem dla dzieła Ojca, Córka Zmarłego, p. mgr Anna Fastnacht-Szczepaniak. Pomocą merytoryczną w sprawach wątpliwych służył podpisany, aktualnie kierujący pracami nad Słownikiem... ziem polskich. Jako naczelną zasadę prac redakcyjnych przyjęliśmy szacunek dla tekstu Autora, który nie może już dyskutować nad ewentualnymi propozycjami recenzentów i redaktorów. Traktując Słownik jako dzieło w pełni autorskie, wszelkie ewentualne wątpliwości rozstrzygaliśmy „na korzyść Autora”. Poprawialiśmy tylko ewidentne potknięcia w tekście, zwykle maszynowe, bardzo zresztą nieliczne. Wypełnialiśmy też istniejące w maszynopisie luki, też zresztą nieliczne. Nie stosowaliśmy skróceń, choć wydawały się one niekiedy potrzebne. W takiej postaci oddajemy dzieło Adama Fastnachta w ręce czytelnika.
Nie sposób na koniec nie wyrazić radości, że owoc wielkiej i kompetentnej pracy Adama Fastnachta może ujrzeć światło dzienne. Wielka w tym i zasługa p. Jerzego F. Adamskiego, Dyrektora Muzeum Regionalnego PTTK w Brzozowie, który włożył wiele serca w doprowadzenie do skutku tej edycji.
Poznań, 25 lipca 1990 Antoni Gąsiorowski