1241 kop. 1537 Szowynyecz (Wp. 1 nr 231), 1403 Sowinecz (KP nr 1584), 1429 Sowiniecz (ACC 12, 157), 1429 Zowinecz (KoścZ 9, 235v), 1439 Schovynyecz (Wp. 10 nr 1478), Schovinyecz (Pol. 1 nr 179), 1450 Sowynecz (AG perg. nr 443), 1457 Szowynyecz (PG 5, 64), 1466 Sowynyecz (AG perg. nr 620), 1505 Sovynyecz (PG 13, 96), 1512 Sobyenyecz! (MS 4 nr 1490), 2 km na SE od Mosiny.

1. 1429, 1502 pow. pozn. (Wp. 5 nr 506; PG 12, 184v); 1466, 1508, 1512, 1514 pow. kośc. (AG perg. nr 620; ASK I 3, 12v; MS 4 nr 1490; PG 15, 21v-22); 1508, 1510 par. Mosina (ASK I 3, 12v; LBP 103); 1577, 1580 par. Trzebaw¹W rejestrach poborowych z 1577 i 1580 podano w S. tylko działy, które łączyły wspólne losy majątkowe z Trzebawiem. Być może dlatego właśnie wymieniono je pod par. Trzebaw (ASK I 5, 721; ŹD 38).

2. 1425, 1429 zapowiedzi, 1500 granice S. i Rogalinka, 1524 granice Niwki, Rogalina i S. → p. 3A; 1506 mł. na Warcie → p. 3B; 1531 granice Rogalinka i S.; kmiecie z Rogalinka skarżą się, że Andrzej Grudziński strzałami z łuku i puszek niszczy żołędzie w ich lesie (CP 111, 122v); 1537 granice Rogalinka i S., 1564/65 mł. → p. 3B; 1606 Białe Błoto, Suciny Węglewskie (Będlewskie?), strugi Wójtowska i Wierzbie (K 2, 14; K 3 s. 262, 368, 379, według księgi PP 2, zaginionej podczas II wojny światowej).

3. Własn. książęca, potem szlach., a następnie król. 1241 Przemysł [I] i Bolesław [Pob.] książęta wlkp. potwierdzają komesowi Przedpełkowi synowi Hugona²O Przedpełku Łodzi → PSB 28, 702-703; WSB 596, który uznał ich władzę po śmierci ks. Henryka [Pob.], posiadanie wsi Krosna, Trzebaw, S., Góra Sobiałkowa [→ Sobiałkowo] i → Smolna, które nadał mu wspomn. ks. Henryk [rządzący w Wlkp. 1234-41]; wystawcy nadają tym dobrom imm. ekon. (Wp. 1 nr 231; o autentyczności: Bielińska 236; Sik. Przyw. 15-17).

3A. 1425-1540 S. w ręku Bnińskich i Mosińskich jako tenutariuszy dóbr król. → Mosina³Dobra te zostały zapewne skonfiskowane potomkom Przedpełka Łodzi w połowie XIV w. za udział w konfederacji Maćka Borkowica, → Krosna, przyp. 5, → Mosina, przyp. 1:

1425-39 Piotr Bniński kaszt. gnieźn.: 1425 tenże zapowiada swe dobra, m. in. Mosina, Krosna i S. (Cieplucha 211), a 1429 m. in. Mosina i Z. (KoścZ 9, 235v); 1429 król Władysław Jag. zastawia temuż Piotrowi za 322 grz. miasto król. Mosina z wsiami Pożegowo i S., które Piotr wykupił od Przedpełka syna Mościca ze Stęszewa za tę samą sumę (Wp. 5 nr 506); 1435 tenże zapowiada swe dobra Przewóz, Mosina, Krosna, Żabno i Z. (KoścZ 11, 81); 1439 król Władysław III zapisuje temuż Piotrowi 100 grz. na Mosinie z wsiami Pożegowo, S., Krosna i Żabno (Wp. 10 nr 1478; Pol. 1 nr 179).

1450-57 Piotr, 1450-67 Maciej i 1450-67 Piotr z Bnina, Mosińscy, ss. Piotra kaszt. gnieźn.: 1450 tymże król Kazimierz Jag. zapisuje 700 fl. węg. na Mosinie z wsiami, m. in. S. (AG perg. nr 443; Rykaczewski 285); 1457 temuż Maciejowi król Kazimierz Jag. zapisuje 200 grz. na Mosinie z wsiami, m. in. S. (AG perg. nr 461); 1457 działy braterskie tychże: Mosina z wsiami, m. in. S., przypada Piotrowi kan. pozn. i Maciejowi (PG 5, 64); 1460 tenże Maciej zapisuje wikariuszom kat. pozn. na S. czynsz 10 grz. od sumy 105 grz.⁴Być może tej samej sprawy dot. wzmianka o zapisie w 1469 czynszu na S. od sumy 105 grz. na rzecz wikariuszy (CP 24, 95) (CP 14, 621); 1461 temuż Maciejowi król Kazimierz zapisuje 100 grz. na Mosinie i wsiach [w tym S.] (AG perg. nr 467), a 1466 100 grz. oraz 150 grz. na Mosinie z wsiami, m. in. S. (AG perg. nr 620, 736); 1467 tenże Maciej otrzymuje w działach z bratem Piotrem kan. pozn. i kal. Mosinę z wsiami, m. in. S. (PG 7, 280v-281).

1510 wieś panów Mosińskich i [Mac.] Trzebawskiego (LBP 103).

1512-18 Hieronim Mosiński syn Macieja: 1512 temuż król Zygmunt St. zezwala na wykup z rąk Andrzeja Grudzińskiego sołectwa (advocacia) we wsi król. S. (MS 4 nr 1490); 1514-15 tenże → niżej; 1518 tegoż król Zygmunt utrzymuje w dożywotnim posiadaniu Mosiny z wsiami, m. in. S. (MS 4 nr 2773); [po śmierci Hieronima 1540/41 tenuta → Mosina wróciła do króla, który nadał ją 1542 Andrzejowi Górce (MS 4 nr 20698; G.Star. 52)].

1514 Eufemia wd. po Adamie Baranowskim odstępuje swej c. Urszuli ż. Jana Cięciwy Komornickiego swe prawa do sumy 720 grz. zapisanej Hieronimowi Mosińskiemu na Krośnie, S. i Żabienku (PG 15, 21v-22); 1515 król nadaje Mac. [Drzewickiemu] bpowi włocł. dobra S., Żabienko i Krosna, ktore należały do tenuty Hieronima Mosińskiego, zostały przejęte przez Eufemię Baranowską, zapisane przez nią jej c. Urszuli, a następnie przypadły z tytułu przezysków skarbowi król. (MS 4 nr 2457).

1564/65 S. w starostwie mosińskim: 3 kmieci, mają oni 1 1/2 śl., płacą po 1 zł czynszu, który od dawna pobiera kapituła [kat. pozn.], choć nie okazała na to żadnego dok.; kmiecie płacą do dworu z każdego półśl. po 1 ćw. owsa, 2 kury, 15 jaj, pracują po 5 dni w tygodniu; role opust.: na jednym polu jest 18 półśl., na drugim 13 półśl., na trzecim 9 półśl.; role te kmiecie obsiewają i dają 1/4 zbiorów do dworu; w tym roku było to 11 kóp żyta, które odwieziono do folw. w Mosinie; w S. są 4 łąki, z których w dobrych latach bywa do 4 brogów siana; na roli ostrowa dworskiego wysiewa się tylko zboża jare, w tym roku zebrano 7 kóp owsa; w tym roku dochód z S. wyniósł 1 zł 8 gr 9 den. (LWK 1, 136); 1629 w S. było 3 kmieci, ale został tylko 1; płaci on 1 zł czynszu, który przypada kapitule pozn., a także 2 kury i 20 jaj oraz pracuje 5 dni w tygodniu; z ról opust. zrobiono folw. (LWK 1628/32, cz. 1, s. 92).

3B. 1475 Sędziwój Trzebawski⁵Dobra Sędziwoja Trzebawskiego (które potem przejęli Grudzińscy, a po nich zapewne Orzelscy, Białośliwscy i Ciświccy) to najpewniej sołectwo w S. Wynika to ze wzmianek z l. 1512 (→ p. 3A), 1537 i 1564/65. Ojcem Sędziwoja był Piotr Korzbok z Trzebawia, który w 1419 miał wykupić od Mościca ze Stęszewa dobra → Mosina (Wp. 8 nr 847) i rzeczywiście miał tam chyba jakieś prawa. Wtedy też wszedł pewnie w posiadanie sołectwa w S zapisuje swej ż. Małgorzacie posag i wiano na Trzebawiu, Niwce i 1/3 S. (PG 9, 20); 1500 kmiecie pana [Mac.] Trzebawskiego z S. zajmują nieprawnie łąki w Rogalinku należącym do kap. kat. pozn., bo granice nie są dobrze oznaczone; stary pan [Sędziwój] Trzebawski często wzywał kmieci z Rogalinka, aby dokonali rozgraniczenia za jego życia, bo z synem [Maciejem] będzie trudniej to zrobić (CP 111, 11); 1502 Mac. Trzebawski sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Piotrowi Konarzewskiemu Trzebaw, Niwkę i cz. S. za 250 fl. węg. (PG 12, 184v; PG 64, 29v), a 1503 Piotr oddaje te dobra w dzierżawę temuż Maciejowi (PG 64, 53); 1506 Katarzyna c. Mac. Trzebawskiego, a ż. Andrzeja Grudzińskiego zapisuje wikariuszom kat. pozn. 4 grz. czynszu od sumy 48 grz. na Trzebawiu, S. i młynie na Warcie w S. (PG 13, 96; CP 14, 639); 1510 taż zapisuje mężowi Andrzejowi Grudzińskiemu swe dobra, m. in. Trzebaw, Niwkę i cz. w S., z zastrz. pr. wykupu za 3000 zł, a on daje jej te dobra w dożywocie (PG 14, 235-237); 1512 Andrzej Grudziński → p. 3A; 1524 [Kat.] Grudzińska zawiera ugodę z kapitułą kat. pozn. w sprawie granic Niwki, Rogalina i S. (CA 45, 3); 1531 Andrzej Grudziński → p. 2; 1534 Andrzej Grudziński zapisuje m. in. na cz. S. posag i wiano Barbarze ż. swego syna Stefana (PG 16, 615); 1537 Stefan Grudziński chor. kal., tenutariusz sołectwa w król. wsi S. (KoścG 8, 328); 1537 Stefan Grudziński toczy spór z kapitułą kat. pozn. o granice S. i Rogalinka (CA 45, 1); 1547 Zofia c. Andrzeja Grudzińskiego, wd. po Andrzeju Kunowskim, otrzymuje od swej c. Konstancji m. in. cz. S. (NG 5, 122v), a 1548 sprzedaje te dobra Janowi Krotoskiemu (PG 18, 394); 1557 Jan Krotoski sprzedaje wspomn. dobra Andrzejowi Białośliwskiemu (PG 19, 436).

1558 Kat. Orzelska ż. Jana Ciświckiego i Barbara Orzelska ż. Jana Białośliwskiego⁶Siostry Orzelskie były przez matkę spokrewnione z Grudzińskimi (jako wuj Barbary wystąpił w 1562 Stefan Grudziński, → niżej) i zapewne to po nich odziedziczyły wspomn. w zapisce dobra dokonują podziału dóbr w Łodzi, Trzebawiu, S., Wirach, Wirkach i Łęczycy; Ciświckiej przypada w S. [kmieć] Thotak, a Białośliwskiej kmieć Górnik siedzący na 1 śl.; łąki, lasy i role mają być podzielone po połowie (PG 102 k. 293, 295); 1562 Andrzej Białośliwski kupuje od Barbary (jako jej wuj występuje Stefan Grudziński) jej cz. wspomn. dóbr (NG 6, 13) i oprawia na nich posag i wiano ż. Małg. Radzewskiej (PG 106, 135); 1563 Sulecki, [Andrzej] Białośliwski, [Jan] Ciświcki → p. 3C; 1564/65 w S. [Andrzej] Białośliwski ma 2 kmieci, a [Jan] Ciświcki 1 kmiecia, mł. na Warcie i łąki; ludzie mówią, że dobra tych panów to sołectwo (LWK 1, 136); 1577 Jan Ciświcki, Małg. Białośliwska → p. 3C; 1579 Małg. Radzewska wd. po Andrzeju Białośliwskim, ż. Sylwestra Dembowskiego (PG 134, 414); 1580 Jan Białośliwski sprzedaje Janowi Marszewskiemu z Bużenina m. in. cz. S., odziedziczoną po zm. bracie Andrzeju (NG 6, 271); 1580 Jan Marszewski i Jan Ciświcki → p. 3C; 1583 Jan Marszewski sprzedaje Sylwestrowi Dembowskiemu chor. łęcz. dobra kupione od Jana Białośliwskiego, m. in. w S. (PG 22, 15).

3C. Przekazy dot. całej wsi: 1470 szl. dziedzice z S. wymienieni wśród zalegających z opłaceniem wiardunków król. (PG 57, 91); 1508 S. płaci pobór do Kościana (ASK I 3, 12v); 1510 w S. 4 ł. os. i 4 ł. opust. (LBP 103); 1530 pobór od 1 1/2 ł. (ASK I 3, 128); 1563 pobór: z działu Suleckiego od 1 1/2 ł., z działu Białośliwskiego od 2 ł., z działu [Jana] Ciświckiego nie płacą (ASK I 4, 177v); 1564/65 w S. jest 6 kmieci → p. 3A i 3B; 1577 w S. działy Jana Ciświckiego i Małg. Białośliwskiej (ASK I 5, 721); 1580 pobór z działu Jana Marszewskiego od 2 półł., z działu Jana Ciświckiego od 1 półł. (ŹD 38).

1429 Elżbieta Striczyna z S. pozywa Pawła pleb. w Iłowcu o 1 1/2 grz. za 3 lata służby u niego (po 1/2 grz. za każdy rok) oraz o 10 sk. i 4 ternary, które mu pożyczyła (ACC 12, 58); 1558 kmiecie Thotak i Górnik → p. 3B.

4. 1403 sołectwo w S. należy do Wincentego zw. Syrota niegdyś z Gowarzewa (KP nr 1584); 1512 sołectwo → p. 3A i przyp. 5; 1537, 1564/65 sołectwo → p. 3B.

5. 1510 dzies. snop. z S. w par. Mosina [→ p. 1] płacona plebanowi w Mosinie (LBP 103).

6. 1429 duchowny Piotr syn Bogusława z S. pozywa władze m. Stęszewa o uwięzienie; toczy też proces z Wojciechem pleb. w Stęszewie (ACC 12 k. 157, 164).

8. Ok. 1500 m na SE od wsi ślady osady z XI-XIII w., a nad Wartą ślady osadnictwa z XI w. (Hensel 6, 199-200); na SE od wsi, w pobliżu późniejszej osady Sowinki (stan. 23A; badania 1989-1992), cmentarzysko szkieletowe z I połowy XI w., otoczone rowem z XIV-XV w. (Hensel 6, 200-202; „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne” 1, 1992, s. 83-102; „Slavia Antiqua” 36, 1995, s. 49-71).