1337 Strutz (Golmert 28; Raumer 105), 1448 or. Straczno (PG 3, 35), 1462 Struczno (PG 6, 136v), 1490 Strzancz (AC 2 nr 1465), 1490 Strzanczno (AC 2 nr 1466), 1502 Schtrancz (MS 3 nr 238), 1524 Strayncz (ACC 99, 125v), 1552 Streczno (ASK I 5, 151), 1577 Strenczno (ASK I 5, 763), 1578 Stręczno (WG 2, 64v), 1944 Stranz, obecnie Strączno, 6 km na SW od Wałcza.

1. 1557 terytorium wał. [w znaczeniu: tenuta, stwo] (MK 89, 129v); 1490, 1524 wzmianki o plebanach z S. →p. 5.

2. 1514 młyny, 1556, 1562, 1588 młyn →p. 3; 1554 Jerzy, Mateusz, Wawrzyniec i Wilhelm Turnowie pozywają Krzysztofa Bolta dz. w Dykowie o to, że naruszył kopiec narożny na gran. S. (WG 1, 9v); 1554 ciż bracia pozywają Krzysztofa i Stan. Tuczyńskich [ss. Macieja] o to, że im zabrali sieci, gdy łowili ryby w jeziorze w S. (WG 1, 9); 1555-56 ciż bracia toczą spór z Kat. Tuczyńską panią wienną w Nakielnie [wd. po Mac. Wedlu Tuczyńskim] o pr. użytkowania mł. w S. (WG 1, 26v).

3. Własn. szlach. 1337 wieś opust. S. w ziemi Bytyń ma 64 ł. (Golmert 28; Raumer 105¹Raumer identyfikował Strutz ze →Skrzetuszem k. Wałcza, a do S. odnosił nazwę →Strubenow Nowa (Uwaga); przyjmujemy interpretację Golmerta, że Strutz to S).

Wedlowie i Wedlowie Tuczyńscy w S.:

1448-61, 1470 wspomn. jako zm. Jan Wedel (Wedelski) z Marcinkowic, miecznik pozn. 1444-61 (UDR 1/1, 143); 1448 tenże zapisuje ż. Annie po 2500 grz. posagu i wiana na dobrach Tuczno, w tym m. in. na wsi S. (PG 3, 35; AR 2 nr 1175).

1448-72 Anna wd. po Janie Wedelskim²W księdze PG 6, 136v-137, wymieniona została prawdop. ta sama wd. po Janie Wedelskim mieczniku pozn., właścicielka takiej samej oprawy, z imieniem Katarzyna; zapiskę tę, z powodu przemieszania kart w księdze w czasie oprawy, datowano dotąd błędnie na 1462, powstała ona jednak na pewno później, gdyż wymieniono w tej samej zapisce dwóch braci Janów z Danaborza jako ss. zm. Włodka, a wiadomo, że Włodek został stracony dopiero w maju 1467 (DA lib. XII 184-185). W poprzednich hasłach dot. wsi nal. do Wedlów Tuczyńskich wspomn. Katarzynę uważaliśmy, zapewne błędnie, za wdowę po in. Janie Wedlu; 1448 taż →wyżej; 1471 taż oblatuje swój dok. oprawny z 1448 w księgach radzieckich m. Poznania i kwituje odbiór sumy 5200 grz. od Andrzeja Szamotulskiego syna Piotra, który kupił wspomn. oprawę (AR 2 nr 1175); 1472 król Kazimierz zatwierdza sprzedaż wspomn. oprawy (MS 1 nr 899).

1502-32 Mac. Tuczyński: 1502 po śmierci szl. Thabescha Turno [→niżej: Turnowie] król Aleksander nadaje temuż Maciejowi w lenno 1/2 wsi S., a równocześnie zezwala mu na wykupienie drugiej 1/2 S. z rąk córek zm. Jerzego Kalyn³Zapewne były to cc. Jurgi o nazwisku Colin, który w l. 1462?, 1470 występował (jako man?) w →Nakielnie i w →Hermansdorf. Nie wiemy, na jakiej podstawie jego cc. posiadały cz. S (MS 3 nr 238); 1513-14 tenże pozywa Zofię wd. po Piotrze Borstheda i Katarzynę ż. Fryderyka Zoynicz (Zanczen) [cc. Jerzego Kalyn (Colin)] o to, że zajęły cz. S., która należała się królowi, [a król w 1502 zezwolił temuż Maciejowi na jej wykup] (PG 68, 290); 1514 temuż wspomn. siostry uwalniają od roszczeń in. osób 1/4 S., tzn. 5 ł. os. i części młynów, lasów oraz stawów, kupione przez niego za 125 fl. reńskich⁴Schultz Geschichte 336, nieściśle przedstawia tę transakcję; wspomn. Fryderyk Zanczen ręczy za swą żonę i jej siostrę (PG 15, 36; PG 69, 160v); 1520 tenże zapisuje ż. Katarzynie c. zm. Jana z Danaborza kaszt. nak. i star. nak. po 1250 fl. posagu i wiana na 1/2 m. Tuczno i na wsiach Nakielno, S. i Hermansdorf [obecnie Rutwica] (PG 15, 356); 1524 tenże →p. 5; 1532 tenże daje ss. Janowi, Krzysztofowi i Stanisławowi swoje dobra Tuczno z wsiami, m. in. z S. (Acta Tomiciana, t. 14, nr 30; MS 4 nr 16277, reg.).

1532-62 bracia Stanisław i Krzysztof Tuczyńscy [ss. Macieja]: 1532 ciż →wyżej; 1562 ciż dzielą między siebie dobra →Tuczno; Krzysztof otrzymuje m. in. 3/4 S., a Stanisław 1/2 mł. w S. (PG 106, 554v); 1565 tenże Krzysztof sprzedaje z zastrz. pr. odkupu ż. Annie Rosnowskiej całe S. i Nakielno za 2000 zł (PG 20, 431).

Turnowie [manowie starosty wał.] w S.⁵Turnowie, manowie starostwa wał., byli zapewne obecni w S. od drugiej połowy XIV w. →Uwaga:

1482 Herman Turno śwd. na przyw. wydanym przez Andrzeja Górskiego star. wał. dla młynarzy w młynie na rz. Dobrzycy k. Wałcza (MK 79, 284).

A. 1502 zm. Thabesch [Mateusz?]⁶Imię „Thabesch” zostało zapewne zniekształcone; można przypuszczać, że początkowe Th odpowiada literze M, a środkowe b wstawiono na miejsce liter th, co w rezultacie pozwala odtworzyć to imię jako Mathesch – może Mateusz? Okoliczności śmierci Thabescha-Mateusza nie są znane. Przekazy z 1502 i 1503 nie są spójne; może dotyczą 2 różnych osób (Mateuszów?), a może jedna z dat jest błędna Turno (Tharnaw) →wyżej.

1503 Mateusz Turno dz.! S. i wsi Chwiram zapisuje ż. Annie Kvnen [Kiona?] po 150 fl. reńskich posagu i wiana na Chwiramie; wystawcą dok. jest Łukasz Górka kaszt. spicymierski i star. wał. [jako zwierzchnik lenny Mateusza Turno] (BK 11082, 19 – or., dok. pergaminowy wszyty do akt).

1546 Bartłomiej (Bartho) Turno⁷W zbiorze akt rodzinnych Turnów (BK 11082) znajduje się informacja (nie poparta danymi źródłowymi), następnie powtórzona przez Bobrowicza i Żychl. (→Uwaga), o śmierci [tegoż?] Bartłomieja w 1530 w czasie rzekomego zatargu z Wedlami Tuczyńskimi. Z dokumentu król. wydanego 1 I 1557 (→niżej) wynika, że ojciec braci Turnów [tzn. Bartłomiej?] został zabity przed ok. 10 laty (ante decennium) tzn. ok. 1546-47. Wdową po nim miała być rzekomo Zofia Bornstedt (a więc może c. Jurgi Colina, a wd. po Piotrze Borsteda →wyżej); nie znaleziono potwierdzenia tej informacji dz. [!] S. oraz Franciszek Golcz dz. Klausdorf [obecnie Kłębowiec] ręczą Andrzejowi z Górki staroście gen. Wlkp. za 4 mieszczan z Wałcza, że stawią się oni na sąd starosty; czterej inni mieszczanie z Wałcza ręczą tymże poręczycielom za pozwanych (PG 88 k. 362v, 365).

1554-86 Jerzy, 1554-59 Mateusz, 1554-86 Wawrzyniec, 1554-82 Wilhelm i 1565-66 Franciszek Turno z S. [ss. Bartłomieja?]: 1554-56 ciż →p. 2; 1556 ciż Jerzy, Mateusz, Wawrzyniec i Wilhelm w sporze z Kat. Tuczyńską z Nakielna [wd. po Mac. Tuczyńskim z Tuczna] o pr. do jeziora i młyna w S. (WG 1 k. 26v, 34v-35); 1557 tymże Jerzemu, Mateuszowi, Wawrzyńcowi i Wilhelmowi król Zygmunt August potwierdza nadanie 1/4 S. i 1/4 wsi Chwiram, uzyskane przed ponad 200 l. na pr. lennym przez ich przodków (maiores) od dawnych mistrzów Zakonu Niemieckiego⁸Określenie „a priscis ordinis Theutonici magistris”, o ile wiadomość dot. rzeczywistego nadania dla Turnów, nie dot. zapewne Zak. Krzyż. Już Schultz Geschichte s. 308, 336, zauważył, że wiadomość ta dot. prawdop. joannitów, którzy w tym czasie (1361), w tym samym regionie nadawali in. rodom rycerskim pewne dobra na pr. lennym (iusto titulo feodali; Wp. 2 nr 1457, 1458); →Uwaga, i postanawia, że oni oraz ich potomkowie w linii męskiej będą mieli pr. nadal posiadać te dobra na tych samych warunkach; bracia Turno oświadczyli, że [rodzina] miała dok. mówiący o tym nadaniu, lecz przed 10 laty, gdy ojciec ich został zabity, dok. zaginął (MK 89, 129v – tekst dok.; MS 5 nr 7743, reg.; WG 2, 64v – obl. z 1578, brak końca dok.); 1559 tenże Mateusz [tu błędnie Maciej] pozywa poddanych wd. Kat. Tuczyńskiej z powodu odniesionych ran (WG 1, 116); 1565-66 ciż bracia Jerzy, Franciszek i Wilhelm: 1565 pozywają Krzysztofa Bolta z Dykowa o to, że Krzysztof zabił ich brata Mateusza, 1566 król nakłada wadium między braćmi Turno a Krzysztofem Boltem (WG 1 k. 14v, 20); 1568, 1579 ciż Jerzy, Wawrzyniec i Wilhelm →niżej; 1578 tenże Wawrz. Turno w imieniu braci prosi o oblatowanie w księgach wał. przywileju króla Zygmunta Augusta [z 1557, →wyżej] (WG 2, 64v – brak końca dok.); 1582 tenże Wilhelm Turno zapisuje ż. Agnieszce c. Michała Recza⁹Reczowie byli manami Tuczyńskich we wsiach Miłogoszcz i Schulzendorf [obecnie Jeziorki] k. Tuczna po 150 grz. posagu i wiana na cz. S. (WG 2, 156); 1586 ciż bracia Jerzy z S. i Wawrzyniec z Chwiramu, nazwani wasalami Stefana Grudzińskiego star. wał., zeznają, że Pudwelsowie z Henkendorfu [obecnie Hanki] byli manami zm. Jerzego Wedelskiego z Frydlandu (WG 3 k. 9, 13v; Chmielewski s. 242, 243).

Pobór z całej wsi: 1552 5 poddanych panów Turno z S. płaci pobór (ASK I 5, 151); 1563 Krzysztof Tuczyński płaci od 24 ł., od 3/4 z 2 karczem dor., od 2 zagr. i od sołtysa, a Turnowie płacą od 5 ł. i od 1/4 z 2 karczem (ASK I 5, 200v); 1568 bracia Wawrzyniec, Jerzy i Wilhelm Turno zalegają z poborem (WG 2, 34v); 1577 wd. po Krzysztofie Tuczyńskim płaci pobór od 22 półł., od sołtysa, karczmy, 4 zagr. i od kowala (ASK I 5, 763); 1579 Anna z Rosnowa Tuczyńska [wd. po Krzysztofie Tuczyńskim starszym] płaci pobór z S. od 9 śl., 3 zagr., 3 komor., 2 pasterzy i kowala, bracia Wawrzyniec, Jerzy i Wilhelm Turnowie płacą od 3 kmieci, którzy mają ponad 1/2 śl. roli, i od 4 zagr., którzy roli nie mają (ASK I 5 k. 687v, 688v); 1588 pobór uchwalony przez sejm koronacyjny: Tuczyńska [wspomn. wyżej Anna z Rosnowa?] płaci pobór z S. od 9 ł., 3 zagr., kowala i młyna Pilawka¹⁰Młyn oddalony ok. 10 km na W od Wałcza, na strudze Pilawka (Piła Mała), która wpływa od NE do jez. Bytyń, a ponadto z Nakielna od 7 ł., 8 zagr. i kowala (WG 3, 46).

4. 1563, 1577 sołtys →p. 3.

5. [1349 wieś S. nie była wymieniona w wykazie wsi parafialnych na terenie między Notecią a Drawą (Wp. 2 nr 1284), choć w 1337 (→p. 3) posiadała 64 ł. (a z tej liczby 4 ł. przeznaczone były zazwyczaj na uposażenie plebana)].

1490 Henning (Hannek, Hungo) pleb. w S., apostata przebywający w Wałczu, pozwany przez Michała zakonnika augustianina ze Szczecinka o spoliczkowanie go, zranienie do kości, spowodowanie wielkiego upływu krwi i wyrzucenie go ze swego domu; pełnomocnik plebana zeznaje, że Michał w domu plebana, który przylega do kościoła, przebywał ze świeckimi (w tym z kobietami) i zachowywał się zuchwale (temere): grał w kości, a następnie posprzeczał się z Andrzejem kmieciem z Hermansdorf, zranił (percussit) go drewnianym krzesłem (sedes lignea), a gdy pleb. go napominał, zranił również plebana (AC 2 nr 1465, 1466).

1524 kapłan Tomasz prezentowany na plebana w S. przez Mac. Tuczyńskiego (ACC 99, 125v).

1628 kościół w S. jest filią kościoła par. w Nakielnie (AV 7, 10v).

7. Chmielewski s. 229, 242-243.

Uwaga: W połowie XVIII w. zestawiona została przez rodzinę Turnów obszerna genealogia rodzinna, która miała podobno służyć jako podstawa do starań o indygenat w Królestwie Prus (BK 11082). Zawiera ona fantastyczne i niewiarogodne dzieje rodu od czasów rzymskich, jednakże począwszy od drugiej połowy XIV w. mówi o związku rodziny z wsiami S. i Chwiram; wiele transakcji poświadczonych jest oryginalnymi ekstraktami z WG i innych ksiąg sąd., jednakże niektóre imiona piętnastowiecznych przedstawicieli rodziny nie mają potwierdzenia w znanych nam źródłach. Osiemnastowieczną genealogię Turnów znali zarówno J. N. Bobrowicz, który niemal dosłownie przepisał ją w swym wydaniu „Herbarza polskiego Kaspra Niesieckiego SJ” (t. 10, s. 451-455), jak i Żychl. (t. 3, s. 290-301). W haśle →Chwiram (p. 3B) wykorzystaliśmy niektóre cytowane tam, a źródłowo nie potwierdzone informacje.

Przedstawiciele rodziny Turnów mieli rzekomo otrzymać nadanie wspomn. wsi od Zak. Krzyż. w 1376. Nie wiadomo, na jakiej podstawie w herbarzach przyjęto tę datę, a samo udzielenie nadania przez Zak. Krzyż. też nie jest pewne. Jedyna znana nam informacja o jakimś nadaniu dla Turnów, które miało miejsce w drugiej połowie XIV w., zawarta jest w dok. króla Zygmunta Augusta z 1557 (→p. 3); wynika z niego, że bracia Turnowie nie przedstawili dok. o otrzymanym przed ponad 200 laty (supra ducentos annos) nadaniu, lecz tylko ustnie zeznali, że posiadali dok. dot. takiego nadania, a przed 10 laty, gdy ich ojciec został zabity, a oni byli małol., dok. ten zaginął. W rzeczywistości rzekomą datę nadania (1376) od wystąpienia Turnów o jego potwierdzenie dzielił odstęp ok. 180 lat. Kancelaria król. wpisała do nowego dok. przekazane przez Turnów dane, a król potwierdził ich prawa do wspomn. dóbr. Wydaje się całkiem możliwe, że w poł. XVI w., zarówno sami Turnowie, jak i pisarze kancelarii król., pomylili joannitów z krzyżakami. Wojny z krzyżakami były jeszcze w świeżej pamięci, a nikt już nie pamiętał o nieobecnych od półtora wieku w Czaplinku i Drahimiu joannitach; jeszcze wcześniej joan. bywali wymieniani w Wałczu. Analogia z innymi nadaniami joannitów dokonanymi na terytorium wał. w tym samym okresie dla Golczów (1361) potwierdza hipotezę, że Turnowie mogli otrzymać swoje nadanie od joannitów, a nie od krzyżaków (→przyp. 8). Golczowie mieli wyższy status społeczny i byli samodzielnymi właścicielami ziemskimi, Turnowie natomiast nazywani byli aż do pocz. XVII w. manami (wasalami) starosty wał. (np. WG 13 k. 544v, 676). Jako manowie podlegali oni sądownictwu swych bezpośrednich zwierzchników lennych, a więc mieli ograniczone pr. dokonywania aktów prawnych i tylko wyjątkowo mogli stawać przed sądami szlacheckimi. W XVI w. zawierali związki małżeńskie najczęściej z kobietami z in. rodzin manów wał., jak np. Boltowie, Kionowie, Anklamowie czy Reczowie. Proces wyzwalania się z zależności lennych trwał dość długo i zakończył się dopiero w ciągu XVII w. (TD).