(1335 molendinum in fluvio Rudawa, molendinum Benassji, molendinum Benechowsky, molendinum muratum, molendinum Camienny, molendinum lapideum alias Kamienny Mlin, Kamyenny mlyn), nieistn. młyn na rz. Rudawie k. Bramy Szewskiej w Krakowie, później zwany Kamiennym, a następnie Dolnym Młynem, leżał na rogu ul. Dolnych Młynów i Krupniczej.

[Pow. krak.]

Własn. król. 1335 Kazimierz W. nadaje Bieniaszowi za zasługi jego ojca budowniczego (machinator) Mikołaja dla Władysława Łok. młyn na rz. Rudawie, położony w sąsiedztwie Krakowa, z 1/3 dochodów, a cokolwiek Bieniasz zbuduje nad tą rzeką na własny koszt, też będzie miał z tego 1/3 dochodów, a król rezerwuje dla siebie 2/3 dochodów (Mp. 1, 200); 1339-83 Benassius, Bonassius, Benasch, Benusszius młynarz król., mieszcz. krak. (KMK 1, 236; KRK 1, 1411; 2 s. 56 i MV 2 s. 15; ZDM 4, 923); 1374 Maciej sługa młynarza Bieniasza (KRK 2 s. 38); 1380 Mik. Kawka młynarz „siedzący” za młynarzem Bieniaszem (KRK 2 s. 47); 1381 ogród w Czarnej Wsi naprzeciw młyna B. na przedmieściu Krakowa (KK 2, 311; DLb. 1 s. 263); 1385 Piotr ongiś sługa młynarza Bieniasza (KRK 2 s. 63); 1395 bp krak. Piotr rozstrzyga spór między rajcami krak. a kl. Ś. Trójcy w sprawie prowadzenia wody z rz. Rudawy od młyna B. „et a capite principalis fluvii Rudawa ab extra civitatis Cracoviensis muros et intra eosdem ad monasterium prefatum (KMK 1, 81); 1396 Władysław Jag. poświadcza, że młynarz Bieniasz s. budowniczego Mikołaja z ss. Michałem i Bieniaszem sprzedali za 1100 grz. mieszcz. krak. Kasprowi Kreugilowi młyny na rz. Rudawie przed Bramą Szewską; jeden wielki, nadany Bieniaszowi przez Kazimierza W., dwa inne przezeń zbudowane, siedlisko z ogrodem za murami miasta na końcu młyna wielkiego, nie należącymi jednak do tego pierwszego młyna, a także dom kamienny na ul. Ś. Marka (KK 2, 408); 1422 tenże król zatwierdza kl. Bożego Ciała kupno połowy 1/3 młyna murowanego i mniejszego drewnianego na Rudawie od Feliksa mieszcz. krak. i jego ż. Agnieszki c. Kaspra Kreugela (BJ rps 8056 k. 567); 1432 wielkorządca krak. Stanisław z Poddębic [woj. łęczyckie] poświadcza, że mieszcz. krak. Feliks z ż. Agnieszką c. zm. Kaspra Kreugela sprzedali za 525 grz. kl. Bożego Ciała na Kazimierzu połowę 1/3 młynów wielkiego murowanego i mniejszego drewnianego na rz. Rudawie przed Bramą Szewską (ZDM 2, 439 - na odwrociu ręką XV w.: Littera quarta super molendino Beneschy cum sigillo; DLb. 3 s. 145-6 reg. z błędną datą 1437); 1441 wielkorządca krak. Lutko z Tokar rozsądza spór między kl. zwierzyn. z jednej strony a kl. Bożego Ciała w m. Kazimierzu oraz profesorem teologii Benedyktem Hesse i doktorem medycyny Bernardem Hesse z drugiej strony, jako posiadaczami 1/3 młyna król. zw. B., położonego za murami Krakowa przed Bramą Szewską na rz. Rudawie, o czynsz z tegoż młyna. Kl. zwierzyn. ma wg przyw. ks. Leszka¹Nie znamy osobnego przyw. ani Leszka Białego, ani Leszka Cz. Danych w tej sprawie dostarczają jednak dok. Bolesława Wstydl. z r. 1254 - KK 1, 40 i Leszka Cz. z r. 1287 - Pol. 3, 64 (o tych dok. i ich interpolacjach → F. Sikora, Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, „Studia Hist.”, 21, 1978 s. 11-13), w których wśród posiadłości klaszt. występuje Rudawa cum molendino et thabernis. Wiadomość ta nie dotyczy bowiem wsi Rudawy, która od końca XII w. (1185) należała do kapituły krak. z nadania rycerza Jana (MPH 2 s. 918; DLb. 1 s. 165). Już F. Piekosiński słusznie uważał, że chodzi tu o rz. Rudawę. Sprawę wyjaśnia dok. wielkorządcy Lutka, a przede wszystkim J. Długosz w DLb. 3 s. 61, który podaje, że kl. zwierzyn. miał niegdyś młyn za Bramą Szewską na rz. Rudawie zw. Dębny (k. młyna B.) z łąkami i czynszem 1/2 grz., a później przeszedł on na własn. król., a łąki kl. sprzedał rajcom krak. na pastwiska. Dane te pozwalają zatem cofnąć czas powstania młynów B. i Dębnego głęboko w XIII w. Zapewne młyny te wykupił od kl. po r. 1286 Leszek Cz., a kl. zachował pr. pobierania z nich 1/2 grz. tygodniowego czynszu, o który toczył się spór w r. 1441. Później brak danych o czynszu dla kl. zwierzyn., zapewne odsprzedał go i przekazał nie znany dziś dok. Leszka Cz pr. do czynszu 1/2 grz. z 2 młynów, ale nie z ich 1/3, która wg przyw. Kazimierza W. jest wolna od opłat (ZDM 2, 585); 1470-80 kl. Bożego Ciała w m. Kazimierzu posiada 1/3 król. młyna na rz. Rudawie przed Bramą Szewską (DLb. 3 s. 145); 1470-80 ogród kolegium mansjonarzy w kat. krak. w Czarnej Wsi naprzeciw młyna B. (DLb. 1 s. 268); 1471 Kazimierz Jag. sprzedaje z pr. wykupu za 4000 fl. Piotrowi Langowi i Pawłowi Barowi, mieszcz. i kupcom krak., młyn król. K. za murami Krakowa przed Bramą Szewską (MS 1. 716); 1502 Aleksander Jag. zapisuje mieszcz. i kupcowi krak. Pawłowi Koffmanowi 1400 fl. węg. na 1 cz. młyna K. za murami Krakowa (MS 3, 386); 1503 tenże zezwala rajcy krak. Piotrowi Morsztynowi wykupić z rąk Pawła Koffmana 1 cz. młyna K. za murami Krakowa i zapisuje mu na tej cz. 1000 fl. (MS 3, 942); 1504 tenże wyjaśnia, że Seweryn Bethman i Jan Boner pożyczone od nich 1000 fl. węg. pobierają z obu cz. młyna K. za murami Krakowa (MS 3, 1185); tenże zapisuje Piotrowi Morsztynowi 200 fl. węg. długu na młynie król. K., który jest w jego tenucie (MS 3, 1199); tenże łączy Piotrowi Morsztynowi 3 różne sumy w sumę 2600 fl. i zapisuje mu ją na 1 cz. młyna K. na przedmieściu Krakowa (MS 3, 1421); 1506 tenże przenosi na Jana Bonera dług 2000 fl. węg. u tegoż i Seweryna Bethmana, zapisany na młynie C. (MS 3, 2604); 1518 rajca krak. Kasper Bar daje ż. Barbarze 1/4 trzeciej cz. w młynach K. i Dębnym na przedmieściu Krakowa k. Bramy Szewskiej nad rz. Rudawą (MS 4, 11892); 1521 rajca krak. Kasper Bar sprzedaje za 300 fl. burgr. i żupnikowi krak. Janowi Bonerowi 1/4 trzeciej cz. młynów K. i Dębnego na przedmieściu Krakowa za Bramą Szewską (MS 4, 12813); Barbara ż. rajcy krak. Kaspra Bara zapisuje mężowi 1/3 młynów K. i Dębnego na rz. Rudawie na przedmieściu Krakowa (MS 4, 12977); Zygmunt Stary przyrzeka dać Janowi Bonerowi na najbliższym sejmie długi m. in. przyw. na 11244 fl. i 25 gr na młynach K i Dębnym oraz jatkach rzeźniczych krak. (MS 4, 12982); tenże sprzedaje z pr. wykupu za 11244 fl. i 25 gr temuż Janowi młyny K. i Dębny nad rz. Rudawką na przedmieściu Krakowa przed Bramą Szewską i jatki rzeźnicze krak. (MS 4, 13033); 1526 tenże król zezwala Franciszkowi i Jakubowi Bonerom wykupić z rąk possessorów 2 cz. młynów K. i Dębnego oraz jatki rzeźnicze krak. (MS 4, 14409); tenże król sprzedaje z pr. wykupu za 5000 fl. Sewerynowi, Franciszkowi i Jakubowi Bonerom cz. król. młynów K. i Dębnego na rz. Rudawce na przedmieściu Krakowa przed Bramą Szewską (MS 4, 14427) 1533 tenże król zachowuje Franciszka i Jakuba br. Seweryna Bonera z Balic, kaszt. żarnowskiego, żupnika, burgr. i wielkorządcy krak., w posiadaniu młyna król. K. za murami Krakowa na przedmieściu Garbary nad rz. Rudawą oraz jatek rzeźniczych krak., które trzymają w pewnych sumach (MS 4, 17077); 1534 tenże król zezwala rajcy krak. Kasprowi Barowi sprzedać lub zastawić mieszcz. krak. Karolowi Kuczerowi lub komu innemu 1/4 trzeciej cz. w młynach K. i Dębnym na rz. Rudawie przed Bramą Szewską (MS 4, l7521); 1535 tenże nadaje w dożywocie mieszcz. krak. Franciszkowi za zasługi br. Seweryna Bonera młyny król. K. i Dębny za murami Krakowa na przedmieściu Garbary nad rz. Rudawą oraz jatki rzeźnicze krak. (MS 4, 17708); 1543 tenże zachowuje Katarzynę Karlkuczerową i Agnieszkę ż. Stan. Morsztyna, cc. zm. Kaspra Behera, oraz Wolfganga, Brygidę i Jana dzieci zm. Krzysztofa Behera s. Kaspra w 10-letnim posiadaniu 1/8 młyna kamiennego alias K. Mlina za Bramą Szewską (MS 4, 21016); 1564 K. młyn król. w wielkorządach krak. na rz. Rudawie, którego połowa 1/3 należy do kl. Bożego Ciała w m. Kazimierzu, a połowa tej cz. do p. Morsztynowej, obecnie Osczikowej i jej br. Hieronima Bera; 10 kół korzecznych: 4 do słodu, 1 na potrzeby zamku, 2 na zboże, 2 na garbarski folusz, 1 na sukienny folusz. Z młyna korzysta 52 piwowarów krak. i 19 z Kleparza, cz. król. młyna w zastawie u potomków Franciszka Bonera. Wybieranie miar słodowych i zbożowych wg obyczaju młyna Kutlowskiego. Prepozyt kl. Bożego Ciała nie prowadzi regestrów, podobnie i Andrzej Boner, którego pisarz nie umie pisać. Zboże mielą w tym młynie tylko pospolici gospodarze na potrzeby swe domowe. Do sadzawek młyna K. żłobek wstawiony na gruncie król., którym woda do nich idzie (LK 1 s. 13-5).