1358 or. Troyanowo (Wp. 3 nr 1384), 1425 Troianowo (PZ 8, 42v), 1458 Troyanow (PG 58, 72v), 1494 Troyanowa (CP 32, 53), 1499 Troianovo (CP 32, 178), 1510 Throyanovo (LBP 39), 3 km na N od Murowanej Gośliny.

1. 1508 n. pow. pozn., par. Murowana Goślina (ASK I 3, 7).

2. Granice: 1358 łąka zw. Kąty w T., zagroda na końcu wsi →p. 4; 1424-25, 1448, 1459, 1461, 1469, 1496, 1500 rozgraniczenie T. →p. 3; 1500, 1509 gran. wsi T. z wszystkich stron są oznaczone i nie są naruszane przez sąsiadów; [kmiecie] mówią jednak, że niektóre kopce między T. a Długą Gośliną są umniejszone i zniszczone, tak, że ledwo je widać, dlatego wymagają naprawy (CP 111 k. 3, 26v; CP 3 nr 131); 1505 karczma przy drodze publicznej z Rogoźna do Poznania na gruntach T., między wsiami Przebędowo i Długa Goślina, naprzeciw rzeki¹Zapewne chodzi o ciek wodny określony na MTop. 1999 w skali 1:50000, jako Trojanówka (CP 3 nr 131; szerzej →p. 3); 1516 droga do Rogoźna (CP 111, 42v); 1516 wieś T. graniczy z Głęboczkiem, Przebędowem, Białężynem, Wojnowem i Długą Gośliną; [kmiecie z T.] mówią, że kopce na gran. z Długą Gośliną, Wojnowem i Białężynem są podorywane i trudno je rozpoznać, a gran. ta wymaga odnowienia (CP 111, 73); 1521 wieś T. graniczy z Głęboczkiem, Przebędowem, Białężynem, Wojnowem i Długą Gośliną; gran. z Długą Gośliną, Wojnowem i Białężynem trzeba odnowić, bo kopce nie są widoczne (CP 111, 93); 1525 kmiecie z T. nie doznają krzywd ze strony sąsiadów, poza tym, że rządca pana Potulickiego obciąża ich odrobkiem za korzystanie z pastwisk w Przebędowie (CP 111, 107v); 1527 wieś T. graniczy z Głęboczkiem, Przebędowem, Bylęcinem, Długą Gośliną i Wojnowem; trzeba odnowić gran. z Wojnowem w błocie Kotkowo (co regens ma zrobić do najbliższego posiedzenia gen. kapituły), bo nie można rozpoznać znaków gran. i z tego powodu zajmowane są pastwiska w T.; gran. z in. wsiami są oznaczone (CP 111, 109); 1531 T. graniczy z Wojnowem, Wiesiołowem dziedziców z Głęboczka, Przebędowem, Białężynem i Długą Gośliną; kmiecie mówią, że doznają krzywd [ze strony panów i ich poddanych] z Wojnowa; trzeba odnowić gran. z Długą Gośliną, bo nie widać pali w bagnie; nie widział ich też wizytator [kan. Jan] Strzetuszewski; od strony Przebędowa granice są podorywane przez obydwie strony i należy ją ponownie wytyczyć, a mieszkańcy tej wsi wypasają swe bydło i trzodę na łąkach w T. (CP 111, 118); 1535 kmiecie [z T.] żalą się na krzywdy ze strony [panów z] Wojnowa, z powodu nieodnowionych granic; od strony Długiej Gośliny są łąki, które kmiecie w spokoju posiadają od dawna, przy tych łąkach jest las; [ludzie z] Przebędowa podorywują [gran.] z powodu sąsiedztwa ról i konieczne jest odnowienie gran.; wspomn. sadzawki w T. (CP 111, 134-134v); 1538 T. gran. z Przebędowem, Bylęcinem, Długą Gośliną, Wojnowem i Wiesiołowem; kmiecie żalą się, że ludzie z Przebędowa podorywują granicę na ok. 4 stajania; gran. tę trzeba odnowić, co kapituła poleca regensowi, pozostałe są dobrze oznaczone; kapituła deleguje też kanoników [Jana] Skrzetuszewskiego i [Jana] Wolskiego w celu rewizji gran. (CP 111, 147v); 1544 wieś T. graniczy z Przebędowem, Białężynem, Długą Gośliną, Wojnowem, Wiesiołowem; [kmiecie] mówią, że gran. z Długą Gośliną i Wojnowem trzeba odnowić, co kapituła nakazuje uczynić regensowi pod karą 20 grz. (CP 111, 168v); 1548 Kałkowy (Calkowy) [recte: Kotkowo?] nieznane błoto pod T. (K 2, 271, z powołaniem się na Ptaszyńskiego); 1549 woźny sąd. oznajmia, że na wniosek szl. Stan. Chrzanowskiego rządcy (factor) w T. kan. Feliksa Gomolińskiego w lesie w T. widział 50 naciosów na drzewach oraz 320 pokosów (defalcastraciones) uczynionych przez Wojnowskich na łąkach na bagnach Bartkowe Ostrowo, Kotkowo, przy Sosnowym Ostrowie i w ostrowach w lasach T. (PG 90 k. 12, 13).

1565 15 II pozn. kapituła kat. jako właściciel T. pozywa Stanisława i Jerzego Wojnowskich, a także wszystkich dziedziców Wiesiołowa, o rozgraniczenie T. i Wojnowa, ale nie da się tego dokonać z powodu śniegu, który uniemożliwia dostrzeżenie znaków gran. (PP 1, 9-10); 1565 26 IX rozgraniczenie T. i Wojnowa (wspomn. tenut. w T., kan. Michał Skrzetuszewski): kopiec narożny wsi T., Wojnowo i Wiesiołowo na wniosek Wojnowskich ma być oznaczony nie w nurcie rzeki (jak chcieli właściciele Wiesiołowa) lecz na jej brzegu; od tego momentu strony podają różny przebieg granicy; kanonicy chcą, by szła ona w górę rzeki ścieżką aż do miejsca, gdzie był mł. Wojnowskich, a stąd ścieżką wzdłuż rzeki do kopca narożnego z Długą Gośliną; takiego przebiegu odcinka gran. nie chcą jednak uznać dziedzice z Gośliny Długiej oraz Wojnowcy, którzy okazują znaki gran. i dok. podziału z 1470, wobec czego komornik zatwierdza przedstawiony przez nich odcinek granicy: od wspomn. wyżej kopca narożnego T., Wojnowa i Wiesiołowa, gdzie przy brzegu zostały wbite 3 pale, obok bagna aż do starego kopca ściennego obok wielkiej drogi z Wągrowca do Poznania i kolejnego kopca przy tej drodze obok miejsca zw. Młynisko; stąd granica biegnie obok łąki pod zagajnikiem Brzozowy Gajek, za ścieżką wiodącą od młyna Wojnowskich; na odcinku tym komornik polecił wbić 3 pale; dalej gran. idzie aż do Olszyny blisko fosy [młyńskiej], przy której znajduje się kolejny pal, i dalej wzdłuż starej fosy czyli strugi płynącej od Młyniska Wojnowskich aż do in. strugi, która wypływa z Mieszewa, w której środek wbito pal; struga ta rozgranicza T. od Wojnowa aż do kopca nar., który dzieli T., Wojnowo i Długą Goślinę; strony zgadzają się, by trzoda i bydło dworskie i poddanych mogło być swobodnie wypasane na bagnach i pastwiskach płonych obu wsi od ś. Michała [29 IX] do ś. Wojciecha [23 IV]; dziedzice z Wojnowa dla lepszego odpływu wody mają wykopać rów od starego mł. w Młynisku aż do T. i utrzymywać go w należytym stanie (PWc. 3, 33-36; PP 1, 15v-17v).

Młyn: 1434 scholastyk pozn. Mik. [Sumiński, regens w T.] w procesie z Sędziwojem Wojnowskim dowodzi, że nie podniósł pogrodek grobli stawu młyńskiego w T. i nie zatopił młyna w Wojnowie (WR 1 nr 1444); 1435 strony mają przedstawić po 2 szlachciców i 2 młynarzy, którzy jako arbitrzy wydadzą wyrok a strony mają go przestrzegać pod karą umowną 100 grz. (PZ 13, 13); 1448 mł. w T. →p. 3; 1472 Andrzej [Bniński] bp pozn. nadaje przezornemu Jakubowi z Budziszewa dawno zbudowany i zrujnowany mł. w T. w dziedziczne posiadanie; [z tego co pobierze młynarz przy mieleniu] 1/3 należeć ma do młynarza, a 2/3 do bpa; młynarz ma co roku utuczyć 2 wieprze dla bpa, a trzeciego dla siebie; młynarz ma ponosić koszty naprawy młyna, z tym, że w razie potrzeby bp dostarczy i dowiezie do młyna drewno [budulcowe]; 1/3 kosztów [sprawienia] kamieni młyńskich pokryje młynarz, a 2/3 bp; grobla ma być naprawiana wg starego zwyczaju, jeśli trzeba będzie ją odnawiać, to biskup da młynarzowi krzaki i zarośla, tak jak wskaże Sędziwój z Soboty aktualny regens T.; bp uwalnia młynarza od wszelkich robót i ciężarów oraz umarza wszelkie dotychczasowe dokumenty dotyczące tego młyna (CP 3 nr 38); 1475 pozn. kap. kat. deleguje kanonika Jana Iłowieckiego w celu inspekcji grobli [młyńskiej] i pogrodków między T. i Wojnowem; wspomn. regens, kan. Sędziwój [z Soboty] (CP 30, 158v).

1500, 1509, 1514, 1516, 1521, 1525, 1527, 1531 mł., 1535 mł., staw młyński i rzeka w T., 1538 nowy staw i nowy mł., 1544 staw [młyński], 1580 mł. walnik o 1 kole →p. 3.

1623 pozn. kapituła kat. zapisuje młynarzowi Klemensowi sumę 30 grz. na mł. w T. z powodu nakładów, które poczynili on, jego ojciec Wojciech i matka Jadwiga; młynarz ma co kwartał dawać 1 ćw. żyta i 6 zł czynszu oraz płacić wszelkie pobory plebanowi w Goślinie (CP 4 nr 473); 1628 mł. →p. 5.

3. Własn. kościelna – pozn. kapituły kat. 1358 Czcibor dziekan pozn., regens w T. wsi kapituły kat. →p. 4.

1424 pozn. kap. kat. toczy proces z Janem, Sędziwojem, Piotrem, Dobrogostem ss. zm. Wincentego z Wojnowa o rozgraniczenie tej wsi i T.; sąd utrzymuje w mocy przedstawiony przez nich dok. rozgraniczenia tych wsi wydany pod pieczęcią kapituły kat. pozn. (PZ 7, 163), 1425 cd. procesu z Janem, Sędziwojem i in. braćmi z Wojnowa, w imieniu kapituły występuje kan. Mirosław [Starszy z Bytynia] regens w T. (PZ 8, 42v); 1426 tenże regens Mirosław toczy proces z kmieciem Stanisławem z Przebędowa o zabrane mu przez domownika (familiaris) regensa woły i wóz w niezapowiedzianej dąbrowie oraz o to, że dwaj kmiecie [z Przebędowa] wycinali zarośla i ukryli siekiery (PZ 9, 33); 1426 tenże kan. Mirosław toczy proces ze Świętosławem sołtysem i kmieciem z Przebędowa o bydło zajęte im przez jego człowieka (WR 1 nr 1234); 1428 temuż kan. Mirosławowi z Bytynia i pleb. w Opalenicy winien jest Mikołaj młynarz z Rogoźna 3 grz. i 1 wiard. za kupiony w T. stóg [zboża?] (ACC 11, 12v); 1428 tenże kan. Mirosław regens T. sprzedaje szl. Mikołajowi z Gośliny Kościelnej stóg zboża za 3 grz. bez 1 wiard. (ACC 11, 21).

1431 pozn. kapituła kat. wysyła swoich przedstawicieli do zbadania krzywd kmieci w Sarbinowie [k. Kostrzyna] i T. (CP 28, 55v); 1432 kapituła postanawia, że wieś T. zapłaci 5 grz. taksy [należnej kapitule z wsi prestymonialnych] (CP 28, 80v).

1434 kapituła po wysłuchaniu sprawozdania szl. Wojc. Kota [skąd?]²Nie wiemy, czy chodzi tu o brata kanonika Winc. Kota z Dębna (w pow. pyzdr.), czy o posługującą się przydomkiem Kot osobę z in. wsi, z Tarnowa w pow. gnieźn. lub ze Świekotek. Zapiska WR 1 nr 1444, gdzie jako świadkowie scholastyka Mikołaja wystąpili Świekoccy, sugeruje, że Wojciech należał do tej właśnie rodziny w sprawie owiec, konia i czynszu z T. postanawia, że scholastyk Mik. [Sumiński] [nowy regens T.] nie ma w tej sprawie zobowiązań (CP 28, 134, zapiska niejasna); 1434-35 tenże scholastyk Mikołaj, regens w T. →p. 2.

1445 pozn. kapituła kat. deleguje kanoników Władysława [z Sarnowej] i Mirosława [Młodszego z Bytynia] wraz z Hektorem [Starszym z Koziemina] do T. (CP 29, 55v); 1448 kapituła deleguje kantora Piotra [Pniewskiego] i kan. [Szczepana] Chybskiego w celu rozgraniczenia wsi T. od dóbr [Radzim] komandora [joannitów pozn.] (CP 29, 93v); 1448 kapituła postanawia, że mł. w T. ma dać 2 małd. [mąki] (CP 29, 104v-105).

1459 kan. Hektor [Starszy] z Koziemina regens w T. i Starczynowie rezygnuje z zarządu tych wsi na rzecz kustosza Mik. Sobockiego, któremu kapituła nadaje zarząd Starczynowa, oraz Sędziwoja Sobockiego, któremu kapituła nadaje zarząd wsi T. (CP 29, 212v-213); 1459 kapituła deleguje kustosza Mik. Sobockiego, kanoników Macieja [którego?] i Sędziwoja Sobockiego [regensa] do wsi T. w celu jej rozgraniczenia; każdemu z nich daje 6 gr (CP 29, 218v); 1459 temuż Sędziwojowi regensowi kapituła daje 3 grz. i 1 wiard. za rozgraniczenie T. (CP 29, 219); 1460 tenże regens Sędziwój →p. 4; 1461 kapituła daje temuż Sędziwojowi [regensowi] 4 grz. za rozgraniczenie T. (CP 30, 1v); 1463 temuż [regensowi Sędziwojowi] plebanowi w →Rogoźnie ma dać kapłan Maciej z Ujścia żelaza płużne (ferramenta pro agricultura) dla folw. w T. (ACC 43, 74v); 1465 tenże Sędziwój →p. 4; 1469 kapituła deleguje kustosza Mikołaja z Soboty i archidiakona śrem. Mikołaja ze Szkudły w celu rozgraniczenia T. od Wojnowa (CP 30, 104); 1469 do tegoż [regensa] Sędziwoja do T. wspomn. kapituła deleguje kustosza Mikołaja z Soboty i kanonika Jana z Popowa w tej samej sprawie (CP 30, 106); 1469 temuż Sędziwojowi wspomn. kapituła daje 5 grz. z tytułu rozgraniczenia T. (CP 30, 111); 1472, 1475 tenże Sędziwój regens →p. 2: Młyn; 1475 Dobrogost Wojnowski dziedzic w Wojnowie oświadcza, że na czas życia Sędziwoja z Soboty regensa w T. będzie udostępniał mieszkańcom T. wolne pastwiska w Wojnowie (KoścZ 16, 92).

1476 pozn. kapituła kat. wysyła prep. [Uriela z Górki] do króla w sprawach Kościoła i z tego powodu będzie traktowała prepozyta jako obecnego przy rozpatrywaniu sprawy nadania zarządu wsi T. (AC 1 nr 653; CP 30, 4v); 1477 Uriel z Górki prep. pozn. i gnieźn., regens →p. 5; 1479 tenże regens Uriel rezygnuje z zarządu wsią T. na rzecz [kantora] Piotra Pniewskiego (CP 31, 31v).

1480 pozn. kapituła kat. wysyła [archid. pszcz.] Winc. Strzałkowskiego i [kan.] Hektora [Młodszego z Koziemina] w celu oszacowania wsi T., Starczynowo i Stęszewo [k. Pobiedzisk]; T. ma zapłacić 5 grz. [taksy do stołu kapituły] (CP 31, 38).

1483 [kan. Andrzej] Rogaliński [regens?] przedkłada kapitule 5 grz. taksy z T. (CP 31, 70); 1484 z powodu zniszczenia (defectus) 1 ł. T. wymienione wśród wsi, które mają zaległości w opłatach na rzecz stołu pozn. kapituły kat. (CP 31, 87); 1484 kapituła postanawia, że na podstawie ugody zawartej między Andrzejem Rogalińskim [regensem w T.] a szl. Janem Przebędowskim, Przebędowski ma oddać do T. kmiecia Mik. Ważnego i wszelkie świadczenia (onera), które winien był ten kmieć (CP 31, 90); 1485 tenże Andrzej regens T. toczy proces z Janem Przebędowskim (PZ 21, 38v); 1487 tenże regens Andrzej rezygnuje z zarządu T. i wybiera Junikowo, Pabianowo oraz Górczyn, które wakują po zm. Wojc. Skórze z Gaju; wieś T. po Andrzeju obejmuje kanonik [Jakub] Dominikowski (CP 31, 119).

1492 kapituła postanawia, że kmiecie w T. mają pracować dla obecnego regensa [Jakuba Dominikowskiego] tak samo, jak za czasów [Andrzeja] Rogalińskiego (AC 1 nr 816; CP 32, 29); 1492 kapituła po wysłuchaniu Marcina Ratwy zbiegłego z T. daje mu, na prośbę regensa Jakuba Dominikowskiego, 1 rok wolnizny z łanu, na którym zostanie osadzony; Dominikowski ustanawia prokuratorów w sprawie zarządu swą prebendą [a zatem najpewniej także T., które dzierży jako prestymonium?]: archid. śrem. Mikołaja ze Szkudły oraz kanoników Hektora [Starszego] z Koziemina i Wawrz. Grodzickiego (CP 32, 35); 1494 kapituła po rezygnacji Jakuba Dominikowskiego nadaje T. Mikołajowi ze Szkudły archid. śrem., który rezygnuje z dotychczasowego zarządu Ninkowem (CP 32 k. 53, 54).

1494 kapituła kat. składa w depozyt u archid. śrem. Mikołaja ze Szkudły wszelkie plony i pieniądze z T., które należą do poprzedniego regensa Jakuba Dominikowskiego; Dominikowski nie dostanie tego depozytu dopóki nie osadzi kmiecia na opust. łanie w T.; ugoda w tej sprawie: kapituła postanawia, że Mikołaj ze Szkudły może potrącić sobie z tego depozytu 1 1/2 grz. z tytułu osadzenia kmiecia (CP 32 k. 61v, 70); 1496 kapituła postanawia, że Mikołaj ze Szkudły regens T. ma rozgraniczyć T. od Przebędowa (CP 32, 128); 1498 temuż [Mikołajowi regensowi i] oficjałowi Bernard burmistrz Obornik zobowiązuje się odesłać do T. Jana Konieczkę i jego rzeczy (CP 32, 159); 1498 tenże Mikołaj [regens i] oficjał pozn. zgadza się na zawieszenie na 2 tygodnie ekskomuniki, którą obłożył Bernarda burmistrza i rajców m. Oborniki, pod warunkiem, że w tym okresie burmistrz i rajcy sprawią, że do T. odesłana zostanie żona zbiegłego z tej wsi Piotra³Imię zbiegłego nie jest jasne; w poprzedniej zapisce dot. Bernarda burmistrza z Obornik (1498) występuje zbiegły z T. Jan Konieczka; w cytowanej tu zapisce imię Konieczki zostało za pierwszym razem poprawione, tak, że odczytać też można Piotr, i takie imię zbiega pada w dalszym ciągu zapiski Konieczki i to przez tych, którzy ją stamtąd zabrali; rajcy mają sprawić, by odnaleziono Konieczkę i by jego sąsiedzi, Mac. Deksa i Stanczek, którzy go wywieźli z T., przywieźli go tam z powrotem wraz z wszystkimi jego rzeczami, by oddali woły lub in. rzeczy podobnej wartości temuż oficjałowi lub jego rządcy w T. (CP 32, 160); 1498 kapituła wysyła kanoników Marcina [Słapa z Dąbrowy?], [Andrzeja] Ciesielskiego, [Wawrz.?] Grodzickiego i [Mik.] Oleskiego do T., by oszacowali szkody, które ponieśli kmiecie [z jakiego powodu?] i umniejszyli płacone przez nich czynsze [może w związku z tym T. w 1499 czasowo zwolnione z dzies. →p. 5] (CP 32, 167v); 1500 kapituła wysyła kanoników Andrzeja Ciesielskiego i Wawrz. Grodzickiego w celu rozgraniczenia T. i Gośliny [Długiej] (CP 33, 14v); 1500 15 VIII kapituła ogłasza, że zarząd T., wakuje po śmierci Mikołaja ze Szkudły archid. śrem. (CP 33, 19v).

1500 28 VIII kapituła nadaje T. w zarząd dziekanowi [Janowi Łukowskiemu] (CP 33, 21v-22); 1505 kapituła oznajmia, że dziekan Jan Łukowski regens T., pragnąc powiększyć dochody z tej wsi, postanowił odbudować karczmę, która znajduje się przy drodze publicznej z Rogoźna do Poznania, między wsiami Przebędowo i Długa Goślina, na terenie wsi T., naprzeciw rzeki [→przyp. 1]; karczmę tę [dziekan] oddał Mac. Kośmidrowi; karczmarz otrzymał 2 ł. roli oraz ogród, który rozciąga się do [wspomn.] rzeki; nie wolno mu zagradzać drogi, którą przepędza się bydło na pastwisko; dziekan ma mu kupić izbę (stuba), sam zaś karczmarz wybuduje dom, stajnię, piwnicę (celarium) i in. niezbędne budynki; karczmarz otrzymuje wolniznę na 2 l., po jej upływie ma płacić 1 kopę gr rocznie, a od każdej beczki (vas) piwa dawać po 1 mierze (metreta alias roszmyar), jeśli przywiozą [piwo] z Rogoźna, to wg miary rogozińskiej, a jeśli z Poznania, to wg miary pozn.; Maciej nie ma czynić szkody w zasiewach regensa i kmieci na rolach karczm.⁴Zapewne rola była już obsiana zbożem przez regensa lub kmieci i stąd zobowiązanie karczmarza (CP 3 nr 131); 1514 tenże Jan Łukowski wspomn. jako zm. →niżej.

1516 Mik. Czepel archid. śrem., regens w T. →niżej: Wizytacje.

1522 kapituła daje prac. Piotrowi Pipce kmieciowi w T. wolniznę na 3 l. od czynszu i plonów [należnych regensowi], bo w czasie wojny [z Krzyżakami?] zabrano mu krowę, konia, 3 małd. owsa, 8 ćw. (mensura) żyta i nic nie ma (AC 1 nr 1119).

1525, 1527 (1544 wspomn. jako zm.) kan. Stan. Górecki regens →niżej: Wizytacje; 1527 [kan. Mik.] Jaktorowski regens, 1531-44 [kan. Benedykt] Izdbieński regens, 1538-44 pełnomocnik regensa Benedykta Izdbieńskiego kan. [Jan] Skrzetuszewski →niżej: Wizytacje; 1549 regens kan. [kantor?] Feliks Gomoliński i jego rządca w T. Stan. Chrzanowski →p. 2; 1565 kan. Michał Skrzetuszewski tenutariusz [tj. regens] T. pozn. kapituły kat. →p. 2.

1577, 1580 wieś. T. pozn. kapituły kat. →niżej; 1623 wieś prestymonialna T. pozn. kapituły kat. (CP 4 nr 474).

1423 w T. jest 20 ł. [kmiecych] i 3 ł. soł. →p. 5; 1478 T. zalega z podatkiem król. (PG 58, 72v); 1508 pobór od 11 ł., 1 wiard. od 1 koła młyńskiego, 6 gr od karczmy (ASK I 3, 7v); 1510 pobór od 9 ł. i od karczmy 3 gr (ASK I 3, 253v); 1516 pobór →niżej: Wizytacje; 1535 pobór od 1/2 ł. [opust.]⁵Ta symboliczna wręcz stawka poboru wynikała zapewne z faktu, że regensem T. był kan. Benedykt Izdbieński, sługa król., poświadczony w 1533 jako poborca w woj. kal. (PSB 10, 195) (ASK I 5, 140); 1563 pobór od 5 1/2 ł. (ASK I 5, 221v); 1577 pobór z T. wsi kapituły pozn. (ASK I 5, 676v); 1580 pobór z T. wsi kapituły pozn. od 8 półł., 2 zagr., 1 rataja, 1 kwarty roli, 1/2 karczmy dor., mł. walnika o 1 kole (ŹD 13).

Wizytacje: 1500 regens Mikołaj ze Szkudły; w T. jest 15 ł., z czego 13 ł. os., ale 1 ł. ma wolniznę; 2 ł. są opust., teraz rosną na nich dęby (robora) czyli zarośla (rubeta); nie wiadomo, ile jest łanów folw., bo są rozproszone; sołectwo ma 4 ł., z których jeden Strzeszek [z Ułanowa]⁶Strzeszek z Ułanowa znany jako kan. pozn. 1411-38 (DembPozn 671) niegdyś regens kupił i dołączył do folw.; pozostałe 3 ł. [soł.] zm. regens Sędziwój wykupił na swój anniwersarz i dołączył do folw., teraz nie są one jednak uprawiane, a łan soł. uprawiają kmiecie za czynszem 1 grz. [tj. każdy z nich po 1/2 grz.]; kmiecie płacą rocznie 10 gr z łanu [kapitule], a regensowi dają po 20 jaj, 2 koguty, 4 ćw. (mensura) owsa i po 2 1/2 gr wiecnego; w T. są 2 zagr.; kmiecie zawarli układ z regensem [Jakubem] Dominikowskim w sprawie korzystania z pastwisk na leżących odłogiem rolach, za co płacą każdy po 6 gr i koszą w wyznaczone dni łąki folw., ale skarżą się, że Andrzej rządca regensa przymusza ich do odrobku, a nic nie daje, proszą więc o zachowanie przy dawnym zwyczaju; zabudowania dworu są dobre, słodownia jednak zniszczona, 2 stodoły (orea) wymagają naprawy, a trzecia jest zniszczona; dobry młyn; kmiecie są wdzięczni regensowi za dobre rządy i sprawiedliwość (CP 111, 3; też →p. 2).

1509 w T. 15 ł., w tym 13 ł. os., 2 ł. opust., na których rosną zarośla [świadczenia jak w wizytacji z 1500]; [kmiecie] nie wiedzą, ile łanów ma folwark, można jednak na nim wysiać 5 małd.; są 3 ł. soł., które uprawiają dla regensa, a w części dla czeladzi (familia) regensa; mł. dobrze odnowiony przez regensa; 2 karczmy, jedna z nich płaci regensowi kopę gr, a druga 2 wiard.; zabudowania dworu są dobre, dom i izba biała, w której teraz mieszka czeladź, są najlepsze; stajnia stara i nowa są w dobrym stanie, podobnie stodoła; wolarnie (bubuleta) wymagają naprawy, szczególnie dachu; kmiecie żalą się na rządcę, że w okresie żniw przymusza ich do koszenia i zwożenia plonów do dworu, tak że niektórzy spośród nich z powodu braku własnej czeladzi (familia) zostawiają plony na polu; kmiecie żalą się też na karczmarza [Mac.] Kośmidra, że sprowadza piwo z Rogoźna, każdą beczkę za 8 gr, oszukując ich na mierze, tak że z każdej beczki uzyskuje 20 gr; kmiecie są wdzięczni regensowi za dobre rządy i sprawiedliwość (CP 111, 26v).

1514 kan. pozn. Mik. Oleski wizytuje wieś T. po śmierci dziekana Jana Łukowskiego: na folw. jest 7 mlecznych krów, 4 jałówki, 9 wołów, dziesiąty został ukradziony; z opust. łanu przejęte zostały 2 woły, 1 1/2 kopy gr, cielak, 2 konie zdatne do pracy [należące do kmiecia Mac. Kurpata?, →niżej: pod 1516], 4 konie domowe oraz koń pozn. [tzn. z kurii dziekana przy katedrze pozn.?], na którym podróżował Mik. Cisek; [są też] 23 świnie stare i maciory, 45 gęsi wraz ze starymi, 40 kóp (cassula) żyta nowego w stodole i 5 kóp w części stodoły naprzeciw dworu, kwarta siana w stodole i 13 kóp w polu; łąki w większości zostały skoszone; obfite plony obliczone na 160 kóp zostały jeszcze do skoszenia; dobra pszenica w polu nie została jeszcze skoszona, a jara nieznacznie; w T. jest 11 ł. os. [imiona kmieci →niżej, ich świadczenia jak w wizytacji z 1500]; opust. łan Kaganowski uprawiają w zamian za czynsz za zezwoleniem rządcy; opust. łan Kuszkowski uprawia [kmieć] Widurek wraz z towarzyszem (socius), łan Szczepankowski uprawia karczmarz z Przebędowa, łan Tomkowski uprawia [kmieć] Migala z towarzyszem; Russan z Przebędowa uprawia pod zasiewy ozime 1 ł. [opust.] za czynsz; karczmarz uprawia 1/2 ł. [opust.] za czynsz; w T. są 2 zagr., 2 karczmy, jedna w polu, która płaci kopę gr, a druga [płaci] 3 wiard.; we dworze jest dobra izba i 2 komory, inne domy stare, ale dobre, stajnia dobra, in. stajnia, dobra wielka stodoła, w stodole wystarczająco cebuli i kapusty; mł. daje kapitule do 2 małd.; kmiecie odrabiają w Białężynie (gdzie nigdy nie odrabiali), Przebędowie i Głęboczku (CP 111, 39).

1516 wizytacja wsi T. i Starczynowo przez [kan.] Wojc. Gwiazdowskiego z powodu zniszczenia zasiewów przez grad; na całym polu wiele kłosów ozimego żyta zostało wymłóconych przez grad, tak że w niektórych kłosach nie zostały nawet 4 ziarna; w cz. wsi za drogą Rogozińską w kierunku karczmy są płosy kmiece po 6 zagonów, na 7 stajań długie, gdzie zniszczona została 1/2 zbiorów; w zasiewach jarych zniszczenia są większe, tak że z trudem zbiorą ziarno na przyszłe zasiewy; w opinii wizytatora mieszkańcy stracili 1/2 zbiorów (CP 111, 42v).

1516 regens Mik. Czepel: we wsi jest 15 ł., w tym 11 ł. os. [imiona kmieci →niżej] i 4 ł. opust. [świadczenia jak w wizytacji z 1500]; za życia regensa Łukowskiego 2 ł. opustoszały, jeden z nich, Ruskowski, opustoszał po śmierci [kmiecia] Ruska, Mac. Kurpat wziął ten łan wraz z bydłem i owcami Ruska, ale wszystko zużył i nie chciał odrabiać dla dworu; regens Łukowski wziął od niego [tzn. Mac. Kurpata] 2 woły, 2 konie i 14 owiec (z których 7 jest teraz we dworze), a samego Macieja osadził na zagrodzie, gdzie do tej pory pozostaje; drugi ze wspomn. łanów, zw. Tomkowski, opustoszał, bo kmieć Tomek, który na nim siedział, zużył wszystko to, co dostał z tym łanem, a potem uciekł; regens Łukowski osadził go [po złapaniu] na zagrodzie, gdzie do tej pory siedzi; 1 ł. opust. uprawiają Wawrz. Nzal [karczmarz] i Piotr Pipka, za co dają czynsz, in. role [opust.] leżą nieuprawiane do przyszłego roku; tegoż roku Marcin Jakiel z 1 ł. [opust.], który uprawiał w zeszłym roku, otrzymał pszenicę ozimą; [kmiecie] Widurek i Migala uprawiają za czynsz po 1/2 ł. [opust.] z powodu porośnięcia ról zaroślami, otrzymali zbiory; także [karczmarz] Nzal otrzymał plony z 1/2 ł. opust., który uprawia; [kmieć] Grzegorz Widurek kupił 6 stajań opust. roli za 9 gr; we wsi jest folw., kmiecie nie wiedzą, ile liczy łanów, na rolach folw. można wysiać ok. 5 małd., tak jak na każdym polu⁷Chodzi o każde z trzech pól, na które podzielone były role w ramach systemu trójpolowego; są 3 ł. soł., które uprawia czeladź regensa, a kmiecie odrabiają 1 płosę i morgi [każdy?], teraz jednak nie odrabiają i proszą, by zachować ich w dawnym zwyczaju, bo niektórzy z nich z powodu niesprawiedliwego odrobku dla dworu nie mogli obrobić własnych ról; jest mł. odnowiony przez regensa [Łukowskiego], przynosi 2 małd. dochodu z przemiału; są 2 karczmy, jedna we wsi, którą trzyma Wawrz. Nzal i płaci 3 wiard. czynszu oraz 2 koguty; druga karczma jest poza wsią, zbudował ją regens Łukowski, karczma ta daje 1 kopę gr czynszu; karczma ta opustoszała tego roku po Wielkanocy po śmierci [karczmarza] Jana Chobota, przyjął ją Marcin Jakiel i za zezwoleniem rządcy przeniesie ją do wsi, będzie posiadać role karczm. i płacić czynsz; karczmę tę wolał bardziej niż swoją Wawrz. Nzal, chciał ją przejąć i znalazł już kupca na swoją karczmę, ale rządca nie chciał się na to zgodzić; we wsi są 2 zagr., którzy pracują dla dworu; kmiecie żalą się, że muszą pracować w Białężynie za pr. korzystania z pastwisk, czego dawniej nie robili, a kmiecie z Białężyna wypasają na pastwiskach w T.; kmiecie nie doznają krzywd od regensa i rządcy, poza pociąganiem do odrobku, co jest dla nich ciężkie; proszą, by ze wzglądu na ich ubóstwo i brak czeladzi, zachować ich przy dawnym zwyczaju o odrobku 2 dni [w roku?]; dziękują też panu [kanonikowi Mik.] Jaktorowskiemu⁸Zapewne był pełnomocnikiem Jana Łukowskiego albo kolejnego regensa Mik. Czepla, bo zapłacili kontrybucję król. i poradlne z półłanków, a dawniej płacili z całych łanów; [Jaktorowski] ma jednak pokwitowanie na zapłatę z całych łanów (CP 111, 72v-73).

1521 wizytacja prebendy kanonickiej pana Stan. Mielżyńskiego [w tym wsi T.] przeprowadzona przez kanonika [Piotra] Gorzeńskiego: wg inwentarza kapituły [z 1423] we wsi ma być 20 ł., ale jest nie więcej niż 16 ł., w tym 13 ł. os., 3 ł. są opust. i zależą od dworu [tj. są uprawiane dla dworu] (CP 111, 44v).

1521 regens [kan. Piotr] Gorzeński; we wsi jest 15 ł., w tym 12 os. [imiona kmieci →niżej], a 3 ł. opust. [świadczenia, jak w wizytacji z 1500]; Wojc. Kostrzewa przyjął łan po śmierci [kmiecia] Ruska i ma wolniznę na 1 rok, ale nie mieszka w domu po zm. Rusku, który stoi opust., lecz w karczmie; in. łan opust. zw. Tomkowy uprawia karczmarz Wawrzyniec, który tego roku 3 stajania [przeznaczył] na oziminy; były 2 karczmy, tego roku jednak jest jedna [karczmarza] Wawrzyńca, który daje rocznie 3 wiard.; kmieć Piotr Pipka odszedł wraz ze zbożem i 5 sztukami bydła, a teraz mieszka w Goślinie [Kościelnej] Przecława Potulickiego; kmiecie ponieśli szkody w czasie wojny [podczas przejścia posp. ruszenia idącego przeciwko Krzyżakom]: Wojc. Kostrzewie zabrano wołu za 2 grz. oraz plony w snopach i owies za 2 grz.; Pawłowi Pawczy zabrano 1 1/2 małd. owsa, do 8 ćw. żyta i stóg siana za 3 grz.; Piotrowi Jakonowi zabrano 2 małd. owsa i 6 ćw. żyta; Piotrowi Pipce zabrano 2 sztuki bydła, 3 małd. owsa i 8 ćw. żyta; Grzegorzowi Widurkowi zabrano 3 ćw. owsa w snopach, 9 ćw. żyta i siano za 1 grz.; Grzegorzowi Żagańskiemu zabrano 4 małd. owsa, żyto i jęczmień za 3 grz., konia za 3 grz., siano za 2 grz., wóz za 1/2 grz. i 8 owiec za 1 grz.; młynarzowi Stanisławowi zabrano 2 wozy siana i 2 korce ziarna z pola; Benedyktowi Bieniakowi zabrano 4 małd. owsa, 1 małd. żyta, siano za 1 grz.; Marcinowi Migale zabrano 5 małd. owsa, 1 małd. żyta, 1 1/2 korca [czego?] za 3 wiard., wóz za 1/2 grz. i 2 owce; Janowi Jeżowi zabrano 4 małd. owsa, 1 małd. żyta, 4 owce i siano za 1/2 grz.; Wawrz. Siedliskowi zabrano 3 małd. owsa, 8 ćw. żyta, 1 wóz siana za 1 wiard.; Janowi Wójtowi zabrano owies i inne plony za 5 grz.; karczmarzowi Wawrz. Nysalowi zabrano stóg owsa za 5 grz., 3 ćw. żyta i wóz za 8 gr; Jan Wójt zamienił się z Jakubem Frylkiem z Gośliny [której?] na łan w Goślinie, ale choć od zamiany minęły już 4 tygodnie, to łan ten nie został jeszcze zrezygnowany [tj. nie zostało oficjalnie przeniesione pr. własności przed sądem ławniczym]; domek w T., w którym [Frylek] ma mieszkać, wymaga naprawy albo odbudowy; Frylek obsiał już 6 stajań oziminami; we wsi są 3 ł. soł., które uprawia czeladź dla pana regensa, ale 1 ł. uprawia młynarz; jest folwark, kmiecie nie wiedzą, ile ma łanów, ale można na nim wysiać do 5 małd. [ziarna]; mł. dobrze odbudowany przez regensa, płacą z niego 2 małd. [mąki], ale tego roku dali mniej z powodu braku żyta; są 2 zagr., którzy służą we dworze regensa i nic nie płacą; z powodu wojny kmiecie wysiali jedynie na połowach łanów; [zabudowania] folw. pana regensa są dobrze odnowione, nowy dom, stara stajnia i owczarnia w dobrym stanie, wolarnia jest dobrze odnowiona, in. [wolarnia] nowo zbudowana, płot wokół dworu jest nowy i mocny, a jedynie w kilku miejscach wymaga naprawy; kmiecie żalą się na rządcę, że pociąga ich do nadzwyczajnych prac, a nie daje wtedy picia i jedzenia; dawniej odrabiali tłokę przy sianokosach i stawianiu snopków, za co dostawali od regensa strawę i picie, proszą więc o zachowanie dawnego zwyczaju; we wsi są zarośla, które wycina się na płoty i opał dla regensa i kmieci (CP 111, 92v-93; też →p. 2).

1525 kan. [Jan] Konarski wizytuje T., które wakuje po zm. regensie [kan.] Stan. Góreckim: we wsi jest 12 kmieci, z których każdy siedzi na łanie [imiona →niżej]; płacą kapitule po 10 gr czynszu na ś. Marcina [11 XI], z tytułu dzies. płacą po 16 gr kan. [Stan.] Mielżyńskiemu⁹Stan. Mielżyńskiego jako kanonika prebendarza pozn. kapituły kat. nie wymienia LutKap. 71-81, choć skądinąd zauważa jego rec. do kapituły w 1517 (tamże 108). Z przytoczonego zapisu wynika, że Stan. Mielżyński pobierał całość dzies. dotychczas płaconych po połowie dla prebend fundi „Krzesiny” i fundi „Tarnowo”. Tę pierwszą posiadał w tym czasie najpewniej Piotr Gorzeński, który objął ją w 1525, po zm. przed 19 I 1525 Zygmuncie z Kamieńca (LutKap. 74; DembPozn 730), a regensowi po 2 1/2 gr, 2 kapłony, 20 jaj i po 4 ćw. owsa z każdego łanu oraz po 2 koguty z każdej zagrody [zagrodnika]; w opinii wizytatora kmieć Stan. Czarny nie jest nic wart, kmieć Paweł nie ma bydła, służy we dworze jako rataj (colonus) i orze bydłem dworskim, zaniedbując swą rolę, kmieć Jan Wójcik ma 2 konie i wołu, Jan Nyerek ma 4 sztuki bydła do pracy, Piotr Pipka ma 2 konie i 2 woły, ale żadnej krowy; jest 1 zagr., 3 ł. opust., mł. walny, karczma, która płaci 6 wiard.; płot dworu regensa jest stary i dwór należy otoczyć nowym; wolarnie nie mają żadnej wartości; stodoła w części przykryta nową słomą, ale ściany złe; jeden dom w części zniszczony, in. lepszy, wymagają one naprawy lub odbudowania, bo po śmierci regensa [Jana] Łukowskiego nic nie zostało odnowione; 8 wołów wydzierżawionych zostało regensowi do Przysiecza [niezident.], z nich odesłano 4 większe i 2 młodsze; we dworze są 2 krowy mleczne, 1 jałówka, 3 cielaki, 20 macior; wysiano 3 małd. żyta, nie wiadomo ile pszenicy, 3 małd. owsa, 4 ćw. grochu, 7 korców (modius) jęczmienia (CP 111, 107; też →p. 2).

1526 wizytacja fundum prebendy kan. Stan. Mielżyńskiego przez kan. Mac. Mileskiego: kmiecie Piotr Pipka i Piotr Jakolen mówią, że we wsi jest 11 ł. os., z których płacą [dzies.] po 8 sk., 4 ł. są opust., z czego 2 ł. uprawiają kmiecie w zamian za czynsz i płacą z nich kanonikom wiardunki [dzies.]; 2 ł. leżą nieuprawiane od wielu lat, choć na jednym pewien kmieć wysiał nieco ozimin, a [drugi łan], który zarósł drzewami i zaroślami, uprawiany jest za 1/2 czynszu; w 1525 7 kmieci nie zapłaciło kapitule dzies. wiard. z 7 ł. z powodu poniesionych szkód i zostali ekskomunikowani, ale zwolniono ich od kar, bo wcześniej zawsze płacili; wiard. [dzies.] z karczmy w T. nal. do uposażenia dwóch prebend¹⁰Wspomn. o tym przy okazji wizytacji wsi Przebędowo (CP 111, 63v) (CP 111, 63v-64).

1527 owies i siano z dworu regensa w Sarbinowie zostały zabrane przez pana [kan.?] Milesza [Mac. Mileskiego?] z T. (CP 111, 110v-111).

1527 w T. dość znaczny folwark, do którego dołączone są 3 ł. soł. uprawiane dla regensa; obecnie jednak zostały źle zaorane i niewiele na nich wysiano; także morgi były uprawiane przez kmieci, tak jak dawniej za rządów [Jana] Łukowskiego, po jednej płosie [roli], teraz jednak nieporządnie orzą tam, gdzie im się wskaże, tak że w niektórych miejscach role te zarosły; kmiecie narzekają na tę sytuację; mówią, że na rolach folw. można wysiać na polu w stronę Starczynowa 8 małd., a na pozostałych 2 polach ok. 5 małd.; są liczne łąki [folw.], z których można uzyskać 5-6 stogów; zabudowania dworu otoczone są odpowiednim płotem, lecz brakuje bramy; dom główny ma izbę, sień (palacium) i 2 komory, wszystko stare i zatęchłe, dach jest dziurawy; in. dom z sienią i izbą wali się, więc potrzebuje naprawy ścian i komina; w stajni zawalił się zimą dach; owczarnia, wolarnie i szopy są stare i wymagają naprawy, lecz stodoła oraz ogrodzenie gumna i sadu są mocne; przy dworze są 2 zagrody, z których jedna ma przydatny pastewnik [ogrodzone miejsce dla bydła] i zniszczone ogrodzenie; na końcu wsi przy Starczynowie jest sadzawka zbudowana przez [regensa Stan.] Góreckiego; młynarz, jak mówią ludzie, jest zły i źle zarządza młynem, którego zabudowania są stare i przegniłe; grobli tego młyna nie pozwalają odnowić panowie Wojnowscy; we wsi jest 15 półł. kmiecych, w tym 11 os. [imiona kmieci →niżej], płacą po 10 gr czynszu kapitule, a regensowi po 2 kapłony i 15 jaj oraz po 4 ćw. owsa i 2 1/2 gr [z tytułu wiecnego]; kmieć Jan Wójcik zawarł umowę z Pawłem Nowakiem, który przejął rolę Jana i wziął rolę z zasiewami jarymi, ozimymi i wsparciem, które Paweł otrzymał od regensa, ale Jan nie zdołał postawić poręczycieli, że pozostanie we wsi, więc pozbawiono go tego wsparcia; kmieć Jan Nerek nic nie ma; Wawrz. Nzal [karczmarz?] uprawia [opust.] łan Tomkowski, ale płaci czynsz i dzies. od półł., bo skończyła mu się wolnizna, którą otrzymał od regensa [kanonika Mik.] Jaktorowskiego; [opust.] łan Lipczyński uprawiają Widurek i Żagański, płacą po 1/2 czynszu; trzeci łan [opust.] leży odłogiem; karczma, w której siedzi Wawrz. Nzal, ma role i płaci regensowi 6 wiard. czynszu oraz 1 „rozmiar” od każdej beczki (vas); jest 2 zagr. [imiona →niżej], którzy pracują dla dworu, gdzie im wskażą; kmiecie żalą się, że muszą odrabiać w Przebędowie, Głęboczku i Wojnowie, a nie mogą obejść się bez pastwisk w tych wsiach; obecny regens nic nie robi w tej sprawie; innych krzywd nie doświadczają od sąsiadów i regensa; w pobliżu wsi rosną sosny zdatne na ogrodzenia i wolarnie; kapituła poleca regensowi naprawić zabudowania dworu i odnowić gran. pod karą 20 grz. (CP 111, 108v-109; gran. →p. 2);

1531 regens [Benedykt] Izdbieński; 10 ł. os. [imiona kmieci →niżej]; kmiecie płacą po 10 gr czynszu kapitule, a regensowi z tytułu zagród wybudowanych w środku wsi po 2 1/2 gr, 2 kapłony, 20 jaj, 2 kurczaki i 4 ćw. [owsa?]; przed żniwami zm. kmieć, który siedział na opust. łanie Żakowskim, zostawiając żonę i roczną córeczkę, która teraz jest żywiona we dworze; zbiory jare i ozime z tego łanu zostały przejęte do dworu; obsiano na tym łanie 2 1/2 stajania owsa i 1/2 stajania grochu; łan ten wraz z zasiewami, 2 młodymi końmi, krową mleczną, cielakiem, 3 maciorami, 7 kozami dano kmieciowi Witachowi [?] synowi Wójcika; kmieciowi Pipie, który siedzi na in. łanie opust., zmarła żona, jest sam i podstarzały, więc nie może pracować; ma 2 woły nadające się do orki, konia, jałówkę, 5 macior; plony zabrano do dworu, a na łanie osadzony został Paweł Czarny syn kmiecia; zimą łan Pipiński leżał odłogiem, [potem] Paweł Czarny wysiał na nim ziarno, a teraz uprawiany jest dla dworu; opust. łan Kaganowski uprawia kmieć Marcin Migala i płaci czynsz; opust. łan Suraliński, z którego 2 l. temu zbiegł do Sarbinowa [kmieć] Surala z bydłem, otrzymanym pługiem i wszystkimi rzeczami domowymi; regens toczy o tego kmiecia proces z abpem gnieźn. i jest nadzieja na odzyskanie bydła lub rzeczy; jest 3 zagr., którzy pracują dla dworu i nie płacą czynszu; karczmarz Wawrz. Domsal [też Nzal, Mzal] jest kmieciem osadzonym na [opust.] łanie Tomkowskim, na którym ma wolniznę przez 2 l., trzyma też 1/2 karczmy i płaci 3 wiard.; drugą karczmę opuścił kmieć Pipa; mł. walny daje ponad 2 małd. [mąki żytniej]; obszerny folw., do którego dołączone są 3 ł. soł., na jednym jego polu można wysiać do 5 małd. [ziarna], na pozostałych mniej; we wsi są sosny zdatne na grube tarcice i różne drzewa, w tym dęby, osiki i barcie [w tych drzewach]; kmiecie skarżą się, że mieszkańcy Przebędowa zarzucają im, jakoby chodząc do kościoła w Goślinie Kościelnej wydeptali ścieżkę na polach w Przebędowie i z tego tytułu domagają się od nich odrobku; w rzeczywistości ścieżkę tę wydeptali sami mieszkańcy Przebędowa, chodząc do karczmy w T.; kmiecie z T. skarżą się też, że mieszkańcy Wojnowa zabierają ich bydło z błota Kotkowo od strony wsi T.; proszą o odnowienie granic, a kapituła nakazuje to regensowi, podobnie jak zachowanie całego bydła, osadzenie kmieci i odnowienie zabudowań [dworu] (CP 111, 118-119v; też →p. 2).

1535 regens [Benedykt] Izdbieński: 11 ł. os. [imiona kmieci →niżej], 4 ł. opust.; kmiecie płacą kapitule po 10 gr czynszu z łanu, regensowi po 2 1/2 gr, 2 kapłony i 20 jaj, a z tytułu zagród po 2 kurczaki i 4 ćw. owsa; Wawrz. Mzal objął [jako kmieć] łan, który uprawiał już od 10 lat, ale wcześniej nic nie płacił, a objął go dopiero, gdy regens Izdbieński zażądał spłaty zaległości; Mzal zaprzecza wprawdzie, że objął ten łan, ale wszyscy kmiecie są zgodni, że tak uczynił; regens ma mu dać 10 gr na zakup wozu, 2 miary owsa oraz oddać konia zajętego mu za karę za liczne występki jego i jego ss.; Marcin Migala, który siedzi na łanie, twierdzi, że rządca Winiecki zabrał mu z zagrody wielki wóz żyta i zawiózł do zagrody regensa; rządca wyjaśnia, że zabrał żyto, bo Migala uprawiał je poza swoim łanem; włodarz [Jan Jeż] i Grzegorz Żagański uprawiają wspólnie 1 ł. opust. w zamian za czynsz; 3 ł. opust. uprawiane są dla dworu, z nich 1 ł. opustoszał tego roku po ucieczce Stan. Nerka, który okradziony przez pewnego Huberta z Wągrowca z nowej sakiewki i in. rzeczy, zostawił zbiory ozime, których było 18 stogów (cassula), konia i 2 maciory; 3 zagr. zgodnie ze zwyczajem nic nie płacą ani nie odrabiają¹¹Co należy rozumieć w ten sposób, że nie są obciążeni obowiązkami i pracami, tak jak kmiecie. W poprzednich wizytacjach wyraźnie określano, że zagrodnicy pracują tam, gdzie im się wskaże, na rolach należących do dworu; stary młyn walny regens zamierza zburzyć i postawić nowy na nowej grobli, która jest już sypana; dla tego młyna przywiezione zostały już wielkie dęby; obszerny folw. z dołączonym doń sołectwem; kmiecie żalą się, że [ludzie] z Wojnowa zabierają im wypasane bydło i że zmuszani są do pracy aż do wieczora, w porze letniej od ś. Jerzego [23 IV] do ś. Michała [29 IX] po 2 dni [w tygodniu], a po dniu ś. Michała – po 1 dniu; we dworze regensowi służy czeladź do 2 pługów, a niekiedy poddani pomagają w uprawianiu ról dworskich; żalą się też, że od każdego z nich, tj. od każdego domu, wymaga się pracy 2 sierpami, również przy sianie; we dworze jest dobry dom, izba z dobrych belek, przy niej komora, sień i 3 dalsze komory, wszystko wylepione gliną; w jednej z komór piec do wypiekania chleba; obok sieni dobra komnata (caminata) [izba z kominkiem] z komorą i wychodkiem (cloaca); jest też wielka piwnica; cały dom kryty jest słomą; wolarnie dobre i wystarczające; cały dwór i wolarnie dobrze ogrodzone; słodownia, 3 małe sadzawki, z których uzyskuje się 2 beczki [ryb], trzecia stara [sadzawka] niedawno oczyszczona czyli wyszlamowana, czwarta wielka sadzawka na rzece, przy której jest wspomn. młyn; poniżej starej grobli powstaje nowa, a przy niej będzie nowy mł.; kapituła nakazuje, by kmiecie odrabiali wg dawnego zwyczaju, nakazuje też odszukać [zbiegłego] kmiecia Stan. Nerka, zachować przejęte bydło we dworze, osadzić pozostałe łany opust. w ciągu roku oraz odnowić gran. pod karą 20 grz. (CP 111, 134-134v; też →p. 2).

1538 regens Benedykt [Izdbieński]; 12 ł. os. [imiona kmieci →niżej], 3 ł. opust. i 3 ł. soł. dołączone do folw.; Grzegorz Żagański uprawia 1/2 ł. opust., a 2 1/2 ł. uprawiają dla dworu; 2 zagr. os., trzecią zagrodę ma owczarz; kmiecie nie doświadczają żadnych krzywd ze strony regensa oraz sąsiedniej szlachty i jej poddanych; kmieć Marcin Migala wypytany został w sprawie Chorguskiego rządcy regensa, który wypasł mu 1 stajanie jęczmienia i 3 stajania żyta swoimi 2 końmi i końmi dworskimi oraz wypasł siano z części łąki dokupionej przez kmiecia; rządca z nienawiści bił też kilka razy synów tego kmiecia; we dworze jest nowy dom zbudowany przez Izdbieńskiego, w domu izba biała, komora pokryta gliną, sień, pokryta gliną komnata z kominkiem, a obok niej komora pokryta gliną i wychodek [?] (necessarium); obok sieni komora na nabiał (lacticinia) i komórka z piecem chlebowym; nad tymi pomieszczeniami jest spichlerz na ziarno; piwnica dobra i szeroka; dobre wolarnie, owczarnia nowa, zbudowana tego roku, przestronna i długa; ogrodzenie wokół dworu z tarcic nie jest wykończone, a rządca obiecał naprawić je przed zimą; stodoła (allodium) w części ma ściany z nowych tarcic i jest dobrze przykryta dachem, ale wymaga naprawy; stary budyneczek (edificiolum), izdebka z sienią odnowione przez obecnego regensa, spichlerz, dach nad nim wymaga naprawy; bardzo stara stajnia w części się wali; nowa słodownia zbudowana przez obecnego regensa wraz ze sprzętem do warzenia piwa; nowy staw z nowym mł. wodnym zbudowany niemałym nakładem przez obecnego regensa; sadzawka przed dworem, druga na siedlisku (area) Żakowskim blisko dworu, trzecia obok Bieniaka i Mzala, wszystkie wypełnione wodą; kapituła postanawia, by regens zabronił rządcy karać poddanych rózgami lub batami, osadził 3 kmieci na łanach opust., odnowił gran. z Przebędowem pod karą 20 grz.; wspomn. pełnomocnik regensa kanonik [Jan] Skrzetuszewski (CP 111, 147; też →p. 2).

1544 regens Benedykt Izdbieński; 12 ł. os. [imiona kmieci →niżej], 3 ł. opust., z których jeden uprawia Jan Jeż, drugi od tego roku uprawiają Widurek z Żagańskim, a wcześniej był on uprawiany przez regensa, trzeci łan opust. zw. Paratowski uprawiają dla folwarku, bo leży w sąsiedztwie i jest najlepszy; 4 zagr., którzy pracują we dworze i na folw. na pr. zagrodniczym i nic nie płacą, kmiecie zaś z każdego łanu dają [kapitule] po 10 gr, regensowi po 4 ćw. owsa, 2 kapłony, 20 jaj, a z tytułu zagród pośrodku wsi regensowi dają po 2 1/2 gr i 2 koguty; kmiecie żalą się, że z powodu nadmiaru wody w stawie [młyńskim] zostały zalane łąki od strony Wojnowa¹²Przypuszczać należy, że przyczyną problemów kmieci był wspomn. już w 1538 remont młyna i usypanie nowej grobli stawu młyńskiego poniżej starej grobli. Młyn uruchomiono w 1544, co oznaczałoby, że właśnie wtedy zalano nowy staw młyński. Wcześniejsze wizytacje nie wspominają o takich kłopotach, przez co ponieśli straty: Jan Bieniek i Bambol zbierali tam po 2 wozy siana, Pawcza także 2 wozy, [Jan] Jeż, Migala, Żegańczyk, stary Żagański, Widurek, Kostrzewa, Wójt, stary Widurek i Mzal po wozie siana, zaś z łąki w stronę młyna Marcin Żegańczyk zbierał 2 wozy siana, stary Widurek 2 wozy siana, stary Żagański do 4 wozów, Paweł Pawcza 4 wozy; Kostrzewa okazał, jak niższa (minor) woda zalała mokradło, [gdzie] zbierał do 2 wozów siana, Wójt, Andrzej Widurek, Jan Jeż, Bambol, Bieniek, Mzal zbierali po 1 wozie siana; we wsi jest wielka sadzawka wykonana niemałym nakładem regensa wraz z mł. walnikiem o 1 kole, zbudowanym w tym roku; daje on do 4 małd. żyta; są też 3 mniejsze sadzawki, 2 zbudowane przez obecnego regensa, jedna przed dworem, druga za [zagrodami] zagrodników, na działce Czarnego, trzecia stara, zbudowana jeszcze przez regensa [Stan.] Góreckiego, znajduje się obok Bieńka i Mzala, wszystkie są napełnione wodą; folw. obszerny, jednak w stronę Starczynowa jest opust. pole ze starego sołectwa, jak mówią, przyłączone do łanów [folw.]; we dworze dobry dom, od strony stawu nowy płot z nowych tarcic, nowa, długa stajnia z tarcic; pełnomocnik regensa [kan. Jan] Skrzetuszewski (CP 111, 168-168v; też →p. 2).

Mieszkańcy: 1354 zm. sołtys Piotr, jego ss. Święszek, Staszek, Piotr, Marcin, Jan, sołtys Ciechosz syn Gosława →p. 4; 1425 Maciej kmieć z T. dowodzi, że Wojciech kmieć z Wojnowa zabrał mu wóz i konie, gdy rąbał [drzewa] w Głęboczku [k. Murowanej Gośliny] (WR 1 nr 1206); 1426 Mikołaj kmieć z T. pozywa szl. Wojciecha z Konotopi o pobicie (WR 1 nr 1227); 1426 człowiek regensa [kan.] Mirosława [Starszego z Bytynia] →wyżej; 1427 kmieć Maciej z T. toczy i wygrywa proces z Wojciechem kmieciem z Wojnowa, który ma zapłacić po 1 grz. kar Maciejowi i sądowi, za co ręczy szl. Jan Wojnowski (PZ 9 k. 95, 112v); 1449 Jan z T. ma zapłacić Wawrzyńcowi [skąd?] 1 ćw. żyta i 2 korce owsa (ACC 31, 26v); 1465 Jakub włodarz w T. (CP 30, 48v); 1484 kmieć Mik. Ważny →wyżej; 1492 Marcin Ratwa →wyżej; 1498 rządca w T.; zbiegły z T. do Obornik Jan [Piotr?] Konieczka i jego ż. →wyżej; 1500 rządca Andrzej →wyżej: Wizytacje; 1505 karczmarz Mac. Kośmider; 1509 rządca w T., karczmarz [Mac.] Kośmider →wyżej; 1514 kmiecie Mac. Kurpat, Piotr Jakiel, Jan Kot, Piotr Pipa, Grzegorz Widurek, Grzegorz Żagański, Bieniek, Marcin Migala, Wawrzyniec, Mac. Siedlisz, Mac. Czarny; opust. łany Kaganowski, Kuszkowski, Szczepankowski, który uprawia karczmarz z Przebędowa, łan Tomkowski; Russan [kmieć] z Przebędowa uprawia in. łan opust. w T., karczmarz (CP 111, 39); 1516 kmiecie Jan Kąt, Piotr Pipka, Grzegorz Widurek, Grzegorz Żagański, Bieniek Możdżeń, Marcin Migal, Jan Jeż, Wawrz. Siedlisz, Piotr Mandzi, Piotr Jakiel, Kat. Czarna, od której tego roku uciekł mąż; Stanisław [kmieć?] mówi, że jej mąż jest w Bytyniu, gdzie się urodził; opust. łany Ruskowski i Tomkowski; zm. kmieć Rusek, były kmieć Mac. Kurpat, teraz jest zagrodnikiem; kmieć Tomek uciekł, obecnie jest zagrodnikiem; karczmarz Wawrz. Nzal [też Nysal, Mzal, Domsal], zm. karczmarz Jan Chobot, nowy karczmarz Marcin Jakiel (CP 111, 72v; →wyżej: Wizytacje); 1521 kmiecie Wojc. Kostrzewa, Paweł Pawcza, Piotr Jakon, Tomek, Piotr Pipka, Grzegorz Widurek, Grzegorz Szegnynski [Żagański?], Benedykt Bieniak, Marcin Migala, Jan Jeż, Wawrz. Siedlisek, Jan Wójt (advocatus)¹³Najpewniej jest to przydomek lub nazwisko, we wsi nie było bowiem sołtysa, gdyż sołectwo wykupione zostało przez regensa Sędziwoja z Soboty (→p. 4), Jakub Frylek z Gośliny, zm. kmieć Russek, opust. łan Tomkowy, młynarz Stanisław, karczmarz Wawrz. Nysal (CP 111, 92v); 1522 prac. Piotr Pipka kmieć →wyżej; 1525 kmiecie Benedykt Bieniak, Marcin Migala, Jan Jeż, Stan. Czarny, Paweł, Wojc. Kostrzewa, Jan Wójcik, Marcin Piotrek, Jan Nyerek, Piotr Pipka, Marcin Widurek, Grzegorz Żagański (CP 111, 107); 1526 kmiecie Piotr Pipka i Piotr Jakolen (CP 111, 63v-64); 1527 kmiecie Jakub Kostrzewa, Piotr Nowak, Piotr Jakiel, Jan Nerek nic nie ma, Marcin Widurek, Grzegorz Żagański, włodarz Bieniak, Marcin Migala, Jan Jeż, Piotr Pipka, Stan. Czarny, Jan Wójcik i nowo lokowany Paweł Nowak, Wawrz. Nzal [karczmarz], zagrodnicy Jan Rataj i Michał Wir, łany [opust.] Tomkowski i Lipczyński (CP 111, 109); 1531 kmiecie Benedykt Bieniek siedzi na łanie, Grzegorz Żagański, Marcin Widurek, Jan Wójcik, Jan Rataj, Jakub Kostrzewa, Stan. Czarny, Jan Jeż, Marcin Migala, Wawrz. Mzal, Witach [?] syn Wójcika, Paweł Czarny, Wawrz. Domsal siedzi na łanie Tomkowskim; łany opust. Żakowski, Pipiński, Kaganowski, Suraliński; kmieć Pipa jest stary i mieszka we dworze, opuścił też karczmę [którą trzymał]; kmieć Surala, który zbiegł 2 l. temu; wd. po in. kmieciu z roczną córeczką mieszka we dworze; Jan Pawcza zagr. (CP 111, 119); 1535 kmiecie Jakub Kostrzewa, Paweł Pawcza, Jan Wójcik, Marcin Widurek, Grzegorz Żagański, Bieniek wszyscy mają po łanie, kmieć Wawrz. Mzal ma też karczmę, Marcin Migala, kmieć i włodarz Jan Jeż, Mac. Czawda, Stan. Czarny, rządca (factor) Winiecki mają też po łanie; zbiegły do Wągrowca kmieć Stan. Nerek (CP 111, 134); 1538 kmiecie Jakub Kostrzewa, Paweł Pawcza, Andrzej Przybył, Jan Wójcik, Marcin Witurek [Widurek], Grzegorz Żagański, Benedykt Bieniek, Stanisław syn zm. po Wielkanocy, [Wawrz.?] Mzala, Marcin Migala, włodarz Jan Jeż, Mac. Gajda, Jan Nawrot Czarny¹⁴Zapewne chodzi tu o jedną osobę, wizytacja wyraźnie wspomina o 12 ł. os., a wymieniając personalia kmieci wspomina, że każdy z nich uprawia po łanie. Wnosić z tego można, że kmieci było też 12; rządca Chorguski (CP 111, 147); 1544 kmiecie Jakub Kostrzewa, Paweł Pawcza, Marcin Żegańczyk [syn Grzegorza Żagańskiego?], Jan Wójt, Andrzej Pasierb (Privignus), Marcin Widurek, Grzegorz Żagański, Jan Bieniek, Wojc. Mzal, Marcin Migala, włodarz Jan Jeż, Marcin Bambol; zagr. Czarny; opust. łan Paratowski (CP 111, 168); 1549 Stan. Chrzanowski rządca, 1623 młynarz Klemens, jego ojciec Wojciech i matka Jadwiga →p. 2.

4. 1358 Czcibor¹⁵Do dok. przywiesił pieczęć z h. Ostoja dziekan pozn., który trzyma [jako regens] wieś kapituły pozn. T., która została lokowana na pr. niem. czyli magd. na wzór Poznania, wykupiwszy tamtejsze sołectwo od Staszka, Piotra, Marcina i Jana ss. zm. Piotra oraz dzieci ich zm. starszego brata Świętka, sprzedaje je Ciechoszowi synowi Gosława z bpiej wsi →Główna za 20 grz.; sołectwo obejmowało podobno 4 ł., ale że nie ma przywileju soł., czwarty łan wystawca zastrzega dla własnego użytku; sołtys dostaje więc 3 ł. z 3 zagrodami (aree), ogród na końcu wsi, na którym można wysiać 1 kwartę żyta, łąkę Kąty; na swym gruncie może mieć karczmę, a przy niej jatkę rzeźniczą i piekarską, może też posiadać szewca i kowala; może utrzymywać stado owiec, byleby nie czyniły szkody zasiewom, może też urządzać łowy z krogulcem i sieciami na małe zwierzęta i ptaki; ma pobierać 1/3 dochodów z przysiąg [sąd.] i od każdej osądzonej sprawy; wolno mu alienować sołectwo za zgodą kapituły; gdy będzie miał wielu dziedziców, jeden z nich powinien wykupić pozostałych i zostać sołtysem; mieszkańcy po upływie wolnizny winni na ś. Marcina [11 XI] płacić z każdego łanu po 5 sk. oraz na ś. Marcina dawać prosiaka za 12 gr, na Wielkanoc po 20 jaj i wspólnie szynkę za 8 gr, a na ś. Piotra i Pawła [29 VI] po 2 tłuste kurczaki i wspólnie barana; za posiłek z okazji 2 sądów gajonych w roku mają płacić po 8 gr, a za trzeci płacić będzie sołtys; kmiecie mają orać dla regensa na lato i 3 razy na zimę oraz 1 dzień w roku kosić; ponieważ pr. magd. jest wystawcy nieznane, zastrzega wszelkie możliwe uprawnienia korzystne dla kapituły (Wp. 3 nr 1384).

1423 3 ł. soł. w T. →p. 5; 1460 pozn. kapituła kat. umniejsza kanonikom Klemensowi z Drzewicy i Mikołajowi z Czechla wysokość płaconej przez nich kapitule taksy z dochodów ich prebend [które uposażone są m. in. dziesięcinami z T.], a to z powodu 3 ł. soł. w T., z których otrzymywali po 16 gr dzies. z łanu; gdy regens T., kan. Sędziwój Sobocki, kupi to sołectwo, dożywotnio będzie zwolniony z uiszczania tej dzies., po śmierci Sędziwoja sołectwo ma przypaść kapitule, która przeznaczy je [tzn. dochody z niego] na anniwersarz za Sędziwoja (CP 29, 222v); 1465 kapituła daje kan. Bernardowi z Bruczkowa [pow. pyzdr.] 1 wiard. za to, że na sądzie ławniczym [w T.] przyjął rezygnację na rzecz kapituły sołectwa wykupionego przez kanonika Sędziwoja z Soboty; po śmierci Sędziwoja kapituła ustanowi jego anniwersarz (CP 30, 59); 1477 sołectwo w T. →p. 5; 1500-38 3 ł. soł. w T., 1544 pole nal. do sołectwa w T. →p. 3.

5. 1423 wieś T., w której jest 20 ł., płaci tytułem dzies. po 8 sk. z łanu, po połowie dla prebendy fundi „Tarnowo” [prepozyta Wojc. Jastrzębca] i prebendy [Stan.] Ciołka [fundi „Kaźmierz”]¹⁶Prebendę fundi „Tarnowo” posiadał ok. 1423 prepozyt pozn. Wojc. Jastrzębiec. Wynika to z porównania zapisów z LBP 34-35 (gdzie adnotacje z pochodzącej z lat 1488-92 kopii inwentarza prebend kapitulnych spisanego ok. 1423) z potwierdzoną dla drugiej połowy XV w. obsadą tej prebendy. Jednocześnie wieś T. płaciła dzies. dla prebendy kanonickiej fundi „Kaźmierz” (LBP 39), co sugeruje, że tę właśnie prebendę ok. 1423 posiadał Stan. Ciołek, są też 3 ł. soł., z których kapituła otrzymuje 1 grz. i potrąca to kanonikom przy wypłacie ich pensji [prebendalnej] (LBP s. 35, 39).

1460 prebendy kanoników Klemensa z Drzewicy [fundi „Tarnowo”] i Mikołaja z Czechla [fundi „Kaźmierz”], uposażone dotychczas dzies. z T., mają płacić mniejszą taksę kapitule z powodu wykupu sołectwa →p. 4; 1477 prepozyt pozn. i gnieźn. Uriel z Górki regens w T. zobowiązuje się płacić kapitule na anniwersarz za duszę zm. regensa Sędziwoja z Soboty 2 grz. z sołectwa w T. i 1/2 grz. z folw. tamże (CP 31, 15v); 1499 kapituła zawiesza [kan. i dziekanowi] Janowi Łukowskiemu i [kan.] Zygmuntowi [z Kamieńca] pobór dzies. [należnych dla ich prebend] z T. (CP 32, 170v; też →p. 3, pod 1498); 1499 kapituła poleca wypłacić [ze swego skarbu?] wspomn. kanonikom po 1/2 grz. z tytułu dzies. należnych im z T. (CP 32, 178).

1510 T. płaci dzies. po 16 gr z łanu [po połowie] dla prebendy fundi „Kaźmierz” kan. Zygmunta z Kamieńca i dla prebendy fundi „Tarnowo” kan. [i dziekana] Jana Łukowskiego (LBP s. 34, 39); 1525 dzies. z T. po 16 gr z łanu pobiera kan. [Stan.] Mielżyński, 1526 dzies. z 11 ł. w T. (po 8 sk.), wiard. dzies. z 2 ł. opust. uprawianych za czynsz i z karczmy →p. 3.

1628 do uposażenia pleb. w Goślinie Kościelnej należy m. in. meszne w T. po 1 mierze (metreta) żyta i owsa z łanu, ponadto dzies. snop. wszelkiego zboża z folw. w T. oraz po 1 mierze żyta z 4 młynów [w tym z mł. w T.?] (AV 7, 36v).