1550 kop. 1550 Krolowey Wola (MS 5/2 nr 5345; MK 80, 43), 1562 or. Krolowey Wolia (MK 93, 377), 1563 Kroliova Volya (ASK I 38, 361v), 1564 Kroliowei Volia (ML IV-B 7, 344), 1565 Królowiei Wola (LM 1565 II 163), 1567 Wolia Krolowa (ASK I 38, 588v), 1569! [1570] Krolowa Wola (LM 1569, 304), 1572 Krolovei Wolia (ASK LVI L.3, 64), 1576 Krolioua Wolia (ASK I 38, 673v), 1609 Starawolia (Vis. 1609, 51v), obecnie Starowola, 16 km na SE od Kamieńczyka.

1. 1562, 1564, 1576 pow. kam. (MS 5/1 nr 2640; MK 93, 377; ML IV-B 7, 344; ASK I 38, 673v); 1563, 1567 pow. liw. (ŹD 414; ASK I 38 k. 361v, 588v); 1609 par. Jadowo, diec. płoc. (Vis. 1609, 51v); 1663 par. Korytnica (ASK I 66, 879v).

2. 1550 K.W. nad rz. Liwiec, 1563, 1576 karczmy → p. 3; 1565, 1569! [recte: 1570] wieś K.W. założona na obszarze Puszczy [Koryckiej] (LM 1565 II 186; LM 1569, 317); 1564-65, 1569! [recte: 1570] wieś K.W. założona na obszarze puszczy zw. Łochowiec, nad rz. Liwiec, jedno z jej pól położone na terenie zalewowym; ma gran. z wsiami król. Myszadła i Zawiszyn, a na Liwcu z dobrami panów Łochowskich [z Łochowa, pow. kam.] (LM 1565 II s. 158, 164; LM 1569 k. 300v, 304; Lustracje dz. XVIII 7, 337); 1565-67, 1576 ruda → Ruda; 1570 bór zw. Łochowiec opust. z powodu założenia [w nim] 3 wsi: K.W., Zawiszyn i Myszadła (ASK LVI L.3, 94).

3. Włas. król. 1550 20 II (kop. 1551) królowa Bona lokuje na surowym korzeniu koło rz. Liwiec wieś K.W. obejmującą 30 wł., z wolnizną na 8 lat; wójtostwo tamże, liczące 3 wł. chełm., wraz z 1/3 dochodów z kar sądowych nadaje w dziedziczne posiadanie Mikołajowi Zawiszy wojskiemu liw. i staroście liw. i kam.¹Mikołaj Zawisza z Budziszyna (pow. grój.), h. Przerowa, rozpoczął karierę jeszcze na dworze ks. Janusza III jako jego podstoli (1526; MK 41, 113v), w l. 1543-69 był star. liw. i kam. (MS 4/1 nr 7274, 7410; ASK LVI L.3; → Liw – starostwo), w l. 1550-69 wojskim liw. (MK 5/1 nr 4163; MK 5/2 nr 5336; PiberSpis); Mikołaj zobowiązany jest do stawienia się w razie wyprawy wojennej konno i z kopią (MK 80, 43); 1550 17 VI (kop. 1556) królowa Bona lokuje wieś K.W. i zezwala Mikołajowi Zawiszy star. liw. i kam. na sprzedaż 27 wł. tamże, z wyjątkiem 3 wł. wójt. (MK 87, 284v-285); 1551 król Zygmunt August potw. wypis z ksiąg ziemskich liw. zawierający dok. królowej Bony dot. lokacji wsi K.W. z 20 II 1550 (MS 5/2 nr 5345; MK 80, 43); [a. 1556] królowa Bona zezwala Mikołajowi Zawiszy sprzedawać kmieciom w K.W. ziemię, wcześniej przez nich rozrobioną [tj. przygotowaną do uprawy]: każdą wł. po 10 kóp gr, a półwł. po 5 kóp; kmiecie, którzy nie odkupują swych ról, są usuwani przez star. (Lustracje dz. XVIII 7, 337v); 1556 król Zygmunt August potw. Mikołajowi Zawiszy z Budziszyna dok. królowej Bony z 17 VI 1550 (MS 5/2 nr 7438; MK 87, 284v-285); 1562 król Zygmunt August nadaje Mikołajowi Zawiszy dzierżawcy wsi K.W. tę wieś w dożywotnie posiadanie²Według LM 1565 II 163, nadanie to miało wynagrodzić Mikołajowi utratę wsi Chrzęsne, Sulejów i Tłuściec, które król odłączył od starostwa kam. (→ też LM 1565 I s. XXVI) (MS 5/1 nr 2640; MK 93, 377); 1564 Mikołaj Zawisza star. liw. przedstawia dok. dożywocia na K.W. (ML IV-B 7, 344); 1565-66 K.W. w dzierżawie Mikołaja Zawiszy → niżej.

1564 Mikołaj Zawisza użytkuje w K.W.: 9 wł. nie­odkupionych przez kmieci i odebranych, 1 wł. [należącą niegdyś do] rudnika oraz 4 wł. kątów czyli przymiarków rozrobionych przez kmieci ponad [wyznaczoną] miarę; wszystkie te włóki starosta sieje i orze, a zboże zawozi do [folw.] w → Zawiszynie (Lustracje dz. XVIII 7, 337v).

1563-76 pobór: 1563 ze wsi K.W. w stwie Liw od 22 wł. os., 3 rzeźników, 2 szynkarek gorzałki i 4 karczem przewoźnych (ŹD 414; ASK I 38, 361v); 1567 ze wsi K.W. w stwie Liw od 22 wł. os. i od rudy (minera) dziedz. [→ Ruda] (ASK I 38, 588v); 1576 od 19 1/2 wł. os., 4 zagr., 2 rzem., 1 karczmy, 1 rudy (minera ferraria); [tym samym pismem na marginesie]: 20 1/2 wł. opust., 9 opust. ról zagrodników (ASK I 38, 673v).

1663 pogłówne od 119 osób (ASK I 66, 879v).

1565-72 wieś z folw. w stwie Kamieniec: 1565-66 w dożywotniej dzierżawie Mikołaja Zawiszy star. liw. i kam.³Zapewne po 1555 Mikołaj Zawisza dostał w dożywotnią dzierżawę także i 2 inne wsie należące do stwa kam.: → Zawiszyn i → Myszadła (LM 1565 I s. XXIV-XXV). Ośrodkiem tych dóbr został Zawiszyn. Mikołaj Zawisza zm. pod koniec 1569; 1565-66, 1569! [recte: 1570] w K.W. jest 40 wł. os.; na 28 wł., kupionych od starosty, jest 54 kmieci, z każdej wł. płacą po 30 gr czynszu; 9 wł. nie jest jeszcze sprzedanych, a starosta orze je na swój użytek w ramach folwarku⁴W LM 1569 zapisano, że „9 włók zasiewa pan starosta”; są 3 wł. wójt., które należą do star. na mocy przywileju król. [→ wyżej]; 30 zagr., którzy nie płacą czynszu, tylko zobowiązani są do prac 2 razy na tydzień, 2 zagr. szynkują gorzałkę, od czego płacą po 3 gr rocznie; 6 karczmarzy płaci rocznie po 2 zł od wyszynku i warzenia piwa, zaś od użytkowania kotłów płacą dodatkowo po 2 gr od każdego waru⁵W LM 1569 zanotowano dodatkowo, że jest 3 szynkarzy gorzałki, którzy płacą rocznie po 30 gr; cała wieś przynosi zatem 48 zł 6 gr czynszu, 32 zł 20 gr za owies, 3 zł 22 gr za kapłony, 2 zł 24 gr za gęsi, 1 zł 26 gr za jaja, w sumie za daniny 41 zł 2 gr oraz ok. 5 zł 10 gr z kar sądowych; robocizna wynosi 4 dni na tydzień z każdej wł. os., ponadto kmiecie zobowiązani są 3 razy w roku do tłoki z wyżywieniem od pana [tj. starosty], przewód powinni świadczyć do Warszawy, Liwa i Kamieńca, a stróżę [nie podano w jakim wymiarze] odrabiają u starosty w Zawiszynie, ponieważ w K.W. nie ma dworu; zagrodnicy powinni prząść po 6 łokci z zapłatą; 5 kołodziejów⁶W LM 1569 było 4 kołodziejów robi koła na użytek dworu; 1 bednarz robi statki [naczynia] do dworu, co daje w sumie 2 zł dochodu rocznie; kmiecie płacą w naturze gajowe, każdy po 1 korcu żołędzi i po 1 kurze [kogucie], co daje [rocznie] dochód 6 zł 9 gr za żołędzie i 1 zł 24 gr za kury; bednarz i kołodzieje zamiast gajowego zobowiązani są do wspomn. prac (LM 1565 II 163-164; ASK XLVI 142, 107-108; LM 1569, 304-305); 1572 wieś K.W. [należy do] dóbr → Zawiszyn⁷Spis dochodów z dóbr Zawiszyn (obejmujących K.W., Myszadła i Zawiszyn) z 1572 został wyodrębniony z wykazu dochodów starostw kam. i liw. Oba starostwa po śmierci Mikołaja Zawiszy objął Stanisław Radzimiński krótko przed 5 VI 1570 (ASK LVI L.3, 13; por. K. Chłapowski, Starostowie Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu 1565-1696. Materiały źródłowe, Warszawa 2007, s. 70-71). Z zapisu nie wynika jednak, czy Radzimiński przejął po Zawiszy także dzierżawę wspomn. dóbr; ma 28 wł. os., z każdej włóki [kmiecie] płacą po 21 1/2 gr czynszu razem z wiecym, co daje 20 zł 2 gr dochodu [rocznie], ale obecnie z powodu zarazy opłaty nie zostały pobrane; 9 zagr. nie płaci czynszu, lecz pracują [nie podano w jakim wymiarze], pozostali zagr. zmarli z powodu zarazy; 1 karczma, karczmarz płaci 2 zł [rocznie]; kmiecie dają [rocznie] z każdej wł. os. po 7 korców owsa, co daje w sumie 196 korców oraz 28 gęsi, 56 kapłonów i 14 kóp jaj⁸Jest to taki sam wymiar danin, jaki zapisano w LM 1565 II 163, w 1572 nie podano jednak sumy dochodu z danin (ASK LVI L.3, 64).

Folwark: 1565 w użytkowaniu Mikołaja Zawiszy, [obejmuje ok. 15 wł. os.]: 9 wł., które starosta na mocy przywileju król. [z 1550, potwierdzonego 1556] ma do odsprzedania kmieciom (za wł. po 20 zł, a za półwł. po 10) i sam je użytkuje, ok. 4 wł. zbytków pozostałych po wymierzeniu ról kmieciom, zabranych im przez starostę, 1 wł. zabrana rudnikowi [→ Ruda]; z folw. zebrano 296 kóp żyta ozimego (z każdej kopy wymłóci się po 3 korce), 79 1/2 kopy pszenicy (po 2 korce), 7 1/2 kopy jęczmienia (po 2 1/2 korca), 155 kóp owsa (po 3 korce), 5 kóp grochu (po 2 korce), 8 1/2 kóp prosa (po 2 korce), 7 1/2 kopy tatarki (po 2 korce), 4 stogi siana z łąk; wysiano z tego 120 korców żyta, 20 pszenicy, 1 jęczmienia, 85 owsa, 2 grochu, 2 prosa, 1 tatarki; [po wysianiu] zostaje 771 korców żyta za 257 zł (starosta spławia je zwykle do Gdańska, gdzie 3 korce kam. liczy się jako 4 korce gdańskie, co zwiększa ich liczbę o 257), 139 korców pszenicy za 92 zł 20 gr, 16 korców jęczmienia za 6 zł 12 gr, 380 korców owsa za 63 zł 10 gr, 8 korców grochu za 3 zł 6 gr, 15 korców prosa, z którego będzie 7 1/2 korców jagieł, za 7 zł 15 gr, 14 korców tatarki za 3 zł 15 gr, siana za 20 zł; całe zboże i siano zawożone jest do Zawiszyna, bo [w K.W.] nie ma żadnych zabudowań folwarcznych (LM 1565 II 164-165); 1569! [recte: 1570] areał folw. jak w 1565; zebrano 296 kóp żyta ozimego (z każdej kopy wymłóci się po 2 1/2 korca), 79 kóp pszenicy (po 2 korce), 7 1/2 kopy jęczmienia (po 2 1/2 korca), 155 kóp owsa (po 3 korce), 8 1/2 kóp prosa (po 2 korce), 7 1/2 kopy tatarki (po 2 korce), 4 stogi siana z łąk, z czego na potrzebę folw. do Zawiszyna [idzie] 1 1/2 stogu; wysiano z tego 120 korców żyta, 20 pszenicy, 1 jęczmienia, 85 owsa, 1 prosa, 1 tatarki; [po wysianiu] zostaje 620 korców żyta za 206 zł 10 gr, 139 korców pszenicy za 82 [recte: 92] zł 20 gr, 16 korców jęczmienia za 6 zł 12 gr, 380 korców owsa za 63 zł 10 gr, 16 korców prosa za 8 zł, 14 korców tatarki za 3 zł 22 gr, 2 1/2 stogu siana za 11 zł 21 gr (LM 1569, 305); 1572 w K.W. 9 wł. jest obsiewanych razem z rolami folw. w Zawiszynie⁹Plony z obu części folw., czyli 9 wł. w K.W. i ról w Zawiszynie, spisano w 1572 razem, → Zawiszyn, p. 3: folwark; rządca (villicus) w K.W. ma zwyczaj jadać z pracującymi kmieciami (ASK LVI L.3 s. 66, 68v).

4. 1550, 1565-66, 1569! [recte: 1570] wójtostwo, wł. wójt. → p. 3.

5. 1565, 1609 dzies. z K.W. należy do bpa płoc. (LM 1565 II 164; Vis. 1609, 51v).

6. 1572 zaraza → p. 3.

Uwaga: 1. Nie wydaje się słuszne, by z naszą K.W. łączyć zapis z 1514 dotyczący procesu toczonego przez discr. Michała z Nienałt (pow. nur.) z uczc. Andrzejem ze wsi Crolowowola o zabranie charta wartości 3 denarów z domu jego ojca (AOfPult. 114, 261v). Argumentem przeciw takiej identyfikacji jest poświadczona źródłowo data lokacji naszej K.W. (1550). Być może chodzi tu o zaginioną wieś Karłowo Wola (pow. kam.). Naszej K.W. nie dotyczy także informacja podana przez ŁOp. 3, 211, o przynależności do kościoła par. w Grębkowie dzies. z Woli Królewskiej, podana zapewne za AV 1, 53v, gdzie zanotowano, że wspomn. kościół jest uposażony m.in. dzies. ze wsi Wola Regia. Chodzi tu o król. wieś Kobierne (pow. czer.), zwaną też Wolą Dębską (AHPMaz. 2, 178; LM 1565 I 101). Oba te zapisy umieszczone zostały pod hasłem Starowola w Kart. Wolffa.

2. Przynależność powiatowa w 2. połowie XVI w. trzech wsi należących do stwa kam., a położonych na lewym brzegu Liwca, na terenie wykarczowanym w Puszczy Koryckiej: K.W., Zawiszyn i Myszadła oraz huty żelaza Ruda, pozostaje nierozstrzygnięta. Miarodajne zazwyczaj w tej kwestii rejestry poborowe nie mogą służyć pomocą, przede wszystkim z powodu niekompletnego stanu ich zachowania dla ziemi liw. Dla tego okresu dysponujemy tylko dwoma rejestrami zachowanymi w całości (1563 i 1567) i jednym we fragmentach (1578). Istotną przesłanką może być jednak fakt niepojawiania się wspomn. wsi w rejestrach poborowych pow. kam. (ziemia nur.) z lat 1564, 1577-81 i 1588. Wyjątek stanowi rejestr z 1576, w którym wsie te spisano zaraz po Jadowie w gronie wsi, od których pobrano podatek z włók os. Przynależność administracyjna wspomn. wsi nastręczała, jak można przypuszczać, trudności również współczesnym. W zachowanych rejestrach poborowych z. liw. K.W. i Zawiszyn zaliczono do wsi należących do stwa liw., w lustracji i inwentarzach dóbr król. natomiast do stwa kam. Wynikało to zapewne nie tylko z ich położenia geograficznego, lecz także z faktu, że od momentu powstania aż do ok. 1569/70 wsie te znajdowały się w dzierżawie Mikołaja Zawiszy starosty liw. i kam. Trudności w jednoznacznym określeniu przynależności powiatowej K.W., Zawiszyna, Myszadeł i Rudy spowodowały, że wydawcy AHPMaz. 2, 45 i mapa zdecydowali, by sporny obszar został na mapie wyodrębniony podwójnymi granicami.