1416 or. Proszewo (Czer. nr 421), [1420] Proschewo (MK 3, 66v), 1441 Proschevo (MK 3, 251v), 1465 Prosscheuo (MK 5, 201v), 1469 Prosschewo (Ep. 1, 205v), 1470 Prosschevo (Ep. 1, 221v), 1480 Prossevo (Ep. 2, 189), 1508 Pobroschewo! (MK 32, 203v), 1515 Prossewo (MK 8 k. 24v, 30), 1541 Prosseuo (ASK I 46, 115), obecnie Proszew, 11,5 km na SSE od Liwa.

1. [1420] koło Liwa (MK 3, 66v); 1435 dystr. czer. (MK 3, 169v); 1439 dystr. [czer.], koło Liwa (MK 3, 236); 1440, 1441 dystr. czer., koło Liwa (MK 3, k. 151, 246v, 251); 1476 pow. liw. (Lub. nr 236; MK 5, 190); 1563 n. par. Niwiski, [diec. pozn.] (ŹD 416; ASK I 38, 365v).

2. 1436, 1437 droga z dziedzictwa P. przez Chojeczno do młyna nad rz. Kostrzyń (MK 3 k. 187, 199; → Chojeczno-Widliska); 1450 dział pod Proszewem w dziedzictwie → Zaliwie (MK 9, 185v-186; MK 18, 40v); 1508 stawy (MK 32, 204; → Wola Proszewska); 1563, 1567, 1578 młyn → p. 3; 1567 karczma → p. 3.

3. Włas. szlach. 1416-[1420] Wawrzyniec Przepiórka z P. syn Mroczesława: 1416 temuż Stanisław z Prażmowa [pow. grój.], Jan [z Pęcławia w pow. czer.] wojski czer. i Świętosław zw. Wropl ze Święcina [niezident.] ręczą za Bogusława z Sobikowa [pow. czer.], że zapłaci 8 kóp gr do najbliższego dnia ś. Stanisława; w przeciwnym przypadku poręczyciele będą musieli zwrócić mu 15 kóp gr posp. (Czer. nr 421), [1420] tegoż jego siostra Anna c. Mroczesława z P. ż. Andrzeja wójta Nowego Miasta Warszawy kwituje z zadośćuczynienia za wszystkie dobra ruchome i nieruchome w P. (MK 3, 66v); 1435 tenże wspomn. jako zm.→ niżej.

[A. 1420] Mroczesław z P.: [a. 1420] tenże otrzymuje od ks. Janusza [I] pr. chełm. dla wsi P. (MK 340, 7); [1420] tenże [zm.] ojciec Wawrzyńca Przepiórki i Anny → wyżej.

1435-39 Piotr, 1435-81 Wielisław, 1435-81 Stanisław, 1435 Anna, dzieci Wawrzyńca Przepiórki z P.: 1435 taż Anna ż. Wojciecha z Kryp oświadcza, że jej bracia rodzeni Piotr, Wielisław i Stanisław zadośćuczynili jej za jej część dziedziczną w P. (MK 3, 169); [ok. 1439] tymże Wielisławowi i Stanisławowi z P. Paweł z Chojeczna zastawia 2 wł. bez 1/3 wł. w P. (MK 340, 7v); 1439 tenże Piotr kupuje od Pawła z Chojeczna połowę jego działów w Chojecznie i [Chojecznie-]Widliskach oraz połowę działu w [tych] dziedzictwach, którą [tenże Paweł] nabył od Marcina w zamian za 14 kóp gr posp., 2 1/3 wł. z łąkami i dąbrowami, oraz za siedlisko z zabudowaniami i dział w młynie w P. z zastrzeżonym dla Piotra bezpłatym korzystaniem z młyna; Jadwiga, ż. Piotra, c. Stanisława Marchewki z Pogroszewa [pow. bł.] oraz Jachna ż. Pawła, c. Dziersława z Zaliwia rezygnują ze swoich wian w tych miejscach (MK 3, 155 [2 zapiski¹Pierwsza zapiska mówi o dopłacie 14 kóp gr przez Piotra z Proszewa, a druga o dopłacie 14 kóp gr przez Pawła z Chojeczna]); 1439 tenże Piotr zbywa Piotrowi z Sobini [pow. czer.] cały swój dział w P. wraz z młynem, pozostawiając sobie 1 wł. wraz z przydatkami i płosą, a otrzymuje zamian łąkę i rolę Nagoszczyn w Sobiniach oraz 50 kóp gr w półgr; tenże Piotr z P. gwarantuje Piotrowi z Sobinii prawo pierwokupu wspomn. 1 wł. pod karą 20 kóp gr w półgr; w przypadku złamania umowy, będzie mógł sprzedać mu wspomn. włókę za nie więcej niż 8 kóp gr; Piotr z Sobini uzyskuje prawo do wolnego wypasu i wszystkich pożytków w całym dziedzictwie P. (MK 3, 236); 1440 ciż Wielisław i Stanisław sprzedają Piotrowi Sobińskiemu z Sobini swoje działy w P. za wyjątkiem 3 wł. miary chełm. z siedliskami i łąkami, na których siedzą Stanisław Piwo, Jan Olk i Tomasz, daniny z miodu oraz ich działu w młynie Mączyńskiego, w zamian za pole i łąki w Otwocku k. granic Zbrożka [pow. czer.] oraz za 200 kóp gr w półgr; ciż Wielisław i Stanisław, nie mogą sprzedać wspomn. 3 wł., daniny z miodu i działu w młynie nikomu poza Piotrem Sobińskim, pod karą 100 kóp gr w półgr w przypadku złamania umowy, w ustalonej z góry cenie 70 kóp gr (MK 3, 246v); 1455 ciż Wielisław i Stanisław pożyczają Janowi i Małgorzacie dzieciom zm. Mikołaja z Polikowa 17 kóp gr w półgr pod zastaw ich działu w Polikowie (MK 5, 201v; → Polikowo Wielkie); 1465 tenże Wielisław syn Klemensa z Brodów opiekun Doroty, Jadwigi, Anny i Stanisława sierot po szl. Jakubie Szkaradnym niegdyś wójcie liw., oświadczają, że sprzedali opatrz. Bartłomiejowi Szypykowi mieszcz. wójtostwo w Liwie z 6 wł. miary chełm. za 110 kóp gr w półgr; 1472 potwierdzenie Konrada [III] (MK 5, 164v); 1481 ciż Wielisław i Stanisław uzyskują od ks. Konrada [III] potwierdzenie przepadku zastawu działu w P. na swoją rzecz (MK 5, 201v).

1439-73 Piotr Sobiński z Sobini, z P. h. Leszczyc, brat Wawrzyńca, 1461-73 sędzia liw. (Warsz. 3, 774; MK 5, 170v): 1439, 1440 tenże → wyżej; 1441 → niżej; 1477 tenże, ojciec Jana, Wawrzyńca, Jakuba i Grzymisława, wspomn. jako zm. (MK 5, 183v).

1441 Wawrzyniec z Sobini, h. Leszczyc, brat Piotra, 1441-45 star. czer., 1445-66 sędzia czer. i warsz. (PacSpis): 1441→ niżej.

1441-47 Jan i 1441-43 Mikołaj, ss. Siestrzeńca, z → Wierzbna, następnie z Dobrzyńca [pow. czer.], potem z P.: 1441 ciż otrzymują od braci Wawrzyńca i Piotra z Sobini ich dziedzictwo P., a także 320 kóp gr w półgr i 2 pancerze wartości 10 kóp gr, za co dają im w zamian swe dziedzictwo Dobrzyniec w z. nur.! [recte: czer.] (MK 3, 251v); 1443 tenże Mikołaj z P. kupuje od Mikołaja z Opaczy [pow. warsz.] cały jego dział w Wierzbnie za 50 kóp gr w półgr (MK 3, 282); 1447 tenże Jan z P. sprzedaje Tomaszowi z Kruszewa cały swój dział w Kruszewie, który miał od Piotra z Rabian za 15 kóp gr w półgr (MK 4, 45); 1447 tenże Jan sprzedaje swym bratankom Janowi i Mikołajowi z Wierzbna swój dział w Wierzbnie wraz z barciami i wszystkimi pożytkami w zamian za 24 kopy gr w półgr (MK 4, 45v).

1454 ks. Bolesław [IV] potw. wypis z ksiąg ziem. liw. dotyczący podziału dóbr P. (MK 340, 7).

1465 Piotr, syn Mikołaja z P. → niżej.

1465-76 Piotr Proszewski z P.: 1465 tenże pozwany do sądu książ. przez Piotra syna Mikołaja z P. o to, że samoczwart wraz z synami pobił jego kmiecia Andrzeja i jego ż. Barbarę zadając im krwawe rany w szyję i głowę, co potwierdził woźny sądu liw.; wspomn. Piotr syn Mikołaja wnioskuje o 3 grz. „bitnego” [nawiązki] za każdą z poszkodowanych osób, zgodnie ze zwyczajem (TymSąd. 16); 1476 tenże → niżej.

1465 Mikołaj syn Jana z P. (TymSąd. 153).

1476 Piotr Branecki [z Brankowa w pow. wareckim?], Mikołaj Dobrzyniecki i Piotr Proszewski otrzymują od ks. Konrada [III] dla swoich działów w P. i Woli Proszewskiej oraz dla osiadłych tam kmieci zwolnienie z powinności budowy oraz naprawy zamków i warowni (Lub. nr 236; MK 5, 190); 1517 ciż wymienieni jako zm. → niżej.

1482 Paweł syn [Wielisława] Sienki z P. rozjemcą w sporze synów Andrzeja Plichty z Polikowa-Piotrowic o podział majątku (MK 32, 172).

1508-1525 Jan Trzmiaga Proszewski z P. i Woli Proszewskiej, syn Piotra Proszewskiego (MK 340, 61), ojciec Prokopa, 1512-15 wójt w → Liwie (MK 340 k. 40v, 61): 1508 tenże Jan syn zm. Piotra z P. i Woli Proszewskiej, ojciec Prokopa, pożycza od Jana syna Mikołaja ze Smoniewic [pow. czer.; może chodzi tu o Smoniewo w pow. droh.] 160 kóp gr w półgr na 18 tyg., pod zastaw 3 wł. w → Woli Proszewskiej (MK 32, 203v-204); 1512 Helena ż. tegoż Jana oświadcza, że przekazuje Andrzejowi Zaliwskiemu kaszt. liw. zapis arendy działu jej pasierba Prokopa w P. oraz → Woli Proszewskiej (MK 340, 40v); 1515 tenże Jan oprawia 100 kóp gr w półgr posagu swej ż. Heleny, c. Jana Sieleńskiego, na połowie swoich dóbr dziedzicznych oraz wójtostwa w Liwie (MK 340, 61); 1515 tenże Jan oraz Andrzej Zaliwski z Zaliwia oświadczają, że dokonali następującej zamiany: Jan za zgodą swej żony Heleny przekazał Andrzejowi Zaliwskiemu swoje dziedzictwo w P. i Woli Proszewskiej otrzymując w zamian 5 włók wójt. w Liwie (MK 32, 191v; MK 8 k. 24v, 30); 1522 w ramach układu zawartego między książętami Stanisławem i Januszem [III] a Dziersławem, Michałem, Piotrem, Stanisławem i Feliksem Zaliwskimi dotycząego spadku po ich zm. bracie Andrzeju Zaliwskim, w jego części odnoszącej się do dóbr oraz działów w dobrach P. i Wola Proszewska, bracia Zaliwscy powierzają się łasce książąt, mających rozważyć, w jaki sposób rozporządzić tymi dobrami (MK 32, 126); 1523 książęta Stanisław i Janusz [III] zawarłszy porozumienie ze wspomn. braćmi zm. Andrzeja Zaliwskiego, oddają temuż Janowi Trzmiadze z P. dobra P. i Wola Proszewska, które zm. Andrzej nabył za 5 wł. wójt. w Liwie oraz 100 kóp gr w półgr ze skarbu książ., pod warunkiem zwrotu 5 wł. wójt. wolnych od wszelkich zapisów dłużnych oraz 100 kóp gr do dnia ś. Marcina; w przeciwnym wypadku wspomn. dobra przypadną książętom (MK 32, 191v-192); 1525 z wyroku sędziów komisarycznych temuż Janowi przypada 1/4, natomiast jego dzieciom 3/4 dóbr P. i Wola Proszewska; szl. Franciszek Pruski ma trzymać wspomn. 3/4 owych dóbr, dopóki nie zostanie mu wypłacone 100 kóp gr w półgr, z kolei Jan Trzmiaga nie może pozbawić swych dzieci owej 1/4 dóbr poprzez zbycie jej [komu innemu], nie wolno mu również zastawiać jej za kwotę wyższą niż 20 kóp gr (Warsz. 14, 234); 1525 tenże poręczycielem Piotra Zaliwskiego w jego procesie z ż. Małgorzatą Wąsowską z Wąsowa (Warsz. 14, 626; → Zaliwie).

1508-1512 Prokop z P. i Woli Proszewskiej, syn Jana Trzmiagi Proszewskiego: 1508, 1512 tenże posiadacz działu w P. i → Woli Proszewskiej (MK 32, 203v-204; MK 340, 40v).

1512-17 Andrzej Zaliwski z → Zaliwia [tam w l. 1511-21], właśc. P.: 1512, 1515 tenże → wyżej; 1517 tenże → niżej; 1517 tenże oświadcza, że za zgodą Jana Sitki z P. otrzymał od podkanclerzego maz. Jakuba z Karczewa 16 dokumentów dot. dóbr P., przekazanych uprzednio temuż podkanclerzemu przez zm. dziedziców dóbr P.: Piotra Gładkiego [Proszewskiego?], Piotra Braneckiego i Mikołaja Sitkę [Dobrzynieckiego?] i zaręcza za podkanclerzego Annie wd. po Abrahamie Piotrowskim [→ Polikowo-Piotrowice] dziedziczce dóbr P., że tenże podkanclerzy nie dostrzegł żadnych szkód i uszczerbków we wspomn. dyplomach, jeśli zaś ktoś od tejże Anny dostrzeże szkody i uszczerki, to nie doszło do nich z winy podkanclerzego, lecz [przez] kasztelana [Andrzeja Zaliwskiego] (MK 340, 6v-8).

1517 Jan Sitko z P. oświadcza, że zgodził się wobec Jakuba z Karczewa podkanclerzego maz., aby ten dał wszelkie dokumenty dot. dóbr P. przekazane mu przez dziedziców tych dóbr dostojnemu Andrzejowi Zaliwskiemu kaszt. liw. współdziedzicowi P. (MK 340, 5v-6).

1517 Anna wd. po Abrahamie Piotrowskim [→ Polikowo-Piotrowice] dziedziczka dóbr P. → wyżej.

1523 przeciwko Michałowi, Piotrowi, Stanisławowi i Feliksowi z Zaliwia toczy się proces [z powództwa książ.] w sprawie działów w dobrach P. i Wola Proszewska przypadłych im po ich bracie Andrzeju, a nabytych przez niego od Jana Trzmiagi i Jana Smoniewskiego [ze Smoniewic] w zamian za wójtostwo liw., odkupione za zezwoleniem zm. ks. Anny [Radziwiłłówny] przez zm. pisarza ziemi liw. Stanisława Piotrkowskiego! [→ Polikowo-Piotrowice] od opatrz. Świętosława z Węgrowa [pow. droh.] za pieniędze pochodzące z czynszu książ., jak również w zamian za pewne sumy ze skarbca książ. dodane tymże [Trzmiadze i Smoniewskiemu], którzy zeznali, że pisarz książ. owe sumy im uiścił; zm. Andrzej Zaliwski także za pieniądze książ. pozyskał inny dział od szl. Małgorzaty Pietrzykowej jako podskarbi książ.; [znane] są wiarygodne świadectwa o tym, że sam Andrzej Zaliwski za swego życia zobowiązał się wobec rady książ., że rzeczone działy we wspom. dobrach przejdą do użytku książ., tak jak i inne [jego] posiadłości, natomiast nie chciał, by po jego śmierci działy w tych dobrach przeszły w ręce jego braci, lecz – pod pewnymi warunkami – ks. Anny [Radziwiłłówny]; sędziowie wysłuchawszy, że Andrzej Zaliwski wobec licznych świadków przedłożył książętom, by działy we wspom. dobrach zwrócić ich dziedzicom, od których je otrzymał, po czym ks. Anna [Radziwiłłówna] w swym testamencie prosiła książąt [Stanisława i Janusza III], by owi dziedzice otrzymali swe działy [w zamian za zwrot] pieniędzy książ., którymi zapłacono za owe dobra, a ponadto wysłuchawszy skarg wspomn. dziedziców oraz innych świadectw orzekają, że wspomn. Zaliwscy nie mają żadnych praw do owych działów w dobrach P. i Wola Proszewska i nakładają na nich wieczyste milczenie w tej sprawie; na mocy ostatniej woli Andrzeja Zaliwskiego oraz testamentu ks. Anny [Radziwiłłówny] działy te mają otrzymać ich dziedzice, po zwrocie wójtostwa liw. oraz pieniędzy ze skarbu książ., za które zostały zakupione; co zaś tyczy się Broszkowskiej [tj. Małgorzaty Pietrzykowej, → Broszków, → Zaliwie], to Andrzej Zaliwski zawarł z nią umowę o [dzierżawę] działu w P. i Woli Proszewskiej, dając jej 30 kóp gr ze skarbu książ., lecz nie otrzymał od niej żadnego [dokumentu] zrzeczenia się, zatem sędziowie orzekają, że jeśli któryś z braci zmarłego zapłaci do skarbu książ. owe 30 kóp [kontakt będzie nadal w mocy?], jeśli jednak nie zapłaci, wówczas wspomn. Broszkowska będzie mieć pokój dla rzeczonej części swych dóbr od [roszczeń] braci zm. Andrzeja Zaliwskiego (Warsz. 13, 839-842).

1523 książęta Stanisław i Janusz [III] przywracają Jerzemu Broszkowskiemu [z Broszkowa] jako bliższemu dziedzictwo Małgorzaty wd. po Piotrze Pietrzyku z Zaliwia w dobrach P., które zm. Andrzej Zaliwski trzymał i dzierżawił, a Jerzy zobowiązuje się zwrócić [książętom] sumę 20 kóp gr w półgr zawartą w zapisie [dzierżawy] tych dóbr do najbliższego Bożego Narodzenia; książęta kwitują go ze zwrotu 15 kóp gr (MK 339 k. 61, 62v); 1524 tenże Jerzy sprzedaje kapitule koleg. warsz. czynsz odkupny w wysokości 2 grz. rocznie z dóbr Broszków, Gręzowo, Cisie oraz P. za 20 kóp gr w półgr (MK 32, 220v).

1539 Michał Zaliwski z Zaliwia kaszt. liw. prosi o wypis z metryki książ. dot. zwrotu P. i Woli Proszewskiej w 1523 (MS 4/1 nr 6584; MK 60, 239v-240v).

1540, 1541 pobór od 4 1/2 wł. (ASK I 46 k. 81v, 115); 1563 pobór z P. wraz z Wólką Proszewską od 17 wł. os. i młyna dor. o 1 kole (ŹD 416; ASK I 38, 365v); 1567 pobór z P. wraz z Wolą Proszewską od 19 wł. os., 1 koła młyńskiego dor. i 1 karczmy przewoźnej (ASK I 38, 591v); 1578 pobór od 6 1/2 wł. os.; Bartłomiej Zaliwski chor. liw. płaci od 3 1/2 wł., 1 zagr., 1 komornicy, 1/2 młyna dor. o 1 kole; Jan Zaliwski płaci od 3 wł. os., 2 zagr., 1/2 młyna o 1 kole (ASK I 27, 943).

1440 kmiecie → wyżej.

4. [A. 1421] ks. Janusz [I] nadaje Mroczesławowi pr. chełm. dla wsi P. (MK 340, 7); 1440 ks. Bolesław [IV] nadaje Janowi i Mikołajowi [Dobrzynieckim] pr. chełm. dla ich dziedzictwa P. z czynszem po 4 szer. gr praskich z 1 wł. os., z pr. polowania na wszelką zwierzynę z wyjątkiem tura i sokoła etc. oraz zwalnia kmieci z Wierzbna i P. z prac budowlanych przy zamkach, wyjąwszy [budowę] nowych zamków (MK 340, 7v; MK 3, 151); [a. 1503] ks. Konrad [III] udziela kmieciom z P. wolnizny od płacenia czynszu [książ.] (MK 340, 7v).

5. 1603 dzies. z P. należy do pleb. w Niwiskach (AV 1, 42v).

6. 1469-80 magister Jan syn Wielisława z P., duchowny diec. pozn., notariusz publ. kreacji cesarskiej: 1469 admisja not. w diec. płoc. (Ep. 1, 205v; E. Kobylińska, Admisje notarialne w diecezji płockiej u schyłku średniowiecza, dostęp on-line 18 III 2017, http://atlasfontium.pl/index.php?article=admisje_plockie_katalog), 1470 pisarz bpa płoc. Ścibora z Gościeńczyc (Ep. 1, 221v); 1470-80 pleb. w Brańsku [pow. kam.] (ADP perg. 337; Ep. 2, 189); 1472 tenże dokonuje zamiany beneficjów z Mikołajem pleb. w Niwiskach [zamiana nie doszła do skutku] (Ep. 2, 28); 1480 tenutariusz w Wyszkowie [pow. kam.] (Ep. 2, 189).