1487 or. Vyelathky (AOfPult. 112, 280), 1502 Wielądki Połazie, 1512 Wieląthki (CDIAUK 966-1-74, 478), 1514 or. Wyelanthky (AOfPult. 114, 227v), 1518 Wyelanthki (PułtTest. 1, 332v), 1519 Vielanthki (DepTestPult. 204, 35v-37v), 1520 Polazie Wyelyathky, 1522 Vieląthki Polazie (CDIAUK 966-1-74, 489), 1524 Polazye Vyelathky, Polazye Wyeliathki (MK 32, 218), 1525 Polassye Wyelanthky, Polazye Vyelanthky, Polazie Wielanthky (MK 41, 40; MK 339, 126; CDIAUK 966-1-74, 489), 1535 Vielathki (ASK I 39, 35), 1539 Comori Vielanthky (MS 4/1 nr 6400; MK 60, 201v), 1540 Vieliathky Polazie (ASK I 46, 84), 1542 Wyelanthki Polazie (CDIAUK 966-1-74, 489), 1544 Comori Vieląthki (RogWyp.: LZG 4, 254), [ok. 1550] Polazie Vielatki (RogWyp.: LZG 2, 285v), 1563 Vielyathki (ASK I 38, 375), 1567 Wieląthki (ASK I 38, 597v), dziś Wielądki, 9 km na NWW od Liwa.

1. 1452 dystr. warsz., koło Liwa (MK 4, 8v); 1535 n. pow. liw. (ASK I 39, 35); 1487, 1518, 1563, 1609 par. Korytnica, diec. płoc. (PułtTest. 1, 332v-333v; Ep. 11, 280; DepTestPult. 204, 35v-37; ŹD 419; Vis. 1609, 53v).

2. 1518 W. graniczą z Roguszynem i Korytnicą (PułtTest. 1, 337); [ok. 1550] W. graniczą z Roguszynem (RogWyp.: LZG 2, 285v); 1565 W. graniczą z wsią król. Korytnica (LM 1565 II 187).

3. Włas. szlach. 1452 szl. Maciej syn Jana z Osieka [z. zakr.] kupuje od ks. Bolesława [IV] 20 wł. miary chełm. przy granicy Roguszyna i Pniewnika [→ Roguszyno-Połazie Osieckie] za 20 kóp gr w półgr; jednocześnie otrzymuje dla tych 20 wł. pr. chełm. z czynszem po 8 gr pras. z każdej wł. os. (MK 4, 8v); 1459 tenże Maciej Wielątko [Osiecki] z Połazia daje swemu bratu stryjecznemu szl. Piotrowi z Komór 7 1/2 wł. z 20 wł. w Połaziu, [nabytych od księcia w 1452]¹Zdaniem dr. Tomasza Jaszczołta, który sporządził wypisy z herbarza Wojciecha Wincentego Wielądki, przydomek Macieja jest tu późniejszym dodatkiem autora herbarza. W zbiorach W.W. Wielądki znajdował się or. wspomn. aktu, wystawiony przez małoletnich ss. Bolesława IV – Konrada, Kazimierza, Bolesława i Janusza; wg opisu przy dok. zachowana była pieczęć książ., zapewne zmarłego ojca wspomn. książąt (CDIAUK 966-1-74, 478); [a. 1475?]²W 1475 (→ niżej) wspomn. 7 1/2 wł. było już w posiadaniu Mikołaja i Jakuba, braci Piotra. O przypuszczalnym czasie lokacji W. → Uwaga 2 tenże Piotr, na otrzymanych od Macieja włókach, zakłada na surowym korzeniu [wieś] W. (wzm. z 1518-19: PułtTest. 1, 332v-333v; DepTestPult. 204 k. 8v-10, 35v-37; → p. 5); 1519 tenże Piotr, niegdyś właściciel dóbr W., wspomn. jako zm., pochowany w kośc. w Korytnicy (DepTestPult. 204, 35v-37).

1470-76 szl. Mikołaj Komorowski Wielątko z Połazia, Komór i Żelazowa h. Ostoja, 1475-83 Jakub z Połazia, ss. Daćboga z Komór, [bracia w/w Piotra]: 1470 tenże Mikołaj ręczy za Grzegorza [skąd?] w jego procesie z książętami o kradzież (ZapLiw. nr 7); 1475 ciż kupują od ks. Konrada [III] 1 1/2 wł. miary chełm. wymierzonej w pobliżu granic dóbr książ. Korytnica, położone za (ultra) ich 7 1/2 wł., za 6 kóp gr w półgr (MK 5, 179v; MS 4 nr 6400; wzm.: DepTestPult. 204, 35v-37); 1476 tenże Mikołaj jeden z dz. w Żelazowie i Komorach (Lub. nr 236); [1476?]³W kop. z XIX w. zapiska opatrzona datą: czwartek w dzień ś. Pryski [18 I] 1446. W 1446 był to wtorek, zatem datę roczną zapisano błędnie. W grę wchodzić mogą lata: 1453, 1459, 1470, 1476 i 1481. Rok 1476 wydaje się być najbardziej prawdop., zważywszy na możliwość błędu kopisty tenże jest winny Barłomiejowi Komorowi 10 kóp gr w półgr (CDIAUK 966-1-74, 529); [a. 1483]⁴Zapis, który wspomina o tej transakcji, pochodzi z 1504. Nie podano żadnych szczegółów wskazujących, kiedy miała ona miejsce tenże Mikołaj sprzedaje Maciejowi z Korycisk [z. zakr.] 1/2 wł. miary chełm. w dobrach → Połazie (MK 18, 186); 1483 tenże Mikołaj wspomn. jako zm. (CDIAUK 966-1-74, 478); 1483 tenże Jakub razem ze swym bratankiem Jakubem bierze w zastaw cz. w Połaziu → niżej; 1520 tenże Jakub wspomn. jako zm. (CDIAUK 966-1-74, 489).

1483-1519 Jakub z Połazia i W., syn Mikołaja Wielątki Komorowskiego: 1483 (kop. 1500) tenże i [jego stryj] Jakub z Połazia biorą w zastaw od Michała syna zm. Mścisława z Komór, brata stryjecznego tegoż Jakuba, jego cz. ojczystą w Połaziu, gdzie siedzi Wielątko [który?], za 10 kóp gr w półgr (CDIAUK 966-1-74, 478); 1485 tenże zapisuje swej ż. Annie, c. zm. Połubiona z Połazia, tytułem posagu 28 kóp gr na swoich dobrach dziedz. (CDIAUK 966-1-74, 478); 1497 tenże zastawia szl. Maciejowi synowi Połubiona z Roguszyna 1/2 wł. chełm. lasu w dobrach Połazie za 10 kóp gr w półgr (MK 32, 101v); 1519 tenże traci wspomn. zastaw → niżej; 1522 tenże wspomn. jako zm. (CDIAUK 966-1-74, 489).

1487 role szlach. w V. → p. 5.

1502 szl. Michał, Agnieszka i Wawrzyniec, dzieci zm. Mikołaja z W.P. wwiązani w dobra [które?] (CDIAUK 966-1-74, 478).

[A. 1518] szl. Grzegorz, Maciej i Jan z Roguszyna nabywają cz. lasu w dobrach W. → p. 5. 1518 świadkowie zeznają, że wieś W. została założona przez Piotra z Komór na surowym korzeniu (PułtTest. 1 k. 332v-333v, 336-337).

1519 Maciej syn zm. Połubiona z Połazia! [recte: Roguszyna] obejmuje w posiadanie wspomn. 1/2 wł. należące do Jakuba syna Mikołaja z Połazia [tj. W., zastawione przez tegoż w 1497] (MK 32, 102); 1519 szl. Maciej z Roguszyna, lat ok. 50, zeznaje, że znał Macieja Osieckiego pierwszego nabywcę od książąt 20 wł. zw. wówczas Połazie; tenże Maciej oraz Grzegorz z Roguszyna, lat ok. 70, zeznają, że potem Maciej Osiecki sprzedał 7 1/2 z tych dóbr szlachcicom z W., a resztę szlachcicom z Roguszyna, a ci szlachcice z W. sprzedali potem szlachcicom z Roguszyna [także i] cz. wspomn. dóbr Osieckiego, zatrzymując dla siebie 3 wł. bez 7 1/2 mr.⁵Grzegorz zeznał, że zatrzymali 2 wł. i 7 1/2 mr porosłe krzakami (DepTestPult. 204, 8v-10).

1519-25 Mikołaj z W., syn Jakuba, bratanek Piotra z Komór: 1519 tenże, lat ok. 50, śwd. w procesie o dzies. między pleb. w Korytnicy i Pniewniku, → p. 5; 1520 tenże zastawia Mikołajowi, Stanisławowi, Andrzejowi, Janowi i Pawłowi ss. Jakuba z P.W. 1 dział roli [w W.?] za 10 kóp gr (CDIAUK 966-1-74, 489); 1521 tenże → niżej; 1525 tenże z ss. Janem i Pawłem daje szl. Stanisławowi i Mikołajowi ss. zm. Jakuba z P.W. 5 mr. lasu w pobliżu dóbr P.W., a otrzymuje w zamian 1/2 wł. miary chełm. i 3 1/2 mr. w cz. Katarzyny c. Mścisława z Połazia; szl. Mikołaj i jego synowie zaręczają spokój ze strony ich brata Aleksego oraz dzieci Macieja, zaś Stanisław i Mikołaj poręczają spokój ze strony swoich braci Andrzeja, Pawła i Jana (MK 41, 40; MK 339, 126; wzm.: CDIAUK 966-1-74, 489).

1520-50 Mikołaj, Stanisław, Andrzej, Jan, Paweł, ss. Jakuba z W., wnukowie Mikołaja Komorowskiego, h. Ostoja: 1520 ciż → wyżej; 1521 szl. Stanisław Czachowski geometra [liw.] i Stanisław Czapski wymierzają tymże Mikołajowi i Stanisławowi [dział? wg] miary chełm. w cz. [należącej] do Mikołaja z W. i jego ss. Pawła i Jana (CDIAUK 966-1-74, 529); 1522 tenże Jan jest winny bratu Stanisławowi 20 kóp gr (CDIAUK 966-1-74, 489); 1522 ciż zastawiają Grzegorzowi, Mikołajowi i Marcinowi, ss. zm. Mikołaja z Połazia-Czarki [Czaple?] cz. w Połaziu za 4 kopy gr (CDIAUK 966-1-74, 489); 1523 ciż biorą w zastaw od swej siostry Małgorzaty, ż. szl. Macieja [wójta? rządcy?] z Czerwonki, jej dobra [w W.?] za 30 kóp gr (CDIAUK 966-1-74, 489); 1524 tenże Jan odsprzedaje szl. Janowi i Jakubowi ss. Macieja Połubionowica z Roguszyna pr. bliższości do dóbr P.W.⁶Nazwę zapisano początkowo jako „Połazie i W.”, ale „i” zostało potem skreślone, które ma po swym dziadzie i ojcu, oraz do 1/2 wł. w Połaziu, którą Maciej Połubionowic kupił niegdyś od jego ojca Jakuba, za 22 kopy gr w pógr (MK 32, 218); 1525 ciż → wyżej; 1529 ciż Stanisław, Jan i Andrzej przysięgają Janowi pleb. w Korytnicy, że ich brat [stryjeczny] Aleksy z W. nie będzie już utrzymywać u siebie konkubiny Katarzyny ani płodzić z nią dzieci; Aleksy zobowiązuje się odprawić Katarzynę (AOfPult. 117, 369); 1539 ciż Stanisław i Andrzej oraz Paweł, Aleksy i Jan ss. zm. Mikołaja, dziedzice z C.V. proszą króla o wpisanie do metryki dok. Konrada [III] z 1475 (MS 4/1 nr 6400; MK 60, 201v); 1541 tenże Stanisław spłaca dług Jakubowi synowi Donata z Roguszyna Starego (CDIAUK 966-1-74, 489); 1542 tenże Jan jest winny swemu bratu Stanisławowi oraz Michałowi, Maciejowi i Wawrzyńcowi [ss. czyim?] swym bratankom (nepotes) 20 kóp gr (CDIAUK 966-1-74, 489); 1544 ciż Stanisław i Andrzej są śwd. Jana syna Włodka z Komór-Olchówki w sporze z Maciejem Kałuskim dzierżawcą z Komór-Olchówki o zabranie wołu (RogWyp.: LZG 4, 254); 1546 tenże Stanisław i jego ss.: Wojciech, Jakub, Filip i Franciszek pozwani przez Jana syna zm. Mikołaja z W. o gwałty (violentiae) (CDIAUK 966-1-74, 489); [ok. 1550] ciż wydzierżawiają Grzegorzowi synowi zm. Mikołaja z Roguszyna-Połazia Kątów cz. w dobrach W. przy gran. z Roguszynem (RogWyp.: LZG 2, 285v); 1550 tenże Stanisław pozwany przez Jana syna zm. Macieja z Roguszyna Starego o dział w dobrach Połazie, zwrócony Janowi [niegdyś] przez jego ojca Jakuba (RogWyp.: LZG 11 k. 528, 530).

1521-46 Paweł, Jan ss. Mikołaja, wnukowie Jakuba: 1521, 1525, 1539 ciż → wyżej; 1546 tenże Jan → wyżej.

1525-39 Aleksy syn Mikołaja z W. → wyżej; 1578 ss. tegoż → niżej.

1546 Wojciech, Jakub, Filip i Franciszek, ss. Stanisława z W. → wyżej.

1549 Anna c. Macieja syna Jana z Roguszyna-Połazia Kątów i jej mąż Mikołaj Wielątko otrzymują od ojca Anny 1/4 jego cz. oraz od brata Anny – Mikołaja 1/2 jego cz. w dobrach Roguszyno Stare, Połazie i Kąty (CDIAUK 966-1-74, 489).

1551 Jakub syn zm. Jana Wielątki z P.W. bierze w zastaw od Mateusza Grisa Roguskiego z Roguszyna Starego 5 zagonów w Roguszynie Starym za 2 kopy gr (RogWyp.: LZG 12, 198v).

[1572?] szl. Stanisław syn zm. Pawła z W. otrzymuje od szl. Macieja syna zm. Mikołaja Koza­licza z Połazia, swego teścia, zaległą cz. posagu swej ż. Doroty, c. tegoż Macieja (CDIAUK 966-1-74, 478, pod 1512).

1535-78 pobór: 1535 od 2 1/2 wł. i 1 kw. szl. bezkm. (ASK I 39, 35); 1540 od 2 wł., 1/2 kw. i 10 mr. szl. bezkm. (ASK I 46, 84); 1541 od 2 wł., 1 kw. i 10 mr. szl. bezkm. (ASK I 46, 117); 1563 od 3 wł. i 1 1/2 kw. szl. bezkm. (ŹD 419; ASK I 38, 375); 1567 od 2 1/2 wł. i 1 mr. szl. bezkm. (ASK I 38, 597v); 1578 od 4 1/2 wł. i 4 mr. w 10 działach: z działu Wawrzyńca i Jakuba ss. zm. Jana od 1/2 wł. i 1 mr.; z działu Stanisława syna zm. Pawła od 1 1/2 kw.; z działu Jakuba Chabra, Bolesty, Feliksa syna [ss.?] zm. Pawła, Jana i Marcina ss. zm. Aleksego od 1/2 wł. i 1/2 kw.; z działu Stanisława, Wojciecha ss. zm. Andrzeja od 1/2 wł.; z działu Jadwigi wd. po Macieju od 1/2 wł.; z działu Feliksa, Filipa i Macieja ss. zm. Stanisława z bratankami Stanisławem i Franciszkiem ss. zm. Mikołaja od 3 kw.; z działu Stanisława syna zm. Pawła od 1 kw.; z działu Wojciecha syna zm. Stanisława od 1/2 wł.; z działu Feliksa syna zm. Pawła od 1/2 wł.; z działu Stanisława syna zm. Mikołaja od 3 mr. (ASK I 51, 9v).

1663 pogłówne od 64 osób (ASK I 66, 878).

1514 uczc. Piotr Kurska, Andrzej Rożniat, Wojciech Kątnic, Mikołaj Garniorowic z W. zobowiązani są zapłacić 3 kopy i 2 gr za stóg zboża kupiony od Andrzeja Popowskiego, kanonika pułt. (AOfPult. 114, 227v).

4. 1452 pr. chełm. → p. 3.

5. 1487 Andrzej pleb. w Korytnicy pozywa Piotra pleb. w Pniewniku o zabranie [należnej] mu dzies. z ról szlach. w V., należących do par. w Korytnicy, wartości 4 grz.; tenże Piotr oświadcza, że dzies. tę pobierali już jego poprzednicy (AOfPult. 112, 280); 1518 szl. Grzegorz, Maciej i Jan z Roguszyna, świadkowie Jana pleb. w Pniewniku w procesie z Janem pleb. w Korytnicy o dzies. z W., zeznają, że kupili [niegdyś] 3 1/2 wł. lasu Korytnica w wykarczowanych dobrach zw. W. od spadkobierców Piotra Komorskiego i dają dzies. do kośc. par. w Pniewniku zamiast do kośc. par. w Korytnicy; twierdzą też, że szl. Maciej Osiecki kupił od książąt maz. za 20 kóp gr 20 wł. lasu [należącego] do wsi Korytnica, następnie sprzedał z tego 7 1/2 wł. szl. Piotrowi z Komorów, który po wykarczowaniu zbudował tu dom i miał pola, a jego dobra nazywane były W.; Piotr dawał z nich dzies. do kośc. w Korytnicy; po jego śmierci spadkobiercy sprzedali 3 1/2 lasu szlachcicom z Roguszyna, którzy jako parafianie kość. w Pniewniku zaczęli tam oddawać dzies., jednak poprzednik obecnego pleb. w Korytnicy zajął jej część i obecnie jest ona płacona do tamtejszego kośc.; świadkowie zeznają, że wieś W. należy do par. w Korytnicy (PułtTest. 1, 332v-333); 1518 szl. Piotr z Rowisk i Jakub z Górek oraz uczc. Wojciech wójt z Korytnicy świadkowie Jana pleb. z Korytnicy we wspomn. procesie zeznają, że dzies. z W. od początku tj. od ok. 50 lat była oddawana do kośc. w Korytnicy; wieś W. jest oddalona od kośc. w Korytnicy o ok. 12 staj, zaś od kośc. w Pniewniku ponad 1/2 mili; twierdzą, że Marcin Górski, przed czterema laty komendariusz w Pniewniku, który pobierał dzies. z folwarków dwóch lub trzech szlachciców z Roguszyna w par. Pniewnik, uprawiających swoje pola w dobrach W., upomniany przez oficjała pułt. zwrócił je Janowi obecnemu pleb. w Korytnicy (PułtTest. 1, 336v-337); 1519 we wspomn. procesie szl. Maciej z Roguszyna zeznaje, że ta cz. dóbr Osieckiego i wieś Roguszyno od momentu wykarczowania i założenia na surowym korzeniu znajdują się w granicach par. w Pniewniku, ale szlachcice z W. odmówili płacenia dzies. plebanowi tamże; Grzegorz i Jan z Roguszyna zeznają, że w czasie, gdy zm. Maciej Osiecki był właśc. dóbr, były one niepodzielone i należały w całości do par. w Pniewniku, lecz z powodu nieobecności pleb. w Pniewniku od 10 lub więcej lat pleb. w Korytnicy pobiera dzies. z tych ról, które nabyte zostały przez szlachciców z W.; Piotr z Rowisk zeznaje, że zm. Piotr z Komorów [niegdyś] właściciel dóbr W. przez 15 lat płacił dzies. do kośc. w Korytnicy, że dobra W. należą do kośc. w Korytnicy oraz że [nie wymieniony z imienia] jego zięć z Roguszyna z braćmi brali [dla siebie] dzies. z 7 1/2 wł. zw. W.; szl. Adam z Jaczewa parafianin kośc. w Korytnicy zeznaje, że pleban kośc. w Korytnicy pobierał dzies. z W. [tj. z tych] 7 1/2 wł., które zm. Piotr Komorowski kupił od Macieja Osieckiego; prac. Stanisław kmieć książ. z Korytnicy zeznaje, że pleb. w Korytnicy pobierał dzies. z całości dóbr W., nie zostawiając nic dla pleb. w Pniewniku; szl. Mikołaj z W. zeznaje, że od 50 lub więcej lat pleb. w Korytnicy pobiera dzies. z dóbr Połazie zw. W., ale nie wie, kto pobierał wspomn. dzies. wcześniej, z wyjątkiem dzies. z 7 1/2 wł. zm. Piotra Komornickiego jego stryja, który płacił do kośc. w Korytnicy (DepTestPult. 204 k. 8v-10, 35v-37).

Uwaga: 1. W świetle zapisu z 1452, jest raczej wątpliwe, że naszych W. dotyczy zapis z 1444 o tym, że wieś Wielątki (Wyelathowa) kupili Sasin, Mikołaj, Abraham i Jan, dziedzice ze Smardzewa w woj. płoc. (MK 336, 37v; SHGPłoc. 282). Być może chodzi tam o Wielątki w pow. kam.

2. Wg zeznań świadków z l. 1518-19 Piotr z Komór założył W. na surowym korzeniu na owych 7 1/2 wł., które miał od Macieja Osieckiego. O czasie, w którym to nastąpiło możemy jedynie snuć domysły. Terminus ante quem wyznacza, jak się wydaje, data 1487, kiedy to wspomniano role szlach. w W. Osada zatem zapewne już wówczas istniała. W 1475 jako właściciele wspomn. włók wymienieni są bracia Piotra – Mikołaj i Jakub, co sugerować może, że Piotr wcześniej pozbył się na ich rzecz tej ziemi. Założenie przez niego wsi musiało nastąpić zatem przed tą datą. W tym kontekście zastanawia jednak niewymienienie W. w dok. Konrada III z 1476 (Lub. nr 236). Dodatkową trudność w ustaleniu czasu początków W. stanowi fakt, że początkowo, jak się wydaje, określane były one w źródłach jako Połazie.