1420 or. Vangelne (KoścZ 6, 74), 1430 kop. 1645 Węgielny Młyn (M Lwówek I 3, 13-18), 1497 Vagelni (możliwy odczyt: Vagelno, PG 7, 133v), 1538 Wągielny (PG 80, 195v-197v), 1545 Wegyelna, Vagielny (PG 18, 181; PG 87, 74-81), 1553 Wagielna (PZ 32, 358v), 1553 Węgyelny (ASK I 5, 160), 1577 Wegelni (ASK I 5, 686), młyn ze stawem nad strugą bez nazwy, dopływem Czarnej Wody (prawy dopływ Starej Warty), obecnie w tym miejscu Węgielski Młyn, 10,5 km na NE od Trzciela.

1. 1553 n. pow. pozn.; 1553 n. par. Lwówek (ASK I 5, 160).

2. 1497 stawy Węgielno Dolne i Węgielno Górne, 1545 staw Węgielny, 1571 droga Węgielna, staw Węgielny →p. 3.

3. Własn. szlach. w dobrach →Lwówek. 1420 Sędziwój [z Ostroroga] wda pozn. i Mac. Trzcielski zawierają porozumienie: Sędziwój, który zbudował nową groblę przy młynie V., nie powinien wysuwać wobec Macieja zarzutu przedawnienia, dopóki nie zostanie między nimi zawarta ugoda; jeśli Maciej podwyższy młyn [tj. jeśli spiętrzy wodę w stawie młyńskim], to również nie powinien wysuwać zarzutu przedawnienia, dopóki strony nie zawrą polubownej ugody (KoścZ 6, 74); 1430 Sędziwój z Ostroroga wda pozn. i star. brzeski kuj. nadaje ufundowanemu przez siebie szpitalowi w →Lwówku m.in. tygodniowo 1 ćwiertnię (mensura) żyta, tj. z mł. W.M. po 2 korczyki (chori) oraz tak samo z mł. zw. Sępolno Młyn; młynarze mają to żyto mleć bez pobierania miary dla pana, dowozić je do szpitala na własny koszt, lecz w workach szpitalnych; naprawa grobli, młynów oraz kamieni jest obowiązkiem młynarzy i ich panów, nie szpitala (M Lwówek I 3, 13-18); 1497 Dobrogost z →Lwówka zapisuje ż. Dorocie posag i wiano m.in. na młynie V. z przyłączonymi doń stawami Węgielno Dolne, Węgielno Górne i →Biała Gać (PG 7, 133v; K 3, 367, błędnie pod 1496); 1538 podział dóbr →Lwówek między Ostrorogami: Stanisław [Starszy, syn Dobrogosta] otrzymuje m.in. mł. W. (PG 80, 195v-197v); 1545 w podziałach dóbr →Lwówek i →Trzciel między Ostrorogami Lwowskimi wspomniany m.in. mł. W. wraz ze stawem Węgielnym (PG 18, 181; PG 87, 77-81); 1553 Stan. Ostroróg w sporze z Mat. Popowskim i jego poddanymi z Worowa o zabranie koni i in. rzeczy przez Wojciecha młynarza z mł. W. (PZ 32, 358v; K 3, 367, błędnie pisał o mł. pod Worowem); 1571 Wojc. Sędziwój Czarnkowski starosta gen. Wlkp. zgodnie z dekretem król. rozdziela między Annę z Ostroroga Lwowską wd. po Prokopie Sieniawskim oraz Krzysztofa i Marcina Lwowskich bory i lasy, m.in. za wsią Grudna, a także w Trzcielu; wspomn. mł. W. z rolą, drogę Węgielną, staw Węgielny oraz strugę, na której jest m.in. mł. W. (PG 121, 149v-156); 1580 Marcin z Ostroroga Lwowski uzyskuje wwiązanie w posiadanie dóbr, które kupił od Anny Sieniawskiej i jej ss. Prokopa oraz Marcina, m.in. w mł. W. (PG 136, 156-157); 1580-83 tenże Marcin →niżej; 1584 tenże Marcin sprzedaje Janowi Opalińskiemu z Bnina kaszt. rogoz. wieś Sątop i mł. W. za 5000 zł (PG 22, 365v-366v); 1589 tenże Marcin bierze w dzierżawę od [wspomn.] Jana Opalińskiego m.in. mł. wodny W., który kupił od Anny Lwowskiej i jej syna Prokopa, a potem sprzedał z zastrz. pr. wykupu Opalińskiemu (PG 154, 38v-39).

1553 pobór od mł. W. o 2 kołach (ASK I 5, 160); 1563 pobór od mł. dor. W. o 2 kołach (ASK I 5, 224v); 1567 pobór od mł. dor. W. koło Trzciela o 2 kołach (ASK I 5, 336); 1576, 1577 pobór od mł. W. o 2 kołach korzecznych (ASK I 5 k. 483v, 686); 1580, 1581 pobór od mł. W. Marcina Lwowskiego o 2 kołach (ASK I 6 k. 110, 370v; ŹD 18; Piotrkowska 2, 76); 1583 pobór od mł. W. Marcina Lwowskiego o 2 kołach walnych (ASK I 4, 657v).

1553 młynarz Wojciech →wyżej; 1578 wspomn. jako zm. Walenty młynarz młyna zw. W., wd. po nim Dorota Skórzewska (PG 133, 586).

5. [1601-07] do uposażenia kościoła par. w Lwówku należy m.in. po 1 ćw. (metreta) żyta lub mąki z młynów W. i Sątop (AV 3, 43-45; w M Lwówek I 3, 135-140 – mowa o 1 ćw. mąki żytniej).

Uwaga: Mł. zaznaczony został na mapach Perthéesa (m. M.W.), Gilly’ego (m. Wengelner, m. Wengelsche) i UMTB 1828 ark. 1991 (bez nazwy). Por. GołAtl s. 69 i ark. 9. Zob. też →Sąpolny Młyn, mapa: Wody i młyny w okolicy obecnego Sępolna.

S. Kozierowski nietrafnie uznał staw Biała Gać za młyn niezn. między Luboszem a Lwówkiem albo za młyn „u Wegielna” (K 2, 13; K 8, 4, pod 1496).