[ok. 1420] kop. 1455-59 Czalovani (MK 3, 99), 1428 or. Czalowanye (WarszDis. 1, 111), 1440 Czolavanya (MK 3, 246v), 1441 Czalovanye (MK 3, 260v), 1486 Czalowane (MK 6, 179), 1486 Czalowany (MK 6, 196), 1563 Czalovanie (ASK I 46, 123), 1564 Czalowanie (ASK I 46, 227v), 1603 Calowan (AV 1, 62v), ok. 8 km na NE od Czerska.

1. [ok. 1420], 1476, 1491 distr. czer. (MK 3, 99; MK 5, 194v; MK 18, 46v; MK 338, 31); 1540 n. pow. czer., par. Radwankowo (ASK I 46, 56); 1617 par. Radwankowo (Knap.mps 534).

2. 1480 C. graniczą z [jednej strony] z dobrami książ.¹W zapisce nie wspomniano, o które dobra chodzi. Mowa jest tu przypuszczalnie o wsi książ. Dziećwinowo lub kompleksie dóbr osieckich, [z drugiej] z Sobiekurskiem (Czer. XLIII); 1510 ks. [Anna Radziwiłłówna] wysyła komi­sarzy do ponownego rozpatrzenia [wzajemnych] szkód granicznych zaistniałych między dobrami Dziećwinowo i C. (Warsz. 10, 74)²Zapis pochodzi ze szczątkowo zachowanego (tylko dla okresu XII 1509 – VIII 1510) rejestru rachunków prowadzonych przez podpiska czer. Kilka kart tegoż rejestru wszytych zostało do księgi ziemskiej warsz. (Warsz. 10, 69-76), dzięki czemu przetrwały pożogę ostatniej wojny. Komisarze księżnej w osobach: Jakuba Warszewickiego cześnika czer., Jana Łoskiego sędziego czer., Sędka Sobiekurskiego chor. czer. i Jana Wojsławskiego pisarza dworu książ. otrzymali za przeprowadzenie rewizji 12 gr. Z zapisu nie wynika, czy była to suma do podziału między nich, czy też każdy dostał wynagrodzenie wspomn. wysokości; 1565 [wieś C.] panów Całowańskich gran. z wsią król. Pogorzel w starostwie osieckim (LM 1565 I 71); 1564, 1579 karczma → p. 3.

3. Włas. szlach. [ok. 1420] szl. Dziersław z Żelawina³Dziersław z Żelawina był w l. 1408-1410 i 1415-1417 starostą w Czersku (PacSpis) otrzymuje od ks. Janusza [I] pr. polowania w Żelawinie, C. i Bełczącej na wszystkie zwierzęta i ptaki z wyjątkiem tura i sokoła (MK 3, 99); 1428 [tenże?] toczy spór z Dziersławem z Targowego [pow. warsz.] o granice między dziedzinami C. i Warszewice (WarszDis. 1, 111).

1430 Mikołaj, 1430-76 Wolimir i 1430-60 Marcin z C., h. Pobóg, ss. Dziersława z Żelawina: 1430 podział dóbr za pośrednictwem jednaczy: ciż otrzymują C. z Bełczącą i Wolę Runowską [pow. tarcz.], a czcig. Stanisław [ich brat]⁴Stanisław Żelawski, syn Dziersława z Żelawina, był kanonikiem płoc. (od 1431) i warsz. (od 1433), a w l. 1424-33 pisarzem ziem. warsz. (ZR XIX; Radzimiński 1, 136; PacSpis). Żelawino i Piotrowice (Warsz. 2, 64; SHGWarsz. 249); 1440 tenże Wolimir sprzedaje Wojciechowi z Wilki całą swoją cz. w Bełczącej wraz z 1/2 pokowy miodu za 18 kóp gr w półgr (MK 3, 246v); 1441 tenże Marcin sprzedaje Wojciechowi z Wilki całą swoją cz. w B. za 20 kóp gr w półgr (MK 3, 260v); 1453 tenże Wolimir zastawia br. Marcinowi 1 1/2 wł. miary chełm. w C., na którym siedzą kmiecie Grąda i Słupek oraz kawałek pola folwarcznego [tamże] za 10 kóp gr w półgr (TymProc. 318 za CzerZG 1B, 386); 1458 kara umowna nałożona na tychże Wolimira, Marcina z Żelawina czyli z C. oraz [ich niewymienionych z imienia] bratanków h. Pobóg z jednej, a Mścisława syna zm. Andrzeja z Lubkowa h. Laska [= Leszczyc] z drugiej strony (MZH nr 152); 1457 tenże Wolimir czyni zadość Piotrowi Lubkowskiemu [z Lubkowa] względem potrójnej kary pięćdziesiąt oraz poświadcza mu zapłatę 1/2 kopy gr w półgr w ciągu 6 tyg. po nadchodzącym Bożym Narodzeniu; ponadto zwalnia kmiecia Mikołaja Czarnotę, który odszedł [z C.] do Lubkowa, oraz jego rękojemcę Macieja Glinic­kiego od [zobowiązań] pr. ziemskiego (TymWoln. 16 za CzerZG 1B, 585); 1460 ciż Marcin i Wolimir oraz dzieci Mikołaja [dz.] z Żelawina⁵W teście zapiski Marcin i Wolimir piszą się z Żelawina, zaś w jej nagłówku umieszczono nazwę C czynią zadość szl. Mikołajowi synowi Klemensa z Jezierzan [pow. tarcz.] z wszystkich dóbr dziedz. swej matki; Mikołaj Jezierzyński ręczy za spokój ze strony swych siostr Anny i Katarzyny (Tarcz. 1, 505); 1461 kara umowna nałożona na tegoż Marcina h. Pobóg z jednej, a Pawła z Glinek i Jana Kaczkowicza z Piotrowic h. Korab z drugiej strony (MZH nr 189); 1476! [ok. 1480] tenże Wolimir i jego bratankowie Jan i Paweł, dz. w C., wymienieni wśród osób posiadających dobra w pow. czer., które ks. Konrad [III] zwalnia od powinności budowy i naprawy zamków i warowni (Lub. nr 236; MK 5, 194v).

1476 Jan i Paweł z C., ss. Marcina?, wnukowie Dziersława z Żelawina → wyżej.

1486-1511 Dziersław z C. [h. Pobóg, syn Wolimira], brat Jana i Mikołaja, mąż Ewy, a potem Anny: 1486 przewoźnik ostroł. i mieszczanin łomż. → p. 6; 1491 tenże, za zgodą swej ż. Ewy, córki zm. szl. Pawła z Suleńczyc [pow. sierp.] wójta w Ostrołęce [pow. ostroł.], sprzedaje szl. Janowi i Mikołajowi [swym] braciom z C., wszystkie swoje cz. ojczyste i macierzyste w C. za 100 kóp gr w półgr (MK 18, 46v; MK 338, 31); 1511 tenże burmistrz łomż. → p. 6; [1514] tenże wspomn. jako zmarły (MK 340, 35); 1514 Anna wd. po tymże Dziersławie → niżej: Jan.

1491-1515 Jan Całowański z C., [h. Pobóg], syn Wolimira, brat Dziersława i Mikołaja, 1493 star. w Piasecznie (Bon. 2, 309), 1495-1500 star. w Garwolinie (MK 18, 11v; PacSpis; Bon. 2, 309⁶Wg Bonieckiego starostą garw. był Jan z C., syn Marcina, a zatem brat stryjeczny tegoż Jana Całowańskiego. Biorąc od uwagę fakt, że nasz Jan pełnił w 1493 r. urząd rządcy w Piasecznie, o czym wspomina sam Bon. 2, 309, a potem, za regencji ks. Anny Radziwiłłówny, robił karierę w hierarchii urzędów ziemskich (od 1504 r.) i administracyjnych (od 1507 r. był star. wysz.), wydaje się bardziej prawdopodobne, że to właśnie on posiadał starostwo niegrodowe w Garwolinie, od przełomu 1496/97 wchodzącym w skład dóbr oprawnych przyszłej regentki. Zapewne wówczas księżna poznała jego zdolności i dobrze je oceniając, zaczęła powierzać kolejne urzędy), 1504-14 podstoli czer. (MK 340 k. 48, 52; Bł. 4, 143v; Piber­Księżna 537), 1507-11 star. wysz. (Wysz. 8 k. 37v, 465v, informacja K. Pacuskiego), 1514-15 podkomorzy czer. (MK 340 k. 27, 41; PiberKsiężna 537): 1491 tenże → wyżej: Dziersław; 1499 tenże [jako starosta?] przesuwa termin rozprawy szl. Elżbiety wd. po Pakoszu ze Zwoli i jej synów Mikołaja i Jana z Bernardem Głoskowskim (Żychl. 29, 180 za CzerZG 1A, 292v); 1512 tenże składa apelację do konsystorza gnieźn. w procesie z wykonawcami testamentu Jana Boglewskiego, tj. Maciejem Słonawą doktorem dekretów i kan. warsz. i Janem Chynowskim [z Chynowa] sędzią czer., o 100 kóp gr w związku z poręczeniem udzielonym Boglewskiemu przez tegoż Jana za ur. Prędotę z Żelaznej wdę raw. (ACG-AAG, C 3, 196v-197); 1514 29 VII za tegoż ur. Andrzej Zaliwski podkom. ciech. ręczy Mikołajowi Kozubowi mieszczaninowi warsz. na wypadek, gdyby Mikołaj napotkał jakieś trudności ze strony obecnej żony zm. Dziersława Całowańskiego względem pism [dłużnych] dotyczących dóbr Grębiszewo, które Mikołaj miał na przechowaniu (in deposito) od w/w Dziersława i które przekazał [już] temuż Janowi podkom.; jeśli taka sytuacja nastąpi, wówczas Andrzej zobowiązuje się występować przed sądem jako zachodźca Mikołaja; ponadto tenże Jan ręczy w/w Mikołajowi za swego brata Mikołaja Całowańskiego, jeśli M. Kazub dozna jakiś szkód i kar z powodu wspomn. pism ze strony ich bratowej, ż. zm. Dziersława, Jan zobowiązuje się im poddać i je spłacić oraz uczynić zadość Kozubowi; tenże Jan oświadcza również, że, jeśli Andrzej Zaliwski z tytułu [swego] poręczenia poniesie jakieś szkody, wówczas Jan weźmie je na siebie i je pokryje (MK 340, 27); 1514 6 X tenże wraz z bratem Mikołajem zaręczają spokój swej bratowej uczc. Annie wd. po Dziersławie Całowańskim mieszcz. łomżyńskim [od roszczeń] do połowy majątku ruchomego i nieruchomego w Łomży przypadłego im po zmarłym bracie, poświadczając, że Anna zadość uczyniła im z wszystkich należności (MK 340, 21v); 1514 ciż toczą proces z w/w Anną o 104 kopy gr w półgr, które zm. Dziersław niegdyś dał [komu?] tytułem wierzytelności zabezpieczonej na dobrach Grębiszewo (MK 340, 21v-22); 1514 tenże i jego br. Mikołaj zawierają ugodę ze Stanisławem i Urbanem Omolewskimi dot. majątku ruchomego i nieruchomego w Łomży i Ostrołęce [pozostałego] po zm. Dziersławie mieszcz. łomż.: dobra w Łomży przypadną braciom Całowańskim i ich bratowej Annie wd. po Dziersławie, Jan i Mikołaj otrzymają też prawo patronatu ołtarza ufundowanego przez Dziersława w kośc. par. w Łomży, majątek w Ostrołęce obejmujący: przewóz, wójtostwo z domami, folwarkami, polami etc. dostaną Stanisław i Urban; gwarancją dotrzymania umowy ma być kara umowna (vadium) w wysokości 50 kóp gr nałożona na obie strony (MK 340, 22-22v); [1514, brak początku zapiski] tenże i [jego brat Mikołaj] poręczają [Mikołajowi Kozubowi] mieszczaninowi warsz. w sprawie zwrotu pism [dłużnych] ich zm. brata Dziersława obciążających dobra Grębiszewo (MK 340, 35); 1514 tenże → niżej: Mikołaj; 1515 tenże pożycza wielm. Andrzejowi Zaliwskiemu kaszt. liwskiemu 100 kóp gr w półgr pod zabezpieczenie dóbr Kamionka [pow. warsz.]; [adnotacja na marginesie:] dług spłacony w terminie (MK 340, 41).

1491-1514 Mikołaj Całowański z C., h. Pobóg, syn Wolimira, brat Dziersława i Jana: 1491 tenże → wyżej: Dziersław; 1502 tenże dworzanin ks. [Konrada III] (MK 18, 141v; MK 60, 193v); 1514 → wyżej: Jan; 1514 8 X szl. Mikołaj Całowański zobowiązuje się występować przed sądem [jako zachodźca] swego brata Jana podkom. czer. w przypadku wszelkich przeszkód uniemożliwiających temuż Janowi osobiste stawiennictwo lub w razie [doznanych] przez niego krzywd, i dlatego [obecnie] zastąpi go w poręczeniu, które [Jan] uczynił za niego sław. Mikołajowi Kozubowi [zapiska urwana] (MK 340, 22v).

1511-[26] Prokop Całowański, h. Pobóg, syn Jana z C., 1525 podkoni dworu książ. (MK 41, 98; MK 339, 154): 1511 → p. 6; [1521] tenże w imieniu swej siostry Katarzyny i jej męża Mikołaja z Tarnowa składa pozew dotyczący dóbr Tarnowo, na których Katarzyna ma zabezpieczone wiano w wysokości 90 kóp gr (MK 340, 59)⁷Tekst zapiski nawiązuje do treści poprzedniej, w której mowa jest o istocie wspomn. pozwu. Tekst tejże jest jednak niekompletny: zachowały się jedynie dwa końcowe wersy, umieszczone na tej samej karcie co omawiana zapiska; [ok. 1526] tenże posiada wieś Oleksianka k. Latowicza tytułem dożywocia nadanego przez ks. Janusza [III] (Varia 7, 144v).

1534 Serafin Całowański sędzia grodzki czer.⁸W l. 1525-45 urząd sędziego ziem. czer. pełnił dowodnie Serafin Oborski z Obór i Zalesia (MK 41, 33v; MK 60, 256v; Warsz. 9, 817; Sobol 178) (Bon. 2, 310); 1546 tenże sędzia przewodniczy posiedzeniu sądu na zamku w Czersku (ArchPotul. 1a, 112).

1550 Stanisław syn Serafina Całowańskiego → p. 6.

1553-79 Sebastian Całowański syn Mikołaja, wnuk Wolimira: 1553 żoną tegoż jest Zofia Staniszewska (Bon. 2, 310); 1563-79 → niżej: pobór.

1563 Wojciech Gliniecki właśc. w C. → niżej: pobór.

1563-64 Feliks Całowański, syn Jana, brat Prokopa⁹Tak podaje jego filiację Bon. 2, 310 na podstawie wypisów z ksiąg sądowych ziemi czer. Jego synem był Jerzy Całowański (WarszDis. 2, 259; zapiska bez datacji) → niżej: pobór.

1603 Jan Całowański, Krzysztof Gliniecki → p. 5.

1540-79 pobór od: 1540-41 od 4 wł. os. (ASK I 46 k. 56, 91v); 1563 od 1 włóki os. ur. Wojciecha Glinieckiego pisarza czer. stanowiących dział Sebastiana Nikla, od 2 wł. os. szl. Jana Całowańskiego, od 1 wł. os. szl. Feliksa Całowańskiego (ASK I 46, 123); 1564 od 4 wł. os. należących do Jana Całowańskiego, Sebastiana i Feliksa [Całowańskich], od karczmy przywoźnej dor. (ASK I 46 k. 179v, 227v); 1568 od 3 wł. os., 1 1/2 wł. opust. dołączonej do folwarku (ASK I 46, 272v); 1573 od 3 wł. os., 1 wł. opust. wzięta na folwark, retenta od 1 wł. i 3 zagr. (ASK I 46, 316v); 1576 od 3 wł. Jana Całowańskiego, 1/2 wł. Sebastiana Całowańskiego, 1/4 wł. należącej do działu zw. Guczowska (ASK I 46, 29v; ŹD 217¹⁰W ŹD 217 błędnie podano, że z działu „Guczowska” zapłacono pobór od 1/2 wł. oraz, że Jan Całowański zapłacił od 1 wł); 1577 od 3 wł. os. (ASK I 46, 364); 15[78]-79 od 3 wł. Jana Całowańskiego, 1/2 wł. Sebastiana Całowańskiego, 1 kwarty os. należącej do działu zw. Guczowska oraz karczmy przywoźnej pana Marcinka (ASK I 46 k. 422, 477v).

Mieszkańcy: 1453 kmiecie Grąda i Słupek, 1457 kmieć Mikołaj Czarnota → wyżej: ss. Dziersława z Żelawina; 1464 bartnik książ. Stanisław Szubiałka z C. → p. 6; 15[78]-79 karczmarz Marcinek → wyżej: pobór.

5. 1603 dzies. z C. należy do wikariuszy kościoła par. w Radwankowie: Jan Całowański daje 4 stogi zboża, a Krzysztof Gliniecki płaci 1 talar (AV 1, 62v); 1617 dzies. folw. z C. należy do wikariuszy kośc. par. w Radwankowie (Knap.mps 537).

6. 1464 Stanisław Szubiałka z C., bartnik [książ.] w Osiecku oskarżony przez starostę czer.¹¹Chodzi zapewne o Mikołaja Ładę z Piwonina h. Łada, starostę czer. w latach 1464-70 (Czer. C; PacSpis) o zniszczenie znaku bartnego innej osoby i umieszczenie własnego; star. żąda pokowy miodu jako zadośćuczynienia (Czer. LXXII).

1486 szl. Dziersław z C. przewoźnik ostroł. i mieszczanin łomż., jego ż. Ewa, c. zm. Pawła z Suleńczyc (MK 6 k. 178, 196); 1511 tenże burmistrz Łomży (MK 340, 33).

1511 Prokop syn Jana z C., 1550 Stanisław syn Serafina Całowańskiego studenci Uniw. Krak. (MUK 2 nr 1511h/07, 1550e/037).

8. Teren ten nie był objęty ani stacjonarnymi badaniami archeologicznymi ani nadzorami. Podczas badań powierzchniowych, przeprowadzonych w ramach AZP (obszar 61-69), odkryto tu liczne fragmenty ceramiki. Zabytki te były podstawą do wyróżnienia kilku osad średniowiecznych: z XII-XIV w. (stan. 54), z XIII-XIV w. (stan. 85), z XIII-XV w. (stan. 91) oraz z XIV-XV w. (stan. 61 i 63), a także z XIV-XVI stulecia (stan. 90).