CHYŻYNY

1448 kop. 1455-59 Chiszni (MK 4, 153v), 1448 kop. 1557 Chisiny (MK 89, 413), 1497 or. Chsini (MK 5, 216), 1499 Chyszny (Iura 2 nr 160), 1511 Chyssny (MK 8, 22v), [1516] Chissiny (MK 8, 30), 1533 kop. 1544 Chizini (AGAD perg. 844), 1540 Chyzyny (ASK I 46, 60), 1541 Chysiny (ASK I 46, 95), 1557 Chizyny (MK 89, 319; MS 5/2 nr 7927), 1569! [recte: 1570] Chyżiny (LM 1569, 121v), 1573 Chyziny (ASK I 46, 325), ok. 15,5 km na NE od Garwolina.

1. 1448 pow. czer. (MK 4, 153v); 1497 z. czer. (MK 5, 216-26v; Lub. nr 265; Iura 2 nr 159); 1540 n. pow. czer., par. Latowicz (ASK I 46, 60); 1557 pow. czer. (MK 89, 319); 1617 par. Latowicz (Knap.mps 290 wg wizytacji).

2. 1533 z wsi Wielki Las płynie w kierunku Ch. strumyk; droga ze Starogrodu od Latowicza dochodzi do pastwiska w Ch.; do Ch. prowadzi droga z Piaseczna (via Piaseczka) (AGAD perg. 844); 1563-64, 1569-71, 1576, 1579 karczma → p. 3: pobór; 1565 Ch. gran. z miastem Latowicz i wsiami król. Wielki Las i Trębiczbór, rz. Świder rozgranicza Ch. i wieś szlach. Dębe (LM 1565 I s. 124, 126, 127).

3. Włas. monarsza. 1448 ks. Bolesław [IV] potw. sprzedaż wójtostwa w Ch. → p. 4; 1497 ks. Konrad [III] zabezpiecza posag swej ż. Annie, c. Mikołaja Radziwiłłowicza wdy wileńskiego i kanclerza WKLit., m.in. na mieście Latowicz z przynależnymi wsiami Gniewanie, Strachomin, Jaliny, Iwowe, Rusniki, Trębiczbór, Starogród, Ch. i Osieck z fortalicją oraz mieście Garwolin z wsiami Unin, Rębkowo, Dąbrowa, Niecieplin, Poznowo, Jagodno, Leszczyny, Goździec i Wola Rębkowska w z. czer. z całym prawem książ. (MK 5, 216-26v; Lub. nr 265; Iura 2 nr 159); 1499 ks. Konrad III odnawia i poszerza zapis z 1497 (Iura 2 nr 160); 1511 ks. Anna [Radziwiłłówna] sprzedaje półwłóczek we wsi Ch. obok Latowicza prac. Maciejowi Saczeszkowi wójtowi tamże za 12 kóp gr (MK 8, 22v; MK8ed. nr 241, s. 195); 1526 król Zygmunt [I] daje ks. Annie [Konradównie] jako uposażenie do czasu jej zamążpójścia m.in. miasta Garwolin i Latowicz i należące do nich [niewymienione] wsie (Iura 3 nr 260); 1557 król Zygmunt August zezwala ur. Janowi Niegossowskiemu słudze sióstr król. [Anny i Katarzyny] na odkupienie wójtostwa w Ch. z rąk obecnych jego posiadaczy, zgadzając się, by Jan a potem jego syn Wojciech posiadali to wójtostwo dożywotnio (MK 89, 319; MS 5/2 nr 7927); 1557 król Zygmunt August, na prośbę tegoż Jana Niegossowskiego posiadacza wójtostwa w Ch., potwierdza dok. książ. z 1448 (MK 89, 412v-413v; MS 5/2 nr 8043).

1540-79 pobór: 1540-41 od 4 1/2 wł. i 1 kw. os., 1 wł. wójt. (ASK I 46 k. 60, 64, 95, 99); 1563 Jan Łączyński rządca latowicki płaci razem z wójtem od 9 wł. os., karczmy przywoźnej (ASK I 46, 125v); 1564 Jan Chrczonowski rządca star. latowickiego płaci od 9 wł. os., 2 zagr. i karczmy przywoźnej (ASK I 46 k. 198, 228); 1569 od 8 wł. os., karczmy dor. przywoźnej, 1 rzem., wójt dziedz. od 2 wł. os. (ASK I 46, 281); 1570 od 8 wł. os., rzeźnika, wójt od 2 wł., od karczmy dor. [nie pobrano opłaty, gdyż jest] nie obsadzona (ASK I 27, 89); 1571 Jan Chrczonowski podstarości latowicki płaci od 8 wł. os., rzeźnika, wójt dziedz. od 2 wł., karczma dor. nie obsadzona (ASK I 46, 465v); 1573 od 10 wł. os. i rzeźnika; od 2 wł. os. wójtowskich nie zapłacono z powodu pozostawienia ich odłogiem (ob desertacionum) (ASK I 46, 325); 1576 Pich i Szymanek ławnicy płacą od 10 wł. os., wójt od 2 wł., od karczmy przywoźnej (ASK I 46, 9; ŹD 220); 1577 od 12 wł. os. (ASK I 46, 365v); 1579 z 10 wł. os. zapłacono od 8 wł. i 3 kw. os., rzeźnika Jana Tłuczka, karczmy dziedz., wójt od 2 wł. (ASK I 46, 431).

1537-[70] wieś w stwie Latowicz: 1537 w Ch. jest 9 1/2 wł. os. z każdej włóki czynsz wynosi 24 gr, co daje 7 zł 18 gr dochodu; 2 1/2 wł. wójt. (ASK LIV 28, 159); 1565 w Ch. 19 kmieci na 10 wł. os., z każdej włóki płacą 30 gr, cała wieś przynosi zatem 10 zł czynszu oraz 11 zł 20 gr za owies, 1 zł za gęsi, 1 zł 10 gr za kapłony i 20 gr za jajka, w sumie za daniny 14 zł 20 gr; robocizna wynosi 2 dni na tydzień z każdej wł. os., 3 razy w roku [kmiecie] zobowiązani są do tłoki, przewody i stróżę świadczą w takim wymiarze jak inne wsie; kmiecie gają się [mają pr. do korzystania z lasu] na drwa w [lesie] w Osiecku; w Ch. jest 1 łąka, z której przez 2 lata dają po 24 gr, ale kiedy jest ugór to nie płacą nic; dochód z kar, który wynosi 3 zł [rocznie], pobiera starosta, z wyjątkiem cz. wójtowskiej; 2 wł. wójt. wolne od świadczeń, wójt ma pr. do 1/3 dochodu z zasądzonych kar, nie jest zobowiązany do żadnych posług dla dworu, a jedynie do służby wojennej [dla króla] (LM 1565 I 126); 1569! [recte: 1570] [liczba kmieci oraz włók kmiecych i wójt., dochód z czynszu i danin jak w 1565]; kmiecie tytułem stróżnego dają kapłony, co przynosi 20 gr dochodu, tyle samo daje corocznie czynsz płacony z kątów ról; karczmarz płaci czynsz od każdej roli, w sumie 17 gr; kmiecie z łąk [ilu?] płacą przez dwa [kolejne] lata po 24 gr a na trzeci rok, kiedy jest ugór nic nie płacą, zatem dzieląc na 3 lata dochód za łąki wynosi 3 zł 6 gr rocznie; wójt płaci z każdej roli [włóki] 2 zł [rocznie] i dlatego nie jest zobowiązany do żadnych posług ani służby wojennej; dochód z Ch. wynosi w sumie 31 zł i 23 gr (LM 1569, 122).

Mieszkańcy: 1511 Maciej Saczeszek wójt w Ch. → wyżej; [1516] ks. Anna [Radziwiłłówna] sprzedaje prac. Janowi i Pawłowi braciom z Ch. 1 wł. wójt. we wsi książ. Trębiczbór k. Latowicza razem z 1/3 dochodów z kar sądowych, za 14 kóp gr (MK 8, 30; MK8ed. nr 319, s. 239); 1576 ławnicy w Ch., 1579 rzeźnik Jan Tłuczek → wyżej: pobór.

4. 1448 ks. Bolesław [IV] potw. sprzedaż, dokonaną przez swoją matkę ks. Annę [Bolkową], opatrz. Piotrowi mieszcz. z Latowicza wójtostwa we wsi Ch. obejmującego 2 wł. miary chełm. wolne od obciążeń książ. za 34 kopy gr w półgr, z tytułu posiadania wójtostwa Piotr ma pr. do 1/3 dochodów z kar sądowych, ale zobowiązany jest do służb [w tej samej formie i wymiarze], co inni sołtysi we wsiach książ. (regest: MK 4, 153v; insert dok. książ. w 1557 r.: MK 89, 412v-413v)1We wpisie do MK 4, 153v nie wspomina się o tym, że ks. Bolesław jedynie potw. sprzedaż dokonaną przez swą matkę. Sprzedającym jest tu sam książę. O tym, że wójtostwo w Ch. sprzedaje ks. Anna mowa jest w dokumencie książ. przedstawionym do oblaty królowi Zygmuntowi Augustowi w 1557 (MK 89, 412v-413v). Ks. Anna otrzymała Latowicz z należącymi doń wsiami (niewymienionymi z nazwy) tytułem oprawy wdowiej od swego teścia Janusza I Starszego, co następnie potw. jej syn w 1436 (Iura 1 nr 84); 1511 wójt w Ch. → p. 3; 1537 wł. wójt. → wyżej: wieś w stwie Latowicz; 1540-79 włóki wójt. → p. 3: pobór; 1557 wójtostwo w Ch. → p. 3; 1576 ławnicy w Ch. → p. 3: pobór.

5. 1603 dzies. z 10 wł. w Ch. wymiarze 1 stogu z każdej włóki należy do wikariuszy kośc. par. w Latowiczu; dzies. snopowa z 2 wł. wójt. należy do nauczyciela (baccalarius scholae) w Latowiczu, ale oddawane są tylko 2 zł (AV 1, 75v-76).

8. Prace archeologiczne ani w formie stacjonarnej ani nadzorów nie były tu prowadzone. Teren podlegał tylko badaniom powierzchniowym w ramach AZP (obszar 61-73), podczas których nie odnaleziono żadnego materiału do badań. Zlokalizowano tu wieś z XVI-XIX w. (stan. 6) wyłącznie na podstawie przekazów pisanych.

1 We wpisie do MK 4, 153v nie wspomina się o tym, że ks. Bolesław jedynie potw. sprzedaż dokonaną przez swą matkę. Sprzedającym jest tu sam książę. O tym, że wójtostwo w Ch. sprzedaje ks. Anna mowa jest w dokumencie książ. przedstawionym do oblaty królowi Zygmuntowi Augustowi w 1557 (MK 89, 412v-413v). Ks. Anna otrzymała Latowicz z należącymi doń wsiami (niewymienionymi z nazwy) tytułem oprawy wdowiej od swego teścia Janusza I Starszego, co następnie potw. jej syn w 1436 (Iura 1 nr 84).