(1228 Chelad, 1238 Celazc z fals. z pocz. XIV w., 1242 Celaz, 1243 Celad z fals. z pocz. XIV w., 1257 Czheladiz, 1260 Zelazt, Czelath, 1325 Zedladz, 1328 Czedlaz, 1468 Czelacz, Czelandz, 1529 Czelącz) wieś, 1411 n. miasto.

1. 1337 dystrykt siew.; 1443 n. ks. siew. (GrünMark. 2 s. 625, 628); 1260 n. par. własna (Mp. 2, 622); 1325 n. dek. Sławków; 1334 n. dek. Bytom (MV 1, 142, 354); 1470-80 dek. Sławków alias Bytom (DLb. 2 s. 198); 1529 dek. Bytom (LR s. 260); 1228 n. wieś (Pol. 3, 11); 1411 n. miasto (Wiśn. Cz. s. 71).

2. 1228 granice wsi C. przechodzą k. ujścia potoku Osseta do rz. → Brynicy ,,extendens longitudinem suam” aż do mostu Gawła (Pol. 3, 11); 1242 C. nad rz. → Brynicą (Mp. 2, 419; Pol. 3, 219); 1443 cło w Cz. (GrünMark. 2 s. 628); 1570 droga z Krakowa przez C. na Śląsk (LDK s. 61).

3A. 1228 własn. książęca, 1228 szlach., 1242 kl. Bened. w Staniątkach, 1260 książęca, 1443 n. bpa krak. 1228 Kazimierz ks. opolski nadaje komesowi Klemensowi [z Ruszczy] m. in. wieś C. z bobrami i czeladzią ,,et cum illis omnibus, qui aliquando propter famis duriciam, ex eadem recesserant si alicubi fuerint reperti thabernam in eadem villam concessi”; → też p. 2 (Pol. 3, 11); 1238 Wisław z Kościelca bp krak. potwierdza kl. w → Staniątkach m. in. nadanie przez Klemensa z Ruszczy wielu wsi, m. in. C. z bobrami i karczmą (Pol. 3, 18 fals. z pocz. XIV w.); 1242 Konrad Maz. potwierdza, iż komes Klemens [z Ruszczy] kaszt. krak. nadał kl. w → Staniątkach m. in. C. nad rz. Brynicą z bobrami i karczmą (Mp. 2, 419; Pol. 3, 219 z transumptu w 1464 r.; DLb. 3 s. 298); 1243 tenże potwierdza kl. w → Staniątkach nadanie przez ww. Klemensa m. in. C. z bobrami i karczmą (Pol. 3, 20 fals. z pocz. XIV w ); 1260 Władysław ks. opolski zwraca kl. w → Staniątkach wieś Brokot [Śląsk] w zamian za Z. i Kęty (Mp. 2, 622); 1337 Kazimierz ks. cieszyński zgadza się na wykup zamku Siewierz „cum eius toto districtu” przez Władysława ks. bytomskiego i kozielskiego i jego s. Kazimierza z zastrzeżeniem, że w wypadku, gdyby ks. Władysław nie mógł wykupić zastawionej Cz., to zostaje ona na razie przy ks. cieszyńskim; 1443 Wacław ks. cieszyński sprzedaje bpowi krak. księstwo siew. m. in. z miastem Cz. wraz z cłem (GrünMark. 2 s. 625-6, 628); 1470-80 m. Cz. własnością bpa krak. 29 czynszowych ł. mieszczan oraz 3 ł. wolne: 1 wójta w Cz., a 2 Przełajskiego. Role i łąki plebana (DLb. 2 s. 198); 1522 Jan Konarski bp krak. odnawia m. Cz. spalony przyw., biorąc dane z zeznań świadków i starych rejestrów biskupich. Miasto posiada 29 ł. czynszowych, 5 niw i 5 ogrodów wolnych, sadzawkę plebana oraz browar. Drugi browar i 2 ł. wolne należą do wójta. Mieszkańcy są wolni od wszelkich prac na rzecz bpa i jego zamku [w Siewierzu], z wyjątkiem prac naprawczych dla wspólnego dobra miasta. Co roku ma być odprawiany sąd gajony przez przedstawiciela kap. krak. 2 jarmarki odprawiać się winny: na Ś. Stanisława w maju i w jesieni [27 IX] oraz targ we wtorki. Targowe należy do bpa. Mieszkańcy otrzymują zwolnienie od cła w Siewierzu i mogą pobierać drzewo w lesie bpa zw. Łagiski (Ep. 10 k. 70; Wiśn. Cz. s. 73 regest); 1529 Cz. należy do siew. klucza biskupiego. Bp pobiera tu cło, wynoszące łącznie z cłem w Siewierzu 45 grz. 16 gr oraz 6 grz. 32 gr szosu (LR s. 15).

4. 1411 Sedlachi, Sedlaczek wójt w Cz. (Wiśn. Cz. s. 71; M. Kantor Mirski, Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne, t. I, Sosnowiec 1932, s. 144); 1426-32 Elżbieta ż. Sedlaka wójta w Cz. (ZK 312 s. 309-10, 449); 1470-80, 1522 → p. 3; Piotr wójt w Cz. (Cracovia artificum 5, 480); 1524 Piotr wójt w Cz. sprzedaje za 120 zł swe wójtostwo szl. Jerzykowi Ujejskiemu (Siew. 4).

5. 1260 Stefan kapelan w Cz. (Mp. 2, 622); 1318¹W informacji podanej przez M. Kantora Mirskiego jest błędna albo ta data albo imię księcia. Wacław ks. cieszyński ur. jest między r. 1413 a 1416, a w r. 1318 ks. cieszyńskim jest Władysław zm. między 1321 a 1324 (Dworzaczek 10) wg wizytacji z 1618 ufundowany został w Cz. przez Wacława ks. cieszyńskiego i siew. kościół w Cz. (M. Kantor Mirski, o. c. s. 181); 1325-7 pleb. Świętopełk. Par. oszacowana na 12 grz. 10 sk.; świętop. 17 sk. 21 den.; 1334-7, 1346-58 świętop. 5 sk. (MV 1-2 wg indeksu); 1388 Jan (Hans) pleban z Cz. (KK 2, 349 fals. z pocz. XVI w.); 1435 Stanisław komendator kościoła par. w Cz.; 1437 Mik. Niebylszyc pleb.; 1438 Stanisław pleb.; 1439 Jan pleb.; 1440-52 Zygmunt pleb. (F. Kiryk, Rozwój urbanizacji); 1470-80 kościół par. drewn. pod wezw. Ś. Stanisława. Pleb. posiada własne role i łąki w Cz., pobiera co drugi rok, na zmianę z bpem, 6 grz. dzies. snop. z Dąbia [par. Wojkowice] i w tenże sposób 6 grz. dzies. snop. z Gołąszy, 6 grz. dzies. snop. i kon. z Zagórza [par. Mysłowice], dzies. snop. z ł. kmiec. w Siedlcu [par. Mysłowice]. Do par. należy wieś Milejowice. Dzies. pien. z łanów mieszczan i wójta w Cz. należy do bpa. (DLb. 2 s. 189, 198, 204); 1489 Michał pleb. w Cz.; 1493 Stan. Hannusborg pleb. w Cz. (Wiśn. Cz. s. 73); 1522 wiktrycy kościoła par. w Cz. zostają przez sąd konsystorski w Krakowie obłożeni karami kościelnymi za niezapłacenie Piotrowi dzwonnikowi 10 fl. za dzwon, który od niego kupili dla kościoła. Piotr wójt Cz., pragnąc wiktryków uwolnić od kar, płaci Piotrowi 7 fl. i zobowiązuje się w ich imieniu spłacić resztę (Cracovia artificum 5, 480); 1529 pleb. Wojciech z Koprzywnicy. Do pleb. należy 10 grz. 11 gr czynszu w Cz., dzies. snop.: wart. 22 grz. z Zagórza, Siedlca i Klimontowa [par. Mysłowice], wart. 1 grz., co drugi rok, na zmianę z pleb. Siewierza - w Dąbiu, wart. 30 gr z ról folw. w Przełajce [Śląsk], wart. 1 grz. 42 gr z ról kmiec. w Rozdzieniu [Śląsk], meszne wart. 12 grz. 22 1/2 gr w Cz. i z wsi [należących do par.]: Wojkowice [Komorne], Siemianowice [Śląsk], Milejowice, 8 gr kolędy i 14 gr klerykatury. Bp pobiera w Cz. daninę w pszenicy wart. 27 1/2 grz. (LR s. 15, 260); 1598 do par. należą: Milejowice, Siemianowice, Przełajka, Wojkowice Komorne (WR k. 369).

6. 1257 Władysław ks. opolski wystawia dok. w Cz. (Mp. 2, 453); 1437 Anna ż. Dobiesława z Budziejowic alias z Cz. (ZK 313 s. 33); 1499 Stan. Chwdlowic krawiec z Cz. przyjęty do pr. miejskiego w Krakowie (Kacz. 9011); ok. 1518, a. 1522 pożar miasta (Ep. 10 k. 70; F. Kiryk, o.c.); 1529 Jan z Cz. duchowny (LR s. 147).