(1262 Straisbergk, Strasberg, Strazberg, Strazberc, Strosburg, Strasbergk, Strasberc, ok. 1329 Brodnitz, Strasburg, Strazberch, Brodnicza, 1446 Brodnitcza alias Strasberg) miasto pow. nad Drwęcą.

Osada wczesnośredn. (Ziel. 24).

1262 castrum (SRP 1, 126); 1298 oppidum (SRP 1, 164); 1317 civitas (Pr U 2/1, nr 187); 1331 siedziba komt. brod. (BK 2, 403); po 1454 siedziba stwa brod. (PlO 111-8); 1570 własn. król., pow. mich., par. B. (ŹD 25; Bi. 21, 55, 74).

1353 w. m. Winrych v. Kniprode nadaje B. pewien obszar przy Drwęcy (PlO 346, 347); 1368 komt. brod. Konrad v. Kalemont nadaje posiadłość między Drwęcą a 2 rowami za kościołem Ś. Jerzego mieszczaninowi Klausowi Breker za czynsz roczny 1 1/2 grz. (PlO 111); 1416 w. m. Michał Kűchmeister nadaje B. wsie Bűrgersdorf i Michałowo (PlO 111); 1421 w. m. Paweł Russdorf nadaje miastu 6 ł., które należały do Zak., a były wydzielone ze wsi Bűrgersdorf (Br. 102).

1417-19 m. S. daje płużne Zak. ze swoich 2 wsi Michałowa i Bűrgersdorf (Reg. 1, nr 3061); 1446-51 m. S. płaci roczny czynsz Zak. z 88 domów po 6 den.; 16 ław mięsnych daje Zak. 7 kamieni łoju; 1446 czynsz z ław mięsnych zniżono do 6 kamieni łoju, bo 7 ław opust. (PlO 111); 1456-7 m. S. z okręgiem byłego komt. otrzymał w zastaw wda inowrocławski Mik. Kościelecki (MS 1, nr 453); 1487 star. brod. Mik. Działyński nakłada na miasto roczną daninę 40 kamieni łoju oraz 2 korców mąki na wyrób piwa od każdych 36 korców mąki (PlO 111-8); 1535 Zygmunt I zapisuje Mik. Działyńskiemu, kaszt. chełm. i star. brod., 4850 fl. na zamku brod. i in. wsiach król. (MS 4/2, nr 17 233).

Kościół Ś. Katarzyny zbudowany w l. 1310-20 (BK 2, 403-47; Spis 56); 1342 burm. Henryk zw. Mux i rajcy m. zatwierdzają testament pleb. Mik. Wolwelini na rzecz kościoła Ś. Katarzyny (PrU 3/2, nr 542); 1343 w. m. Ludolf Kőnig zatwierdza powyższą darowiznę, zastrzegając sobie pr. patronatu (PrU 3/2, nr 619); 1414 poza m. kościół Ś. Jerzego poniósł w wyniku wojny szkody w zabudowaniach i w czynszach 800 grz., kościół Ś. Katarzyny znajdujący się w mieście 100 grz. (Br. 160); 1445 par. S. w planie synodu laickiego bpstwa chełm. (UC nr 578).

1262 najazd Jaćwingów na zamek S. (SRP 1, 126); 1298 najazd Litwinów na miasto S. (SRP 1, 164); po 15 VII 1410 m. przejściowo w rękach polskich, starostą Mik. z Michałowa; 1414 m. na próżno oblegano przez wojsko polskie (Długosz 4, 79; PlO 111-8); 1414 szkód woj. S. na 2000 grz., zabitych i uciekinierów 36 (Br. 160); 1440 S. w dokumencie erekcyjnym Związku Pruskiego (AST 2, 175); 28 V 1454 m. składa przysięgę wierności Kazimierzowi Jag. w Toruniu (AST 4, 413); 1461-79 m. w rękach dowódcy Zak. Bernarda Szumborskiego i jego zaciężnych (PlO 111-8); 1479 m. B. wraca do Polski (Stv. 3, 135).

Zamek z l. 1305-31 (BK 2, 403-47); 1565 na przygródku dom stary, dom nowy, stajnia mur., stajenka, wozownia, stodoła, wołownia, „zamek wierzchni” zw. Kępą (Lustr. 181-3).

Zespół obwarowań m.: Brama Chełmińska z l. 1350-70 i mury; z dawn. ratusza z ok. 1370 szczątki wieży i szczytu (BK 2, 403-47; Spis 56).

Clasen K., Die mittelalterliche Kunst. Die Burgbauten, Kűnigsberg 1927; SGKP 1; SGPP; Zermann F., Chronik der Stadt Strasburg, Strasburg 1851.