(1228 Chusow, 1295 Chussow, 1381 Czcussow, Czussow, 1385 Czusow, 1389 Czusszow, 1415 Sczussowa, 1418 Caczow, 1430 Czaczow; 1450 Czuschow, 1482 Czwsow, 1488 Czussa, 1529 Svschow), 8 km na NE od Proszowic.

1. 1295 kasztelania krak. (KK 1, 100); 1490 n. pow. krak.-prosz.; 1581 pow. prosz. (ŹD s. 14, 441); 1470 n. par. Pałecznica (DLb. 1 s. 104; 2 s. 77).

2. 1228 Cz. k. Krakowa (Chusow circa Cracoviam) (Pol. 3, 11); 1388 opust. źreb zw. Klimkowski (Climcowska); gaj (SP 8, 4564); 1398, 1400 dziedzina [źreb] Zdzisławski (Sdzislawsky, Zdzislawski, Sdzislawki)¹→ 1399 p. 3 ,,villa Sdzislawsky” (SP 8, 8453) dziś nie istniejąca położona między Cz. a Klimontowem (SP 8, 7182, 10 795, uw. 354/7); 1400 dziedzina Stawisko w Cz. [dziś w Szczytnikach 4 km na SW od Cz. łąki Stawisko; UN 13 s. 25] (SP 8, 10 661); dziedzina Myczkowska (Miczkowska) w Cz. (SP 8 uw. 344/24); 1402 dziedzina Błędowska (Blandowsca) w Cz. (ZK 3 s. 386); 1417 Andrzej Niemsta ze Skronowa oddala pr. roszczenia Jaszka z Cz. o usypanie grobli w Cz. (ZK 194 s. 90); 1470-80 sąsiaduje z Pałecznicą (DLb. 1 s. 104).

3A. 1228 własn. książęca, 1228 szlach., 1243 własn. kl. Bened. staniąt., 1295 kośc., 1381 n. własn. szlach. 1228 Kazimierz ks. opolski nadaje komesowi Klemensowi [z Ruszczy] m. in. Cz. z narocznikami (Pol. 3, 11); 1243 Konrad Maz. potwierdza kl. w → Staniątkach nadanie przez tegoż Klemensa m. in. wsi Cz. z narokiem (Pol. 3, 20 fals. z pocz. XIV w.)²W. Pałucki, Narok, Studium z dziejów służby informacyjno-łącznikowej w Polsce wczesno-średniowiecznej, Wrocław 1958 s. 46-7 identyfikuje Chusow z dok. z lat 1228 i 1243 z Cz.; por. też K. Buczek, Zagadnienie polskiego naroku, PH, 50 (1959), s. 665-97; 1295 Mikołaj ks. opawski, star. krak. zwalnia Cz., położony w kasztelanii krak., należący do jego kapelana Michała kantora krak., od powozu, od pana stróży, stanu, targowego, krowy, bobrów, owcy i od wszelkich innych powinności i ciężarów na rzecz wwdy i kaszt. krak. oraz nadaje imm. sąd. (KK 1, 100).

1381 Jakub kmieć z Cz. (SP 8, 674); Stanisław z Cz. z Świątkiem z Cz. o przeoranie gwałtem roli (SP 8, 699, 786); Krystyn „nepos” Bogufała z Cz. (SP 8, 793); Piotr kmieć z Cz. (SP 8, 844-5, 897); Nieszko (Niezco) (SP 8, 897); 1381-2 Bogusza, Bogufał z Cz. (Mp. 3, 920; SP 8, 1574); 1381-1424 Jakusz, Jakub z Cz. br. Jana (SP 8, 844-5, 897, 1568, 1766, 1812, 2742, 2806, 2855, 2919, 2999, 3153, 4487, 4564, 5350, 5373, 5751, 5925, 5969, 6074, 6094, 6159, 7088, 7182, 8230, 8453, 8555, 8645, 8649, 8928, 8965, 9024, 10 661, uw. 63/11, 117/8, 124/35, 127/10, 134/25, 139/23, 158/26, 169/30, 172/4, 176/14, 189/29, 195/25, 201/7, 202/27, 208/19, 230/15, 344/25; Roty s. 97; wg ind. WAP); 1382-1422 Jan, Jaszek Czuszowski br. Jakusza, zięć Jaszka z Proszowic (SP 8, 1568, 1766, 1812, 1981, 2246, 2325, 2400, 2472, 2806, 2855, 2911-3, 2915, 2919, 2977, 2991-2, 2997, 3079, 3086, 3153-4, 3275, 3330, 3333, 3412, 3418, 4433, 4441, 4487, 4564, 4766, 5751, 5925, 5969, 6074, 6094, 6163, 6637, 6721, 7088, 7182-3, 8230, 8453, 8725, 10 661, 10 795, uw. 37/8, 38/4, 55/13-4, 57/3, 59/7, 61/11, 71/13, 100/38, 117/10, 127/10, 230/15, 311/17, 325/81, 344/24-5, 354/7; Roty s. 97; wg ind. WAP; AKP 8/1, 357, 479, 481, 636; Pol. 3, 189; ZDM 1, 345); 1384 Andrzej kmieć z Cz. (SP 8, 2246); 1384-5 Klemens kmieć z Cz. (SP 8, 2912, 2992, 3086); Jan z Cz. [różny od ww. Jana] (SP 8, 2912, 2915, 2977, 2992, 3418); 1385 Jan Błąd, Błędowic (SP 8, 3079, 3154, 3275, 3333); Jan kmieć z Cz. (SP 8, 3086); → Bólów; 1385-8 Dzierżek z Cz. (SP 8, 2991, 3330, 4766); 1387 Jakusz z Sudołka z Hanką z Proszowic o dziedzictwo w Cz. (SP 8 4250, uw. 37/6, 38/7); w sprawie między Hanką, Wichną i Jakuszem zeznał Kotusz, że widział źreb i karczmę w Cz. opust. (SP 8, 4250); 1388 Jakusz z Cz. zastawia za 10 grz. swemu bratu Janowi opust. źreb Klimkowski w Cz. z pr. brania drzewa z gaju (SP 8, 4564); Jan, Dzierżek i Wichna z Cz. przeciw Hance z Proszowic o 2 kmieci i karczmę (SP 8, 4766); 1389 Mikołaj z Cz. (SP 8, uw. 158/26); Henryk z Cz. (SP 8 uw. 182/1); Piotr z Cz. (SP 8, uw. 202/27); 1396 Rosław z Surówek i jego ż. Świętochna oddalają pr. roszczenia Jana i Jakusza [z Cz.] do dziedzictwa w Jawczycach (SP 8, 5751); 1397 Jaszek i Jakusz z Cz. uzyskują pr. bliższości cz. dziedzictwa [w Jawczycach] na Rosławie z Surówek, zachodźcy Jaszka z Jawczyc. Tenże Jaszek winien po zapłaceniu przez Jakusza i Jaszka z Cz. 40 grz. ustąpić im z cz. dziedziny, która była własn. jego zm. ciotki. Katarzyny; Jaszek i Jakusz z Cz. ustępują Jaszkowi z Jawczyc z pozyskanej na nim cz. w Jawczycach, a ten uwalnia ich od 100 grz. wadium (SP 8, 5969, 6094, uw. 230 /15); → Dalowice p. 3: Mik. legat z Cz. (SP 8, 5849, 5905, 5907, 5921, uw. 223/40, 225/33); Stan. Niemsta z Cz. (SP 8, 6204).

1397/8 Mikołaj z Cz. i → Łapanowa [h. Drużyna] kan. krak. (SP 8, 5849, 5921, 7452-3, 7887, uw. 235/81); 1397-1401 Beata [pierwsza] ż. Jakusza z Cz. (SP 8, 6159, 8928, 9024; wg ind. WAP); 1397-1428 Andrzej, Andrzejek Niemsta z Cz., → Szczytnik [par. Proszowice], → Skronowa i → Krzcięcic s. Niemsty [h. Jastrzębiec] (SP 8, 6163, 6204, 6637, 6721, 7088, 7182-3, 7452-3, 8965, 9596, 10 661, uw. 300/87, 311/17, 316/5, 317/52, 325/81, 328/95, 344/24-5; Roty s. 97; wg ind. WAP); 1398 Hanka c. Wojciecha zw. Charśnia z Cz. (SP 8, 6375); Niemsta z Cz.; Machna z Cz. wdowa po kmieciu Piotrze Wąsie (SP 8, 6637); Mikołaj kan. krak. zastawia za 50 grz. Andrzejowi Niemście ze Szczytnik swoją cz. w Cz. (SP 8, 7452-3); Andrzej z Cz. z Jaszkiem i Jakubem o dziedzinę Zdzisławską (hereditas Sdzislawsky) leżącą między Cz. a Klimontowem → p. 2 (SP 8, 7182-3); 1399 Jakusz i Jaszek z Cz. oddalają na podstawie przedawnienia roszczenia dzieci Niemsty ze Skronowa do wsi Zdzisławski (villa Sdzislawsky) [dziś nie istnieje] (SP 8, 8453); Wichna ż. Wojciecha z Trątnowic odstępuje całą swoją cz. w Cz., z wszystkimi prawami Andrzejowi Niemście ze Szczytnik (SP 8, 8454); Jakusz z Cz. gwarantuje Jazdowi z Grodziny zwrot 12 grz. ewentualnym zastawem cz. Cz., z wyłączeniem folwarku (SP 8, 8555); Święch z Bibic z Andrzejem z Krzcięcic o dziedzinę w Cz. (SP 8 uw. 307/47).

1400 Dawid i jego ż. Hanka z Bolowca sprzedają Jazdowi z Grodziny swoją cz. w Bolowcu i łąkę w Cz. (SP 8, 9637); Jaszek z Cz. w wypadku niespłacenia w terminie 14 grz. Andrzejowi Niemście winien mu odstąpić wieczyście dziedzinę zw. Stawisko i łąkę w Cz., zakupione przez tegoż Andrzeja od Jakusza z Cz., a uzyskane pr. bliższości przez Dziersława ze Skotnik [pow. sand.] (SP 8, 10 661); Jaszek z Cz. z Andrzejem Niemstą z Cz. o dziedzinę zw. Myczkowska; ciż o łąkę zakupioną od br. Jaszka i Jakusza (SP 8, uw. 344/24-5); Swiętochna wd. po Filipie ze Szczytnik z Jaszkiem z Cz. o dziedzinę zw. Zdzisławka (hereditas Zdzislawski, Sdzislawki). Świętochna wysuwa roszczenia z tytułu pr. bliższości (SP 8, 10 795, uw. 354/7); 1402 Andrzejek Niemsta z Cz. oddala pr. roszczenia Jaszka z Cz. do dziedziny zw. Błędowska w Cz. (ZK 3 s. 386); 1404 Stanek kmieć z Cz.; 1412-7 Elżbieta i Machna cc. Jakusza i Katarzyny z Cz.; 1415-6 Dorota ż. Jaszka z Cz. (wg ind. WAP); 1417 Jaszek z Cz. zastawia za 50 grz. swej c. Małgorzacie 3 kmieci w Cz. (ZK 194 s. 89); → p. 2; Jakusz i jego c. Elżbieta sprzedają za 1 ł. w Woli Polinowej [dziś nie istnieje] za 300 grz., płaszcz wart. 5 grz. i za konia wart. 5 grz. Andrzejowi Niemście ze Skronowa całą swoją cz. w Cz., poręczając za Katarzynę ż. Jakusza i inne cc. Machnę i Hankę, że ustąpią tu z praw wiennych i posagowych (ZK 194 s. 94-5); 1417-9 Małgorzata c. Jaszka z Cz. (wg ind. WAP); 1418 Małgorzata ż. Mik. Boboli z Piasku [Małego w pow. wiśl.] zastawia za 52 1/2 grz. Andrzejowi Niemście ze Skronowa 3 kmieci osadzonych w Cz. (ZK 194 s. 129); Mikołaj z C. (AKP 8/1, 795); 1420 Jaszek z Cz. winien w określonym terminie zapłacić temuż Niemście 300 grz. i dać dobra Wola Polinowa, a wówczas będzie mógł z tytułu pr. bliższości z powrotem posiadać cz. Cz. sprzedaną przez jego br. Jakusza; Małgorzata ż. Mik. Boboli z Piasku Małego oświadcza, że Andrzej Niemsta spłacił jej 50 grz., które miała na Cz. (ZK 7 s. 13, 85); 1421-3 Pieprzyk vel Pietrzyk kmieć z Cz. (wg ind. WAP); 1422 Jaszek Czuszowski wydzierżawia na 5 lat Mikołajowi z [Michałowa w pow. wiśl.] star. krak. całą swoją wieś Cz. wraz z folwarkiem. Mikołaj winien wykupić za 40 grz. od Andrzeja Niemsty z Cz. 3 kmieci w Cz. Jaszek może teraz zebrać zasiany jęczmień i owies. Na folwarku ma zostawić 2 woły i 2 konie, które star. ustępując po 5 latach z arendy ma mu zwrócić (GK 1 s. 714); 1423 Stan. Czuszowski z Cz.; Świętek, Piotr i Mik. Krążel kmiecie z Cz.; Jakub karczmarz w Cz.; (wg ind. WAP); 1423-30 Stan Niemsta, Niemszczyk z Cz. s. Andrzeja Niemsty (wg ind. WAP; ZDM 2, 419).

1429 szl. Stan. „Opilionis” [Owczarz?, Owczarski?] (wg ind. WAP); 1437 Stanisław i Niemsta winni wwiązać Owczarskiego w swoje wsie Cz. i Szczytniki (ZK 150 s. 21); 1437 Dziersław z Cz. skazany na karę XV za niesłuszne naganienie szlachectwa Niemsty z Cz. (SP 2, 2726); 1438 Dziersław z Cz. (ZK 11 s. 316-7); 1442 Niemsta z Cz. sprzedaje za 150 grz. Mikołajowi z Chrobrza [pow. wiśl.] i jego ż. Agnieszce całą swoją cz. w Nowej Wsi czyli Poskitowie (ZK 12 s. 40); 1450-74 Jan Niemsta Brzostowski z Cz., h. Jastrzębiec (SP 7/2, 944; ZK 16 s. 325, 330, 334, 368, 374-5, 386, 410, 464; 17 s. 454, 527; 152 s. 370; GK 19, s. 866); 1466 Jan Niemsta z Cz. procesuje się z Janem Niemstą ze Szczytnik (ZK 16 s. 377); Jan Niemsta z Cz. pozwany przez Marcina kmiecia z Cz. (ZK 16 s. 375); 1466-74 Marcin, Marcisz z Cz. (ZK 16 s. 373; GK 19 s. 324, 359, 737, 1015); 1467 Stan. Żydówka z Racławic sprzedaje za 200 grz. Marciszowi z Cz. całą swoją cz. w Racławicach (ZK 17 s. 430-1); 1467-8 Jan Niemsta z Cz. procesuje się z szl. Marciszem z Cz. (ZK 16 s. 427, 458, 511); 1470-80 1) cz. Andrzeja Niemsty h. Jastrzębiec; 2) cz. Piotra Potockiego h. Szreniawa. W każdej cz.: folwark, 4 ł. kmiece, karczma, 2 zagrody z rolami (DLb. 1 s. 104; 2 s. 77); 1471 Piotr Potocki właśc. cz. Cz. (GK 19 s. 521); 1482 Andrzej Niemsta z Olchowej [pow. pilzn.] zapisuje ż. Zofii 200 grz. wiana i posagu na połowie swoich dóbr w Olchowej i Cz. (ZP 24 s. 114); 1489-4, 1496, 1499, 1500 pobór z 2 ł. (ŹD s. 441; RP s. 138, 164, 180, 194, 210, 81, 15, 253); 1490 Andrzej Niemsta z Cz. (GK 23 s. 274); 1490-1502 Marcin Czuszowski z Cz. (GK 23 s. 205; ZK 154 s. 69-70); 1496 Piotr Potocki i Andrzej Niemsta dokonują zamiany dóbr. Piotr daje Andrzejowi całą swoją cz. w Cz. za cz. Olchowej w pow. pilzn. i za 120 grz. (ZK 153 s. 127-8); 1529 role folw. i kmiece (LR s. 227, 318); 1530 pobór z 3 ł. i 1 karczmy dorocznej (RP k. 20).

4. 1385 Świetnik, Stwietlik wójt Dzierżka z Cz. (SP 8, 2991, 2999, 3079); 1399 Andrzej Niemsta z Cz. w sporze z Jakuszem z Cz. o jurysdykcję nad kmieciem zobowiązuje się przedstawić przyw. Władysława Jag. nadający części Andrzeja w Cz. pr. niem. (SP 8, 8965).

5. 1470-80 dzies. snop. wart. 4 grz. z 2 folwarków plebanowi w Pałecznicy, dzies. snop. i kon. wart. 10 grz. z reszty wsi prebendzie Goszyckiej w kat. krak. (DLb. 1 s. 104; 2 s. 77); 1529 dzies. snop. wart. 8 grz. z ról folw. temuż pleb., wart. 6 grz. z ról kmiec. ww. prebendzie (LR s. 227, 318).

6. 1398 Mik. Wąs kmieć z Nadzowa i Machna z dziećmi z Cz. poprzez swego prokuratora Niemstę z Cz. pozywają Jaszka z Cz. o główszczyznę za męża tejże Machny kmiecia Piotra Wąsa (SP 8, 6637); 1488 Matusz Kapituła z Cz. przyjęty do pr. miejskiego w Krakowie (Kacz. 8395).

7. Stan. s. 77.