starostwo niegrodowe

[Pow. biec.]

Własn. król. 1413, 1427 Jan, Jaszek z D. [tenut.?] (ZK 378 s. 10; GB 2 s. 222); 1433-41/2 Marcisz z Wrocimowic h. Półkozic, chorąży krak., tenut. D. (SP 2, 2486; PSB 19 s. 577-8); 1435 tenże oskarża Mikołaja wójta z D. o nieprawne dzierżenie wsi Wola Dębowiecka i Łazy Dębowieckie, podburzanie kmieci, że nie chcą pracować na rzecz Marcisza, narażając go na stratę 100 grz. Mikołaj ma przedstawić sądowi swoje prawo, iż nie będzie za to odpowiadał (SP 2, 2609); [1442] 1444-71 Marcisz Chorążyc z Wrocimowic, D. i Brzany, tenut. D. (OK 6 s. 650; ZK 15 s. 285; 152 s. 276; MBiecza 32; PSB 19 s. 578-80); 1462 ur. Marcisz z D. otrzymuje 40 grz. od Miklasza z Lipnicy Górnej i zastawia mu w tej sumie 6 grz. czynszu „sive exaccionis alias schosu” w D. (ZB 1 s. 218); 1470-80 D. własn. król. (DLb. 1 s. 482); 1472 Kazimierz Jag. pożycza 100 grz. od Andrzeja Trestki z Brzany, które będzie miał płacone z czynszów m. D. w pow. biec. (Mp. 5 N 114); tenże Andrzej tenut. w D. wyznacza 6 grz. z czynszu m. D. ołtarzowi w kaplicy Ś. Andrzeja w kościele kol. w Nowym Sączu w 100 grz., które ma zabezpieczone od króla (Mp. 5 N 281); 1480-4 Jan Wielopolski alias Chropawka z Żółkowa, sołtys Kopytowej, tenut. D. (ZB 2 s. 40, 124; 3 s. 13, 36, 52, 57; występuje on od r. 1462 jako dz. Żółkowa, w r. 1450 jako „tutor” z Żółkowa, poświadczony do r. 1484); 1487-93 Jan Bochnar Wielopolski dz. Klęczan, burgr. krak., tenut. i wójt dziedz. m. D. (ZB 2 s. 166, 205-6, 212, 241, 267, 272, 279; 3 s. 61, 96-8, 107; AGZ 16, 3444); 1487 Jadwiga ż. Marka Ratołda ze Skrzydlnej ustępuje zięciowi Janowi Wielopolskiemu z D. ze swych praw, które jej przysługiwały po matce do wsi Majscowej (ZB 2 s. 166); 1489-1522 Jan Gromnicki [Wielopolski, inny od Chropawki i od Bochnara] tenut. i wójt m. D. (ZB 2 s. 206; 3 s. 118, 121; 4 s. 55, 76-8, 107; MS 4, 4090, 10 595; ZP 34 s. 201); 1491-93 Zofia Sancygniowska ż. Jana Bochnara Wielopolskiego burgr. krak. i tenut. D. (ZCz. 5 s. 264; ZB 4 s. 48; MS 4, 4771); 1491 prac. Wojciech alias Wojdyła z Woli [Dębowieckiej] kmieć Jana Wielopolskiego tenut. w D. (ZB 3 s. 97); 1493 Jan Olbracht zezwala Janowi Wielopolskiemu zamienić dobra król. w jego tenucie, tj. m. D. z przedmieściem i wsiami: Łazy Dębowieckie, Zarzecze, Wola Dębowiecka, Majscowa, zapisane jego przodkom, z jakimkolwiek poddanym Królestwa za dobra dziedziczne (MS 2, 87); 1503 prac. Maciej zw. Sobek poddany Katarzyny Oziembłowskiej uciekł ze wsi Łazy od Jana Gromnickiego z D. i służy w jej sołectwie w Lipinkach (ZB 4 s. 88); 1506-10 Konstancja [c. Jana Wielogłowskiego] ż. Jana Gromnickiego tenut. w D. (ZB 4 s. 119; MS 4, 9649); 1511-8 Stanisław Gromnicki tenut. w D. (MS 4, 9794; SP 6, 117); 1511 Zygmunt Stary zachowuje Jana Gromnickiego i jego s. Stanisława w dożywotnim posiadaniu dóbr D. w pow. biec. (MS 4, 9794); 1515 → Dębowiec m. p. 3. Ciężary i przywileje; 1517 Stan. Gromnicki zabezpiecza ż. Barbarze z Nowego Miasta [Mazowsze] 1600 fl. posagu i wiana na m. król. D. i wsiach doń przynależnych w pow. biec. (MS 4, 11 291); 1518 Zygmunt Stary łączy Stan. Gromnickiemu w jedną sumę 1760 grz. różne zapisy pieniężne poprzednich królów na m. D. i wsiach: Wola Dębowiecka, Łazy Dębowieckie, Zarzecze i Dąbrowa w pow. biec. (MS 4, 2823); 1522 sąd ziemski krak. poświadcza, że Jan Gromnicki tenut. dóbr D. wraz z Wielkim Przedmieściem i wsiami: Łazy Dębowieckie, Zarzecze, Majscowa, Dąbrowa ulepszył zapis posagu 800 fl. dokonany niegdyś przez jego zm. s. Stanisława na rzecz żony tegoż Barbary z Nowego Miasta, zapisując jej połowę dziedz. wójtostwa w D. (MS 4, 4090); Zygmunt Stary zezwala Stan. Lasockiemu pkom. pozn., wojskiemu i star. rawskiemu wykupić z rąk dzieci zm. Stan. Gromnickiego i ich opiekunów m. D. z Przedmieściem Wielkim, Wolą Dębowiecką, Łazami Dębowieckimi, Zarzeczem, Dąbrową i Majscową w pow. biec. (MS 4, 4080); 1523 Zygmunt Stary na prośbę Barbary z Nowego Miasta wd. po Stan. Gromnickim tenut. m. D. potwierdza dok. sądu ziemskiego krak. w sprawie zapisu jej posagu z 6 II 1522 (MS 4, 4331); 1525 tenże król zatwierdza dokonany przez zm. Jana Wielopolskiego tenut. dóbr D. w pow. biec. zapis posagu i wiana na rzecz ż. Zofii Sancygniowskiej (MS 4, 4771); 1527-33 Marcin Myszkowski kaszt. wieluński, tenut. dóbr król. D. i wójtostwa tamże (MS 4, 15 198, 16 135, 17 140); 1527 Zygmunt Stary zezwala Marcinowi Myszkowskiemu kaszt. wieluńskiemu wykupić z rąk tenutariuszy dóbr król., m. in. m. D. z wójtostwem i wsiami: Zarzecze, Wola Dębowiecka, Łazy Dębowieckie i Majscowa (MS 4, 15 198); 1528 Zygmunt Stary sprzedaje za 5111 grz. Marcinowi Myszkowskiemu z Mirowa kaszt. wieluńskiemu m. D. i inne wsie w pow. biec. (MS 4, 5356); 1530 Zygmunt Stary rozstrzygając spór między kmieciami wsi Wola Dębowiecka, Zarzecze i Łazy Dębowieckie a tenut. Marc. Myszkowskim o robocizny postanawia, że kmiecie mają pracować wg starego zwyczaju i dekretu król. 1 dzień w tygodniu i pomagać wójtowi (AKP 9, 24).

1532 Zygmunt Stary na prośbę Mik. Mniszka [Mniszcha] z Racimowa [Vratina] i Wielkich Kończyc [obie wsie na Śląsku Cieszyńskim] dz. w Duląbce i Cieklinie i dworzanina król. zatwierdza dok. komisarzy król. zawierający rozgraniczenie wsi król. Osownicy [Osobnicy] w tenucie Jakuba Farureja od wsi Łazów [Dębowieckich] i Woli Dębowieckiej przynależnych do m. Dębowca w tenucie Marcina Myszkowskiego z Mirowa kaszt. wieluńskiego i od wsi Duląbki tegoż Mikołaja. Z wszystkich tych wsi zeznawało po 7 starych ludzi. Rozgraniczenie rozpoczęto na polu zw. od dawna Młyniska nad rz. Osownicą [Osobnicą] czyli na jej brzegu. Rzeka ta albo potok płynie z gór wsi król. Bednarki na E przez wieś Cieklin do wsi Osownicy [na MObrębowej nazwana w górnym biegu również Bednarką]. Stąd sypano kopce między Osownicą a Duląbką. Cz. pola czyli ról Młyniska należy do Osownicy, a cz. do Duląbki. Dalej granica biegnie przez pola Młyniska do lasu Osiny i przezeń schodzi z góry przez pole do łąk wsi Łazy, gdzie jest już wytyczona granica między Łazami a Duląbką. Tu usypano 3 kopce narożne: Osownicy, Łazów i Duląbki. Od nich biegnie granica przez łąki, krzaki jeżynowe i role brzegiem lasu Osiny do potoku zw. Łaźnia (rivulus Lasnya, dziś łąki i potok o tej nazwie w Duląbce - UN 58 s. 58) płynącego z lasów wsi Duląbki. Na brzegu tego potoku usypano 3 kopce narożne: Łazów, Woli Dębowieckiej i Duląbki. Stąd sypano kopce prosto starą granicą alias miedzą przez pola, role, krzaki jeżynowe w kierunku potoku zw. Piekiełki (rivulus Pyekyelky) aż do lasu zw. Dolubieniska, a po przejściu tego potoku przez tenże las ad ornum arborem vulgari nomine grab k. drogi z Cieklina do Dębowca, dalej przez liczne drogi i ścieżki biegnące z lasów zw. Żarnówki i innych do potoku zw. Dębowiecka [→ Dębownica], do potoku zw. Kamienny Potok, u którego usypano kopce ścienne wsi król. Załęże i wsi Pielgrzymki Jana i Stan. Gamratów.

W następnym terminie komisarze zebrali się nad rz. Osownicą płynącą z gór wsi król. Bednarki i Osownicy przez Cieklin między dobrami król. Osownica w tenucie Farureja i Bednarka w tenucie Seweryna Bonera kaszt. żarnowskiego i star. biec. a wsią Cieklin Mik. Mniszka. Wezwani starcy z Bednarki byli Wołochami i wg pr. ruskiego zostali odesłani na przysięgę do ich synagogi [cerkwi], dlatego nastąpiła owa zwłoka w rozgraniczaniu dóbr. Po dopełnieniu procedury poprowadzono granicę od kopców narożnych Osownicy i Cieklina nad rz. Osownicą na polu Młyniska w pobliżu starej drogi biegnącej przez las, przez Potok Łazowski bagnisty czyli cienisty, ale nie dochodząc do pobliskiego lasu, gdyż wg zeznań starców z Bednarki kmiecie tej wsi nic nie mają po drugiej stronie rz. Osownicy. Od owego Potoku Łazowskiego poprowadzono granicę przez lasy do drogi z Biecza do Żmigrodu k. potoku i mostku na nim i tu usypano kopce po obu stronach drogi, dalej prosto przez las powyżej pola należącego do Cieklina, ku wierzchołkowi góry → Cieklina położonej między Cieklinem a Bednarką. Na wierzchołku tej góry usypano wielki kopiec między bukami, na których usytuowano też znaki. Schodząc z tej góry przeprowadzono ugodę w sprawie przynależności Bednarki, Cieklina i Dobryni do drogi z Bednarki do Cieklina biegnącej pod górą Cieklina. Dalej granica przechodzi tę drogę do potoku płynącego z Bednarki do Cieklina [= Bednarka, dopływ Osownicy], stąd do potoku zw. Głęboki Potok, przez górę Jawcze [dziś góra i las na S od Cieklina - UN 58 s. 60 nazwa Jauszcz, na MObręhowej Jałszcz] do potoku Sucha Kłopotnica [lewy górny bieg Kłopotnicy] przez pewne pagórki zw. Widły (colles Vidly) ku Trojankom, przez góry i lasy zw. Popie Laski (Popielasky), przez pole alias przess Dzial do rz. Serowa Kłopotnica [środkowy górny bieg Kłopotnicy, łączący się z Suchą Kłopotnica w Foluszu przysiółka Pielgrzymki]. Tu nad rz. Serową Kłopotnicą usypano kopiec i tu stanął Jan Gamrat z Sowoklęsk [Samoklęsk] dz. Pielgrzymki i dużo pyskował, nie godząc się na granice. Z tego powodu komisarze, po przyjęciu zeznań starych ludzi z Bednarki, Cieklina i Dobryni, rozgraniczali dalej Bednarkę od wsi szlach. Cieklin i Dobrynia.

Od Serowej Kłopotnicy poprowadzono granicę do Piwnicznej Szyi (Pywniczna Sygya) pod Skałkami (Skalky) i w górę potokiem (riwulo sursum alias pothokyem wsgora), gdzie jest Piwniczna Szyja, do Proszkowego Działu (Prosskow Dzyal) i stąd aż do miejsca ubi aqua de Lapide decidit alias gdzye woda skamyenya spada i dalej dochodzi do Sobniów (Sobnye), gdzie jest ściana Pielgrzymki Jana Gamrata (MK 48 s. 182-95; MS 4, 16 461 -regest).

1533-45 Jan Tarło ze Szczekarzowic [pow. sand.] tenut. dóbr król. Pilzno i D., krajczy Królestwa (MS 4, 7470, 17140, 20186); 1533 Zygmunt Stary zezwala Janowi Tarle kuchmistrzowi król. i tenut. pilzn. wykupić z rąk kaszt. wieluńskiego Marcina Myszkowskiego m. król. D. z wsiami w pow. biec. (MS 4, 17140); 1545 tenże król na podstawie sprawozdania komisarzy wydaje wyrok w sporze między przedmieszczanami dębowieckimi i poddanymi ze wsi Woli Dębowieckiej, Zarzecza i Łazów Dębowieckich a Janem Tarłą kuchmistrzem król., star. pilzn. i tenut. dóbr D. w sprawie robocizn, określając ich powinności. Zabrane przez Tarłę pod budowę stawu role i łąki w Woli Dębowieckiej mają być zwrócone poddanym w innych miejscach. Przedmieszczanie pracują dla tenutariusza 1 dzień w tygodniu z łanu, z poddanymi z ww. wsi dają po ćw. owsa i 1 gr, „quem byczowe vocabant”. Jan Tarło wymagał od nich wożenia kapusty, wina, mięsa i innych rzeczy do Dukli, Pilzna, a także na Węgry i do innych miejsc własnymi końmi, a obecnie nie będą wykonywać żadnych podwód poza dniem pańszczyźnianym. Mają obowiązek w ramach pańszczyzny wozić z sąsiednich lasów po 2 wozy drzewa na Boże Narodzenie i tyleż na Wielkanoc. Daninę kurzą zw. poczthy nie będą dawać w pieniądzach, ale kurami wg zwyczaju, a piwo, jak chcą. Ci, co przędą konopie, mają to robić w ramach pańszczyzny. Nie będą płacić po 2 gr od świni wypasanej na żołędziach, lecz mają wolny wypas w lasach wg umowy z tenutariuszem (AKP 9, 52; MS 4, 22 523 - regest).

1546 ugoda przed radą m. D. między Maciejem Gogolińskim w imieniu tenut. D. Jana Tarły a poddanymi z wsi Woli Dębowieckiej, Zarzecza, Majscowej i Łazów Dębowieckich w sprawie robocizn. Poddani Woli Dębowieckiej mają uprawiać role na trzech polach od granicy roli zw. Hubińska aż do drogi do gumna na szerokość, a na długość od rz. zw. Wólka [być może z tą rzeką ma związek nazwa cz. Dębowca Wólka - UN 58 s. 70] do rz. zw. Dębownica. Poddani Zarzecza i Majscowej mają uprawiać inne role na trzech polach poczynając od ww. drogi aż do granic kwarty (quarta) Andryskowskiej na szerokość, a na długość od gumna do drogi do Duląbki za rz. Dębownicą. Poddani Łazów Dębowieckich będą uprawiać role na trzech polach od kwarty Andryskowskiej do kwarty Pyrczowskiej na szerokość, a na długość od stawu młyńskiego do drogi do Dulębki za rz. Dębownicą. Każda wieś będzie stawiać stogi zbożowe ze swych kłód i drzewa, ale słomę ma dawać tenutariusz. Każdego roku mają wozić obornik folwarczny na pola wg potrzeby. Każdy kmieć ma przywozić w roku 1 dobre bierzno na długość 12 kubików, po jednym na krokwy, 4 łaty, pale i chrust na płoty wg potrzeby, a także sami mają grodzić te płoty. Mają wozić chrust i pale do stawu wg potrzeby „alias na baschthy et tarassy” i je robić, upusty będzie naprawiał sam tenutariusz, ale kmiecie będą przywozić chrust i pale. Ci, co nie mają koni i bydła właściwego do roboty, są obow. do pomocy. Wg dekretu króla każdy kmieć ma dostarczyć do dworu po 4 wozy drzewa rocznie. Są obow. kosić i zbierać siano z łąk między ww. rolami - „każda wiess na swym wzorze”. Mają kosić łąki za rz. Wisłoką i budować stogi, ale za koszenie mają otrzymywać 2 achtele piwa. Ci, co sieją konopie, nie będą pociągani do dalszych prac przy nich, a ci, co przychodzą do plewienia, nie będą ich rwać (AKP 9, 55); 1559 Zygmunt August pozwala tenut. Mik. Tarle, aby pociągał przedmieszczan D. i poddanych wsi: Wola Dębowiecka, Łazy Dębowieckie, Zarzecze i Majscowa do robocizny 2 dni z łanu w tygodniu i podwód jednodniowych (AKP 9, 76); 1564 nie przeprowadzono lustracji stwa dębowieckiego czyli m. D. z przedmieściem i z folwarkami, ponieważ jest ono w dożywotnim zastawie (LK 1 s. 124).

Uw. Przez dłuższy czas tenuta dębowiecka pozostawała w rękach Wielopolskich. Ostatnio rodzinie tej poświęcił osobną cenną rozprawę S. Cynarski, Początki kariery rodziny Wielopolskich, [w:] Społeczeństwo staropolskie, t. 2, W. 1979, s. 125-75. Szkoda jednak, że nie wyjaśnił początków tej rodziny, opowiadając się za całkiem błędną i pokutującą do dziś tezą, wywodzącą ją od mieszczan związanych z Krakowem i Bochnią, żupników Bochnerów, nie mającą żadnego źródłowego uzasadnienia. Warto też było przedstawić szczegółowiej dzieje rodziny Wielopolskich w XV w., co pozwoliłoby uniknąć pewnych nieścisłości. Dotyczy to np. działalności Jana Wielopolskiego zw. Bochnarem (przezwisko od piastowanego przezeń bachmistrzostwa). W r. 1487 przywilej na wybudowanie mostu na Białej i pobieranie mostowego w Gromniku uzyskał nie on, ale Jan Wielopolski zw. Gromnickim, właściciel sołectwa w tej wsi do r. 1493, które następnie odstąpił ww. Janowi. Barbara ż. Hieronima Branickiego nie była c. Bochnara, ale Jana Giedki Wielopolskiego z Zabełcza (zm. przed r. 1494). Całość uwag o początkach rodziny Wielopolskich zostanie przedstawiona na innym miejscu.