(1311 vor der Stat, 1312 vor der Stat vor der Zugassen¹Zugassen, tj. Schugassen ― ul. Szewska, 1313 ante Portam Sutorum ante Valvam Judeorum, 1314 ante Civitatem, 1316 ante Plateam Sutorum, 1366 ante Valvam Sutorum, ante Portam Judeorum, 1381 in suburbio civitatis Cracoviensis, 1389 Cerdones, 1397 extra Valvam Sutorum, 1410 vor dem Schoethore, 1416 suburbium Valve Sutorum Civitatis Cracoviensis, 1423 Garbary nostri extra muros Cracovienses ante Plateam Sutorum, 1427 vor dem Juden Pfortchin, 1431 Garbarze ante Portam Sutorum Cracovie, Garbari, 1447 extra muros et Valvam Sutorum, 1448 ante Portam sive Valvam Sutorum, 1451 extra Cracoviam circa Portam Sutorum, 1470-80 Cerdones in suburbio ante Volvam Sutorum, 1475 platea Cerdonum, 1515 Cerdonia, 1533 vicus Cerdonum, suburbium Cerdonum, 1575 przedmieście na Garbarzach, 1599 suburbium Garbarze) przedmieście m. Krakowa (osobna jurydyka do 1801)²Przedmieście G. określano najpierw ogólnikowo „przed miastem” lub „przed ul. Szewską” czasami dodając „koło Rudawy”, „przy cmentarzu żydowskim”, następnie „przed Bramą Szewską” (południowa część „przed Bramą Żydowską”) lub rzadziej Przedmieściem Krakowskim, położone między murami miasta, jurydykami Retoryka i Wielopole, odnogą Rudawy, Błoniami, Rybitwami, Stróżą Rybią, Czarną Wsią, Czarną Ulicą i Półwsiem (ul. Łobzowska) na NW od Rynku.

1. 1381 n. suburbium (KK 2, 311), 1475 platea Cerdonum (MPH 6 s. 491), 1533 Vicus (KUJ 4, 361). [Pow. krak.]; 1470-80, 1599 par. Ś. Szczepana w Krakowie (DLb. 2 s. 15; WR s. 57).

2. Położenie. 1311 n. przed miastem, przed m. Krakowem (KRK 1, 208, 235, 317, 365, itd.); 1313 n. przed Bramą Szewską → p. 3 Domy; 1366-1427 południowa część G. określana jako leżąca przed Bramą [Bramką] Żydowską³Brama Żydowska (dalej w tekście hasła B. Ż.) później nosiła nazwę Bramki Ś. Anny (Krzyż. 31, 111, 153, itd., → p. 3 Domy i Łaźnia); 1475 Rybitwy są k. ul. Garbarzy (circa plateam Cerdonum); 1477 Czarna Wieś koło przedmieścia krakowskiego (MPH 6 s. 491, 503); 1512 granice Błoń norbertanek zwierzyn. biegną do ogrodów koło przedmieścia miasta (Prawa, przywileje i statuta m. Krakowa 1507-1795, wyd. F. Piekosiński, t. I, cz. 1, Kr. 1885 s. 749); 1542 ogród Chojeńskiej [na G.] koło Błoń Miejskich (KMK 2 s. 755).

Ulice i części. Ul. Garbarska [wówczas właściwie ul. Szeroka]: 1570 → p. 2 Drogi. Ul. Garncarzy lub Garncarska⁴W m. Kr. w murach była inna, starsza ul. Garncarska, jest to obecnie ul. Gołębia (platea Lutiligulorum, Figulorum, Ollificum, Toppergasse, Zwergasse; część dzisiejszej ul. Krupniczej⁵Nazwano ją ul. Krupniczą dopiero w pierwszej połowie XIX w. (S. Tomkowicz, s. 172, → p. 7) do Dolnych Młynów): 1423, 1529, 1542, 1599 → p. 3 Domy; 1434 Topper Gasse (K. Pieradzka, Garbary przedmieście Krakowa 1363-1587, „Bibl. Krak.”, 71, Kr. 1931, s. 37); 1470-80 ul. Garncarzy w par. Ś. Szczepana (DLb. 2 s. 15); 1535 ul. Garncarzy idzie się na Kawiory; 1538 stoi przy niej dom cechu garncarzy przedmieszczan; 1538-39 z ul. Szerokiej idzie się do ul. Garncarzy przecznicą zw. ul. Małą; 1553 przy ul. Garncarzy mieszkają głównie garncarze i kilku krupników (K. Pieradzka, s. 37, 38, 41, 114, 116); 1560 → p. 3 Handel; 1570 → p. 2 Drogi. Ul. Grzebieniarzy (platea Pectinariorum, nie zid.): 1560 → p. 3 Handel; Holundrowskie [nie zlokalizowane]; 1527, 1540 → p. 3 Domy i K. Pieradzka, s. 75, 132. Ul. Krupników, Krupniki, Krupnicsa (platea Pulmentariorum, Pultifices, Krupniki, platea Krupnicza → przypis 3 Domy): 1470-80 Rybitwy z Krupnikami należą do par. Ś. Szczepana (DLb. 2 s. 15); 1527, 1529, 1533, 1535, 1570 → p. 3 Domy i K. Pieradzka, s. 40, 118; 1536 → p. 3 Garncarze; 1564 → p. 3 Krupnicy; 1599 ogrody na Krupnikach k. cm. żyd. → p. 3 Domy. Ul. Mała lub Ciasna (platea Parva, Cleyn Gasse, Enge Gasse, Engegassleyn, Cziasna, platea Parva Transversalis; między ul. Szeroką a obecną Krupniczą); 1431 pierwsza wzmianka w księgach ławniczych G. (K. Pieradzka, s. 40-41); 1458, 1490, 1533, 1534, 1568 → p. 3 Domy; 1538-39 → p. 2 ul. Garncarzy.

Piasek (Arena): → p. 5 Kościół i kl. Karmelitów Trzewiczkowych NMP na Piasku; 1454 Katarzyna wd. po Stanisławie z przedmieścia krak., komornica mieszkająca u Jana ogrodnika za kl. NMP na Piasku (MPH 4 s. 446); 1458 → p. 3 Garbarze; 1469 → Fryszbark folwark ze stawami i sadem między kl. na Piasku a Czarną Wsią (SP 2, 3993); 1470-80 → p. 3 Domy; 1476 ogród po zm. Korduli wdowie leży w Nowej Wsi za nowym kl. (Mp. 5 t. 0 40); 1496 [Piotr?] Salomon dał kościołowi Ś. Szczepana ogród za kościołem MP na Piasku na założenie cmentarza (K. Pieradzka, s. 54; zbudowano tu kościół Ś. Piotra zw. mniejszy przy ul. Łobzowskiej); 1502 ogród Erazma Ciołka z sadzawkami k. kościoła NMP na Piasku (MS 1, 548); 1508 → Fryszbark w Czarnej Wsi za nowym kl. (ZK 23 s. 407-8); 1529 zagroda za kl. MP na Piasku (de Arena), jak się idzie do Czarnej Wsi, płaci czynsz do kościoła Ś. Anny; altaria Ś. Katarzyny w kościele MP w Krakowie pobiera 1 grz. czynszu z zagrody Koziełkowej na Piasku (LR s. 54, 228); 1549 Zygmunt August potwierdza zapis Grzegorza Dąbrowskiego dra dekretów i prepozyta kościoła Ś. Anny pewnej sumy na ogrodzie Walentego Gawrona za kl. MP na Piasku (KUJ 5, 377).

Ul. Różana (platea Rosarum, Rossignassin ― nie zid. na granicy G. i Błoń)⁶Ul. Różana jeszcze w 1643 wymieniona na G. (S. Tomkowicz, s. 181, → p. 7): 1485 ogród proboszcza kościoła Ś. Szczepana przy ul. Różanej (K Pieradzka, s. 40); 1517 ogród i domek przy ul. Różanej k. sadzawek Niecieczy (Prawa, s. 952); 1534 → p. 3 Domy.

Ul. Szeroka (platea Lata, Breytegasse, Breitengassen, Bretengassin, ul. Garbarska ― początek dzisiejszej ul. Karmelickiej do kl. Karmelitów na Piasku, dalszy jej ciąg stanowiło przedmieście → Czarna Ulica): 1392, 1458, 1459, 1486, 1542 → p. 3 Domy; 1500 dom na ul. Szerokiej, jak się idzie od B. S. do drewnianej bramy (S. Tomkowicz, s. 173 → p. 7); dom Rothinów stoi przy cieku wodnym na ul. Szerokiej obok drewnianej bramy, z której się idzie do nowego kl.; 1532 dom cechu czerwonych garbarzy stoi na ul. Szerokiej blisko kościoła NMP; 1538-39 dom narożny na ul. Szerokiej obok ul. Małej poprzecznej, jak się idzie na ul. Garncarzy (K. Pieradzka, s. 32, 41); 1560 → p. 3 Handel.

Szlak⁷Drugi Szlak był na Kleparzu (dziś też nazwa ulicy) (am Slage, Schlack, Szlak ― nie zlokalizowane miejsce między Krupnikami, dawną ul. Garncarzy a cm. żydowskim): ok. 1460 przy Szlaku, jak się idzie na cm. żyd. (K. Pieradzka, s. 38, 40); 1517 i 1546 domek na rogu k. Szlaku, jak się idzie na cm. żyd. (Prawa, 1 s. 952); 1536 Grzegorz Kapłaniec garncarz ma warsztat między Szlakiem a ul. Krupników (K. Pieradzka, s. 117); 1542 domek Kapłaniec między garncarzami k. Szlaku (KMK 2 s. 755).

Tasemberk⁸Może była to pierwotnie posiadłość Ludwika z Cieszyna (de Teschin) wzmiankowana bez nazwy w 1319 (dwór i ogród nad Rudawą) i w 1326 ― dwie włóki (KRK 1, 561, 803-4, 829), następnie rozparcelowana. Jej pierwotna nazwa mogła brzmieć Teschinberg, następnie Tessenbark (Tassemberge, Thischberk!, Thasemberg, Thassenberg, Tasen Berg ― południowa strona dzisiejszej ul. Garbarskiej): 1423 dom, jak się idzie na Tassemberge (K. Pieradzka, s. 35); 1426, 1442 → p. 3 Słodownie; 1431, 1456, 1485 → p. 3 Domy.

Cmentarz żydowski (der Iudenkyrchow, Iuden Kyrof, cimiterium Judeorum, sepultura Iudeorum)⁹Średniowieczny cmentarz żydowski znajdował się na granicy G. nad odnogą Rudawy, za młynem Bieniasza (Dolnymi Młynami) przy drodze do Stróży Rybackiej, naprzeciw sadzawek król. Stróży Rybnej (obecnie w miejscu tych sadzawek jest Akademia Górniczo-Hutnicza), być może między obecnymi ulicami Czystą i Krupniczą. Błędnie go identyfikowano z Kawiorami i na ich terenie umieszczano. Kawiory nie były nazwą cmentarzy żydowskich, tak zwano obiekty fizjograficzne i przysiółki w Małopolsce i Wielkopolsce położone w miejscach z dołami z wodą (w niektórych gwarach polskich kawior oznacza kałużę, dół z wodą): 1311, 1312, 1314, 1319, 1324, 1335, 1340, 1367, 1374, 1385, 1394, 1402, 1408, 1433, 1446 → p. 3 Domy; 1400 łąki i pastwiska [Błonia] sporne między m. Krakowem a kl. Norbertanek zwierzyn. położone są między Kawiorami, cm. żydowskim i granicami Zwierzyńca, Łobzowa, Bronowic (KMK 1, 92); 1438 młyn Dębny niegdyś Jana z Pilczy Granowskiego leży pod Krakowem za cm. żyd. „retro” Kawiory (DSZ 188); ok. 1445-58 dom, jak się idzie na cm. żyd., ulica Żydowskiego Cmentarza (Juden Kyrhoff gasse); 1453 Stan. Morsztyn właśc. domu na G. i ogrodu na cm. żyd. (K. Pieradzka, s. 38, 130); ok. 1460 → p. 2 Szlak; po 1460¹⁰Dokument z 1469, którym starsi gminy żydowskiej w Kr. przekazują Janowi starszemu i Janowi młodszemu Długoszom m. in. cmentarze obu synagog (KUJ 2, 223) nie dotyczy tego cmentarza, lecz małych cmentarzy w mieście na rogu ul. Gołębiej i Jagiellońskiej, zajętych następnie przez budynki Akademii Krak wg K. Pieradzkiej zniesienie cm. żyd. i jego parcelacja¹¹K. Pieradzka odrzuca datę parcelacji cm. żyd. w 1538 podaną przez A. Grabowskiego (K. Pieradzka, s. 45), choć wzmianki o cm. żyd. są w źródłach co najmniej jeszcze do końca XVI w. Autorka ta nie podaje podstawy źródłowej dla przytoczonej wiadomości o parcelacji po 1460, grunty jego wykupili Hanus Wampe, wójt Jan Polski, Jerzy Arnsberg, przewodniczący sądów; 1461 ogród proboszcza kościoła Ś. Szczepana leży przy drodze [ul. Różanej?] na cm. żyd.; 1462 przy drodze na cm. żyd. jest „Gerecht” (K. Pieradzka, s. 22, 38-40, 45-46, 130); 1481 przed B. S. nad Rudawą, jak się idzie na cm. żyd.; 1500 rz. Stróża [chodzi tu o odpływ z sadzawek Stróży Rybnej do odnogi Rudawy] k. cm. żyd.; k. starej Niecieczy, jak się idzie z cm. żyd. do Stróży Rybnej (S. Tomkowicz, s. 183); 1517, 1518, 1523, 1524, 1533, 1535, 1537, 1538 wielka sadzawka k. cm. żyd. (Prawa, 1 s. 950, 956, 961, 965, 973, 976, 980, 983; K. Pieradzka, s. 58); 1517, 1546 m. Kraków pobiera czynsz z ogrodu k. cm. żyd. i domku położonego k. Szlaku, jak się idzie do tego cmentarza (Prawa, 1 s. 951-2, 996-7); 1523 sadzawka król. przy cm. żyd. → p. 3 Młyn i papiernia; 1542 k. cm. żyd. ogród dzierżawiony przez spadkobierców zm. Hieronima Remera (KMK 2 s. 746); sadzawka wielka k. cm. żyd., obecnie pusta (KMK 2 s. 757); 1599 Krupniki k. cm. żyd. (WR k. 42).

Drewniana brama na ul. Szerokiej: 1500 → p. 2 ul. Szeroka; 1542 dom na ul. Szerokiej, jak się wychodzi z drewnianej bramy do kościoła MP na Piasku (KMK 2 s. 765); 1570 mostek na ul. Szerokiej → p. 2 Drogi.

Wodociąg przechodzący z Rudawy przez G. do Krakowa: 1397 rajcy krak. wydają 3 grz. 19 gr na wodociąg przed B. S. i na dom kata (KRK 2, s. 317); 1436 rajcy krak. pozwalają Matysowi rurmistrzowi korzystać dożywotnio z fosy przy rorhuzie od Bramy Sławkowskiej do B. S. bez szkody dla murów, szlifierni i rur idących do Łaźni Żydowskiej, w zamian na własny koszt będzie dbał o tę fosę, rorhuz, skrzynie wodne, rury itd. (Cracovia artificum 322); 1523 budowa nowego rorhuzu; 1531, 1533, 1535-42 rajcy krak. wydają co roku po 7 grz. 28 gr na rorhuz na Niecieczy (Prawa 1 s. 962, 970, 973, 977 itd.).

Rz. Nieciecza i sadzawki Nieciecza [pozostałości dawnego głównego koryta Rudawy i jej odnóg były na granicy G., a zapewne też i na ich terenie]: 1500 → p. 2 Cmentarz Żydowski; 1517→ p. 2 Ul. Różana; → rz. Nieciecza.

Rz. Rudawa i jej odnogi: 1286 Leszek Cz. zezwala dominikanom krak. poprowadzić wodę z Rudawy [przez teren G. i] przez Krowodrzę do ich klasztoru (KK 1, 86); 1311, 1312, 1317-9, 1376, 1391, 1396, 1542, 1568 → p. 3 Drogi; 1395 bp Piotr [Wysz] orzekając w sporze między rajcami krak. a kl. Dominikanów w Krakowie o dukt wody od młyna Bieniasza na rz. Rudawie za murami m. Krakowa [przechodzący przez teren G.] do tego klasztoru, poleca rajcom krak. wskazać odpowiednie miejsce na nowe koryto do poprowadzenia wody (KMK 1, 81); 1447, 1458, 1570 → p. 3 Garbarze; 1448 → p. 3 Toczny młyn; 1481 → p. 2 Cmentarz żydowski; 1533 Zygmunt Stary orzeka w sprawie odszkodowania dla właśc. gruntów pokrzywdzonych przeprowadzeniem Rudawy nowym korytem na młyny krak. (E. Długopolski, Katalog kościoła NMP w Krakowie, „Teka grona konserwatorów Galicji Zachodniej”, t. 6, Kr. 1916, s. 127); 1563 Zygmunt August zleca komisarzom rozpatrzeć skargę pospólstwa przedmieścia krak., zw. Garbari, o to, że wbrew dawnym zwyczajom wymierza się siedliska nad rz. Rudawą i Małą Rudawką, choć ich brzegi winny być wolne od wszelkiej zabudowy zgodnie z dawnymi zwyczajami. Król pozwolił tylko Jerzemu Szwarcowi, swemu stolarzowi, wymierzyć jedno siedlisko dla siebie nad rz. Rudawą, i to jemu potwierdza, innych siedlisk nie wolno zakładać (Prawa 2, 190).

Rz. Stara Rudawa (der Alde Rude): 1425 → p. 3 Domy; 1435 → p. 3 Garncarze.

Rz. Rudawka lub Mała Rudawka: 1469 → p. 3 Domy; 1502 Aleksander Jag. zezwala Erazmowi Ciołkowi prep. wileńskiemu i sekr. król. przeprowadzić wodę kanałem podziemnym z rz. Rudawki do jego ogrodu i jego sadzawek k. kościoła NMP na Piasku za murami krak. (MS 3, 548); 1529 Zygmunt August nadaje Krzysztofowi Szydłowieckiemu kanclerzowi kor. siedlisko nad Rudawką w pobliżu sadzawek król. i pozwala zbudować tam 3 sadzaweczki ze stróżami i dozorcami wolne od opłat, z prawem pobierania wody z rz. Rudawy (K. Pieradzka, s. 75); 1532 rajcy krak. nakazują właścicielom domów zniszczyć pod karą 1 kopy gr wszystkie rowy ściekowe w G. (in Cerdonia) nad rzeczką (super fluuiolo) Parua Rudawa lub do niej spływające. Nowe wolno zakładać tylko wewnątrz ogrodzeń siedlisk (Prawa 1, 47); 1542 → p. 3 Domy; 1563 → rz. Rudawa; 1564 płynie woda z rz. Rudawki jednym żłobem przez grunt król. do sadzawek Korczaka rybitwy na Garbarzech przed młynem Kamiennym, a za tym młynem płynie woda do garbarzów żłobem na kroczek danym przez króla także przez grunt król. (LK 1 s. 15); 1567 Zygmunt August zawiadamia białoskórników „in suburbio Cerdonum”, że wyznaczył komisarzy do zrewidowania rzeczki „Minoris Rudawka dicti Faulrade” od młyna Kamiennego przez G. (per Cerdoniam) do kościoła MP na Piasku, ponieważ zabraniają oni czerwonym garbarzom wolnego używania wody potrzebnej w ich rzemiośle (Prawa s. 568).

Rz. Stara Wisła: 1392 Jakub Straczichleb ustępuje Janowi Hesse swój dom za B. S. na brzegu, tam gdzie kiedyś Wisła miała koryto („circa littus, ubi Wisła quondam fluxum habuit fundamentaliter sitam”; Krzyż. 1573); 1449 dom „na prebrzezu” nad Starą Wisłą (an der aide Weisil); 1451, 1452 dom nad Starą Wisłą → p. 3 Domy.

Sadzawki: 1385, 1402, 1408 → p. 3 Domy.

Pastwisko: 1542 m. Kraków posiada z nadania Kazimierza W. z 1358 (KMK 1, 32) pastwisko przed B. S. (KMK 2, s. 748) → > Błonie.

Drogi: 1570 droga z Krakowa na Śląsk, idąca z Szewczej Bramy ul. Garncarską [dziś ul. Krupnicza] i dalej do Woli pana Justa [Justowskiej], jest bardzo zła. M. Kraków powinno naprawiać ul. Garbarską [początek dzisiejszej ul. Karmelickiej] od Szewczej Brony do mostku pod kościołem na Piasku (LDK s. 24, 70); 1599 przez G. przechodzi droga publiczna → p. 3 Domy.

3. Własn. miejska m. Krakowa i mieszczan. Domy, ogrody, siedliska i dwory. 1311 Henryk z Saksonii (de Saxen) ustępuje Sybatowi wolny ogród leżący z tej strony cm. żyd. nad Rudawą przy młynach; Dytterich von der Hunder ustępuje Sybotowi ogród przed miastem; Heidenrich wójt [krak.] daje za wiedzą rajców krak. Ludwikowi z Cieszyna (von Tessin) 8 wolnych ogrodów przed miastem przy cm. żyd. (KRK 1, 167, 179, 208; por. 561; → p. 3 Słodownie); 1312 Gierasz ustępuje Henkowi der Srolle ogród k. Rudawy; Rusnerowa (Rusnerinne) daje Ludwikowi z Cieszyna 2 wł. pod miastem wolne od czynszu; Pęcław (Pantzla) „de Cofler” daje Niklasowi złotnikowi 3 ogrody przed miastem; Henusz [z Muchowa, Śląsk] wójt [krak.] ustępuje Piotrowi „von deme Hoynhuse”¹²Piotr von Hoynhus występuje też jako „de Alta Domo” wolny ogród; Gierasz, mieszcz. krak. ustępuje Świętosławowi podkustoszemu [kap.] krak. ogród przy cm. żyd. w czasie tego sądu kupiony (KRK 1, 221, 223, 227-8, 256); → p. 3 Słodownie; 1313 Fryczko (Frixco) s. Staszki ustępuje Arnoldowi s. Czartka (Zchartconis) swój dwór przed B. S.¹³Jest to pierwsza wzmianka o Bramie Szewskiej [dalej B.S.]; Henryk zw. z Raciborza [Śląsk] ustępuje testamentem 1/2 swoich nieruchomości w mieście i poza miastem szwagrowi Henkowi Winrychowi, a 1/2 ruchomości swej ż. Maruszy (KRK 1, 282, 286); 1314 żona Dominika wójta ze Skały ustępuje Henekinowi Vikide swój ogród przed B. S.; br. Sybota i Tylo ustępują Hermanowi z Grabowa [Śląsk] ogród przed miastem przy cm. żyd. (KRK 1, 310, 317); 1316 Hanko s. Piotra de Alta Domo ustępuje Michałowi ogród przed miastem, jak się idzie do młyna; Pieszko s. Rotina ustępuje Tylowi s. kowala ogród przed miastem; Gierasz ustępuje temuż Tylowi ogród; Hartung During ustępuje H[enemanowi] z Opawy [Śląsk] ogród z dworem przed ul. Szewską (KRK 1, 365, 371-2, 374); 1317 Hermann zw. Gimtz ustępuje Janowi zw. Chofeler ogród przed ul. Szewską; wdowa po Hermanie z Pacznowa [de Pacznow, Śląsk?] ustępuje Piotrowi s. Pugilisa ogród nad rz. Rudawą; taż wd. ustępuje zięciowi Mikołajowi połowę swych ogrodów pod miastem, a innym zięciom Piotrowi i Jakubowi drugą połowę; Stefan zw. Pexa ustępuje Henrykowi Srollowi ogród przy rz. Rudawie (KRK 1, 414, 432, 452, 464); 1318 Katarzyna [c. Fryzego], wd. po Gunterze zrzeka się swych praw do wszystkich dóbr ruchomych i nieruchomych, które jej brat Jan zw. Frizo (Ffriso) ustąpił po sobie swym dzieciom Frączkowi i Stefanowi, m. in. do 3 ogrodów¹⁴Może tu powstał folwark → Fryszbark przed miastem, które leżą za fosą miejską B. S., idąc k. koryta rz. Rudawy ; Jan zw. z Sycowa (de Varthinbero, Śląsk) ustępuje Konradowi z Wiślicy ogród przed miastem przy rz. Rudawie; Konrad złotnik ustępuje Konradowi zw. z Raciborza ogród przy rz. Rudawie (KRK 1, 476, 478, 497); 1319 Hanusz zw. z Sycowa (de Wartinberc) ustępuje krewnemu Hejnmannowi zw. Virteyl ogród przy Rudawie; Hanko z Kietrza (de Keczser, Śląsk) ustępuje Hejnmannowi Edlowi (Edlingowi) ogród; Fryszko s. Staszki ustępuje Wernerowi tkaczowi ogród; Ludwik zw. z Cieszyna (de Teschin) ustępuje Rudgierowi Małemu faktorowi swój dwór z ogrodem przy rz. Rudawie; Hermann zw. z Essen (de Esse, Niemcy) „velator”¹⁵Jest to zapewne rzemieślnik produkujący okrycia lub osłony ścienne ze skóry (Pracownia Słownika Łaciny Średniowiecznej w Polsce w Kr. nie napotkała odpowiedniej glossy) zastawia za 26 grz. Mik. Rusinowi (Rutheno) ogród przed miastem za rz. Rudawą przy cm. żyd. Jeśli do Zapustów nie wykupi, wtedy Mikołaj będzie mógł ten ogród sprzedać, ręczy za niego Hanko z Kietrza (KRK 1, 545, 547, 556, 561, 576); 1321 Hejnmann z [Nowej] Góry (de Monte, miejscowość nie zid.) ustępuje Hejnmannowi postrzygaczowi ogród za zabudowaniami przed B. S.; syn Mikołaja, który był woźnicą królowej, ustępuje Mengosowi słodownikowi 1 wiard. czynszu z ogrodu przed miastem [i] B. S. (KRK 1, 638, 639); 1322 Hanko [syn] Cyny [i zm. Gotfryda z Kietrza] ustępuje szwagrowi Mik. s. Jaszka [wójta krak.] swój ogród przed miastem (KRK 1, 657); 1324 Fraczek s. [Jana] Fryzego (Frisonis) i jego br. Stefan ustępują Hermanowi zw. Grabów ogród przy cm. żyd. (KRK 1, 709); 1325 Fraczek Fryzę (Vrise), zięć Amyleja, zastawia za 4 grz. siostrzeńcowi Jana z Nisy 1/3 cz. ogrodu (KRK 1, 756).

1326 Rudger zw. de Dattel [por. 1319] „velator” ustępuje Ludwikowi z Cieszyna (de Tessin) 2 wł. pod m. Krakowem [→ 1312], które Ludwik mu zastawił; tenże Ludwik ustępuje te 2 wł. z fundum Janowi zw. z Muchowa, a ten je odstępuje Janowi [Hankowi] Winrykowi (Vinrici) i jego br. [Mik. i Pieszkowi]; Frączek s. [Jana] Fryze ustępuje Mik. Wierzynkowi (Virsinc) ogród [→1318] przed miastem (KRK 1, 803, 804, 829, 864); 1328 Hanko Winryk (Vinrici) ustępuje Pielgrzymowi ogród przed miastem [i] ul. Szewską; Hanko i Henko z Kietrza (de Ketzser) podzielili się swymi dobrami ze swymi br. Piotrem i Marcinem i z 4 młodszymi dziećmi macochy m. in. dworem przed B. S.; jedno z tych dzieci po podziale zmarło i sprawę jego części odłożono na później (KRK 1, 936, 944-5); 1329 Jan [lub Hanko] de Alta Domo w imieniu swego zięcia Pielgrzyma ustępuje Kunadowi zw. Szilder (Silder) ogród [→ 1328] przed miastem [i] ul. Szewską (KRK 1, 1023); 1331 Hejnmann postrzygacz ustępuje Janowi z Sycowa (de Wartinberc) ogród [ → 1321] przed B. S. (KRK 1, 1065); 1332 Irmtruda, udając się „ad limina sanctorum” [do Rzymu], daje swej c. Małgorzacie dom przed B. S., z zastrzeżeniem, że jeśli powróci, to go jej odda (KRK 1, 1088); 1335 Hermann z Grabowa ustępuje Koslinowi Żydowi 4 domy [jeden z ogrodem] k. cm. żyd. (KRK 1, 1179); 1337 → p. 3 Słodownie; 1338 Piotr Borus w obecności br. Mikołaja ustępuje Hankowi Edlingowi ogród położony obok ogrodów Hermana z Grabowa, z należącymi do tego ogrodu domami czynszowymi; Hanko Edling dzieli się majętnościami z br. Mikołajem, Henmannem i ich matką Katarzyną. Br. Mikołaj, Henmann i zm. Wawrzyniec wcześniej wzięli m. in. 3 domy czynszowe przed B. S. Hanko Edling daje za posiadane przez nich majętności 200 grz., w tym 50 grz. dla matki Katarzyny (KRK 1, 1266, 1268); 1340 Klara ż. Hermana [z] Grabowa i jej ss. Hanko i Nyczko ustępują Wiluszowi kuśnierzowi pewne ogrody [→ 1314, 1324] k. cm. żyd., które od wielu lat trzymają, położone między ulicą, Kostinem Żydem [→ 1335] i Hankiem Edlingiem [→ 1338]; ręczą za siostrę Katarzynę, która poślubia Hejnka bratanka Krystyna rzeźnika, że wyzwoli połowę jatki mięsnej (KRK 1, 1367); → p. 3 Słodownie; 1341 Rejnusz czapnik ustępuje Hankowi Romańczowi swój ogród przed B. S., który od wielu lat posiadał; Jeklo Kawarcjan (Cauarcianus) ustępuje Hankowi Edelingowi 3 domy przed B. S., a Mikołajowi zw. Prandoczin ogród, który tenże Jeklo miał przy Czarnej Ulicy. Z tego ogrodu i tych domów dawał czynsz 9 sk. kustoszowi kap. krak.; Jeklo i jego stryj Piotr słodownik zapewnili, że Mikołaj będzie dawał kustoszowi 7 sk. z ogrodu, a Edling 2 sk. z domów (KRK 1, 1383, 1391); 1345 Mik. i Hejnmann Edlingowie ustępują br. Janowi Edlingowi kram na rogu z 3 domami [→ 1338] położonymi przed B. S. Zeznali też, że br. Jan zwrócił im do ostatniego denara wszystkie ruchomości i dziedzictwa im przypadające (KRK 1, 1541); 1357 Małgorzata wd. po Janie Edlingu wraz z ss. Mikołajem, Henkiem i Janem dzielą się majętnościami, m. in. domem niegdyś Borusa [→ 1338], w którym ich ojciec mieszkał, z 15 ogrodami przed B. S.; starszy Mikołaj dostaje m. in. 3 domy czynszowe [→ 1341, 1345] przed B. S., które należały do Jekla Kawarcjana (Kavircynera); Jan Romańcz (Romanczij) z s. Jakubem ustępuje Goslinowi z Opawy [Śląsk] siedlisko, w którym mieszkał kiedyś Wilhelm, położone na rogu k. B. S., po lewej stronie, wraz z 4 siedliskami, znajdującymi się z tyłu (KRK 1, 1684, 1689).

1366 Idzi garbarz ustępuje Piotrowi swój dom przed B. S., a Hejnkowi Henffe młyn zw. foluszem (Valkmöl). Obiecał bronić go przed roszczeniami swej bratanicy Anny; Jerzy s. Andrzeja, Katarzyna ż. Piotra Świętka (Swentkonis) i Dorota ustępują Kunczkowi Halinheys [zapewne Habirgeys → 1369] ogród z 5 domkami przed B. S. przy opustoszałym młynie; Pieszko Winryk (Vinrici) ustępuje Gotfrydowi dom z 4 przyległymi domkami przy B. S. obok Hana Folmosy (Krzyż. 18, 44, 55); 1367 Henslin Wolf (Wlf) ustępuje Niczkowi Pulczerowi połowę siedliska z 2 domkami przed B. Ż.; Hanus Riprecht, Niczko Brengaden, Wawrzyniec Gerlak (Gerlacus) i szwagier Kracz ustępują Henlinowi [!] Wolfowi dom przed B. S. k. Heinka garbarza; Henzil Czarny (Niger), Mik. Bessermeister ustępują Elżbiecie wd. po Opeczu olejarzu, dom przed B. S. na ziemi rajców w fosie; Tomasz Schrame zastawia za 22 grz. Hankowi Sytkremowi swą dziedzinę przed B. S. przy Piotrze garbarzu na rogu z warunkiem, że jeśli w ciągu roku nie uwolni jej z zastawu, przejdzie ona na własność Hanka; Alusza wd. po Marcinie białoskórniku ustępuje Henrykowi s. swego br. Gysilbrachta 1/2 grz. czynszu na dziedzictwie Kunada Schonhalsa przed B. Ż., położonym obok Mik. Gyrlicza, i zbudowania obok Hejnka Rymera, jak się idzie do cm. żyd. oraz 10 grz. u różnych jej krewnych, z równą częścią innych dóbr, z tym warunkiem, że będzie mogła odkupić te 1/2 grz., → p. 3 Słodownie; Elżbieta garbarka z s. Janem, Elżbieta c. Henzila Pfeffirkuchli, Anna c. Stefana garbarza ustępują Piotrowi garbarzowi s. tejże Elżbiety siedlisko przed B. S. k. Piotra Świętka (Swenke); ten Piotr ma utrzymać do pełnoletności ww. Elżbietę i Annę. Po jej osiągnięciu zwróci Elżbiecie 2 1/2 grz., a Annie 5 grz. bez wiardunku (Krzyż. 111, 125, 146, 152, 153, 190); 1368 Gerka, Zofia i Katarzyna cc. zm. Więcława Flossera, z opiekunem Janem Straszko, ustępują Tyczowi Crutanefleiszowi ogród przed B. S. k. Gawrona; Hanko z Kietrza (de Keczer) ustępuje Piotrowi Czartkowi połowę czynszu z sadem na ogrodzie przed B. S. k. bliższego miasta ogrodu tegoż Henryka; Hanko Winkilman ustępuje Marcinowi Pogrelle dom z fundum przed B. S., płacący 8 wiard. czynszu rocznie Mik. [Wierzynkowi] młodemu [s.] stolnika (Krzyż. 257, 259, 272); 1369 Alusza wd. po Marcinie ustępuje Piotrowi Trutowi (Trutpetro) swój dom przed B. S. k. Henslina Neumestira [→1367); Mik. Fulbruck ustępuje Pieszkowi Vogelingezankowi dom przed B. S. k. Henslina Neumeistira; Kuncze Habirgeis ustępuje Piotrowi Trutowi swój ogród z domami [→ 1366] przed B. S.; Wiechna (Wechna) c. zm. Michała Kwiatuszy, pod opieką Tyczka Crutanefleisza, ustępuje rybakowi Piotrowi Raszce 2 ogrody przed B. S. k. Tworka rybaka; taż Wiechna (Weschna) ustępuje Tworkowi Łopatce swój ogród przed B. S. k. Pawła Pnikozy; Tomasz Schramme zastawia [→ 1367] za 22 grz. gr pras. Hankowi Sytkromowi swój dom piętrowy (tablata) przed B. S. k. Petirmanna garbarza, obowiązując się wypłacać co kwartał po 3 wiard. do pełnego wykupienia; Świętosława, Bertold i Magdalena ustępują swemu opiekunowi Henrykowi Gawronowi ogród przed B. S. k. Piecha Świniejgłowy (Krzyż. 349, 362, 392, 432-4, 447); 1371 Piotr Trut ustępuje Hankowi Bartfalowi swój ogród przed B. S. w Czarnej Wsi i dom z gruntem przed tą bramą między dziedzinami Mik. Edelinga i Pieszka Vogelingezanka (Krzyż. 619); 1372 Stachna ż. Piotra Raszaka z opiekunem br. Jakubem ustępuje Duchnowi (Duthon!) „plaustrario” swój dom [→ 1369] przed B. Ż., przyległy do domu Tworka Łopatki (Krzyż. 722); 1373 Henil Wolf ustępuje swej ż. Katarzynie po swej śmierci wszystkie swe dobra ruchome, jakie ma, lub będzie miał, z połową swego domu [→ 1367], w którym mieszka przed B. S. między dziedzinami Tycza Opulera i pani Hejmanowej, a drugą połowę tego domu daje swemu synowi Marcinowi Wolfowi (Krzyż. 881); 1374 sąd ławy krak. uwalnia Ulryka Pakusza od zajęcia przez Tycza Snella i jego żonę ogrodów przed B. S. przy cm. żydowskim i nakazuje im wieczyste milczenie; Pieszko Voglingesank (Foglingesank) ustępuje Hankowi Winkilmanowi swój dom narożny [→ 1369] przed B. S., przyległy do domu Henslina Neumeistera; Wiechna (Wechna) ze swym zięciem Piechem ustępuje Annie wd. po Bogusławie swój dom przed B. Ż, przy cm. żyd., płacący 6 sk. rocznie mniszkom [klaryskom] od Ś. Andrzeja w Krakowie (Krzyż. 966, 1016, 1035); 1375 → p. 3 Słodownie; Piotr Trut i jego ż. Katarzyna ustępują dzieciom zm. Hermana Krancza swój ogród przed B. S. przyległy do domu, stodoły i dziedzin tychże dzieci; Hanusz Sytkrom (Zytcromer) ustępuje Henslinowi Krymkese swój dom narożny przed B. S. przyległy do domu Piotra Czarnego (Swarczpetir); Katarzyna Gliwicowa (Gliviczin) z opiekunem Mikołajem bednarzem ustępuje Hejnkowi Gorliczowi swój dom z gruntem przed B. S., przyległy do domu Piotra Szadwicza (Schadwiczh); Jenko z Unikowa [pow. wiślicki?] imieniem Anny c. swej siostry Elszki Edlingowej [ż. Hanka] ustępuje Więcławowi 1 1/2 grz. czynszu na dom tegoż Więcława sukiennika przed B. S. przyległym do domu Tomasza Brigischdorfa; tenże Jenko imieniem tejże Anny ustępuje Janowi Tropperowi 1/2 kopy gr czynszu, który miała na domu tegoż Troppera przed B. S. przyległym do domu Mik. Tröppera; tenże Jenko imieniem tejże Anny ustępuje Mik. Tropperowi 1/2 kopy gr czynszu, które miał na fundum tegoż Troppera (Krzyż. 1086, 1105, 1140, 1148-50).

1376 Jekil Gerngros zastawia Janowi Gerlachowi (Girlaci) za 3 1/2 grz. swój dom przed B. S. i obiecuje dać już bez dokumentu na Wielkanoc 2 grz. i swoje mieszkanie; Jerzy Arnsberg ustępuje Mikołajowi z Dąbrowy (Damraw, nie zid.) swoją stodołę i 12 ogrodów przyległych do ogrodu niegdyś Piotra Truta i jeden ogród w Czarnej Wsi; Jerzy paśnik ustępuje temuż Mikołajowi swój ogród, który należał do Piotra Truta, położony za (retrorsum) rz. Rudawą przed B. S., stykający się z topnią miejską; Niklosz Coppir sukiennik ustępuje [nie wiadomo komu, zapiska uszkodzona] swój dom z fundum przed B. S., przyległy do domu Henslina; Henslin Tropper zastawia pisarzowi Piotrowi za 2 grz. i 9 wiard. swój dom z fundum, w którym mieszka, położony przed B. S. (Krzyż. 1163, 1167, 1169, 1171, 1179); 1385 Jan Salomon (Salmon) ustępuje Hankowi Bartfalowi swój ogród z 6 domkami naprzeciw cm. żyd. przed B. S., przynoszące 4 grz. i 11 gr rocznie czynszu oraz sadzawkę za tym ogrodem (KK 2, 327; ogród ten właściwie leżał już w granicach Czarnej Wsi); 1389 Kuncza Habirgajst (Habirgays) ustępuje ż. Małgorzacie swe dziedzictwo [→ 1366] położone między garbarzami (inter Cerdones), z którego dał 40 grz. Agnieszce c. swej siostry (Krzyż. 1253); 1391 Katarzyna Więclawowa (Wenczlaynne) ustępuje Mik. Gorliczowi swój dom k. Rudawy (circa Rudam) nad fosą przed B. S., przyległy do domu Waltera; Henryk Birschroter ustępuje Kloslinowi z Brzegu (de Brega, Śląsk) swój ogród z domkiem przed B. S., przyległy do domu Grosego (Krzyż. 1325, 1385); 1392 Zygfryd Rote ustąpił Stanowi Czan swoją poł. ogrodu przed B. S., którego druga połowa należy do tego Czana; Anna [wd. po Piotrze] Czartkowa (Czartkynne) ustępuje Piotrowi Girsdorfowi swój ogród k. dworu tegoż Girsdorfa przed B. S. i przynależny do tego ogrodu swój dom przy siedlisku wwdy krak. [Spytka z Melsztyna]¹⁶1392 występuje pasterz Michał Kryspin z ogrodu wojewody (Spytka) „alias Buchlonis” (KRK 2 s. 86), tj. z ogrodu należącego niegdyś do Buchla; Jakub Gerngraz ustępuje Mik. de Sancto Poltho (St. Pölten, Austria) swój dom [ → 1376] przed B. Ż. k. Nicza Gurlicza; Stachna Prząszliczyna (Przonschliczina) przekazuje swej c. Elżbiecie ż. Leychtinburga swój dom i ogród przed B. S., położony k. Miczka Wirczigi [Wierzynka?]; Mik. Gurlicz ustępuje za wszystko, co może przypaść z ojczystej sukcesji s. Mikołajowi, swój dom k. domu Waltera przed B. S.; Pieszko Knewer ustępuje Janowi Heimowi zabudowania, czyli domy piętrowe (sive tabulas domus), na ul. Szerokiej k. Folcza przed B. S., za zgodą rządcy szpitalnego fundum tych zabudowań; Hanusz Knolle zeznaje Mik. Brigerowi 40 grz. długu pod zastaw domu przed B. S. k. Mik. Schobera; Jan s. Błażeja ustępuje Pawłowi Nutricis zabudowania piętrowe (tabulas seu edificia) przed B. S. stojące na gruncie tegoż Pawła naprzeciw ogrodu Piotra Gerinsdorfa. Filip z Brzezin [nie zid.] ręczy za siostrę a matkę tegoż Jana; Piotr Groman ustępuje Janowi Knolle swój dom i ogród przyległy do tegoż Knolla przed B. S.; Jakub Stracichleb (Straczichleb) ustępuje Janowi Hesse swój dom za B. S. k. brzegu, gdzie kiedyś Wisła miała swoje koryto; Jan s. Szymona paśnika ustępuje Mik. s. Piotra Czarnego (Swarczpetira) dom Opecza garbarza przed B. S., który wysądził na dłużniku Kunczy Görtlerze; Bartłomiej Reychmichil ustępuje młodszemu Gorliczowi swój dom przed B. S. k. Macieja stelmacha; Mik. Gorlicz młodszy ustępuje temuż Reychmychilowi swój dom przed B. S. przyległy do domu Waltera (Krzyż. 1404, 1406, 1470, 1477, 1494, 1541, 1548, 1569, 1571, 1573, 1583, 1603-4); 1393 Langseidel w imieniu Elżbiety wd. po Mik. Snellu ustępuje Jakubowi Tewdirnewdirowi stodołę i ogród przed B. S. przyległe do stodoły Hanka Hultschenera; Jan Gerlach (Girlach) ustępuje Mik. Scharffkittilowi swój dom przed B. S. k. Piotra Junga garbarza; Ludusz ustępuje Mik. Heide swój dom przed B. S. k. domu Mocki; Jan Knolle ustępuje swemu zięciowi Mik. Falkinbergowi swój dom przed B. S. przyległy do Piotra Czarnego; Lorenc Rimer ustępuje Mik. s. Piotra Czarnego (Petri Nigri, Swarczpetri) swój dom przed B. S. k. Mik. Schobira (Krzyż. 1684, 1725, 1730, 1800, 1812); 1394 Tilo Zatler imieniem Kasi (Kaschae) wd. po Pawle Nutricis dokonuje jakiejś transakcji [zapiska uszkodzona] odnośnie do 26 ogrodów, w tym 15 położonych naprzeciw cm. żyd. przed B. S. i w Czarnej Wsi obok ogrodów Bartfala, płacących razem 10 grz. i 3 gr czynszu [połowa w gr pras., połowa w denarach krak.]; Franciszek Treutil ustępuje Piotrowi Geytanowi swój dom przed Bramką Żydowską k. domu Marcina Placzy; Piotr Leuczmansdorf ze Strzegomia (de Strigun, Śląsk) w imieniu Mik. i Katarzyny dzieci zm. Piotra szewca de Ludwigsdorf [Bojanice, Śląsk] ustępuje Mik. Folczowi dom po zm. pani Kunie Newmeisterinowej przed B. S. k. Piotra Opecza, udowodniwszy dokumentami ławników m. Strzegomia, że dom ten odziedziczyły te dzieci; Jan z Oławy [Śląsk] ustępuje Schonheinczowi swój dom przed B. S. przyległy do domu Husfona; ten Schonheincze ustępuje Lorencowi Rymerowi swój dom przed B. S. na rogu k. Mik. Schobira (Krzyż. 1840, 1952, 1969, 1051-2); 1395 Wawrzyniec witryk kościoła Ś. Anny w Krakowie ustępuje Bernhardowi piekarzowi dom po Tworzyjanie Łopatce [→ 1369] legowany testamentem temuż kościołowi, a położony przed B. S. k. Duchana; Paszko kramarz ustępuje Niczkowi z Opawy (de Troppaw) swój ogród przed B. S. k. topni; Piotr Peczolt zastawia za 30 grz. gr pras. swej żonie Swachnie i jej synowi a swemu pasierbowi Miczkowi swój dom przed B. S. k. domu Jana Jonstorfa z 2 letnim terminem zwrotu; Mik. Goder ustępuje temuż Peczoltowi, Swachnie, jej s. Mikołajowi swój dom przed B. S. k. domu Jana Jonstorfa, Peczolt bierze 1/4, a Swachna z Mikołajem 3/4 domu; Jan Pottersneider ustępuje Piotrowi Crummendorfowi swe zabudowania przed B. S. k. Jeszki, płacące 1 grz. czynszu rocznie (Krzyż. 2074, 2141, 2178-9, 2194); 1396 Jan Knoll garbarz ustępuje Piotrowi Jenkowiczowi swój dom przed B. S., tuż obok innego swego domu, z wolnym ogrodem i z placem (cum placzcza) przed domem, płacący kustoszowi [kap. krak.] 9 gr. Jenkowicz może rozebrać mury tego domu i użyć je na swoją potrzebę oraz uczynić przejście z domu do rz. Rudawy na szerokość 3 łokci; Mik. s. Piotra Czarnego (Nigri Petri) ustępuje Piotrowi s. Jeszka swą dziedzinę przed B. S. za domem Piotra Opecza; Bartosz, Jan Gleywicz, Piotr Jonstorf ustępują Mik. Heide dom dzieci po zm. [Mik.] Scharfketilu [→ 1393] przed B. S. k. Piotra Junga (Krzyż. 2300-2, 2337); 1397 Potkinsneyder [Jan Pottersneider] dał 2 grz. z czynszu, który niegdyś Gotfryd Gallik miał na domu za B. S. i zapisał w testamencie na kościół MP [w Krakowie]; rajcy krak. jako egzekutorzy testamentu będą odbierać ten czynsz i co roku wypłacać temuż kościołowi (KRK 2 s. 166).

1402 Hanko Bartfal zapisuje na altarię Ś. Jana Chrz. i Ś. Barbary w kościele Ś. Barbary 16 grz. czynszu rocznie ze swych dziedzin i czynszów za miastem Krakowem; bp Piotr [Wysz] zatwierdza erekcję ołtarza wielkiego i ww. altarii w kościele Ś. Barbary w Krakowie, fundowanej przez Hanka Bartfala, mieszcz. krak., który m. in. nadał 16 grz. czynszu z ogrodów świeżo wykarczowanych za B. S. [→ 1371, 1385] w Nowej i Czarnej Wsi, oraz ogrody, 3 sadzawki i łąkę przy cm. żyd.; 1408 Anna siostra i spadkobierczyni tegoż Bartfala aprobuje powyższą fundację i powyższe nadanie, m. in. sadzawki, łąki i inne przyległości pewnego ogrodu naprzeciw cm. żyd. (KK 2, 462-3, 510; sadzawki, łąki i te ogrody znajdowały się już właściwie na terenie Czarnej Wsi); 1415 Piotr zw. Hawf Czardo [garbarz] przedmieszczanin sprzed B. S.; 1417 Zygmunt z przedmieścia B. S. m. Krakowa arbitrem (KSN 3770, 3803); 1423 dom między Jokubem mosiężnikiem a ul. Garncarzy; 1425 Tomasz garncarz ustępuje swój dom położony, jak się idzie do Starej Rudawy (K. Pieradzka, s. 5, 37); 1426 → p. 3 Słodownie; 1427 Niklosz snycerz zeznaje, że sprzedał Piotrowi [z Pyzdr] krawcowi [królowej Zofii] swój ogród przed B. S., przynoszący 11 sk. lub 1/4 grz. czynszu (Cracoria artificum 256); 1431 Elżbieta Frankowa sprzed B. S.; Piechna ż. Zygmunta sprzed B. S. (GK 4 s. 292); Anna wd. po Pawle Czechu [Beene] mieszcz. krak. i Łukasz Waldorff, jako opiekun jej córki, wykonując testament męża, przekazują Marcinowi altarzyście S. Aleksego¹⁷Tę altarię fundował jej mąż na łożu śmierci w 1425 (ZDM 2, 260) w kościele MP w Krakowie czynsze z ogrodów w Czarnej Wsi, Czarnej Ulicy i Półwsiu [ul. Łobzowska] oraz 22 wiard. z folwarku (super allodio) zw. Thisschberk Piotra [z Pyzdr], krawca królowej, z warunkiem wypłacania szpitalowi Ś. Ducha w Krakowie 7 wiard. (ZDM 2, 437); 1433 Małgorzata, wd. po Jak. Thewdernewder mieszcz. krak. z s. Markiem i w imieniu nieobecnego br. Cyryla ustępują rajcom krak., jako patronom altarii Trzech Króli w kościele MP, czynsze m. in. z ogrodów [→ 1393] i domów naprzeciw cm. żyd. przed B. S. obok siebie leżących: 10 gr z ogrodu Grzegorza „alias Grzegorzow Panyek” położonego między ogrodami wd. Stanisławowej Serwadczynej i Mik. Jaszkowica, 1/2 kopy gr z ogrodu Mik. Jaszkowica, 10 gr z ogrodu Więcława „alias Weyncha Krola”, 9 gr z ogrodu Dominika, 9 gr z ogrodu Jana Włocha, 9 sk. z ogrodu Mik. Rasczica, 9 gr z ogrodu Mik. Piszczka, 9 gr z ogrodu Szczepana Koczonka, 1/2 grz. z ogrodu Katarzyny alias Kachny Hiczkowej, 1/2 grz. z ogrodu Jana Złotowłosego (Slotowlos), 1 grz. z ogrodu Grzegorza Krzywogłowicza, 1/2 grz. z ogrodu Antoniego Meylnera przyległego do poprzedniego ogrodu od tyłu, 18 gr z ogrodu Mik. Fettera garbarza, 1/2 kopy gr z ogrodu Jana Garbka naprzeciw ogrodu Katarzyny Hiczkowej między ogrodem Stan. Pełki a stodołą niegdyś Hanka Hulcznera (KMK 2, 416, następnie są wymienione ogrody położone już na terenie Czarnej Wsi); 1434 bp Zbigniew [Oleśnicki], erygując powyższą altarię, przytacza dokument z 1433 (ZDK 2, 330); 1434-35 → p. 3 Słodownie; ok. 1440-50 niektóre domy i ogrody w G. płacą niewysoki czynsz królowi lub miastu (K. Pieradzka, s. 95).

1441 Wojciech „de Cerdonibus” (OK 6 s. 204); 1446 Dominik Bleydecker ustępuje Stan. Slangowi garncarzowi swoje dziedzictwo na rogu w kierunku cm. żyd. z 9 gr czynszu (Cracovia artificum 404); 1447 → p. 3 Garbarze; 1448 → p. 3 Toczny młyn; 1449 Dorota introligatorowa z cc. Agnieszką, Barbarą i Anną pod opieką Jakuba malarza ustępują Matysowi aptekarzowi pół ogrodu z połową domu „na prebrzezu” nad Starą Wisłą między Tomaszem Zarwechterem a Janem Cząstką; Jakub może wykupić tę połowę w ciągu 3 lat za 10 grz. pol.; 1451 Dorota wd. po Mik. introligatorze z ww. córkami daje pełnomocnictwo Janowi malarzowi do ustąpienia ich ojcowskich dziedzictw Jakubowi malarzowi; tenże Jakub wcześniej sprzedał Maczkowi Grzybkowi krawcowi dom i ogród nad Starą Wisłą między Marcinem Śledziem a Olsleerem, płacący 15 gr czynszu; 1452 Jakub malarz ustępuje z pr. odkupu za 10 grz. Matysowi Grossowi drugą połowę ogrodu nad Starą Wisłą między Janem Cząstką a Tomaszem Zarwechterem; Jakub będzie winien mu 2 grz. a Barbarze c. Doroty 8 grz. (Cracovia artificum 417, 435, 453); 1453 → p. 2 Cmentarz żydowski; 1456 i 1485 do Jana Czarnego Morsztyna należy dom na Tasembergu; 1458 zakonnicy od Bożego Ciała w Kazimierzu mają posiadłość na rogu ul. Małej i Szerokiej; 1459 Jan Polski wójt G., sprzedaje Walentemu swój dom przy ul. Szerokiej (K. Pieradzka, s. 32, 40-1, 130); po 1460 → p. 2 Cmentarz żydowski; 1461 proboszcz kościoła Ś. Szczepana ma ogród przy drodze na cm. żyd. (K. Pieradzka s. 40); po 1464 Seweryn Zajfret Bethmann kupuje m. in. folwark przed B. S. (J. Ptaśnik, Bonerowie, „Rocz. Krak.”, 7, Kr. 1905, s. 57); 1466 proboszcz kościoła Ś. Anny ma dworek na G. (K. Pieradzka, s. 74); 1469 szl. Andrzej z Klimontowa zapisuje Stachnie ż. zm. br. Mikołaja z Gniewięcina wiano i posag jej zapisane przez tegoż męża, m. in. na całym domu „inter Cerdones” pod Krakowem (ZK 17 s. 666); Anna wd. po Stanisławie paśniku i rajcy krak. w obecności Piotra Hersa alias Głowy z Krakowa zapisuje Stan. Doringowi [malarzowi król.] 280 fl. węg. długu na swym ogrodzie z sadzawkami, należącymi do jej dziedziny zw. Sweydniczer¹⁸To zapewne ogród po Jakubie Swejdnicerze (otrzymał pr. miejskie Kr. w 1428) mężu Barbary, c. Piotra krawca królowej Zofii (Cracovia artificum 310), znajdujący się najpewniej na Tassemberku, położonym między Pawłem Berem a rzeczką [Rudawką?] (Cracovia artificum, 586); 1470-80 garbarze [białoskórnicy i czerwoni] krak. sprzed B. S. płacą kustodii kap. krak. czynsze w szer. gr pras. ze swoich 22 siedlisk i tyluż ogrodów, w których mieszkają: Piotr Żyto płaci 4 gr, Katarzyna Kościołkowa 11 sk., Stan. Lang rajca krak. 14 gr, Marek Czederner 14 gr, Jakub Teplar 5 gr, Paweł Rethey 3 gr, Wawrzyniec Roszentel 7 gr, Jan Polski 9 gr, Tomasz Teplar 4 gr, Mik. Unikowski 9 sk., Jan Melde 21 gr, Paweł Frank 6 gr, Matys Klene 4 gr, Wawrzyniec Gryfnik 2 gr, Stan. Feter 6 gr, Jan Polski z innego siedliska 4 gr; Jan garncarz 11 sk., Jan Koczbiał 5 gr, altarzysta głównego ołtarza w kośc. Ś. Barbary w Krakowie 14 gr, klasztor NMP na Piasku 1 grz., Stan. Sitko 4 gr, Filip 3 gr ― razem 181 gr i 1 grz.; pierwsze ministerium altarii Ś. Katarzyny w kat. krak. posiada 4 ogrody na przedmieściu przed B. S. obok nowego kl. Karmelitów na Piasku i obok garbarzy (iuxta cerdones) nie wymienione w dok. fundacji tejże altarii [Długosz przypuszcza, że te ogrody otrzymała altaria w zamian za ogrody k. Skałki], dwa ogrody płacą po 1/2 grz. rocznie, a dwa mniejsze po wiard. ― razem 1 1/2 grz.; na przedmieściu krak. [tj. na G.] są 3 domy, należące do plebana kościoła Ś. Szczepana, który z nich pobiera 6 grz. czynszu rocznie (DLb. 1 s. 93-4, 224; 2 s. 15, 17); 1482 w podziale majątku po Stan. Morsztynie jego c. Szczęsna otrzymuje ogród przed B. S., który po jej ślubie z Janem Bonerem przechodzi do Bonerów (K. Pieradzka, s. 130); Jan Boner i Szczęsna nie zostawili potomstwa i cały ich majątek odziedziczyli bratankowie, synowie Jak. Bonera; 1486 Hanus Gobel ustępuje cechowi krawców krak. dom na rogu ul. Szerokiej, jak się idzie ku B. S.; 1489 proboszcz kościoła Ś. Szczepana w Krakowie posiada ogród przy ul. Różanej; 1490 Maciej rurmistrz mieszka przy ul. Małej (K. Pieradzka, s. 32, 40-1).

1517 m. Kraków pobiera czynsz: z ogrodu k. cm. żyd. 1 grz., z ogrodu naprzeciw nowego kl. 1 grz. i 24 gr, z ogrodu i domku k. sadzawki Nieciecza przy ul. Różanej, z domku na rogu k. Szlaku, jak się idzie do cm. żyd. (Prawa s. 951-2); 1523 m. Kraków pobiera 3 grz. czynszu rocznie z domu przed B. S. (Prawa s. 962); przeniesienie 1 grz. dawanej na mocy testamentu Pawła Gorttlera [z 1489] uczniom towarzyszącym Najśw. Sakramentowi do chorych, z domu Michała karczmarza na ul. Szerokiej na dom Oswalda Mildy na G. (in Cerdonia; KMK 2 s. 761, 764); 1527 ogród żupnika k. ogrodu zw. Holundrowskie Stan. Baranka rybaka (K. Pieradzka, s. 75); czynsz z 3 ogrodów na Krupnikach należy do kościoła Ś. Anny w Krakowie (KUJ 4, 365); 1529 pleban kościoła Ś. Szczepana bierze 3 grz., 12 gr czynszu wieczystego z 4 domów przy ul. Garncarzy; kościół S. Anny pobiera 1 1/2 grz. czynszu wieczystego z 3 ogrodów na Krupnikach; pierwsze ministerium altarii Ś. Katarzyny w kościele MP w Krakowie pobiera 1 grz. czynszu wieczystego z ogrodu Koziełkowej na Piasku pod Krakowem; altaria Ś. Katarzyny w kat. krak. pobiera 1 kopę gr czynszu z ul. Garbarzy między kościołem Ś. Piotra i MP na Piasku; kustosz kap. krak. pobiera 4 grz. i 4 gr czynszu z domów garbarzy na przedmieściu krak. i 1 grz. czynszu z ogrodów kl. NMP na Piasku (LR s. 48, 54, 228, 256, 314); 1533 Katarzyna Malcherowa sprzedaje Jajchnerowi białoskórnikowi dom między Goblem garbarzem a ul. Małą; dom na ul. Krupników na rogu obok Grzegorza Kapłańca; 1534 Mikołaj z ż. Anną sprzedają Bernardowi Otrembie krupnikowi br. Mikołaja 1/4 domu przy ul. Różanej [1535 dostają resztę pieniędzy 20 gr na sprzedaż]; Erazm Szylling wysadził połowę domu między Geblem garbarzem a ul. Małą na przedmieściu (K. Pieradzka, s. 40-1, 122, 131); 1535 bp Piotr Tomicki, erygując kolegiatę Ś. Anny w Krakowie, przeznacza dla jej prepozyta m. in. czynsz z 3 ogrodów na Krupnikach po 1 1/2 grz. z każdego (KUJ 4, 365); 1540 sąd garbarski w sprawie ciągnącej się od 1531 między Jodokiem Szyllingiem ławnikiem sądu pr. magd. na zamku krak. a Stan. Barankiem rybakiem o ogród i dobra zw. Holundrowskie na przedmieściu, położone z tyłu ogrodu żupnika i ogrodu Gnojeńskiej, nakazuje Barankowi ustąpić z tych majętności (K. Pieradzka, s. 132).

1542 księga dochodów m. Krakowa wymienia na przedmieściu za B. S. następujące obiekty stanowiące własność miejską: siedlisko Gertrudy Żelecheńskiej, płaci 2 grz. czynszu, nad Rudawą; dwie szlifiernie; ogród w posesji od 1541 Justa Ludwika Decjusza sekr. król., płaci 1 grz. 36 gr; ogród k. cm. żyd. w posesji spadkobierców zm. Hieronima Remara, od 1531 płaci 1 grz.; ogród naprzeciw nowego klasztoru w posesji paśnika Krolla i Agnieszki Dominikowej, od 1541 płacą 1 1/2 grz., od 1554 w posesji Kaspra Koszwycza; dom narożny nad rz. Rudawą, niegdyś własny spadkobierców zm. Jana Hallera, obecnie w posesji Jana Lembocka, płaci 30 gr czynszu; dom na ul. Garncarzy niegdyś własny spadkobierców Zeyffrida [Bethmanna], obecnie w posesji Dobszyckiego, płaci 20 gr czynszu, mieszka w nim Gołuchowa; ogród Gnojeńskiej z tyłu od błoni miejskich, następnie w posesji Kopczyca od 1530; płaci 22 gr za dodane w 1512 temu ogrodowi błonie, ogród ten należał niegdyś do Marcina malarza, teraz posiada go dr Wojciech [Baza] z Poznania, rajca krak. i fizyk król.¹⁹Lustracja z 1564 wymienia ogród dra Poznanity na Rybitwach (LK 1, 34) Domek Kapłaniec na przedmieściu za B. S. między garncarzami k. Szlaku płaci 12 gr czynszu. W sąsiedztwie tego domku garncarze: Sarichta płaci 12 gr czynszu, Konopicki 12 gr i Poczyaszek 24 gr (KMK 2 s. 742-3, 745-6, 755); dzwonnicy kościoła MP w Krakowie otrzymują za dzwonienie małym dzwonem w piątki po 18 gr z domów na przedmieściu poza B. S.; dom na ul. Szerokiej po lewej stronie, jak się idzie z drewnianej bramy w kierunku kościoła NMP na Piasku, koło drewnianego ogrodzenia i małego brzegu [Rudawki], w którym mieszkał Paweł Rothchen, a obecnie posiada Jaroszowa garbarka, płaci im 36 gr; tuż przyległy dom od strony miasta jest wolny, następny, trzeci z kolei, w którym niegdyś mieszkał Mikołaj tasznik, a obecnie go posiada Albert szewc płaci 18 gr; czwarty dom w kierunku miasta po Macieju taszniku Mikołaja świecarza ― 18 gr; piąty dom po Macieju iglarzu Walentego świecarza ― 36 gr; szósty po Macieju paśniku Mikołaja tasznika ― 24 gr (KMK 2 s. 765-6); 1546 Jan Jordan z Zakliczyna ustępuje Janowi Żukowskiemu z Bystrzycy [woj. lubelskie] m. in. swe nieruchomości „in platea Cerdonum” (MS 4, 7737); własn. m. Krakowa na przedmieściu przed B. S. stanowią 2 ogrody przed bramą, ogród k. cm. żyd., ogród naprzeciw nowego klasztoru (Prawa, 1 s. 996); 1563 kaplica Ś. Katarzyny w kat. krak. pobiera czynsz z pewnych domów i ogrodów na Kleparzu i „in Cerdonia” (Inwentarz katedry wawelskiej z r. 1563, wyd. A. Bochnak, Kr. 1979, s. 210); 1568 Jachner białoskórnik mieszka przed furtką Ś. Anny naprzeciw Rudawy między uliczką Ciasną a Giblem garbarzem [→ 1533]; 1570 Stan. Scharffenberg s. Marka drukarza sprzedaje za 10 fl. i za 5 fl. br. przyr. Janowi 1/2 ogrodu na Krupnikach i 1/2 ogrodu za kościołem NMP na Piasku obok domu Josta Schillinga, które odziedziczył po ojcu (K. Pieradzka, s. 41, 133); 1599 kolegium mansjonarzy w kościele Ś. Michała na zamku posiada czynsz z pr. odkupu na kamienicy na przedmieściu G. na ul. Garncarzy na rogu między domem Mikołaja Koczwary a drogą publiczną, kupiony u Tomasza paśnika kazimierskiego; kościół Ś. Magdaleny ma 16 gr czynszu z każdego z 4 ogrodów na Krupnikach k. cm. żyd.; kościół Ś. Szczepana pobiera czynsz z pr. odkupu z G.: z domu Agnieszki Szczepanowej 36 gr, Marcina Franca rybitwy 18 gr, Waynera 15 gr, Bachmatowny 22 1/2 gr, Dębowego 7 1/2 gr, Laisnera 15 gr, Krzewokolskiego 1 fl., od Jana Grzebienika na ul. Krupniczej 12 gr; kolegiata Ś. Anny pobiera 1/2 grz. czynszu z 3 ogrodów na Krupnikach (WR s. 10, 42, 56, 68)

Rzemiosło. XIV-XVI w. rzemieślnicy z G. należą do cechów krak. z wyjątkiem [od 1504] nielicznego cechu garncarzy przedmieszczan (K. Pieradzka, s 102).

Garbarze [czerwoni i białoskórnicy]. 1366, 1367, 1369, 1389, 1392-3, 1396, 1415, 1433, 1470-80, 1529, 1533-4, 1542, 1568 → p. 3 Domy; 1399 Mik. Morawa sprzedaje za 100 grz. szer. gr pras. Jak. Ostróżce mieszcz. krak. młyn w Zielonkach k. dworu król., w którym garbarze krak. mielą korę dębową płacąc za to 4 grz. czynszu rocznie; 1402 Władysław Jag. potwierdza i transumuje powyższy dok. (KK 2, 443, 457); 1407-09 → p. 6; 1413-1546 listę białoskórników i czerwonych garbarzy, którzy byli ławnikami sądu ławniczego G., zamieszcza K. Pieradzka, s. 138-140; 1423 Władysław Jag. zezwala garbarzom król. za murami krak. przed ul. Szewską, których liczba rośnie, obowiązanych do płacenia królowi rocznie 16 grz. i dawania skór i troków, postawić 40 jatek²⁰Jatki garbarzy na Rynku zburzono w 1877 (K. Pieradzka, s. 124). Czynsz w wysokości 40 grz. płacili do wielkorządów krak. do 1787 w m. Krakowie w miejscu, w którym zazwyczaj sprzedaje się skóry; będą płacić królowi za nie i za daninę ze skór 40 grz. monety pol. w ratach kwartalnych; król nakazuje, aby garbarze z Kazimierza, Stradomia i Kleparza oraz obcy, którzy w różne dni sprzedają skóry, sprzedawali je tylko we wtorek, lecz nie w domach i miejscach ciemnych na szkodę tych garbarzy król.; każdy garbarz ma prawo swój stragan lub miejsce sprzedać, zastawić, zamienić, ale bez umniejszania czynszu król.; potwierdza ponadto ich wszystkie przywileje i wolności (KMK 1, 120); 1431 Władysław Jag. zatwierdza fundację kaplicy Ś. Trójcy, Wnieb. NMP i ś. Zofii w kat. krak. dokonaną przez królową Zofię, która nadała tej kaplicy m. in. 2 młyny we wsi król. Zielonki na rz. Prądnik, w tym jeden k. dworu król., należący niegdyś do garbarzy krak., kupiony u dominikanów krak., teraz król zamienia go na młyn mączny, i drugi kupiony²¹Bernard i Konrad ss. zm. Mik. Długiego sprzedają w 1431 za 150 grz. królowej Zofii odziedziczony po ojcu młyn Dambin (Dębny) we wsi Zielonki (SP 2, 2352) u Bernarda s. Mik. Długiego (Langniklosa) mieszcz. krak.; młyn ten król zamienia w młyn garbarski do użytku garbarzy krak., kazimierskich i innych mieszkających za murami Krakowa i tych, którzy tam się osiedlą (ZDM 7, 2067); 1447 Kazimierz Jag. zatwierdza uczynione przez jego matkę Zofię kaplicy Ś. Trójcy w kat. krak. nadanie młyna położonego nad Rudawą za murami m. Krakowa i za B. S., po prawej stronie, jak się idzie do kościoła NMP na Piasku, który był młynem mącznym, ale teraz zamienia go na młyn garbarski do użytku garbarzy krak., kazimierskich, z Kleparza, Stradomia i innych, którzy są lub się osiedlą poza murami Krakowa; daje im też koło [młyn], znajdujące się z drugiej strony Rudawy, w którym sukiennicy folowali sukno i potwierdza im prawo do korzystania z młyna na rz. Prądnik położonego niżej po lewej stronie, jak się idzie z Zielonek do Krakowa (Mp. 4, 1495); 1451 kardynał i bp Zbigniew [Oleśnicki] zatwierdza kolegium kapłanów przy kaplicy Ś. Trójcy i Ś. Zofii w kat. krak. fundowanej przez królową Zofię, która nadała jej m. in. wieś Zielonki, dwa młyny dębne, jeden za Krakowem k. B. S., drugi poza Zielonkami obok drogi do Krakowa oraz młyn mączny w Zielonkach (Mp. 5, t. A, 34); 1458 Kazimierz Jag. nadaje tejże kaplicy m. in. wieś Zielonki²²Kazimierz Jag. dał tę wieś królowej Zofii i kaplicy Ś. Trójcy w kat. krak. w 1450 (Mp. 4, 1521 i MS 1,113) z 3 młynami, jeden z nich na rz. Rudawie za B. S. krakowską jest położony, jak się idzie do klasztoru MP na Piasku, i zamienia go z mącznego na garbarski, dwa drugie młyny leżą w Zielonkach na rz. Prądnik (Mp. 5 t. E, 25; MS 1, 499); 1464 tenże król włącza z powrotem do dóbr król. wsie Zielonki i Marszowiec z folwarkami i 3 ww. młynami, które stanowiły część uposażenia ww. kaplicy z fundacji królowej Zofii, w zamian dając 100 grz. i 8 miar soli rocznie z żup bocheńsko-wielickich (Mp. 5 t. K, 6 i t. V, 11); 1524 Zygmunt Stary wydaje dekret w sporze między garbarzami i szewcami o wzajemne podbieranie robót; 1527 rajcy krak. w sporze garbarzy z szewcami orzekają, że nie wolno szewcom posiadać własnej garbarni (Prawa, 1, 332, 344); 1532 dom cechu czerwonych garbarzy stoi na ul. Szerokiej blisko kościoła NMP; 1533 dom między Krzysztofem i domem cechu czerwonoskórników naprzeciw młyna dębnego; 1539-43 Bernhard Hanke czerwony garbarz wójtem G. (K. Pieradzka, s. 32, 65, 85, 137); 1541 garbarze dali 12 gr na odnowienie hamru miejskiego (Prawa, 1 s. 987); 1538, 1542, 1546 na mocy kontraktów zawartych z rajcami krak. białoskórnicy dzierżawią sadzawkę i hamer miejski zbudowany w 1506 na Błoniach nad Niecieczą kosztem miasta przez Adama Schwarcza, płacąc 20 grz. rocznie (KMK 2 s. 748; Prawa, 1 s. 997); 1564 folusz garbarski o 2 kołach przy młynie Kamiennym → Bieniasza młyn (LK 1 s. 13); 1567 → p. 2 rz. Rudawka; 1570 nad przeznaczoną dla garbarzy [odnogą] Rudawy od Kamiennego Młyna aż do sadzawki król. nie można stawiać blisko domów i szop dla bydła, nie wolno też w niej płukać skór klejowych, myć sieci, wylewać nieczystości (K. Pieradzka, s. 104).

Garncarze. 1403-91 listę starszych cechu garncarzy krak. na przedmieściu zamieszcza K. Pieradzka, s. 142; 1423 pierwsza wzmianka o ul. Garncarzy → p. 3 Domy; 1425, 1446, 1470-80, 1542 → p. 3 Domy; 1435-36 garncarz Jan Złotywłos (Slotiwlos) mieszka nad Starą Rudawą (K. Pieradzka, s. 115); 1450-1515 listę garncarzy, którzy byli ławnikami w sądzie ławniczym G., zamieszcza K. Pieradzka, s. 138-40; 1473-99 garncarz Kasper wielokrotnie wójtem G. (K. Pieradzka, s. 137); 1504 rajcy krak. tworzą osobny cech dla garncarzy z przedmieścia krak., nadają mu ordynację obejmującą 34 artykuły i zezwalają tym garncarzom sprzedawać swe towary na rynku krak. (Mp. 5 t. T, 141); 1512-35 Grzegorz Kapłaniec starszy cechu wyrabia płytki posadzkowe, dachówki z kolorową polewą, gąsiory dla zamku krak. (Rachunki budowy zamku krakowskiego, wyd. O. Łaszczyńska, Kr. 1952 s. 12-14, 76); 1536 tenże Kapłaniec mieszkający na Szlaku ma duży warsztat garncarski między Szlakiem a ul. Krupników; 1538 dom cechu garncarzy przedmieszczan na ul. Garncarzy wysadzony na Bartłomieju z Krakowa; dom na ul. Garncarzy między Prokopem i domem cechu garncarzy (K. Pieradzka, s. 37-8, 114-7).

Krupnicy [→ p. 2 ul. Krupników]. 1470-80 krupnicy [na przedmieściu] (DLb. 2 s. 15); 1521 rajcy krak. wydają ordynację dla cechu krupników; krupnicy sprzedają mąkę i krupy na rynku krak., na którym mają 24 kramy, płacą za nie rajcom rocznie 19 grz.; 1534 → p. 3 Domy; 1540 krupnicy przedmieszczanie Stan. Dziurek, Wojciech Sowa, Mik. Gawronek, Bernard Otręba; 1553 kilku krupników mieszka na ul. Garncarzy (K. Pieradzka, s. 38, 118); 1564 cech krupników dzierżawi za 1 fl. rocznie od wielkorządów krak. spław drzewa z Wisły rz. Niecieczą k. Zwierzyńca, gdy wyleje pod Krupniki (LK 1 s. 7).

Inne rzemiosła: 1316 kowal; 1319 tkacz; 1340 kuśnierz; 1341 czapnik; 1367 olejarz; 1369, 1527, 1540, 1599 rybacy; 1375-6 sukiennik; 1376, 1392, 1469 paśnik; 1372, 1392 stelmach; 1395 piekarz →p. 3 Domy; 1413-1554 wśród ławników sądu G. przeważnie są garbarze [czerwoni i białoskórnicy] oraz mosiężnicy [1428-30, 1439], paśnicy [1448-63], garncarze [1450-85, 1515], farbiarze [1450, 1484, 1493, 1542], kaletnicy, tasznicy [1464-8, 1485-97, 1533-42, 1544-6, 1548-9], kowale [1476, 1478], rybacy [1515-17, 1545-8], nożownicy [1533-44, 1549] (K. Pieradzka, s. 138-40); 1423 mosiężnik → p. 3 Domy; 1426, 1427 snycerz → p. 3 Domy, p. 3 Słodownie; 1426-42 krawiec → p. 3 Domy, p. 3 Słodownie, K. Pieradzka, s. 35-6; 1447 sukiennik → p. 3 Garbarze; 1449 introligator, malarz, aptekarz → p. 3 Domy; 1451 introligator, malarz, krawiec → p. 3 Domy; 1452 malarz → p. 3 Domy; 1520 kapelusznik → p. 3 Domy; 1534 Mik. Jabłonka [wzmiankowany w 1509-37]; prasoły Stanisław, Andrzej i Wojciech Klimkowicz w G.; 1535 Stanisław introligator (K. Pieradzka, s. 119, 122); 1542 paśnik, malarz, tasznik, szewc, świecarz, iglarz → p. 3 Domy; 1543 Piotr Dobszycki farbiarz wójtem G.; 1544 tasznik Walenty Biernatek wójtem G. (K. Pieradzka, s. 137); 1560 ul. Grzebieniarzy na G. → p. 2; 1563 stolarz → p. 2 rz. Rudawa.

Przemysł i usługi. Cegielnia; 1401 rajcy krak. wydają 147 grz. 31 gr na budowę cegielni przed B. S.; 1402-20 grz. 42 gr; 1403-118 grz. 44 gr 6 den.; 1404-5 grz. 8 gr (KRK 2 s. 328, 331, 334, 337); 1523 miejska cegielnia znajduje się na Błoniach (Prawa 1 s. 962); 1550 Katarzyna wd. po ceglarzu Stanisławie z córkami dzierżawi siedlisko na Błoniu k. pustych sadzawek i płaci rajcom 36 gr rocznie; Wojciech Czolosz bierze w dzierżawę to siedlisko (KMK 2 s. 744).

Folusz. 1366 → p. 3 Domy; 1447 → p. 3 Garbarze.

Łaźnia. 1358 Kazimierz W., zatwierdzając i odnawiając przywileje m. Krakowa daje mu m. in. Łaźnię Żydowską (balneum Judeorum ― dalej Ł. Ż.)²³Łaźnia Żydowska zachowała swą nazwę i w wiekach następnych, choć co najmniej od połowy XIV w. nie należała do Żydów (KMK 1, 32); 1374 Jan łaziebnik ustępuje po swej śmierci swej ż. Dorocie i s. Mikołajowi po równemu swą łaźnię (stubam balnearum) przed B. Ż., z tym że część łaźni po wcześniej zmarłym spadkobiercy przypadnie drugiemu (Krzyż. 1020); 1396 Jokusz Czuer [łaziebnik] z Ł. Ż. wypędzony z miasta za zabójstwo (KRK 2 s. 156); 1397 rajcy krak. wydają 40 grz. na Ł. Ż. (KRK 2 s. 316); 1406 Mik. Frawenstat z Ł. Ż. starszym cechu łaziebników krak. (J. Lachs, Dawne łaziebnictwo krakowskie, Kr. 1919, „Bibl. Krak.”, 55 s. 55); 1407 Mik. łaziebnik procesuje się o majętności żydowskie k. Ł. Ż. (K. Pieradzka, s. 71); 1427 arbitrzy rozstrzygając spór między altarią 10 Tysięcy ŚŚ. Męczenników w kościele MP w Krakowie a rajcami krak. o jej patronat i czynsz z łaźni publicznej zw. Żydowską przed B. Ż. orzekają, że rajcy krak. są właścicielami tej łaźni, ale mają płacić z niej 10 grz. szer. gr pras. rocznie w ratach kwartalnych Wojciechowi Otyrze [z Lutomia, woj. poznańskie] plebanowi w Bolechowicach i altarzyście tejże altarii i jego następcom przy tej altarii (KMK 1, 125); rajcy krak. wydzierżawiają za 1/2 grz. czynszu tygodniowo Bemschowi [! → 1440] s. Maczka von Sderas i jego ż. Katarzynie miejską łaźnię zw. Żydowską przed Bramką Ż. (KMK 2, 412); 1435 rajcy krak. wydzierżawiają za 30 1/2 grz. rocznie Maciejowi łaźnię (będzie płacił bezpośrednio radzie 1/2 tygodniowo), którą ten Maciej poddzierżawia za 6 1/2 grz. rocznie od Katarzyny łaziebniczki (J. Lachs, jw., s. 7); 1436 od fosy k. B. S. idą rury do Ł. Ż. → p. 2 Różne obiekty; 1438 Katarzyna łaziebniczka ustępuje swym zięciom Henrykowi i Janowi po 1/4 Ł. Ż. (J. Lachs, jw., s. 38); 1439 rajcy krak., chcąc udzielić pomocy królowi Władysławowi [Warn.] w sprawie Czech sprzedają za 257 fl. węg. z pr. odkupu Marcinowi z Leńczy mansjonarzowi z kościoła Ś. Barbary w Krakowie 10 grz. rocznie z czynszu w Ł. Ż. (KMK 2, 532); 1440 Katarzyna wd. po Bieniaszu łaziebniku w Ł. Ż. (K. Pieradzka, s. 70); 1443 rajcy krak. podwyższają do 11 grz. czynsz roczny z czynszu Ł. Ż. sprzedany z pr. odkupu Marcinowi z Leńczy (KMK 2, 542); 1444 rajcy krak. wykupują ten czynsz; 1470-1 Anna łaziebniczka z Ł. Ż. procesuje się o dom w Czarnej Wsi (K. Pieradzka, s. 71-2); 1470-80 Ł. Ż. z przyległościami należy do par. Ś. Anny (DLb. 2 s. 13); 1496 i 1498 Piotr z Ł. Ż. starszym cechu łaziebników krak. (J. Lachs, jw. s. 56); 1500 m. Kraków otrzymuje 1 grz. 2 gr tygodniowo z Ł. Ż. (K. Pieradzka, s. 71); 1517 n. rada m. Krakowa otrzymuje rocznie z Ł. Ż. 43 grz. 38 gr (Prawa, 1 s. 949, 951); 1520 Andrzej Prasoł z ż. Barbarą sprzedają Stan. Konstantynowicowi kapelusznikowi i jego ż. Małgorzacie dom drewniany położony między murami po prawej stronie, jak się idzie z bramki Ś. Anny [dawna Żydowska] do Ł. Ż. (MS 4, 8264); 1537 Agnieszka Dominikowa będzie płacić m. Kraków 30 grz. rocznie w dwóch ratach z miejskiej Ł. Ż. (KMK 2 s. 735).

Młyny: → Bieniasza inaczej Kamienny, Dolny młyn, położony na skraju G. oraz 1311, 1316 → p. 3 Domy; 1433 Agnieszka [c. Kaspra Kreugla], ż. Feliksa mieszcz. krak. sprzedaje za 525 grz. kl. Bożego Ciała w Kazimierzu połowę 1/3 w młynie niegdyś Benesi przed B. S. k. przekopy krak. (GK 4 s. 1031); → Dębny młyn; 1366 opustoszały młyn → p. 3 Domy; 1447, 1451, 1458, 1464, 1533 → p. 3 Garbarze; 1523 Zygmunt Stary zezwala Karolowi Wernertowi założyć młyn i papiernię z pr. korzystania z rz. Niecieczy po stronie Rybaków przez 250 kroków aż do sadzawki król. przy cm. żyd., w zamian za czynsz dla rajców krak. (K. Pieradzka, s. 68 ― wg niej budowa tych obiektów nie doszła do skutku. Nie wymieniają też tej papierni Papiernie w Polsce w XVI w., wyd. W. Budka, Wrocław 1971, z których można natomiast dowiedzieć się [s. 58], że Karol Wernart w 1524 otrzymał pozwolenie na założenie papierni w Wilnie).

Słodownie: 1311 Helwich (Helleuich) z ul. Szewskiej dał Henkowi Melcerowi słodownię przed miastem (KRK 1, 164); 1312 Konrad Rusner ustępuje Fryksowi (Frixchen) Steshange [zapewne to Fryszko s. Staszki] słodownię przed miastem i przed ul. Szewską (KRK 1, 235); 1321 słodownik → p. 3 Domy; 1337 Hanko zięć Gotfryda Zewinwirta ustępuje Hejnuszowi Dresslerowi 2 grz. czynszu dziedzicznego na słodowni przed B. S., która kiedyś należała do Hejncza z Kietrza (de Keczer); 1340 tenże Hanko ustępuje temuż Dresslerowi słodownię przed B. S. z domami, ogrodami i gruntem tegoż Hanka; Hejnko bratanek tegoż Hanka z siostrą Katarzyną zrzekają się roszczeń do tej słodowni (KRK 1, 1237, 1349, 1368); 1341 słodownik → p. 3 Domy; 1367 Piotr Rote i Konrad pisarz Frączka Frederici ustępuje Mik. Trutilowi słodownię przed B. S. należącą niegdyś do Jana Jegerdorfa; 1375 Zofia ż. Mikołaja niegdyś pisarza biskupiego ustępuje swemu mężowi m. in. słodownię przed B. S. na Czarnej Ulicy przyległą do dziedzin i słodowni [Mik.] Trutila (Trutlina), ponieważ jej mąż spłacił długi po matce (Krzyż. 184, 1085); 1426 Niklosz snycerz zapisuje Piotrowi [z Pyzdr] krawcowi królowej słodownię przed B. S. na Tasembergu; 1434 Mikołaj zapisuje Stefkowi słodownię k. Stróży; 1435 Mik. Zyzny zgłasza przed sądem G. swe roszczenia do 1 fl. 12 gr i do ww. słodowni k. Stróży; 1442 po śmierci Piotra krawca królowej proces o słodownię na Tasembergu (K. Pieradzka, s. 35-6, 76-7).

Toczny młyn, szlifiernie: 1448 Kazimierz Jag. nadaje Marcinowi zw. Czech z Krakowa nożownikowi puste i równe siedlisko za murami m. Krakowa przed B. S. nad rzeczką (in torrente) zw. Rudawa naprzeciw młyna Dębnego w granicach od dawna oznaczonych od mostu tejże bramy do mostu małego na zbudowanie „molendini Thocznimlyn wlgariter nuncupati” do produkcji noży wielkich i małych, z obowiązkiem dawania co roku na stół i do kuchni król. odpowiedniej liczby noży; gdy nie będzie mógł dawać, względnie gdy zaprzestanie produkcji, będzie płacił 3 grz. w monecie pol. (KMK 2, 430 i MS 1, 30); 1510 Zygmunt Stary przyznaje rajcom krak. własność wykupionego przez nich od Jana Dedekusa z Torunia młyna tocznego za murami m. Krakowa przed B. S., płacącego dotąd królowi 3 grz. rocznie lub dającego noże na stół król. i przekazuje ten czynsz na użytek miasta (Prawa 1, 747); 1542 dwie szliflernie miejskie przed B. S. → p. 3 Domy.

Topnia miejska: 1376 przed B. S. za Rudawą → p. 3 Domy; 1395 → p. 3 Domy; ok. 1460 ogród, jak się idzie do Czarnej Wsi w pobliżu topni (K. Pieradzka, s. 72).

Handel: 1395 kramarz → p. 3 Domy; 1543 [nie podano, kto] zapisuje Józefowi Scholszowicowi magistrowi cyrkułu jatkę rybną (iatta allecistarum), szóstą w kolejnośoi od rogu w kierunku szynku, idąc od Stróży Rybnej (K. Pieradzka, s. 124); 1560 rajcy krak. na prośbę starszych pospólstwa przedmieścia „in Cerdonia” zezwalają na działalność tylko 4 szynków piwnych „in toto illo tractus”, po jednym na ul. Szerokiej, Rybitwach, ul. Garncarzy i u Grzebieniarzy (in Pectinariorum), zakazując pod karą kopy gr szynkowania po domach (Prawa 1, 510).

4. 1358 Kazimierz W., potwierdzając i odnawiając przywileje m. Krakowa, orzeka, że wszyscy przedmieszczanie krak., z wyjątkiem mieszkających przy Ś. Florianie [na Kleparzu], Czarnej Wsi, Czarnej Ulicy i tych, co mieszkają na brzegu Wisły w kierunku Zwierzyńca, podlegają pr. miejskim m. Krakowa (KMK 1, 32); 1412 n. G. posiadają własny sąd ławniczy, działający w oparciu o pr. magd. w imieniu rajców krak.; zasiada w nim wójt i 7 ławników (scabini ante Valvam Civitatis Cracoviensis iudicii dominorum consulum eiusdem civitatis) wybieranych przez rajców krak.; przeważnie są nimi garbarze i starszyzna cechowa; dokumenty są wystawiane pod pieczęcią m. Krakowa²⁴G. miały samodzielność tylko w sądownictwie, pod względem administracyjnym, podatkowym stanowiły część Krakowa (M. Niwiński, recenzja K. Pieradzkiej, w „Rocznikach dziejów społecznych i gospodarczych”, t. 2, Lwów 1932, s. 397) (K. Pieradzka, s. 78-96, 138-40; W. Kolak, Jurydyki krakowskie, s. 222 → p. 7); od 1412 księgi ławnicze G. w WAP Kraków, pisane początkowo po niemiecku, od pocz. XVI w. po łacinie, pojawia się też w nich język polski (W. Kolak, Inwentarz, s. 10-11, 30-3, 72-90); 1413-1589 spisy wójtów²⁵Ze spisu wójtów G. opracowanego przez K. Pieradzka należy wykreślić Piotra Vochczagila, bo brak danych do uznania go za wójta G [1413-1589], podwójcich, pisarzy [1425-1589], ławników [1413-1554] przedmieścia G. oraz burgarbiów przewodniczących sądów wielkich gajonych tego przedmieścia zamieszcza K. Pieradzka, s. 137-42; 1415 n. działa sąd wielki gajony rajców krak. dla G. (K. Pieradzka, s. 87-91); 1431 szl. Mik. ze Świeborowic pozywa Michała wójta „de Garbarze” przed B. S. o to, że posłał stróżów nocnych „alias pobudki”, którzy go uwięzili i obrabowali; wójt chciał się bronić pr. miejskim, ale Piotr [Szafraniec] wwda sand. i star. krak. orzekł, że rajcy krak. mają stawić [przed sąd ziemski] wójta i ławników krak. do sprawy, która zostanie wytoczona przeciwko wójtowi i stróżom nocnym z G. (SP 2, 2377-8); 1436 ławnicy z przed B. S. orzekają w sprawie ogrodów na Półwsiu (ZDM 2, 487); od 1451 księgi sądu wójtowskiego w WAP Kraków w językach łacińskim i niemieckim (W. Kolak, Inwentarz, s. 80-2); 1462, 1481, przy drodze na cm. żyd. jest „Gerecht” [może siedziba sądu ławniczego G. lub dom farbiarza Hanusa Gerecht]; 1501 wzmiankowane bliżej nie określone „ius cerdonum” (K. Pieradzka, s. 39, 79, 139); 1515 w tytule księgi ławniczej „in Cerdonia”; 1528 wójt, ława i pospólstwo G. wydają, potwierdzony przez rajców krak., wilkierz w sprawie sposobów gaszenia pożarów (W. Kolak, Inwentarz, s. 74); 1540 w uchwalonym przez pospólstwo G. wilkierzu dzieli się ono na „hospites” i „inquilini” (M. Niwiński, jw., s. 397).

5. 1470-80 pleban kościoła Ś. Szczepana w Krakowie bierze kolędę z denarem Ś. Piotra [świętopietrzem] z całej parafii, do której m. in. należą Garbarze z innymi rzemieślnikami na przedmieściu przed B. S., Rybitwy z Krupnikami i ul. Garncarzy (DLb. 2 s. 15, 17); 1599 do par. S. Szczepana w Krakowie należy przedmieście Garbarze oraz na przedmieściu: ul. Rybitwy, ul. Krupniki, ul. Garncarzy; granica par. Wszystkich ŚŚ. biegnie do mostu na rz. Niecieczy i do przedmieścia zw. Garbarze, obejmując domy Rybitw z tej strony przedmieścia G. (WR 39, 57).

Kościół i kl. Karmelitów (Trzewiczkowych) NMP „na Piasku za murami krak. przed Bramą Szewską”²⁶Bezpodstawne jest doszukiwanie się początków tego kościoła w nie występującej w źródłach kaplicy rzekomo z czasów Władysława Hermana. Setki wzmianek z XIV nie wymieniają tu żadnej kaplicy, a źródła z XV w. bardzo często nazywają ten kościół lub klasztor nowym: 1395 Władysław Jag. i Jadwiga fundują kl. Karmelitów i rozpoczynają dla niego budowę murowanego kościoła pw. Nawiedzenia NMP za murami Krakowa (DH 3 s. 514, 532, t. 4 s. 535); 1397 wprowadzenie zakonników do kl. zwanego następnie „na Piasku” (ad Arenam), położonego w pobliżu garbarzy (iuxta cerdones) poza miastem Krakowem po stronie zachodniej (DLb. 3 s. 475-6); 1398 rajcy krak. wydają 20 gr za 200 sztuk śledzi dla mnichów przed B. S. (KRK 2 s. 321); 1399 do śmierci królowej Jadwigi zbudowano połowę murów kościoła (DLb. 3 s. 475); 1401 papież Bonifacy IX zatwierdza fundację kl. Karmelitów NMP za murami Krakowa (KK 2, 449); Władysław Jag., przekazawszy pod kl. Karmelitów, erygowany na przedmieściu m. Krakowa, ogrody i siedliska Jana ks. drohickiego, kustosza i kan. krak., daje w zamian temuż kustoszowi i kap. krak. ogrody w Czarnej Wsi (KK 2, 452; karmelici wykupili później w nieznanym czasie w sąsiedztwie klasztoru dalsze 18 domów i siedlisk ― KK 2 s. 255); 1410 przeor kl. Karmelitów krak. zawiera umowę z mistrzem Piotrem i czeladnikiem Mikołajem w sprawie urządzenia do budowy sklepienia (gewelbde machin) dla tego klasztoru (Cracovia artificum 180); 1413 Władysław Jag. nadaje kl. Karmelitów NMP 20 grz. rocznie z żup bocheńskiej i wielickiej (KK 2, 545); 1416 Mik. Morsztyn zapisuje w testamencie dla nowego kl. 10 grz. (S. Krzyżanowski, Morsztynowie w XV w., „Rocz. Krak.”, 1, Kr. 1898, s. 335); 1419 Klara wd. po Jakubie Rolle zapisuje w testamencie m. in. 5 grz. na budowę (pro fabrica) nowego kl. Karmelitów (KMK 2, 406); 1425 Małgorzata Czechowa (Bohemi) zapisuje w testamencie m. in. 4 grz. dla kl. NMP na potrzeby kościoła (KMK 2, 410); 1430 Władysław Jag. nadaje kl. Karmelitów 1 grz. rocznie ze Stróży Rybnej krak. (Mp. 4, 1274); 1440 Piotr zw. Hersberg mąż zm. Agnieszki daje kl. Karmelitów 120 grz. gotowych pien., cyborium, kielich, ornat, kapę, albę i inne przedmioty wyposażenia kościoła wartości do 200 grz. oraz funduje w nim ołtarz Bożego Ciała, dając mu 2 grz. rocznie ze swego kramu na rynku krak. (Mp. 4, 1381); tenże Piotr Hyrszperg kupiec krak. poleca w testamencie m. in. siostrzeńcowi Piotrowi olejarzowi, by on i jego spadkobiercy dawali braciom i kl. nowemu NMP po 2 grz. rocznie z jego kramu (KUJ 1, 103); 1444 Władysław [Warn.] zatwierdza nadanie swego ojca z 1430 dla kl. Karmelitów na Piasku (Mp. 4, 1466); 1449 Teodoryk Wejnrich kapłan diec. krak. zapisuje w testamencie m. in. 30 grz. nowemu kl. na jego budowę, przyozdobienie i inne potrzeby (KMK 2, 432); 1454, 1476, 1496, 1502, 1508, 1529, 1549 → p. 2 Piasek; 1458 → p. 3 Garbarze; 1470-80 → p. 3 Domy i DLb. 2 s. 27; 1473 Andrzej z Tęczyna s. [Jana] kaszt. krak. z braćmi zawiera umowę z murarzem Marcinem [Proszką?] na prowadzenie budowy kościoła NMP „of dem Sande” za 148 grz. (Cracoria artificum 180); 1502, 1532 → p. 2 ul. Szeroka; 1504 Aleksander Jag. aprobuje testamentowe nadanie zm. Mik. [Stanisława] Węgrzynka z Wieliczki kl. NMP na Piasku na przedmieściu krak. dwóch dział solnych w żupie wielickiej, które Węgrzynek kupił za 60 grz. od króla z zastrzeżeniem pr. odkupu dla króla, jeśli tego zażądają starsi kopaczy (MS 3, 1894); 1507 Wojciech Kripa z Szamotuł dr med. i profesor Ak. Krak. poleca w testamencie egzekutorom, aby przy wykonywaniu jego testamentu mieli wzgląd dla kl. NMP na Piasku (KUJ 4, 316); 1517, 1529, 1542, 1570 → p. 3 Domy; 1525 Katarzyna wd. po Mik. Milejowskim c. zm. Andrzeja Porębskiego i Jadwigi ustępuje kl. Karmelitów na Piasku 100 fl. węg., czyli 1/2 wsi Kossowo, sołectwo w Tłuczaniu i 1/4 cz. wsi Chrząstowice w ziemi zator. (MS 4, 14 298); 1528 Zygmunt Stary zezwala Janowi Róży z Borzyszowic niegdyś chorążemu krak. zapisać braciom z kl. MP na Piasku 100 grz. na swych dobrach dziedzicznych (MS 4, 15 384); 1529 kustosz kat. krak. pobiera 1 grz. czynszu rocznie z ogrodów kl. MP na Piasku (LR s. 314); 1535 Zygmunt Stary zatwierdza nadanie przez Piotra Chełmskiego kaszt. połanieckiego kl. NMP z Góry Karmel na Piasku za Krakowem łąki we wsi Wola [Chełmska, dziś Justowska] i wolnego brania drewna z lasów tej wsi (MS 4, 17 301); 1546 Zygmunt Stary zatwierdza ww. dokument Władysława Jag. z 1401 w sprawie zamiany ogrodów (MS 4, 22 442); 1567 → p. 2 rz. Rudawka; 1570 → p. 2 Drogi.

6. XIV-XVI białoskórnicy bronią Bramy Szewskiej, a kolejnych baszt idąc na N od B. S. czerwoni garbarze, garncarze i paśnicy (K. Pieradzka, s. 100-1; J. Dobrzycki, Dawne warownie Krakowa, Kr. 1952, 8. 13-16); 1371 Otto sprzed B. S. wypędzony za zabójstwo Kynela; 1388 Piotr sprzed B. S. wypędzony za zabójstwo medyka Piotra; 1396 zaczął się pożar przed B. S. (KRK 2 s. 32, 70, 314); 1407-9 garbarze oskarżeni o udział w pogromie Żydów w Kr.; czerwoni garbarze Piotr Peczold i Piotr Lencze ławnicy na G. oraz białoskórnik Piotr Neukirche i tkacz Tomasz Schultis wybrani na naradzie pospólstwa nad Niecieczą na jego naczelników w procesie o pogrom (I. Schipper, Studia nad stosunkami gospodarczymi Żydów w Polsce podczas średniowiecza, Lwów 1911, dodatek I, s. 327-34); 1475 niewiasta Kuklanka z Rybitw na przedmieściu alias circa platea Cerdonum (MPH 6 s. 491); 1476 Anna t. Hersza garncarza z przedmieścia krak. (MPH 6 s. 499).

7. W. Kolak, Jurydyki krakowskie, „Archeion”, 38, 1962, s. 219-40; tenże, Inwentarz akt jurydyk krakowskich 1412-1809, W. 1968, s. 10-1, 30-3, 72-90; K. Pieradzka, Garbary, przedmieście Krakowa (1363-1587), Kr. 1931, „Bibl. Krak.”, 71 ― praca ta oparta o archiwalia garbarskie zawiera jednak sporo pomyłek identyfikacyjnych i lokalizacyjnych dotyczących m. in. topografii G.; S. Tomkowicz, Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów, Kr. 1926, „Bibl. Krak.”, 63-4, s. 170-85; T. M. Trajdos, Fundacja klasztoru Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku w Krakowie, „Nasza Przeszłość”, 60, 1983, s. 91-127. Praca ta ukazała się już po śmierci profesora Jerzego Wiśniewskiego, który hasło Garbary opracował w r. 1982.

8. Ślady osadnictwa wczesnośredn. i średn. (K. Radwański, Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny, Kr. 1975, s. 233-4; R. Jamka, Początki miast wczesnośredniowiecznych w Polsce południowej w świetle badań archeologicznych, cz. 1, Kr. 1971, s. 120); zachowane częściowo mury prezbiterium i dwa okna z gotyckiego trzynawowego halowego kościoła Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku z końca XIV i XV w., przebudowanego w drugiej połowie XVII w. w baroku. Obraz gotycki Matki Boskiej Piaskowej z XV w. namalowany na ścianie w kaplicy (W. Włodarczyk, Kościół Karmelitów na Piasku, „Rocznik Krakowski”, t. 36, z. 2/3, Kr. 1963, s. 129-48).

Uw. Terytorium G. należało niewątpliwie do Krakowa od lokacji, bo jak widać z przytoczonych licznych wzmianek, wszystkie sprawy, odnoszące się do terenów przed B. S., załatwiane były od początku tylko przed radą lub ławą m. Krakowa. Niesłuszne jest więc mniemanie, że terytorium G. stało się własnością m. Krakowa dopiero w 1363, gdy Kazimierz W. sprzedał temu miastu Czarną Wieś, Czarną Ulicę i Pobrzeże, wprawdzie określonych w dokumencie z tego roku jako przyległe do miasta i położone przed B. S. (KMK 1, 35). Przyległość oznaczała położenie przy granicy własności miejskiej, a nie przy murach miasta. Pobrzeże natomiast, jak wynika z dokumentu z 1358, leżało na brzegu Wisły w kierunku Zwierzyńca ― „in littore Wysle... versus Swerzinciam” (KMK 1, 32). Garbary, największe z przedmieść Krakowa, składało się z właściwych Garbar (początek ul. Karmelickiej, Krupniczej i nie istniejącej ul. Małej), Krupników (teren między obecną ul. Garncarską, dawną odnogą Rudawy i Czarną Wsią), Piasku (teren kl. Karmelitów), Tassemberku (południowa część obecnej ul. Garbarskiej). Części te pojawiające się w źródłach dopiero w XV w. otrzymały swe własne nazwy wraz z rozwojem zasiedlania terytorium G. i nie stały się samodzielnymi osadami, podlegały jednemu sądowi ławniczemu G. Zapewne wcześniej do tegoż przedmieścia należał teren folw. → Fryszbark, który następnie całkiem usamodzielnił się (jego sprawy były załatwiane w sądzie szlacheckim). Niektórzy badacze zaliczają także do G.: Kawiory, Rybitwy, Stróżę Rybną i Czarną Ulicę, które od samego początku, występując jako odrębne obiekty, mają w Słowniku własne hasła. Osobne hasło ma też Bieniasza młyn, położony wprawdzie na terenie G. (np. w 1533, 1535, 1567, młyn Kamienny leży „in suburbio Cerdonum” nad rz. Rudawą lub „na Garbarach” ― MS 4, 17 077, 17 708; KUJ 5 s. 66), ale nie podlegał on jurysdykcji G. W haśle G. uwzględnia się dane dotyczące ogrodów, domów określanych jako położone przed Bramą Żydowską, gdyż te same obiekty są w innych zapiskach lokalizowane przed Bramą Szewską.