(1388-9 Grzegorszkowicze, Grzegorkowicz, Grzegorzowicze, 1392 Gregorsdorf, Grzegorzowice, 1393 Gregirsdorf, 1394 Gregorzovicze, 1415 Grzegorzeuicze, 1424 Grzegorzkowa Wyesz, villa Grzegorzkowa, 1446 Gregorzdorf, 1451 Grzegorszouicze, 1464 Grzegorszowa, 1465 Grzegorsdorf, 1469 Gregorsowicze, 1470-80 Grzegorzkowa, 1472 Gregerszdorff, 1489 Grzegorsowicz, Grzegoskowa Wiesi, Grzegorskowa Wola, 1493 Grzegorzoszka Wola, 1494 Grzegorzowska Wola, 1496 Grzegorzowka Wola, 1500 Vola Gregorij, 1501 Wola Grzegorzkowa, 1508 Wolya Grzegorzowska, 1521 Grzegorzki, 1558 Grzegorski, 1564 Wolicza Grzegorzowska) wieś, w 1910 r. włączona do Krakowa, 1 km na E od centrum Krakowa.

1. 1489 pow. krak. (RP k. 139); 1489, 1493, 1564 pow. szczyrz. (RP k. 144, 200; LK 2 s. 90)¹Wieś systematycznie od 1493 r. płaciła pobór w powiecie szczyrz., nie oznacza to jednak, że do tego powiatu należała. Trzeba zauważyć, iż parafia Ś. Mikołaja, w której się G. znajdowały, leżała na N od Wisły w powiecie prosz.-krak. (ŹD s. 5; Rejestr poborowy z 1629 r., Wrocław 1956, s. 6); 1415, 1470-80, 1489 par. Ś. Mikołaja za murami Krakowa (ZDK 1, 208; DLb. 2 s. 28; RP k. 144).

2. 1388 brzeg rz. Wisły [Starej Wisły], → p. 3; 1439 rajcy krak. nadają Janowi Teschnerowi sadzawkę k. Dąbia, jak się idzie do G.; 1446 rajcy krak. nadają temuż Teschnerowi i jego ss. Stanisławowi i Mikołajowi 3 sadzawki k. Dąbia, w tym jedną, jak się idzie do G. (KMK 3, 422, 428); 1452 rajcy m. Krakowa kupują od dzieci Jana Nolderfessera ogród i staw poniżej kościoła Ś. Mikołaja naprzeciwko młyna i wsi G. dla założenia tam blechu (KMK 4, 550); 1455, 1465, 1472, 1476 wsie G. i Dąbie przed Krakowem nad Wisłą (KMK 4, 552, 571, 574, 581); 1494 wsie G. i Dąbie nad [rzekami] Prądnikiem i Wisłą (KMK 4, 607); 1532 Marcin z Olkusza pleb. kościoła Ś. Mikołaja zaświadcza, że Marcin z Krakowa kapłani s. zm. Stanisława Łuczka z Mościsk [zapewne pow. łukowski] mieszcz. krak., zw. Parteczką, sprzedał za 18 grz. Marcinowi Mączce i jego ż. Helenie swój dom na ulicy za kościołem Ś. Mikołaja w kierunku G. przed folwarkiem tegoż kościoła i przy folwarku Iostglasz należącym do rajców krak. wraz z 10 gr czynszu dla tegoż kościoła (Kaczmarczyk, Katalog dok. perg. UJ 419); 1552 Jan z Sanoka pleb. kościoła Ś. Mikołaja za murami Krakowa zaświadcza, że Jan Popiołek wraz ze swą ż. Katarzyną kupił za 22 grz. od Heleny Mącznickiej dom na ulicy za kościołem Ś. Mikołaja, która idzie do wsi G. pod warunkiem, że Popiołek i jego następcy będą płacić 10 g czynszu rocznie; 1558 Tomasz Paulinus z Krakowa pleb. kościoła Ś. Mikołaja za murami Krakowa zaświadcza, że Jan Popiołek wraz ze swymi ss. Wawrzyńcem, Marcinem i Bartłomiejem sprzedali za 29 grz. Małgorzacie wdowie z Krakowa dom podlegający jurysdykcji tegoż kościoła leżący za tymże kościołem w kierunku wsi G. z 10 gr czynszu (Kaczmarczyk, Katalog dok. perg. UJ 503, 517).

3. Własn. szlach., następnie rady miejskiej Krakowa. 1388-9 Piotr i Jan ss. zm. Jana Borka stolnika sand. sprzedają m. Krakowowi wieś G. i młyn k. m. Krakowa za kościołem Ś. Mikołaja z jednym brzegiem [rz.] Wisły bez dzies. pien. i powinności wobec króla i na wyprawy wojenne. Ze swych praw rezygnują ich siostry Katarzyna ż. Krzczona [Krystyna] Koziegłowskiego i Małgorzata ż. Piotra Rożena (Roschen) (KMK 1, 66, 69); 1392 Jan Silbir i jego młodszy br. Paweł razem ze swym opiekunem Janem Puswange odstępują Piotrowi Fochsczagilowi swój ogród w G. k. ogrodu Piotra Spycimira; Jachna wd. po Wyszku poprzez swego ustanowionego opiekuna Jana Czopchina odstępuje Wichnie i jej dzieciom Tomaszowi, Katarzynie i Piechnie, synowi i córkom zm. Marcina swój ogród we wsi G. k. ogrodu Lupolda (Krzyż. 1486, 1566); 1393 dochody z czynszów z G. dla m. Krakowa (KRK 2 s. 303); 1394 Mirolaus [Mirosław] z G. przekazuje Janowi Ilkuszowi [może z Ilkusza, czyli Olkusza] złotnikowi m. Krakowa ogród i dom we wsi G. położony k. gruntu Piotra Potacza (KRK 2 s. 113); 1395-6 dochody z czynszów z G. dla m. Krakowa (KRK 2 s. 137, 307); 1399-1401 wydatki m. Krakowa na zabezpieczenie brzegu [rz. Wisły] w G. (KRK 2 s. 323, 325, 328).

1424-35 Małgorzata z G. W. (GK 1 s. 93, 95, 159, 163; 5 s. 264); 1433 rajcy krak. sprzedają za 620 fl. z pr. odkupu Jurgowi Szwarcowi G. i Dąbie; 1437 ww. wsie zostają przez rajców wykupione (KMK 4, 523). 1439 rajcy krak. sprzedają za 1000 fl. z pr. wykupu Janowi Teschnerowi i Piotrowi Tarnowowi wsie G., Dąbie i staw przed Nową Bramą, który miał na czynszu Niklas Leipniger; 1443 Dąbie i G. zostają przez rajców krak. wykupione z rąk ww. Teschnera i Tarnowa (KMK 4, 531); rajcy krak. otrzymali testamentem od sołtysa Jana Taubiniohana 1109 fl. węg. na wykupienie wsi G. i Dąbie i stawu [Leipniger] przed Nową Bramą sprzedanych z pr. odkupu rajcy krak. Janowi Teschnerowi z powodu wielkiej potrzeby; 1451 rajcy krak. sprzedają z pr. wykupu Kolegium Sztuk Wyzwolonych (Collegii Artistarum) za 400 fl. węg. i 66 1/2 półgr, 20 grz. czynszu rocznego z połowy wsi G. (KMK 4, 540, 549); 1455 rajcy krak. sprzedają za 600 fl. z pr. wykupu Hanoszowi Bemenowi rajcy krak. połowę czynszów w G. i Dąbiu przed Krakowem nad Wisłą; 1456 rajcy krak. sprzedają temuż drugą połowę czynszów w tychże wsiach; 1460 rajcy krak. wykupują z rąk tegoż ww. wsie (KMK 4, 552-3); 1465 rajcy krak. sprzedają za łączną sumę 1800 fl. z pr. odkupu Janowi Wierzynkowi rajcy krak. dochody z wsi G. i Dąbie przed Krakowem nad Wisłą (KMK 4, 574); 1470-80 G. własn. rady miejskiej krak. We wsi łany kmiece (DLb. 2 s. 28); 1471 rajcy krak. wykupują z rąk Jana Wierzynka wsie G. i Dąbie; 1472 rajcy krak. sprzedają za 1300 fl. z pr. odkupu Piotrowi Langowi rajcy krak. wsie G. i Dąbie przed Krakowem nad Wisłą (KMK 4, 574, 581); 1476 rajcy krak. sprzedają za 1250 fl. z pr. odkupu Janowi Wierzynkowi dochody z ww. wsi, leżących przy Wiśle (KMK 4, 591); 1484 Hanna Adamowa c. zm. Szczepanka sprzedaje za 38 fl. braciom Janowi i Stan. Papkowi swe pola i ogród we wsi miejskiej G.(APKr. Consularia Cracoviensia 430 k. 13).

1489, 1493-4 w G. pobór z 2 ł. (RP k. 139, 144, 200, 220); 1494 rajcy krak. wykupują dochody z G. i Dąbia sprzedane w 1476 Wierzynkowi; rajcy krak. sprzedają za 1250 fl. z pr. odkupu Jorgowi Langowi rajcy krak. dochody ze wsi G. i Dąbie, leżących nad [rzekami] Prądnikiem i Wisłą; 1496 rajcy krak. wykupują te dochody (KMK 4, 591, 607); pobór z 2 ł. (RP k. 94); rajcy krak. sprzedają za 1250 fl. z pr. odkupu 40 fl. czynszu z wsi G. i Dąbie leżących pod miastem szpitalowi Ś. Ducha w Krakowie (KMK 4, 608); 1497-1501, 1508 pobór z 2 ł. (RP k. 129, 57, 30, 267, 295, 355); 1521 Zygmunt Stary rozsądzając spór między pospólstwem i rajcami m. Krakowa a rajcą Janem Kyeslinkiem oskarżonym m. in. o przywłaszczenie 2000 fl. pobranych na użytek dóbr Dąbie i G., a jednocześnie na szkodę miasta, i o nieprawne przywłaszczenie stawu i ogrodu za murami miasta, uniewinnia tegoż (MS 4, 3927); 1534 przedmieście zw. G. (MPH 3 s. 108); 1535 wypłaty wielkorządowe za dowóz ziemi, piasku i gliny na budowę zamku krak. dla mieszkańców G.: Macieja²Maciej jest wymieniany kilkakrotnie, może więc było kilku Maciejów z G. dowożących piasek i glinę na budowę zamku, Hieronima włodarza, Michała wójta oraz Krzeczka, Marcina i Rabka. (Rachunki budowy zamku krak., wyd. O. Łaszczyńska, Kr. 1952, s. 26-9, 33, 85); 1539 rajcy krak. nadają wieczyście Konradowi Krupkowi mieszcz. krak. długą łąkę między wsiami swymi Dąbie i G. i rz. Wisłą z obowiązkiem opłaty czynszu rocznego 24 gr (MS 4, 19 718; KMK 4 s. 747); Zygmunt Stary na prośbę Konrada Krupka mieszcz. krak. potwierdza dok. rajców krak. dotyczący nadania temuż Krupkowi łąki w Dąbiu i G. (MS 4, 19 806); 1541 Hieronim Krugel płaci miastu Krakowowi z wsi G. i Dąbie 85 grz., a z ogrodu Glazarowskiego 5 grz. (KMK 4, Suppl. 729).

4. 1397 rajcy krak. powierzają Piotrowi Vochsczagilowi mieszcz. krak. swoje wójtostwa w G., Czarnej Wsi i Czarnej Ulicy z obowiązkiem płacenia 4 grz. czynszu (KRK 2 s. 170); 1535 Michał wójt z G. (Rachunku budowy zamku krak., wyd. O. Łaszczyńska, Kr. 1952, s. 27).

5. 1415 Mikołaj prepozyt klasztoru Ś. Jadwigi za murami Krakowa jako sędzia polubowny rozsądza spór pomiędzy Kiełczem pleb. kościoła Ś. Mikołaja za murami Krakowa z jednej strony a kmieciami z G. w parafii Ś. Mikołaja: Mikołajem Czindelem, Mikołajem s. Tyla zw. Mutwic (Tilonis alias Mutuicz), Świętosławem Rydzem, Mikiem Czeplewicem, Piotrem Czeplewicem, Wojciechem Wentkiem, Pawłem Bemem, Staszkiem Garbowicem, Maciejem Orselem i Tomaszem Tomkiem o dziesięciny na korzyść plebana. Kmiecie mają płacić plebanowi po 1 grz. i 6 gr z tytułu dziesięciny (ZDK 1, 208; KMK 3 s. 528 regest); 1416 Wojciech [Jastrzębiec] bp krak. na prośby rajców krak. potwierdza powyższy wyrok (ZDK 2, 215); 1470-80 dzies. z łanów kmiec. w G. w wysokości 1 grz. 6 gr (DLb. 2 s. 28); 1529 dzies. pien. z G. w wysokości 1 grz. 6 gr plebanowi kościoła Ś. Mikołaja na przedmieściu Krakowa (LR s. 288).

6. 1489 Mik. Rydz z G. kapłan (KMK 4, 603)³Być może potomek kmiecia Świętosława Rydza z G. występującego w 1415 r. (ZDK 1, 208; 2, 215).

Mieszkańcy G. przyjęci do pr. miejskiego w Krakowie: 1407 Blaszeke, 1424 Tomasz krawiec, 1440 Bernat rybak, Grzegorz, 1469 Mikołaj Jerzy, czyli Dyczek (Nicolaus Yery alias Dyczek), 1494 Stanisław niegdyś służący (famulus) plebana kościoła NMP w Krakowie (Kacz. 1854, 3708, 5106, 6787, 7201, 8711).

8. W G. ślady osadnictwa średniowiecznego (Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie).

Uw. Wspomniany w akcie sprzedaży Grzegórzek w 1388 r. młyn położony za (retro) kościołem Ś. Mikołaja należał od początku XIV w. do 1360 r. do rodziny Spycimirów. W 1318 r. Grzegorz syn Jana Spycimira [czy Spycymirowica] scedował połowę tegoż młyna i folwarku k. kościoła Ś. Mikołaja na swego brata Hanka, a w 1360 tenże Hanek wraz ze swym wnukiem Piotrem sprzedał ten młyn leżący nad rzeką Prądnik za (ultra) kościołem Ś. Mikołaja przed miastem Krakowem Janowi Borkowi stolnikowi sand. i mieszcz. krak. zapewniając jednocześnie, że syn zm. Grzegorza [wspomnianego wyżej] nie będzie stawiał przeszkód w związku ze sprzedażą (KRK 513; Mp. 1, 259). Po tej transakcji w posiadaniu Piotra Spycimira pozostał ogród k. ogrodu Jana Silbira w Grzegórzkach poświadczony w 1392 r. (Krzyż. 1486).

Po zapoznaniu się z tymi danymi należy postawić pytanie, czy istnieje związek między wymienionymi w dokumencie z 1360 r. ogrodami sprzedanymi wraz z młynami i cegielnią Janowi Borkowi a Grzegórzkami sprzedanymi z tymże młynem przez synów Jana Borka w 1388 r., i czy da się powiązać osobę Grzegorza Spycimira właściciela tychże obiektów w 1. połowie XIV w., z nazwą Grzegórzki, poświadczoną pierwotnie jako patronimiczna – Grzegorszkowice, Grzegorzowice. Aby udzielić odpowiedzi na te pytania, powinno się dokładnie zlokalizować interesujące nas obiekty na mapie Krakowa i okolic, a w tym celu należy po pierwsze, nakreślić wschodnie granice miasta wg przywileju lokacyjnego Bolesława Wstydliwego z 1257 r. (KMK 1, 1), a po drugie, przedstawić układ sieci wodnej w interesującej nas części miasta, zwłaszcza ustalić w przybliżeniu bieg Prądnika, przy którym leżał wspomniany młyn.

Z dok. lokacyjnego wynika, że granice miasta sięgały na wschodzie po rzekę Prądnik aż do jej ujścia do Starej Wisły, a następnie biegły brzegiem Starej Wisły do Wisły właściwej [idąc w górę rzeki] pozostawiając po stronie miasta wieś Rybitwy. Rzeka Prądnik przed zmianą koryta przez Szwedów w l. 1655-57 płynęła inaczej niż dziś, bo w pobliżu kościoła Ś. Mikołaja za murami miasta, i tu zapewne w miejscu, gdzie dziś znajduje się stroma skarpa przy skrzyżowaniu ulic Kopernika i Blich, stał ów młyn należący początkowo do Spycimirów, potem do Borków, a od 1388 r. do rady miejskiej. Dalej Prądnik płynął wzdłuż ulicy Blich i Łazarza i uchodził do Starej Wisły w miejscu, gdzie te ulice krzyżują się z ulicą Grzegórzecką (K. Bąkowski, Dawne kierunki rzek pod Krakowem, „Rocznik Krak.” 5, 1902, s. 168-172).

Transakcje sprzedaży ogrodów wokół kościoła Ś. Mikołaja [nie mylić z ogrodami położonymi przy bramie Ś. Mikołaja odległej kilkaset metrów od kościoła] w większości są notowane w księgach miejskich (KRK 421, 513, 1549; Mp. 1, 259; Krzyż. 1094, 1724), dlatego należy przyjąć, iż leżały one raczej w granicach miasta na prawym brzegu rzeki Prądnik, a nie na lewym brzegu tej rzeki i nie należącym do miasta, a zatem jest mało prawdopodobne, iż znajdowały się one czy to częściowo, czy też w całości, na terenie Grzegórzek, położonych poza granicami ówczesnego Krakowa na wschód od rzeki Starej Wisły. Natomiast jest zupełnie możliwe, iż graniczyły one z gruntami grzegórzeckimi poprzez rzekę Prądnik. Borkowie, którzy w 1360 nabyli grunty wokół kościoła Ś. Mikołaja, jeszcze w XV w. mieli w Prądniku folwark o nazwie Hanusbork (OK 5 s. 285v, 292v; DLb. 2 s. 28).

Być może Grzegórzki zwane początkowo Grzegorzowicami rzeczywiście wiążą się z osobą Grzegorza Spycimira – właściciela młyna i folwarku wokół kościoła Ś. Mikołaja, który mógł mieć również nie wymienione w księgach miejskich krak. grunty na lewym brzegu rzeki Prądnik, a które przeszły na jego potomków, względnie potomków brata Hanka, a następnie w posiadanie Jana Borka i jego synów Piotra i Jana.

Na uwagę zasługuje fakt, iż opiekę nad Spycimirami z tytułu dóbr k. kościoła Ś. Mikołaja sprawował Grzegorz z Pisar herbu Topór, wymieniony jako krewny tychże w 1313 r. (KRK 268; Mp. 1, 259; J. Kurtyka, Morawicka linia Toporczyków w XIII-XV w., s. 51, maszynopis). W związku z tym nasuwa się pytanie, czy te dobra wraz z terenem, na którym powstały Grzegórzki, należały pierwotnie do Toporczyków, a w posiadanie Spycimirów przeszły na przełomie XIII i XV w. Nie jest wykluczone, skoro w dok. z r. 1360 jest mowa o tym, iż młyn k. kościoła Ś. Mikołaja pozostawał od 60 lat w posiadaniu Spycimirów. Nazwa wsi – Grzegórzki, Grzegorzowice – wiąże się być może z rodowym imieniem Toporczyków – Grzegorz, a konkretnie z osobą wspomnianego Grzegorza z Pisar.