(1419 molendinum sub castro Lelouiensi, 1460 magnum molendinum sub castro situm [in] Lelow, molendinum inferius, 1465 molendinum inferius dictum Jaszkowski, 1490 molendinum inferius Jaskowsky, 1558 molendinum maius sub castro Lelouiensi, 1581 młyn wielki pod zamkiem) młyn leżący poniżej i na W od zamku lel. na rz. → Białej.

[Pow. lel., par. Lelów]

Własn. król. w stwie lel. Tenuta szlach. 1419 Zbigniew z → Brzezia marszałek Królestwa poświadcza, że Mik. Miarka mieszcz. lel. sprzedał za 140 grz. Piotrowi Gronkowicowi z Częstochowy młyn pod zamkiem lel. wraz z trzecią miarą z młyna. Ponadto Zbigniew przyznaje Piotrowi ogród położony naprzeciwko młyna, z drugiej strony rzeki, czyli wody, płynącej do młyna (ortum ex opposito molendini eiusdem sittum ex illa parte immediate circa flumen seu aquam fluentem super predictum molendinum) kupiony od Zbigniewa przez Piotra (ZDM 1, 336); 1460 Przedbor z Koniecpola kaszt. sand. i star. przem. tenut. Lelowa dla korzyści tenuty lel. zawiera umowę z Piotrem Wronką młynarzem lel., że ten naprawi piłę [tartak] wybudowaną na rz. → Białej k. dużego młyna położonego pod zamkiem lel. Przedbor zobowiązuje się dla budowy i naprawy piły dawać 2 gr, tak jak daje dla pożytku górnego i dolnego młyna, a młynarz trzeci grosz (Mp. 5 G 41; MS 3 Suplement 173); 1463 młyn pod zamkiem lel. (GK 17 s. 133); 1465 Jan dz. Koziegłów star. lel. zaświadcza, że Maciej zw. Brog s. Piotra z Sygątki sprzedał za 30 grz. Piotrowi zw. Wronka młynarzowi z młyna → Górnego [w Lelowie] swój młyn dolny zw. Jaszkowski leżący poniżej zamku lel. wraz z trzecią miarą i ogrodem należącym od początku do młyna, k. rzeki płynącej do młyna (cum horto ex origine ad praedictum molendinum pertinente circa fluvium versus molendinum praetactum immediate et primo iacente) (Mp. 5 K 13); 1490 Kazimierz Jag. na prośbę Piotra Wronki młynarza lel. i jego ss. Mikołaja kapłana oraz Jana i Piotra potwierdza dwa przyw. na młyn lel. leżący pod zamkiem [lel.] wydane przez Zbigniewa z Brzezia marszałka Królestwa w 1419 r. i Przedbora z Koniecpola kaszt. sand. i star. przem. z 1460 r. (MS 1, 2147; Suplement 227; RI s. 217); Kazimierz Jag. na prośbę Piotra Wronki młynarza lel. i jego ss. Mikołaja kapłana, Jana i Piotra potwierdza dok. Jana dz. z Koziegłów star. lel. dotyczący rezygnacji Macieja zw. Brog z młyna lel. na rzecz Piotra Wronki (MS 1, 2148; 3 Suplement 228); 1496 Jan Olbr. wydaje wyrok w sporze między Nawojką z Koniecpola wd. po Macieju z Bnina wwdzie pozn. [1477-93 - UW s. 157] a braćmi: Mikołajem kapłanem, Piotrem i Janem młynarzem lel. o świadczenia pieniężne i robocizny (MS 3 Suplement 246); 1502 Aleksander Jag. na prośbę księdza Mikołaja z Lelowa potwierdza przywileje Zbigniewa z Brzezia z 1419, Przedbora z Koniecpola z 1460, Jana z Koziegłów z 1465 i zatwierdzenia tychże przywilejów Kazimierza Jag. z 1490 i Jana Olbr. z 1496 na młyny w Lelowie braci Jana i Piotra, a mianowicie na: jeden młyn słodowy, drugi młyn mielący ziarno [mączny], oraz piłę [tartak] (MS 3, 134); 1511 Zygmunt Stary zezwala Mikołajowi z Szydłowca kaszt. i star. rad. wykupić młyn w m. Lelowie z rąk młynarzy: Mikołaja, Piotra i Jana za sumę zapisaną im na tym młynie (MS 4, 1266); 1512 Zygmunt Stary zezwala Andrzejowi Myśliszowskiemu podstar. rad. wykupić 2 młyny na przedmieściu lel., czyli trzeciej miary z tychże młynów, z rąk [braci] Jana i Piotra, którzy te młyny posiadają (MS 4, 1802); 1521 Zygmunt Stary zezwala Michałowi Forstkowi wykupić z rąk Andrzeja Myśliszowskiego młyny lel., czyli ich trzecią cz. na rzece k. m. Lelowa (MS 4, 3957); 1530 Zygmunt Stary zezwala Stan. Wspinkowi z Będkowa [pow. brzeziński, woj. łęczyckie] wykupić młyn pod zamkiem lel. z rąk Michała Forstka (MS 4, 5464); 1557 Zygmunt August zapisuje Wojciechowi z Częstochowy 100 grz. wraz z dożywociem na młynie pod zamkiem lel. (sub castro Lelouiensi) ze względu na wydatki tegoż na odbudowę młyna (MS 5, 7925); 1558 Zygmunt August zezwala Janowi młynarzowi z Sędziszowa wykupić młyn większy pod zamkiem lel. z rąk Jana z Częstochowy i zapisuje temuż Janowi z Sędziszowa 80 grz. i dożywocie na tym młynie (MS 5, 8479); 1564 w stwie lel. na rz. → Białej 2 młyny pod zamkiem lel., w jednym 5 kół korzecznych: 3 mączne, 1 słodowy i 1 folusz (LK 2 s. 43).

Uw. Młyn ten poświadczany jest wielokrotnie w latach późniejszych jak: w 1581 jako młyn wielki pod zamkiem lel. o 2 kołach zakupnych i 1 stępnych (ŹD s. 158), następnie w 1629 jako młyn zamkowy o 4 kołach zakupnych i 1 foluszu (RP 1629 s. 188), w 1642 jako młyn nienowy na zachód słońca pod zamkiem lel. o 3 kołach mącznych i czwartym słodowym oraz piątym - folusz (Inwentarz stwa lel. AG ASK LVI L 6 k. 4v-5r), w 1789 jako młyn pod zamkiem o 3 kołach nazwany Wielki Młyn (Lustracja województwa krakowskiego z 1789 r., cz. 2, Wrocław 1963, s. 513).

Oprócz młyna Jaszkowskiego poza murami miasta Lelowa leżało kilka innych młynów, powyżej zamku leżał młyn → Górny, ponadto na S od miasta leżał młyn plebański, wzmiankowany po raz pierwszy w 1529 r. (LR s. 47) i następnie w 1581 r. (ŹD s. 158), wreszcie nad rz. Wąwoźną czyli Białą za kościołem parafialnym NMP w Staromieściu leżał młyn wójta lel. poświadczony po raz pierwszy w 1365 r. (Mp. 3, 787) i 1394 (SP 8, 5495) i później, jak np. w 1490 (Teut. 6 s. 83, 85).