(1238 Jauorno z fals. z pocz. XIV w., 1242 Iavorno, 1356 Yaworzno, 1376 de Ieworsna, 1529 Jaworznyk [!]) 12 km na NW od Chrzanowa.

1. 1489 pow. krak. (RP s. 132); 1581 pow. krak.-prosz. (ŹD s. 35); 1335 n. par. własna; dek. Nowa Góra (MV 1 s. 371); 1470-80 dek. Oświęcim (DLb. 2 s. 228).

2. 1450 stary młyn na potoku Wąwolnica [lewy dopływ Czarnej Przemszy; HW 12], jezioro k. rz. [Czarnej] Przemszy płynącej w J., role kątowe zw. Zatoki ciągnące się od mostu mysłowieckiego do potoku Wąwolnica w granicach J., lasy, łąka zw. Sutnaski k. mostu szczakowskiego, niwa zw. Kąty (ZDM 3, 842; Mp. 5 A 3); 1519 Zygmunt Stary zatwierdza granice między wsią bpa J. a wsią król. Szczakowa w tenucie Maryny wd. po Jarosławie Jarockim kaszt. zawichojskim, marszałku dworu i star. będzińskim, a także wsią → Długoszyn [por. tu opis rozgraniczenia] (MS 4, 12366; MK 33 s. 485; AKapKrak. Liber privilegiorum 3 k. 640-1).

3. Własn. ryc., następnie bpa krak. w kluczu sławkowskim. 1238 bp krak. Wisław z Kościelca zatwierdza klasztorowi w → Staniątkach nadanie przez kaszt. krak. Klemensa z Ruszczy szeregu wsi, m.in. J. (Pol. 3, 18 fals. z pocz. XIV w.); 1242 Konrad Maz. potwierdza, iż Andrzej bp płocki z braćmi, komesem Jankiem, kaszt. z Rudy [ziemia wieluńska] i Wierzbiętą prep. kl. w → Staniątkach zamienili z bpem krak. Prandotą szereg wsi nadanych przez ww. Klemensa, m.in. połowę J., za dzies. [ze wsi] nad Mozgawą i za wieś Lędziny [Śląsk] (Mp. 2, 419; Pol. 3, 219 z transumptu z 1464; DLb. 3 s. 297-8); 1243 ww. książę poświadcza, że kl. w → Staniątkach posiada → Birków, który należał do bpa i drogą zamiany za J. dostał się Klemensowi z Ruszczy (Pol. 3, 22 - fals. z XIV w.; por. Stan. s. 32-7); 1450 własn. bpa w kluczu sławkowskim; → p. 4 (ZDM 3, 842; Mp. 5 A 3); 1470-80 własn. jw. 29 ł. kmiec.; → p. 4 (DLb. 2 s. 228); 1489-90 pobór z 15 ł.; 1491, 1494, 1496, 1500 pobór z 14 ł.; 1493, 1508 pobór z 9 ł.; 1499 pobór z 14 ł., 6 ł. opust. (ŹD s. 433; RP s. 132, 145, 105, 202, 66, 241, 188, 333, 3); 1519 własn. jw. (MS 4, 12366; MK 33 k. 485); 1529 własn. jw. w kluczu sławkowskim. Bp pobiera w J. 15 grz. 16 gr czynszu i czynsz leśny (LR s. 14); 1530 pobór z 12 ł., karczmy i młyna dziedz. o 1 kole (RP k. 4); 1564 J. płaci poradlne z 14 ł. (LK 2 s. 74).

4. 1450 bp krak. Zbigniew [Oleśnicki] nadaje za zasługi szl. Janowi Naszonowi z Ostrowiec [pow. wiśl. i z → Góry Tarnowej] star. siew. i sławkowskiemu sołectwo we wsi swojej J. w kluczu sławkowskim. Przeniesienie J. z pr. pol. na pr. średz. niem. nastąpiło w czasie pontyfikatu bpa Wojciecha [Jastrzębca w l. 1412-23]. Sołtys otrzymuje 2 ł. wolne, karczmę, 2 zagrodników. Karczma sołtysa nie może jednak działać z uszczerbkiem dla karczmy plebana. Otrzymuje sołtys zezwolenie na budowę młyna z 2 sadzawkami na potoku Wąwolnica¹Na mapie Perthéesa potok Wąwolnica zwie się Baran i nad nim, k. J., młyn Baran, tam gdzie był stary młyn lub w innym miejscu. Winni w nim mleć mieszkańcy J. Bp nie zastrzega sobie w młynie żadnych uprawnień i korzyści. Sołtys dostaje też: jezioro k. Przemszy [Czarnej], role kątowe zw. Zatoki ciągnące się od mostu mysłowickiego do potoku Wąwolnica w granicach J., wolne od czynszu, łąkę zw. Sutnaski k. mostu szczakowskiego należącą od dawna do sołectwa oraz łąki k. łanów - jako że przynoszą one bpowi niewielki dochód - a także pole czyli niwę zw. Kąty. W lasach J. sołtys może polować na drobną zwierzynę, może utrzymywać 1 rybaka, który będzie łowił dla niego ryby w Przemszy [Czarnej?]. Sołtys jest wolny od obiednego, ma do niego należeć trzeci denar z kar. Mieszkańcy J. winni dwukrotnie w roku podejmować star. sławkowskiego, gdy przybędzie do J. w sprawach gospodarczych lub na sąd. Sołtys winien odpowiadać tylko przed tymże star., mieszkańcy zaś wobec sołtysa. Sołtys winien służyć bpowi w razie potrzeby na koniu, z kuszą. Kmiecie winni płacić z łanu jak dawniej, 21 gr szer. 11 gr powszechnych, dawać 2 koguty, 15 jaj, pracować 4 dni w roku dla bpa. Każdy kmieć jest obow. dostarczyć wóz drewna (ZDM 3, 842; Mp. 5 A 3); 1470-80 sołectwo z 2 ł., karczmą i zagrodnikiem (DLb. 2 s. 228); 1503 Mikołaj sołtys w J. (Teut. 6 s. 304); 1529 sołectwo (LR s. 152).

5. 1335-7, 1348-50, 1352-8 świętop. 8 sk. (MV 1-2 wg indeksu); 1376 Jan pleb. w J., włodarz sławkowski (KK 2, 294); 1441 dzies. z J. należy do pleb. w Lędzinach [Śląsk] (OK 6 s. 194); 1450 karczma pleb.; dzies. snop. z sołectwa należy do pleb. w J. (ZDM 3, 842; Mp. 5 A 3); 1470-80 pleb. w J. pobiera dzies. wart. 2 grz. z ł. sołt. z karczmą i zagrodnikiem w J. oraz dzies. snop. wart. 7 grz. w Porąbce. Dzies. snop. wart. 20 grz. z ł. kmiec. do pleb. w Lędzinach. Do par. w J. należą: Porąbka, Ciężkowice i Szczakowa (DLb. 2 s. 204, 228); 1529 pleb. Jan z Dzierżanowa [nie zid.]. Par. pobiera dzies. pien.: wart. 12 gr z sołectwa w Bycznie, 16 gr z sołectwa w Szczakowej, dzies. snop. i kon. wart. 2 grz. 28 1/2 gr z całej wsi Porąbka, dzies. snop. wart. 2 1/2 grz. z sołectw w J. i Jeleniu, 1 1/2 grz. czynszu od karczmarza w J., meszne w życie i owsie w Byczynie i Jeleniu, kolędę wart. 1 kopy gr i klerykaturę wart. 1 grz. ze wsi par. Dzies. snop. z całej wsi [tj. z ł. kmiec.] wart. 8 grz. 36 gr należy do pleb. w Lędzinach (LR s. 151-2, 165); 1598 kościół par. pod wezw. ŚŚ. Wojciecha i Katarzyny (WR k. 402v.).

7. S. Polaczek, Powiat chrzanowski, Kr. 1914 s. 230-1; M. Tobiasz, Zarys monograficzny zespołu par. Jaworzna (XIV - pocz. XX w.), „Sprawozdania KUL”, nr 9, 1958, s. 110-4; Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia, red. J. Lewandowska, Kr. 1969.