(1374 Klucze z kop. z XVII w., 1392 de Clutscha, 1397 Klutsche, de Kluczow, de Cluczan, de Kuczen!, de Cluczicz, Cluczicze) 6 km na NE od Olkusza.

1. 1489, 1581 pow. krak. (RP k. 134; ŹD s. 30); 1470-80, 1598 par. Olkusz (DLb. 2 s. 199; WR k. 405).

2. 1374 łąki Gajowe, ruda żelazna; 1397 las → p. 4: 1425 należąca do Chechła łąka leży nad rz. Przemszą [Białą], k. jej brzegu między Chechłem a K. (ZK 312 s. 296); 1448, 1469 lasy; 1476 łąka → p. 3B; 1480 Jan z Chobędzy zastawia za 10 grz. Imramowi alias Salomonowi z Krakowa i Ogrodzieńca lasy w K. bez pr. sprzedawania z nich drewna (GK 21 s. 163-4); 1534 granica Pomorzan biegnie miedzą między „Parczowskiego wydziałem, kędy sobie pan Parczowski wyprosił [od tenutariuszy zamku rabsztyńskiego], począwszy na kluczowskiej górze niedaleko pomorskiej [pomorzańskiej] góry” do drogi krzyżowej biegnącej z zamku rabsztańskiego (Wiśń. O. s. 190-3, → też punkt 6); 1598 role plebana w Olkuszu w miejscu ku wsi K. (WR k. 406).

3A. Własn. król. w kluczu Ogrodzieniec, od 1388 r. połowa wsi własn. szlach. w tymże kluczu. 1374 własn. król. → p. 4; 1388 Władysław Jag. na prośbę cześnika krak. Włodka [z Charbinowic, pow. wiśl.] transumuje swój dok. z 1386 r. w sprawie nadania mu dóbr Ogrodzieniec (ZDM 4, 1521) i dodaje mu wieś Rodaki, połowę wsi K., komorę celną przynależną do zamku Ogrodzieniec i dom na zamku krak. (ZDM 4, 1548; MS 4 suppl. 337); 1400 Bodzęta z Modlnicy odstępuje od sporu z Bartoszem z Ogrodzieńca o zabrane zboże w K. (SP 8, 10 406); 1401 jeśli Piotr, Bartosz i Stanisław z Ogrodzieńca [ss. cześnika Włodka] nie zwrócą 150 grz. gr pras. długu Bodzęcie z Modlnicy, dadzą mu w zastaw: Piotr Rudniki Małe i młyn w Rudnikach Wielkich, Bartosz całą cz. w K., Stanisław Wysoką (SP 2, 789); 1404 Maciej kmieć z K. przeciw Mikołajowi kmieciowi z Olelina [dziś Olewin] o wołu, 25 kop żyta, wóz i zabrane sprzęty domowe wart. 5 grz. (ZK 3b s. 377 - pro vuczor = więcierz?, 383, 392; 4 s. 97 - pro rebus domesticis); 1449 Florian alias Tworek kmieć z K. (GK 6 s. 222).

1450 Jan alias Bartosz z Ogrodzieńca zastawia za 500 grz. Piotrowi z Sadowia Wysoką, Wiesiołkę, Niegowonice, całą cz. w K. i cło wiesiołeckie w Niegowonicach Wielkich (ZK 151 s. 7); tenże Piotr zastawia za 40 grz. Jaszkowi Zdziechowi i Bartłomiejowi z Chechła całą cz. w K., [którą sam ma w zastawie] (ZK 13 s. 357); 1459 br. Jakub i Paweł kmiecie z K. pozywają Bartłomieja Drozda z Chechła o dług 60 grz. gr posp. i 60 grz. szer. gr pras. Piotr Sadowski [dzierżawca K.] opiekunem kmieci w tym sporze (ZK 314 s. 85); 1465 pół wsi K. należy do dóbr Ogrodzieniec (ZK 152 s. 96-7); 1470-80 w K. 7 ł. kmiec. (DLb. 2 s. 199); 1470 ur. Jan Bartosz z Ogrodzieńca sprzedaje za 8000 fl. węg. sławetnym mieszcz. krak. Imramowi i Piotrowi Salomonowicom zamek Ogrodzieniec z wsiami, m.in. z połową wsi K. Jan zobowiązuje się uwolnić z rąk Piotra Sadowskiego wsie Wiesiołkę, Wysoką i Niegowonice oraz połowę K., a także odkupić od Sadowskiego 2 ł. w Niegowonicach (GK 19 s. 227-9); 1471 Imram i Piotr z Ogrodzieńca wyznaczają 2000 fl. węg. dożywocia matce Annie na 1/3 dóbr Ogrodzieniec, m.in. na połowie K. i na Kiełkowicach (ZK 18 s. 90-1); 1488 br. Jan starszy, Andrzej, Jan młodszy i Stan. Rzeszowscy z Przybyszówki [ziemia przem.] poręczają wwdzie ruskiemu Janowi z Pilczy [dziś Pilica] dług 2000 fl. węg. zamkiem Ogrodzieniec z wsiami, m.in. z K. (GK 22 s. 1055-7); 1489-99 w K. pobór: 1489-90 z 5 ł.; 1491-2 z 4 ł.; 1493-5 z 3 ł.; 1496 z 2 1/2 ł.; 1497-9 z 3 ł. (ŹD s. 435; RP s. 3, 33, 66, 104, 134, 147, 160, 175, 190, 203 i 205 - 1494 r. przeniesienie wsi spod nagłówka: zamek Ogrodzieniec pod nagłówek: parafia Olkusz); 1492 prep. przem. i kan. krak. Jan Feliks Rzeszowski dz. Przybyszówki i Ogrodzieńca odstępuje wwdzie ruskiemu Janowi z Pilczy dobra Ogrodzieniec, w tym wieś K. (MS 2, 8); ww. bracia Rzeszowscy sprzedają za 8000 fl. i Zawiercie temuż Pileckiemu dobra Ogrodzieniec i m.in. K. (MS 2, 28).

1501 Mikołaj z Pilczy wyznacza ż. Magdalenie c. kaszt. krak. Spytka z Jarosławia [ziemia przem.] wiano na dobrach Ogrodzieniec, w tym na wsi K. (MS 3, 39); 1507 tenże Mikołaj zapisuje ż. Magdalenie 5000 fl. na zamku Ogrodzieniec z wsiami, m.in. na K. (MS 4, 8355); 1521 wwda bełski Mikołaj z Pilczy zastawia za 2500 fl. pol. Mik. Chełmskiemu z Chełmu dobra Ogrodzieniec, m.in. z wsią K. (GK 36 s. 115-8); 1524 Jan Chełmski z Chełmu i jego ż. Anna [c. zm. wwdy kal. Jana Zaręby z Kalinowej, pow. kal.] zapisują sobie wzajemnie dobra Ogrodzieniec z wsiami, m.in. z K. (MS 4, 13 979); 1526 Stan. Górski dzierżawi m.in. K. (AS 5, 143), ww. Chełmski ustępuje za długi Sewerynowi Bonerowi zamek Ogrodzieniec z wsiami, m.in. z K. (MS 4, 14 912; BJ rps 5348 t. 2 s. 220); 1527 tenże Boner zeznaje, że burgr. krak. Jan Chełmski zadośćuczynił mu w sprawie uwolnienia wsi K. i Rodaki, przynależnych do zamku Ogrodzieniec, które tenże Jan zastawił za 370 fl. pstar. krak. Stan. Górskiemu (MS 4, 15 103); 1530 burgr. krak. Seweryn Boner z Balic sprzedaje za 8000 fl. pol. br. Jakubowi zamek Ogrodzieniec z wsiami, m.in. z K. (MS 4, 15 770); w K. pobór z 3 ł. (RP k. 3); 1536 Seweryn Boner z Balic kaszt. biec., żupnik, burgr. i wielkorządca krak. oraz star.: ośw., zator., biec., rabsztyński i ojcowski wyznacza posag ż. Jadwidze c. zm. wwdy kal. Mik. z Kościelca [Kujawy] na dobrach Ogrodzieniec, w tym na K. i Kiełkowicach (ZK 29 s. 298-9); 1537 tenże Boner sprzedaje za 2000 fl. wikariuszom kat. krak. czynsz 80 fl. z dóbr Ogrodzieniec, w tym z K. (MS 4, 18 909).

3B. Własn. król. w kluczu Ogrodzieniec, po 1374 r. połowa wsi w rękach Mądrostków z Gołczy. 1374 własn. król. → p. 4; 1444 po podziale dóbr cz. w K. przypada br. Mikołajowi i Niemierzy z Gołczy → Buk; 1447 Piotr z Rożnicy oddaje w zastaw za 39 grz. długu rajcy krak. Marcinowi Bieckiemu dobra dziedz. [zastawne] w K. z czynszem 4 grz. (ZK 13 s. 92-3); własn. Mikołaja z → Gołczy; 1448 Mik. Gołecki zastawia za 20 grz. gr pol. Janowi Ukropcowi z Ryczówka 2 kmieci w K. Marcina Szczecinę i wdowę Klarę. Co do lasów zarządza, że drewno będzie sprzedawał Marcin włodarz czyli kmieć z K. i dawał po połowie pieniądze Ukropcowi i Janowi z Gołczy br. Mikołaja, natomiast na użytek domowy będą swobodnie i na równi korzystać z lasów Ukropiec, br. Mikołaj i Jan z Gołczy oraz ich poddani (GK 10 s. 459-60); rajca krak. Marcin Biecki zastawia Janowi Ukropcowi z Ryczówka dobra w K. z czynszem 4 grz., które ma w zastawie od Piotra z Rożnicy (ZK 13 s. 191); 1450 z podziału dóbr br. Mikołajowi i Niemierzy z Gołczy przypada po połowie wieś K. → Gołcza; 1469 Jan z Chobędzy daje br. Janowi i Stanisławowi z Gołczy wieś Krępę w zamian za całe ich cz. w K., ale pozostawia ww. braci i ich poddanych przy pr. korzystania z lasów wsi K. na domowy użytek i ścinania drzewa budulcowego, ale bez pr. sprzedawania go komukolwiek. Bracia pod zakładem 200 grz. poręczają, że matka Anna zrezygnuje z pr. do posagu i wiana na K., a oni zapłacą Janowi 30 grz. Tenże Jan poręcza, że jego ż. Anna zrezygnuje z pr. do posagu i wiana na Krępie (ZK 260 s. 247).

1471 Anna c. zm. Piotra Ukropca z Ryczówka zastawia za 50 grz. i przezyski Janowi Kwaśniowskiemu zastaw w K., przypadły jej z martwej ręki po śmierci br. Jana, który miał go od Jana Gołeckiego (GK 19 s. 342); 1473 Jan Gołecki z Chobędzy zastawia za 69 grz. gr pol. ur. Imramowi i Piotrowi alias Salomonom z Ogrodzieńca całą cz. w K. (GK 19 s. 727, 752-3); Jan Kwaśniowski odstępuje pr. bliższości za 50 grz. temuż Gołeckiemu zastaw w K., który ma w tej sumie od Anny c. zm. Piotra Ukropca, a ona odziedziczyła go po zm. bezpotomnie br. Janie. Dobra te zastawił ongiś zm. Mik. Gołecki mieszcz. krak. [Marciszowi] Bieckiemu, a ten odstąpił zastaw Janowi Ukropcowi br. Anny (GK 19 s. 726-7); 1476 Jan Gołecki z Chobędzy zastawia za 10 grz. gr posp. Imramowi i Piotrowi Salomonom z Ogrodzieńca siedlisko z rolą w K. z kmieciem Grzegorzem i łąkę folwarczną (GK 20 s. 473-4); 1477 tenże Jan zastawia za 10 grz. Imramowi Salomonowi z Ogrodzieńca łan roli w K. z kmieciem Jakubem Zającem (GK 20 s. 584); 1480 → p. 2; 1484 tenże Jan zastawia za 85 grz. gr pol. Janowi, Andrzejowi, Janowi i Stanisławowi z Rzeszowa [ziemia przem.] całą cz. w K. W czasie trwania zastawu jego ż. Anna nie będzie ich niepokoić z tytułu jej posagu i wiana (GK 21 s. 1084)¹Brak późniejszych danych o tej cz. w K. wskazuje, że została ona włączona do cz. A najpewniej już w końcu XV w., ponieważ w l. 1489-1531 pobór płacił tylko jeden właściciel K.

4. 1374 Elżbieta królowa Węgier i Polski sprzedaje za 30 grz. gr pras. br. Jaszkowi i Wawrzkowi sołectwo na pr. magd. we wsi K. z 3 ł. wolnymi, pr. zbudowania młyna, 2 stawami, łąkami zw. Gajowymi z rudą, którą mogą przerabiać na żelazo²Zebrane materiały źródłowe nie poświadczają istnienia w K. śred. kuźnicy. W końcu XVIII w. nie było w K. żadnej kopalni, były jednak „znaki, że przedtem żelazo tu wyrabiano” (Mat. do MWK s. 96), trzecim denarem z kar i szóstym z czynszu. Z nowych karczunków sołtysom przypadnie co szósty łan. Nowi osadnicy dostają 12 lat wolnizny, po jej upływie będą płacić z łanu po 1/2 grz. czynszu. Tylko w razie najazdu wroga na ziemię krak. sołtys obow. do służby wojskowej na koniu i z kuszą, ale z utrzymaniem królowej. Imm. ekon. i sąd. (ZDM 4, 1021); 1394 Małgorzata ż. Michała [sołtysa] z K. c. zm. Krajka sołtysa z Braciejówki i Troksa (KSN 328); 1397-1404 Jaszek sołtys z K. (SP 8, 6156, uw. 225/28, 226/41, 227/7, 351/47; KSN 999, 1373, 1385, 1403, 1406; ZK 3 s. 313; 3a s. 351, 359, 373; 3b s. 2, 14, 23, 33); 1397 tenże Jaszek nie stawił się przed sądem pozwany przez Żyda krak. Hosmana o 100 grz. długu; tenże Jaszek nie stawił się w sądzie przeciw Bodzęcie z Modlnicy o 3 ł. uprawiane i las, który sprzedał, szkoda 6 grz. (SP 8, 6086 - dopisek: zapłacił; uw. 223/47, 224/35.

1402-4 Jakusz sołtys z K. (KSN 1175; ZK 3b s. 400); 1402 Paszek sołtys z K. (KSN 1185, 1194, 1198 - nie wykluczone, że chodzi tu o Jaszka, → wyżej); 1404 Jakusz sołtys z K. przeciw Bodzęcie z Modlnicy o 16 kop żyta i 4 korce wyki (ZK 3b s. 382, 389, 400); 1465 Jan sołtys z K. (OK 12 s. 533); 1526 burgr. krak. Jan Chełmski z Ogrodzieńca i Włodowic widymuje dok. z 1374 r. (ZDM 4, 1021); 1530 sołtys z K. płaci 12 gr poboru (RP k. 64); 1581 sołectwo na 1 ł. (ŹD s. 30).

5. 1465 Jan sołtys z K. ma zapłacić 5 grz. dr. dekretów, kan. krak. i pleb. w Olkuszu Stanisławowi z Kobylina [woj. kal.] za kupioną od niego dzies. w K. (OK 12 s. 533); 1470-80 dzies. snop. i kon. z łanów kmiec. w K. wart. 3 1/2 grz. plebanowi w Olkuszu (DLb. 2 s. 199); 1475 mgr Mikołaj pleb. w Olkuszu przeciw kmieciom i karczmarzowi z K. należącym do Piotra Salomona o dzies. snop. z ról kmiec. w tej wsi (OK 2 s. 225); 1529 dzies. snop. z całych wsi Bogucin i K. wart. 10 grz. plebanowi w Olkuszu (LR s. 80).

6. 1392-1405 Hartlib z K. rajca krak. (KRK 2 s. 127, 166, 216, 235, 247, 268, 274, 276); 1534 „był także klucznik [zamku rabsztyńskiego] Janusz, kędy sobie uprosił na fundunek i wydzielono mu, kędy teraz Klucze są i wioska zbudowana” (Wiśn. O. s. 190-3)³W „Opisaniu włości pomorzańskiej” star. rabsztyński Seweryn Boner nie tylko objaśnił granice stwa rabsztyńskiego, ale podzielił się z „miłą gromadą” pomorzańską wiadomościami o dawnych dziejach zamku Rabsztyn i początkach osadnictwa k. niego. Wiedzę o tym czerpał chyba z miejscowej tradycji ludowej, gdyż: K. założył klucznik, Olelin „powoźnik Oleś”, „także Boguta Szymon, co wrotnim bywał przy zameczku, kędy ptaki łowiał, tamże też sobie założył chałupkę, kędy teraz Bogucin”. Lokowane k. zamku miasto ma nazwę Ilkusz [czyli Olkusz], „bo na ten czas strzelano z kusz”.

8. Powierzchniowe znaleziska ceramiki wczesnośred. (Materiały w Muzeum Archeologicznym w Krakowie).