(ok. 1435-6 locum eminens, 1470-80 bustum) sztucznie usypany kopiec na kulminacji pasma Krzemionek zw. Rękawką, datowany na VII-VIII w., dziś w obrębie Krakowa w dzielnicy Podgórze, ok. 3 km na SE od centrum miasta.

[Pow. szczyrz.]

Dzieje bajeczne → 1435-6 i 1470-80; ok. 1435-6 ciało [legendarnego eponima Krakowa] Kraka zostało złożone na miejscu wyniosłym, gdzie dziś stoi kościół Ś. Benedykta [→ Góra Lasoty]¹K. K. został usypany na wzgórzu Rękawka, zaś na sąsiedniej Górze Lasoty wzniesiono we wczesnym średniowieczu kościółek Ś. Benedykta (J. Żurowski, Nazwy, s. 97-8; tenże, Wiadomości historyczne, s. 94-6; por. rycinę Meriana reprodukowaną przez R. Jamkę, Wyniki badań, s. 187), zaś [jego córkę] Wandę pochowano w innej górze k. Mogiły (M. Zwiercan, Komentarz Jana z Dąbrówki do Kroniki Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, Wr. 1969, s. 126: tekst źródłowy; także K. Römer, Podanie o Kraku i Wandzie, Biblioteka Warszawska, 1872, 3, s. 4, 11-3; J. Rostafiński, Historia trzech kopców krakowskich, Przegląd Polski, Kr. 1910, s. 23); [1470-80] po śmierci władcy krak. Kraka jego ciało zostało złożone na Wzgórzu Lasoty²→ przypis 1 naprzeciwko m. Krakowa. Obyczajem ówczesnym i na jego przedśmiertne życzenie dwaj jego synowie umocnili i zabezpieczyli grób i, nadsypując piasek [lub żwir], wznieśli na nim kopiec do takiej wysokości, że góruje nad okolicą (DHn 1 s. 126-7).

Kopiec datowany na okres od końca VI do końca VIII w. Zachowany w kształcie stożka ściętego, u podstawy szeroki na ok. 62 m, wysoki na ok. 16 m. Szczyt umocniony promieniście rozchodzącymi się kołkami drewnianymi połączonymi plecionką, w środku pierwotnie wbity drewniany pal, umocniony kamieniami. W wyniku badań archeologicznych w dolnych warstwach znaleziono m. in. sprzączkę (okucie pasa) typu awarskiego (skuwka typu keszthelskiego), zaś w warstwach szczytowych pień ściętego dębu liczącego ok. 300 lat, ponadto zaś m. in. monetę czeską ks. Bolesława II (962-999). Nie odkryto śladów pochówku. Przeznaczenie kopca jest przedmiotem dyskusji w literaturze (kopiec grobowy, miejsce kultowe, strażnica, znak brodu, miejsce odprawiania sądów), która też dopuszcza możliwość, iż był to obiekt symboliczno-grobowy, upamiętniający poległego wodza awarskiego lub słowiańskiego w okresie zależności lub kontaktów z Awarami. Domniemane cmentarzysko ciałopalne.

Literatura: R. Jamka, Pradzieje Krakowa, w: Kraków. Studia nad rozwojem miasta, red. J. Dąbrowski, Kr. 1957, s. 81; tenże, Kraków w pradziejach, Wr. 1963, s. 160; tenże, Wyniki badań wykopaliskowych na kopcu Krakusa w Krakowie, Slavia Antiqua 12, 1965, s. 183-233; tenże, Początki głównych miast wczesnośredniowiecznych w Polsce południowej w świetle badań archeologicznych, Cz. I: Kraków, Kr. 1971, s. 124-7, 137-9 (tamże literatura); J. Kotlarczyk, Celtyckie święta i kopce małopolskie, Z otchłani wieków, 45, 1979, nr 2, s. 142-8 (autor jest odosobniony w swym twierdzeniu o celtyckim pochodzeniu kopca); tenże, Kopiec Krakusa - kopiec zagadek i rozczarowań, tamże, 45, 1979, nr 1, s. 52-62; B. Kürbis, Wstęp, w: Mistrza Wincentego Kronika polska, wyd. K. Abgarowicz, B. Kürbis, W. 1974, s. 57-8; H. Łowmiański, Początki Polski, 2, W. 1963, s. 374-5; 4, W. 1970, s. 447-8, 453, 456-7 (tu literatura); J. Mitkowski, Kraków wczesnodziejowy, w: Kraków i Małopolska przez dzieje, Kr. 1970, s. 107-8; M. Pietrusińska, Katalog i bibliografia zabytków, w: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII w., red. M. Walicki, 2, W. 1971, s. 707 (omówienie stanu badań); K. Potkański, Kraków przed Piastami, RAUh 35, 1898, s. 130-5; T. Reyman, Krakusa kopiec, Słownik starożytności słowiańskich, 2, 1964, s. 513 (tu literatura); Sprawozdania PAU t. 39, 1934, nr 5, s. 35-40; 40, 1935, nr 3, s. 84-98 (komuniakty z badań na Kopcu Krakusa); W. Szymański, Uwagi w kwestii zabytków awarskich znalezionych na terenie Polski, Archeologia Polski 7, 1962, s. 303-4; J. Wyrozumski, Dzieje Krakowa, 1, Kr. 1992, s. 54-61; H. Zoll-Adamikowa, Wczesnośredniowieczne kopce - mogiły na obszarze Karpat, AAC 4, 1962, s. 133-57; Żaki s. 20, 120-2, 370-1, 527, 550; A. Żaki, Najstarsza architektura monumentalna Małopolski w świetle ostatnich badań archeologicznych, Sprawozdania PAN, Kr. 1961, VII-XII 1962, s. 516; tenże, Początki Krakowa, Kr. 1965, s. 44-5; tenże, Archäologische Forschungen über das frühmittelalterliche Krakau, Arbeits- und Forschungberichte zur sächsischen Bodendenkmalpflege 11/12, 1963, s. 586; J. Żurowski, Wiadomości historyczne dotyczące budowy i wyglądu kopca Krakusa i Wandy, Sprawozdania PAU, 40, 1935, nr 3, s. 94-7; tenże, Nazwy na określenie kopców Krakusa i Wandy, występujące w źródłach historycznych, tamże, s. 97-8.

Uw. 1428 granica pomiędzy posiadłościami kl. mog. a m. Krakowa rozpoczyna się w pobliżu mostu kamiennego w → Czyrzynach, naprzeciwko Krakowa, w miejscu, do którego kanałem płynie woda spod tego mostu, przechodząc następnie przez przestrzeń (zona) naprzeciwko długiej fosy aż do roli wsi Pracze [dziś nie istnieje], gdzie na wzniesieniu znajduje się mogiła i kamień (in cuius summitate tumba, w tekście niem.: mogil, et lapis positus est). Fosą tą biegnie granica, obejmując też → Dąbie, teraz odnowiona na podstawie dokumentów (Mog. 123 = KMK 126 - teksty łac. i niem.) Z tekstu rozgraniczenia zdaje się wynikać, iż dotyczyło ono obszaru w rejonie → Kamiennego Mostu oraz wsi → Dąbie, → Głębinów, → Czyrzyny, Łęg i Pracze, który od XIV w. był przedmiotem kontrowersji granicznych pomiędzy kl. mog. a m. Krakowem. Obszar ten leżał ok. 3 km na NE od K. K., i najpewniej po drugiej stronie rz. Wisły. Wydaje się więc, iż łączenie K. K. z wymienioną w rozgraniczeniu mogiłą z kamieniem jest raczej mało prawdopodobne. Byłby to zapewne albo rzeczywisty mały kurhan (dziś już nie istniejący), albo też wysoki kopiec graniczny, zwany mogiłą, gdyż naśladował kształtem podkrakowskie kopce Krakusa i Wandy.