(1254 Kozancin z kop., 1256 Kczanczin z fals., 1286 Crzancin z fals., 1287 Kczanczin, 1325-6 Crenczin, Crencin, Crenzin, 1335 Crossin, Crozanczin, 1336 Crecin, 1343 Krzencin, 1348 Kzirczancin, 1365 Chrzenczin, 1383 Sczaczin, 1398 Crczanczino, Coczanczino, Xczanczin, 1401 Krzczanczin, 1423 Krzączyn, 1426 Cranczyn, 1462 Krzczyn, 1470-80 Czrenin, Krzczaczyn, 1529 Krzanczin, Krczany) 6,5 km na SW od Skawiny.

1. 1423 n. ks. i dystr. zator. (ZDM 5, 1138); 1470-80 ziemia zator. (DLb. 3 s. 67); 1581 pow. śl. (ŹD) s. 100); 1325-7 n. 1598 par. własna (MV 1 s. 130, 202; WR k. 198); 1325-7 n. dek. Zator (MV 1 s. 130, 202); 1529, 1598 dek. Skawina (LR s. 118; WR k. 198).

2. 1254, 1298 las i łąki w K. → p. 3a; 1335 granice nowo lokowanej wsi Zorzów [dziś Rzozów] kl. tyn. mają biec m. in. [na W i SW od tej wsi] od Zelczyny do K. i dalej do → Gołuchowca; 1442 w K. 2 stawy → p. 4; 1447 K. leży na Śląsku za m. Skawiną (ZK 150 s. 321); 1470-80 duże lasy i łąki, młyn i 6 stawów w K.; K. graniczy z Zelczyną, Borkiem [Szlacheckim] i Sosnowicami (DLb. 3 s. 67); 1541 prep. zwierzyn. stawia przed sądem biskupa krak. świadków z. K., poddanych kaszt. gnieźn. Piotra Opalińskiego dzierżawcy tej wsi, przeciwko ur. Janowi Strzale z Sosnowic, który zajął role wsi K. Urodzony i stale mieszkający w K. 48-letni Jan Moneta kmieć i wójt [sądowy] w K., szacujący swe dobra do 100 grz., przysięga, że sporne role za Sowińcem [dziś pole w K. o tej nazwie - UN 1 s. 89] od kotliny zw. potokiem do drogi z Facimiecha do Sosnowic należą do K., a nie do Sosnowic. Role te Jan Strzała odebrał kmieciom z K., którzy zawsze je spokojnie posiadali. K. sąsiaduje z Sosnowicami przez ww. drogę. Od dawna rozgranicza ona te wsie i dlatego poza nią nie ma tam żadnych kopców czyli znaków granicznych. Świadek zeznał, ze posiadał tu i bez przeszkód uprawiał rolę sąsiadującą z rolami innych kmieci. Ponad 40-letni prac. Stan. Piotrowic, posiadający dobra szacowane na ponad 40 grz., zeznał, że ww. i opisane role, należące od dawna do K. i tutejszych kmieci zabrał gwałtem tego roku Jan Strzała. Świadek mieszka w K. od urodzenia, od 20 lat ma tutejszą żonę i za jego pamięci role te były zawsze orane i użytkowane przez kmieci z K., a dziedzice Sosnowic i przodkowie Jana Strzały nigdy im w tym nie przeszkadzali. Ok. 40-letni urodzony w K. prac. Maciej Stanik włodarz w K., który tu pojął żonę i posiada dobra szacowane do 40 grz. zeznał jak wyżej, a ponadto, że kmiecie zawsze posiadali role i płacili z nich dzies. (Ep. 24 k. 130v-132v); 1542 ur. Janusz Strzała z Sosnowic pozywa przed sąd ziem. zator. prep. zwierzyn. Andrzeja, gdyż ten nie chce uznać granicy między K. a Sosnowicami, którą wyznacza [dolina zw.] Sowiniec. Strzała udowadnia przed sądem dokumentem sądu ziem. krak., że klasztor przed królem wyraził na to zgodę. Sowiniec zostaje przysądzony Strzale. Prep. zwierzyn. przekroczył jednak granice za Sowiniec, „wparł” się w dziedzictwo Sosnowskie od strony swej wsi K. i zaorał role, czyniąc szkodę na 200 grz. Ponieważ prepozyt nie przyznaje się do winy, Strzała stawia woźnego sądowego, który widział przeorane role, ale nie wie, kto to uczynił, wobec czego winien stawić świadków z Sosnowic, którzy zeznają winę prepozyta (ZZ 12 s. 564; SKO 343-4); komisarze z powiatów zator. i krak. rozgraniczają wsie K. w pow. zator. kl. zwierzyn. i Sosnowice w pow. krak. [szczyrz.]¹Sosnowice, położone na W od K., leżały na terenie enklawy pow. szczyrz., a nie krak., w ks. zator., należącej do Radwanitów → mapa w SHGK cz. 1 Jana Strzały. Strony oraz Mik. Przybkowski z Przybkowic [dziś Przytkowice] wyznaczyły miejsce, gdzie obok starego kopca usypano trzy nowe. Odnaleziony we wsi Mikołajowskie [zapewne to późniejsze Grabie] stary kopiec jest narożnikiem tej dziedziny, trzy zaś nowo usypane są narożnikami K., Sosnowic i Przybkowic. Od wsi Mikołajowskie sypano kopce wzdłuż drogi publ. z Krakowa do Lanckorony i k. ról zagrodnika należącego do Sosnowic. Dalej sypano kopce między K. a Sosnowicami, schodząc z góry na N. przez łąkę i zarośla do doliny alias do potoku. Następnie granice przekraczają ten potok i prowadzą przez pole leżące po lewej stronie tej doliny, przez zarośla, schodząc z góry do innej doliny zw. Bieszówka, i nią do stawu naprzeciw Sosnowic. W końcu tej doliny jest łąka, przedzielona przekopą, po której obu brzegach sypano kopce, gdyż ta przekopą stanowi granicę K. i Sosnowic, a tam gdzie jej nie staje sypano kopce na łące jeden naprzeciw drugiego. Stąd granice wracają do stawu należącego do K., a jego grobla stanowi granicę między K. a Sosnowicami. Groblę tę będzie naprawiał kl. zwierzyn., a dziedzice Sosnowic będą mieć nadal na niej w obecnym miejscu żłób alias piszczel, doprowadzający wodę do stawów w Sosnowicach, który będą sami naprawiać bez szkody klasztoru. Dalej granice, przekraczając groblę, dochodzą lewą stroną do Sosnowic gdzie jest dolina, którą płynie woda ze stawu, a następnie do osadzonego na końcu tej wsi zagrodnika, należącego już do K. Między jego zagrodą a Sosnowicami jest dolina zw. Sowiniec, na której brzegach usypano dwa kopce - obok zagrody w Sosnowicach i obok innej zagrody w K. Stąd granice biegną Sowińcem na N w górę. Środkiem Sowińca płynie od dawna strumień, który będzie stanowił granicę tych wsi. Następnie granice wracają do wierzchołka doliny i wielkiego stawu, pod którym płynie potok, do którego ów strumień wpływa. Od tego miejsca sypano kopce na E do drogi z Sosnowic i dalej po obu jej stronach na N. Między tymi kopcami wyznaczano nowe przejścia dla bydła z Sosnowic do pól. Za tą drogą kopce prawą stroną zawracają przez pole do drogi publ. z Krakowa do Zatora i wzdłuż niej granice dochodzą do kopca narożnego Trzebola (ZK 190 s. 533-6).

3. Własn. kl. Norb. w Zwierzyńcu. -a. Sprawy własnościowe. 1254 Bolesław Wstydl. nadaje wsiom kl. zwierzyn. imm. ekon. i sąd. oraz zatwierdza posiadanie imiennie wymienionych wsi, m. in. K. z karczmami, lasem i łąkami (KK 1, 40 - kop.); 1256 tenże ks. potwierdza ww. kl. posiadanie dóbr, m. in. K. z rolami karczemnymi, lasem i łąkami z poszerzonym imm. sąd. (Pol. 3, 33 – fals. z XVw.; F. Sikora, Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, SH 21, 1978 s. 11-3); 1286 Leszek Czarny potwierdza przywilej z 1256 r. (ZDM 1, 11 - fals. z XV w.; F. Sikora, jw.); 1287 tenże ks. potwierdza ww. kl. przywileje nadane przez Bolesława Wstydl. oraz posiadanie dóbr z 1254 r., m. in. K. z karczmami, lasem i łąkami (Pol. 3, 64); przed 1440 wójt zwierzyn. Mik. Grzymała zastawił mieszcz. krak. zw. Koźbiał dobra klaszt. K. i → Grodzisko; 1445 prep. zwierzyn. Tomasz pozywa Mikołaja z Brzezia marszałka kor. o bezprawne zagarnięcie wsi K. wart. 1000 grz. i o tyleż szkody. Sąd wyznacza woźnego do ciążenia Mikołaja (GK 9 s. 83); 1447 tenże Mik. Lanckoroński winien zwrócić mieszcz. krak. Mik. Koźbiałowi wsie K. i → Facimiech; 1468 prep. zwierzyn. Wacław zastawia dożywotnio ww. Koźbiałowi czynsz, dzies. i in. dochody płacone przez kmieci w K., w zamian za pomoc w wykupieniu z zastawu wsi Kolbark (OK 2 s. 527); 1470-80 → p. 3c; 1471 ww. Koźbiał zeznaje, że otrzymał dożywotnio od kl. zwierzyn. wsie K. i Grodzisko, które po jego śmierci wrócą nie uszczuplone do klasztoru (OK 2 s. 528); 1477 Kazimierz Jag. wyrokuje w sprawie między kl. zwierzyn. a mieszcz. krak. Mikołajem zw. Niklin Frycze o dobra w ks. zator. mianowicie Grodzisko i K. z sołectwami i dzies., z których jedne zostały sprzedane z pr. wykupienia a drugie zastawione. Mikołaj został przez prepozyta nieprawnie pozwany przed sąd duchowny [oficjała krak.] zamiast świecki. Król, po zasięgnięciu opinii doradców świeckich i duchownych, odsyła sprawę do rozstrzygnięcia przed właściwy sąd ziemski zator.; w ww. sprawie zachodźca prep. zwierzyn. wzywa zachodźcę tegoż Frycze i jego ż. Barbary oraz Bryty Szolwicowej z Krakowa do przyjęcia apelacji na dwie apelacje, odwołujące się od wyroku [król.]. Zachodźca Mikołaja i Szolwicowej nie godzi się na to, podtrzymując argument błędnego pozwu (OK 2 s. 615, 622, 628, 630; BPAN rps 8624); 1478 na sejmie piotrkowskim (21 V) na wniosek króla i panów rady bp krak. uwalnia ww. Mikołaja, jego ż. Barbarę i Grytę Szolwicową od kary ekskomuniki nałożonej przez oficjała krak. na pozew kl. zwierzyn. Jeśli strony znów się pozwą przed oficjała lub inny sąd, spór rozstrzygną wyznaczeni rozjemcy (Ep. 3 s. 137v-8)²Sąd ziemski zator. nie rozstrzygnął sporu, skoro toczył się on dalej, oficjał krak. obłożył adwersarzy klasztoru ekskomuniką, a sprawa trafiła na sejm piotrkowski. J. Rajman → p. 7 s. 253-4 nie znał dok. z 1477, błędnie przedstawił cały spór, nie rozumiejąc zapiski z ww. sejmu wpisanej do Ep. 3. Złe są też jego odczyty. Grytę, Gretę Szolwicową (Scholwiczowa) czytał jako Brytę Sołuńcową i niesłusznie zaliczył do tej rodziny Mik. Frycze; 1483 prep. Piotr i przeorysza Anna poświadczają, że mieszcz. krak. Tomasz Gniazdek trzyma w zastawie za 660 fl. dobra K., Grodzisko i Mucharz, które zobowiązują się wykupić za poręczeniem trzech mieszczan krak. Klasztor zabezpiecza poręczycieli ewentualnym wwiązaniem w swoje dobra: Bibice, Troks, Braciejówkę, Chrząstowice i Kolbark (Ep. 3 k. 263r-v); 1484 kl. zwierzyn. wykupuje z zastawu od ww. Gniazdka i jego ż. Barbary za 660 fl. węg. wsie, które prep. Tomasz zastawił dziadowi Barbary, m. in. K. z sołectwem, pr. zwierzchnim czyli książęcym i pr. patr. kościoła, a ks. ośw. i zator. Janusz potwierdza kl. ich posiadanie. Gniazdek winien zwrócić klasztorowi dok. dotyczące tych wsi: zastawne poprzedników obecnego prep. Piotra, książęce Wacława ojca Janusza, rekognicyjnego zm. mieszcz. krak. Mik. Koźbiała oraz innych, jakie może mieć → Grodzisko p. 3; par. Zator, 1529 → p. 3c; 1530 Zygmunt I z powodu spalenia się klasztoru i dokumentów na prośbę kl. zwierzyn. zatwierdza i transumuje przedłożoną kopię dok. ks. ośw. i zator. Janusza z r. 1484, m. in. w sprawie K. z sołectwem (Mp. 5 P 189); 1535 tenże król wyraża zgodę na wykupienie przez kaszt. gnieźn. Piotra Opalińskiego [zm. 1551] z rąk sędziego zator. Mik. Strzały wsi K. i Facimiech w ks. zator. i ich dożywotnie posiadanie, zgodnie z umową zawartą z kl. zwierzyn. (MS 4, 17328 - w reg. błędnie kaszt. lędzkiego); 1541 → p. 2.

3b. Prawo zwierzchnie (jus supremum alias vyrzchnye prawo) książąt ośw. - zator. w K. 1423 → Facimiech; 1442 → p. 4; 1461 Wacław ks. ośw. i zator. sprzedaje za 70 fl. węg. szl. Janowi Radziszowskiemu ius supremum zw. pojałowe i krowne wraz ze stacją w K. w dystr. zator. (Mp. 5 H 4); → Facimiech; 1470-80 ks. zator. z tytułu pr. zwierzchniego pobiera w K. 5 grz. i 1 wiard. oraz po korcu owsa i po 2 koguty z łanu (DLb. 3 s. 67); 1481 → Facimiech; 1484 - p. 3a; 1494 Janusz ks. ośw. i zator. sprzedaje za 200 fl. węg. Mik. Strzale pr. zwierzchnie w Facimiechu i K. (Arch. kl. zwierzyn. perg. 21).

3c. Kmiecie i włodarz, areał, folwark, czynsze, pobór. 1400 Jan kmieć → Koźmice Małe i Wielkie; 1407 → p. 4; 1439 przysiężni → p. 4; 1470-80 własn. kl. zwierzyn., 24 ł. kmiece, z których kmiecie płacą po 1/2 fl., dają po 15 jaj i 4 koguty, sera nie dają; nie odrabiają pańszczyzny ani powab, ale zboże z dzies. odwożą na targ do Krakowa i oddają sep po 2 korce owsa miary zator.; zagroda, z której winni jeździć z listami i płacić 17 gr. Dobry folwark, karczma z rolami, z której jest 4 grz. czynszu oraz dobry młyn, o którym brak danych. Dobre lasy i łąki oraz 4 duże i 2 małe stawy (DLb. 3 s. 66-7); 1529 K. własn. kl. zwierzyn., który pobiera tu 6 1/2 grz. 18 gr czynszu (LR s. 204); 1541 kmiecie → p. 2; 1581 w K. pobór z 10 ł., od 6 zagr. bez roli i 4 komor. bez bydła (ŹD s. 100).

4. Sołectwo dziedz. w K., następnie własn. kl. zwierzyn. 1365 Jakub sołtys z K. z braćmi Pawłem, Świętosławem i Maciejem → Gołuchowiec; 1383 prep. zwierzyn. Wojciech zaświadcza, że Paweł sołtys z K. z ss. Piotrem, Staszkiem, Michałem, Bartkiem i Janem sprzedali za 40 grz. Jakubowi br. tegoż Pawła połowę sołectwa. Jakub zaś całą tę połowę sołectwa darował c. Bronce, a ta na wypadek śmierci zapisała na niej s. Mikołajowi 1 ł. i 8 sk. czynszu (ZDM 4, 1065); 1398-1407 Bartłomiej sołtys z K. (SP 8 uw. 270/31; KSN 1943); 1398 tenże przeciw Jakuszowi z Makocic o 10 grz. poręki i 6 grz. szkody; Hanka ż. Michała [sołtysa?] z K. i ww. Bartłomiej przeciw temuż Januszowi (SP 8 uw. 270/31-2); 1401-2 Stanisław, Stasica sołtys z K. i ławnik sądu pr. niem. kl. zwierzyn. (KMK 1, 94, 101); 1407 Bartłomiej sołtys z K. poręcza mieszcz. krak. Mikołajowi Bolczowi dług 60 grz. mieszcz. kazimierskiego Janusza Bognera (KSN 1943); kl. zwierzyn. przeciw Mikołajowi kmieciowi z K. o nie stawienie w sądzie ww. Bartka, zwolnionego z więzienia za jego poręczeniem, wraz z dokumentem na sołectwo w K., a także o 200 grz. zakładu (GK 1a k. 1r, 4v; 1b s. 149, 153); 1424 Mikołaj [sołtys] z K. procesuje się z Pawłem [sołtysem] z K. (Teut. 1a s. 231); 1439 Andrzej z K. wójt i Mik. Biedronka z K. przysiężni sądu wyższego pr. niem. kl. zwierzyn., sądzącego w klasztorze (BO rps 165 k. 23 r; Archiwum kl. zwierzyn. rps 68 s. 4); 1442 w sprawie o sołectwo w K. między prep. buskim [z ramienia kl. zwierzyn.] Andrzejem Rusockim, zasiadający w sądzie polubownym Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. jako namiestnik króla oraz inni panowie postanawiają, że Andrzej winien stawić trzech świadków równych mu stanem, którzy złożą przysięgę, że sprzedał on to sołectwo za 100 grz. półgr i 100 grz. drobną monetą oraz prawo zwierzchnie (zakon) za 15 grz. Janowi Dobczyckiemu, pozostawiając sobie 2 stawy i oziminę. Po złożeniu przysięgi prep. winien do Bożego Narodzenia zapłacić Andrzejowi za to sołectwo, w przeciwnym razie pozostanie ono jego własnością. Sąd umarza wszystkie terminy w tej sprawie, także z [Mik.] Koźbiałem z Krakowa (SP 2, 3085); 1456 były wójt zwierzyn. Mik. Grzymała bez zgody kl. zwierzyn. ,,alienavit ex bono silencio” sołectwo w K., które prep. Tomasz wykupił za 200 grz. od Andrzeja Rusockiego (Mp. 5 U 5); 1462 Kołaczek sołtys z K.; 1464 Piotr sołtys z K. (Teut. 3 s. 268, 304); 1476 Stanisław sołtys z K. i ławnik sądu gajonego kl. zwierzyn. (Mp. 5 O 24); 1477, 1484, 1530 własn. kl. zwierzyn. → p. 3a; 1529 → p. 5a.

5a. Kościół par. 1325-7, 1350, 1354-5 par. oszacowana na 1 1/2 grz. (MV 1 s. 130, 202; 2 s. 330, 435); 1325-6 świętop. 3 1/2 sk. 2 den.; 1328 świętop. 2 1/2 sk.; 1335-6, 1343-4, 1346-50, 1373-4 świętop. 6 1/2 sk.; 1342 świętop. 5 sk. 6 den. (MV 1 s. 130, 202, 301, 371; 2 s. 180 i n. wg. ind. 9 s. 5, 25); 1439 prep. zwierzyn. Nanker ustanawia Mik. Łoszka ze Stradomia zachodźcą w sprawie z Mikołajem pleb. w K. o dzies. tamże (OK 5 s. 302v); 1470-80 kościół par. Wniebowzięcia NMP. Uposażenie pleb.: wolne role, dzies. snop. i kon. po 4 kity od kmieci w K. o wart. do 20 grz., meszne po 1 mierze żyta i drugiej owsa z łanu. Dzies. z folw. dla kl. zwierzyn., w par. K. i Facimiech (DLb.3 s. 66-7; 2 s. 21); 1484 pr. patr. kościoła w K. należy do kl. zwierzyn. → p. 3b; 1490 ojciec Klemens pleb. w K. pozywa Macieja pleb. w Woli [Radziszowskiej] o dzies. snop. i dworską w Gołuchowcu. Maciej twierdzi, że nie pobiera tej dzies., ponieważ miał o nią układ ze zm. opatem tyn. Maciejem [ze Skawiny 1452-77] (OK 11 s. 337); 1529 uposażenie plebana: meszne 2 małdraty mniej 1 ćw. żyta i 3 małdraty owsa miary kazimierskiej wart. 7 1/2 grz. 9 gr w Gołuchowcu, Polance [dziś Polanka Hallera] i K., dzies. snop. w Borku [Szlacheckim] 3 grz. i w Zelczynie 4 grz., dzies. pien. od sołtysów w Polance 12 gr i K. 1 kopa gr, kolęda z karczem wsi par. łącznie 5 gr. Wart. uposażenia 16 grz. 14 gr. Dzies. snop. z całej wsi K. wart. 6 grz. klasztorowi zwierzyn. (LR s. 118, 204, 342); 1542 → p. 2; 1598 w K. drewn. kościół par. Wniebowzięcia NMP z 3 ołtarzami i 2 dzwonami z sygnaturką; w par.: K., Gołuchowiec, Polanka, Borek i Zelczyna (WR k. 198).

5b. Plebani w K.: 1325-7 Mikołaj (MV 1 S. 130, 202); 1398-1400 Sieciej, Sieciesław (SP 8, 6402, 6488, 8307, 10688-9, 10915, uw. 251/53, 266/63, 270/73, 275/5, 296/117-8, 299/47, 300/12, 301/8, 10, 303/9, 306/28, 313/10, 326/42, 347/12, 350/8-10 - tenże pleb. procesuje się w l. 1398-1400 z br. Mikołajem i Jaśkiem z Kępy i Niedźwiedzia o 5 kmieci z ich przynależnościami w → Kurozwękach, których sprzedał Mściwojowi z Imbramowic i Kurozwęk. Ciż bracia pozyskali prawem tych kmieci od Mściwoja i jego zachodźcy Siecieja); 1426 Marcin pleb. w K. pozwany wraz z Marcinem pleb. z Łapczycy, Janem z Tęczyna i Andrzejem z Leńcz przez kard. Rajnalda de Branchatiis przed jego sąd na polecenie pap. Marcina V w sprawie z kl. tyn. (Tyn. 157); 1410 Mik. Rumiany (OK 4 s. 37); 1436-9 Mikołaj (OK 5 k. 175r, 302v; Cracovia artificum suppl. 1433-40, 135); 1436 sąd nakazuje Małgorzacie z Krakowa zwrócić temuż plebanowi księgi z kazaniami (OK 5 k. 175r); 1450-2 Maciej Borowiec (OK 1 s. 90, 261, 227, 407); 1478-80 Mikołaj (OK 2 s. 710, 726); 1480 W. ! z Wie[liczki] prokuratorem brata Mikołaja pleb. z K. w sprawie z wd. Elżbietą Galą z przedmieścia wielickiego; tenże Mikołaj w sporze z kupcem krak. Niklinem [Mik. Frycze] (OK 2 s. 715, 726); 1486-91 Klemens profes kl. zwierzyn. (OK 11 s. 337; Ep. 3 k. 316v, 410r; Ind. s. 48); 1488 tenże zobowiązuje się zapłacić Wawrzyńcowi szewcowi z Krakowa 1/2 grz. za buty zakupione w jego 7 kramach (Ep. 3 k. 316v, 410r); 1491 tenże Klemens wpisał się na Uniw. Krak. (Ind. s. 48); 1507 mgr Jan Tratkop pleb. w K. pożyczył niegdyś 3 grz. od zm. Marcina Łysego profesora Ś. Teologii w Ak. Krak. (KUJ 4, 314); 1529 Stanisław z Sącza (LR s. 118).

7. K. Kramarska-Anyszek, Dzieje klasztoru PP. Norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu do roku 1840, Nasza Przeszłość 47, 1977 s. 5-169; J. Rajman, Klasztor norbertanek na Zwierzyńcu w wiekach średnich, Kr. 1993.

Uw. W SKO 204, 207, 209, 216-7 z l. 1524-5 występuje wieś Krzeczun, którą wydawca błędnie zidentyfikował z K. Jest to bowiem Skrzeczoń w ks. ciesz., por. zapisy tej nazwy w: R. Mrózek, Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Katowice 1984 s. 160-1.