(1262 Hystvarta, 1364? fluvius Isthwartha, Istwarta, 1470-80 fluvius Liswarta, Lyswartha, 1522 Lysthwartha, 1546 fluvius Istwartha, 1564 Yzwartha, Izwarta) rz., wypływająca w księstwie opolskim, rozgraniczająca ziemię krak. od wiel., uchodząca do Warty pod wsią Wąsosz Górny [ziemia wiel.] W początkowym biegu L. ma dwie odnogi, jedną wypływającą w lesie k. Kochanowic i zwaną obecnie Młynówką, oraz drugą, mającą źródła na terenie wsi Babienica (Nazwy Warty s. 79, 225-6; Mad; Mapa Obrębów; SG 4 s. 104, 224; 5 s. 215; T. Janowski, Danków → niżej s. 5-7; Związek, Przynależność → niżej, s. 54, 57-8, 62, 81-2).

[Pow. lel.]

1262 Bolesław Pobożny ks. wielkopolski wystawia przyw. w trakcie wiecu w miejscu naprzeciw Dankowa na brzegu rz. L. (Wp. 1, 400); 1364? Kazimierz W. zakłada na surowym korzeniu nowe m. → Krzepice nad rz. L. w ziemi i diec. krak., a Jarosław arcbp gnieźn. na prośbę króla uposaża kościół par. w Krzepicach dziesięcinami snop. z dwóch wsi Zajączki, leżących w pobliżu rz. L. Teren z m. Krzepice nad rz. L., rozgraniczający diecezję krak. od gnieźn. zostaje przyłączony do diec. gnieźn. (DH n 9 s. 324; MPH n 10/2 s. 199; Joannis Dlugossi, Opera Omnia 1, Kr. 1887, s. 361, 415; DLb. 3 s. 165); 1395 Imram z Nakła sprzedaje za 200 grz. Hińczy z ,,Boskowa” [= Rogowa w pow. wiśl.] wieś Szyszków, położoną pomiędzy Rębielicami [Szlacheckimi, ziemia wiel.] i Popowem w ziemi wiel. nad rz. L. (Rosin, Słownik → niżej, s. 160); 1456 Jan Długosz dz. z Rębielic [Szlacheckich] daje Wawrzyńcowi karczmę w Zawadzie [dziś Zawady] m.in. z zakątkiem dochodzącym do wielkiej rz. [L.] (Kopiarz krzepicki k. 351); 1470-80 rz. L. rozgranicza diec. krak. od diec. wrocławskiej; nad rz. L. leży wieś Przystań i m. Krzepice (DLb. 1 s. 2; 2 s. 211-2); 1474 Kazimierz Jag. przygotowując się do wyprawy zbrojnej na Śląsk stacjonuje z częścią wojska przez 6 tygodni pod Dankowem nad rz. L. (DH 5 s. 610); przed 1480 rz. L. dopływ Warty ma źródła k. wsi Borunów [księstwo opolskie], a ujście k. wsi Wąsosz [Górny] (DHn. 1-2, s. 81); 1522 granica między diec. gnieźn. i krak. biegnie rz. L.; młyn [na L.] w odległości 1/2 mili od m. Krzepic (LBG 2 s. 117, 119); 1546 Zygmunt I daje klasztorowi krzepickiemu wieś Popów z wyjątkiem m.in. mostowego w tej wsi na rz. L. i daje młyn Smargów czyli Jaromek ze stawem [w Rębielicach Król.] za rz. L. (LK 2 s. 4; MS 4, 22 209); 1552 rz. Czarna Woda zw. L. posiada dopływ Bieszczę i stanowi na pewnym odcinku granicę m. → Krzepic p. 2a; 1558 starosta krzep. ma w Krzepicach młyn na L.; wójt krzepicki ma m.in. młyn z foluszem na L., łąki nad potokami wpływającymi do rz. [L.] i prawo łowienia ryb w L. od strony m. → Krzepice p. 4b; 1564 nad rz. L. 2 młyny zamkowe pod m. Krzepice, 3 młyny: Dria, Kochmarek i Kierat w Rębielicach Król., młyn o 2 kołach w Dankowicach, wieś Starokrzepice (LK 2 s. 5-7, 10 -12); 1564-5 zamek Krzepice stoi pośrodku łęgu rz. L. (AS rps 19 s. 224); 1588 młyn nad rz. L. w → Krzepicach p. 2b; 1590 zamiana młyna Lutrowskiego na terenie wsi Sosnieszów na młyn Gliziński nad rz. L. na terenie Miedźna, → Krzepice p. 2b (Kopiarz krzepicki k. 72, 340); 1592 Zygmunt III zezwala Janowi Woszczynie na zrzeczenie się dożywocia na młynie pod zamkiem krzepickim nad rz. L. na rzecz br. Stanisława (Katalog dok. BCzart. 2, nr 1123).

T. M. Janowski, Danków nad Liswartą, Kr. 1997, s. 5-7; R. Rosin, Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, W. 1963, s.105-6; J. Związek, Przynależność kościelna pogranicza Wielko- i Małopolski ze Śląskiem. Zeszyty Historyczne WSP w Częstochowie 2, 1994 roku, s. 54, 57-8, 62, 81-2.

Uw. Wymieniony w 1563 i 1564 roku młyn star. krzepickiego pod lasem Jagniętno leżał na rz. Kocince, a nie na L. jak podaje mylnie SHG 2, s. 8, s. 199; w haśle Biskupice par. Przybynów w punkcie 3 pod r. 1564 błędnie zidentyfikowano rz. Iszwartę z Liswartą. Zapis ten dotyczy rz. Warty.