(1291 Chornichium, Kiwernick, Kurnyk, Kurnik, Cuvwernick, Kuyrnigk, Kuernik, Kawerneck, 1466 Kurzathigk alias Kuwenik, Kurzantnyk, Cawenigk, Kawrnick alias Kwrszentnyck, Cauernik) niegdyś miasto, dziś wieś w pow. nowomiejskim, 3,5 km na 8 od Nowego Miasta Lubawskiego.
1291 mons C. (UC nr 126); 1361 siedziba wójta kap. chełm. – Johannes castellanus et canonicus in C. (UC nr 319); 1361 m. i wieś pod m. (UC nr 309); 1490 districtus C. (UC nr 720); 1504 teritorium C. (UC nr 761); 1570 m., teryt. bpstwa chełm., klucz kurz., par. K. (Bi. 60, 78).
1291 bp chełm. Werner nadaje kap. chełm. 300 ł. w okolicy góry C. w zamian za dobra odstąpione bpstwu płockiemu (UC nr 126); 1466 traktat tor. zatwierdza K. i in. posiadłości bpstwu chełm. (UC 641; Stv. 2, 277); 1570 m. K. własn. kap. chełm., 23 ł. chł. os., 20 domów przy rynku, 20 domów ulicznych, 2 budy, 10 domów nędznych, 5 szewców, kowal, zdun, 3 garnce do palenia gorzałki (ŹD 1).
1361 pleban w K. zamienia swe łany graniczące z Wielbarkiem i Krzemieniewem na 5 ł. we wsi przed m., należących do mieszcz. kurz. Bertrama z Chełmna; Bertram otrzymuje nową posiadłość dziedz. i ma płacić czynsz jak z dawnych 5 ł. (UC nr 309); 1407 bp pomez. Jan zawiadamia o nadaniu kap. chełm. przez papieża Innocentego VI pr. patronatu nad kościołem Ś. Marii Magdaleny w K. (UC nr 454; Reg. 1, nr 908a); 1414 szkody woj. kościoła par. 110 guld. (UC nr 485).
Pocz. XIV w. najazd Litwinów na K. (SRP 2, 468); 1343 Konrad „dictus K.” rajca brod. (PrU 3/2, nr 542); po 15 VII 1410 Władysław Jag. nadaje zamek K. Janowi Kretkowskiemu (Długosz 4, 80); 1414 Janusz Dobrski zajął zamek K. (UC nr 485; SRP 3, 344); 1414 szkody woj. m. K. – za bydło na 2000 guld., za spalone budynki i sprzęt mieszkańców na 6000 guld., za broń na 200 guld. (UC nr 485); 13 II 1454 „sehestadt” K. zgłasza akces do Związku Pruskiego (AST 4, 323); X 1454 wojska Zak. zdobywają K. i palą zamek (SRP 3, 682; 4, 141); 1537 zmarł Albert zarządzający dobrami kap. w K. (UC nr 935); 1547 mł. w Nielbarku obow. do przemiału dla zamku kap. w C. (UC nr 981).
Ruiny zamku, siedziby administracji kap. chełm.; kaplica zamkowa Ś. Katarzyny miała 4 ł. w Pacołtowie (BK 2, 624-631; SGKP 4, 946).
SeB 61-62; DCh 490-2.