(1408 kop. XV w. Chwalny!, 1418 or. Chwalym, Chwalim, 1424 kop. 1620 Chwalimye, 1444 Valim) 10 km na S od Babimostu.

1. 1467 n. pow. kośc. (PG 6, 240); a. 1408 par. Niałek Wielki; 1408 n. par. Kopanica (AC 2 nr 593; Wp. 5 nr 139 reg.; Kor.Prał. 1 s. 255 II).

2. 1408 lasy i rozlewiska Obry k. Ch. → p. 5.

1418 Jan [Blos] z Chobienic pozywa opata z Obry, ponieważ zakonnik z Obry łowił nieprawnie ryby w jez. nal. do dziedziny Ch. [tzn. w jez. Tuchola] i uczynił szkodę wartości 10 grz. (KoścZ 5 k. 76, 83v, dawniej k. 27, 35v); 1436 opat cyst. z Obry pozywa Nikla Kargowskiego o to, że łowił ryby [niewodem] (lacum contraxit et sgon fecit) w jez. k. Ch. [Tuchola] (KoścZ 11, 110).

1444¹W sumariuszu klaszt. z Obry wpisano w XVII w. wzmiankę o tym rozgraniczeniu z datą 1437 (Obra B 3 s. 295, 304) podkomorzy rozgranicza tenuty król. Babimost i Kopanicę z częściami wsi Ch. należącymi do opata z Obry i Nikla Kargowskiego: gdy na gran. z Kopanicą usypano 40 kopców, Rudzki tenut. z Kopanicy udaremnił usypanie dalszych kopców; na gran. Ch. z Krampskiem [Starym] i Babimostem usypano 10 kopców i sąd ziemski tę gran. zatwierdził (KoścZ 12 k. 478, 482).

1462, 1480 łąki w Ch. → p. 3 B.; 1487, 1505-08 jezioro, łąki, bór, barcie w Ch. → p. 3 B; 1515, 1519 jez. Białokosz k. Kopanicy (i Ch.?) → p. 3 B; 1516 Jan Reza z Kopanicy pozywa opata z Obry, ponieważ ludzie opata wybrali mu miód z barci w borze chwalimskim i zajęli 2 konie (Krasoń s. 122, 136).

1528 rz. Głogownik na odcinku od ujścia do niej strugi Mościska do dębu na Rytym Ostrowie dzieli wieś Ch. w Królestwie Polskim od wsi Klinice [obecnie Klenica, 1944 Kleinitz] w Księstwie Śląskim; wspomn. dąb stanowi narożnik między tymi wsiami a wsią Ostrowsko [obecnie Ostrzyce, 1944 Ostritz] w Marchii (Reces 17).

1571 gran. między częścią Ch. nal. do opata z Obry a Kargową biegnie od kopca narożnego na wzgórzu zw. Strzyżyna (Strzizina) znajdującego się przy ujściu rz. Mościska do rz. Głogownik a dzielącego wspomn. wsie od wsi Klinice w Księstwie Śląskim; podkomorzy wytyczył wspomn. granicę, zostawiając Bukową Górę w Ch., Końskie [obiekt nieokreśl.] w Kargowie, jaz Macieja Liska w Ch.; następnie poprowadził gran. przez łąkę p. Żychlińskiego do ostrowu za młynem w Kargowie; granica ta przecina rz. Obrzycę i nart [wąski pas lasu?]; gran. Ch. z stwem bab. biegnie od narożnika leżącego nad jez. Tuchola (od strony Ch.) przy toni klaszt. zw. Molna: jez. Tuchola z obu brzegami przydzielono do Krampska, a bór nad wspomn. jez. do Ch.; dziedzice Ch. mają pr. korzystać ze zgonów i przytonków w tym jez. jak dotychczas (KoścZ 62, 443-444v).

1575 obl. 1576 Jan Bylęcki opat z Obry oraz Stan. Żychliński dzielą między siebie niektóre obiekty w Ch.: bór Chwalimski przy jez. Tuchola, bór za rz. Lubnicą przy wzgórzach zw. Szerszeliny, role nowo wykarczowane przy borze i skotnicach oraz takież role po obu stronach rz. Lubnicy, łąki k. zgonu Chwalimskiego [w jez. Tuchola], płosę roli za jez. Święte, las z ostrowem od strony gran. z Kargową (w tym lesie granica działów biegnie wzdłuż strumienia zw. Wąski do mostu zw. Chwalimski i do dębu, w którym jest dzienia [barć]); obie strony mogą wspólnie korzystać z jazów w rzece [Lubnicy] i in. strumieniach, łąk, pasz i żołędzi; postanowiono, że wrota w jazach mają być wolne dla łodzi i tratw, że karczma dotąd wspólna ma odtąd należeć do opata, oraz że poddani obu stron mają korzystać z łąk na Błocie (na Bloczie) nad Siemianem, tak jak je sobie wykarczowali; obie strony mają pr. budować chałupy we wsi na wspólnym gruncie (KoścG 30, 53v-55v); 1577 Stan. Żychliński, któremu w podziale [w 1575 r.?] przypadła łoza z ostrowami oraz las za rz. Lubnicą przy wzgórzach Szerszelinach, pozywa opata z Obry o to, że poddani opata porąbali las i poorali skotnice oraz drogi, które miały być wspólne; poddani opata zeznali, że opat kazał „poorać skotnice na czynsz” [znaczy to zapewne, że kazał zaorać pastwiska i zamienić je na role, które poddani mieli uprawiać, płacąc czynsz opatowi] (KoścG 31, 331); 1581 [Stan.] Żychliński [z Kargowy] zasypał drogę z Klinic [na Śląsku] do Ch., → Kopanica (KoścG 35, 302).

3A. Własn. szlach. a od 1440 cystersów z Obry; 1413 śwd. Henryk Chwalimski (WR 3 nr 484); tenże daje Piotrowi Korzbok z Trzebawia [tenut. bab.] 1/2 Ch. w zamian za wójtostwo w Babimoście oraz za 20 grz. i 1 konia (albo 30 grz. i 2 konie) i zobowiązuje się uwolnić te 1/2 Ch. od roszczeń in. osób (Wp. 5 nr 382, 383); 1440 Sędziwój Korzbok z Trzebawia za zgodą Władysława Jag. daje Hermanowi opatowi cyst. z Obry 1/2 Ch.²Krasoń niesłusznie przyjął, że kl. w Obrze posiadał cz. Ch. już w 1418 r.; toczące się w tym czasie spory o pr. rybołówstwa w jez. → Tuchola (które Krasoń nieściśle nazywa Jez. Chwalimskim) nie zawierają żadnych informacji o własności klasztornej we wsi Ch. (Krasoń s. 91, 162; również s. 131, 140); tamże nieścisła informacja o zabiciu mnicha z Obry przez ludzi Jana Chobieńskiego oraz 150 grz. w półgroszkach, a w zamian otrzymuje wsie Guździn i Gola (Wp. 5 nr 645, 672); 1444 kl. w Obrze posiada 1/2 Ch. → p. 2; 1487-1508 czasowa zamiana 1/2 Ch. z Żychlińskim → p. 3 B.

1564 woźny kośc. zeznaje, że na wezwanie Jana Bylęckiego opata z Obry był w Ch. i widział bór wycięty (łącznie z drzewami, w których były barcie) nad rz. Lubnicą, wypasione łąki opata i jego poddanych, zniszczone i zabrane poddanym jazy na rz. Obrzycy [por. 1565 r.] oraz 2 groble zbudowane w lesie ze szkodą dla łąk w Ch.; wszystkich tych zniszczeń dokonał Stan. Żychliński dz. Kargowy i 1/2 Ch. (KoścG 16, 255, dawniej 127); 1565 poddani z Chwalimia, z części nal. do opata cyst. z Obry: Klemens Mykno, Klemens Klimek, Andrzej Makówka, Jan Rczel, Błażej Jątrzniczka, Szymon Soytha, Łukasz Piela, Jan Jędrek, Błażej Kukła włodarz, Maciej Szarbak, Marcin Pasierb, Jan albo Bartłomiej Heyczik i Stan. Mykno pozywają Stan. Żychlińskiego z Kargowy i 1/2 Ch. z powodu zabrania im 2 jazów znajdujących się na gruncie wsi Ch. k. młyna nal. do Kargowy, zniszczenia im 8 jazów na rz. Obrzycy. począwszy od brodu zw. Siemian, wypasienia 5 łąk, z których łącznie zbierali 16 wozów siana oraz zniszczenia 1 naczynia (vas) z piwem na drodze publicznej (KoścZ 58, 427-428v, dawniej 367-368v).

1571 opat w Obrze płaci pobór z 1/2 Ch. od 10 kwart roli [2,5 ł.] os., 7 zagr. bez roli i karczmy (taberna manualis semitaberna; ASK I 5, 433v); 1581 [Jan] Bylęcki opat z Obry płaci pobór od 2 3/4, 1 ł. karczmarskiego, 11 zagr., 2 komor., 11 rybaków³Przekaz z 1565 r. potwierdza tę informację, wyliczając poddanych opata z Obry w Ch. posiadających jazy, a więc trudniących się rybołówstwem. Nie ma takiego potwierdzenia dla części szlacheckiej Ch., a taka sama liczba rybaków nasuwa podejrzenie, że informacja została powtórzona omyłkowo (→ p. 3 B) i owczarza, który ma 10 owiec (ŹD 72; ASK I 6, 502v).

3B. Własn. szlach. 1418 Jan [Blos] z Chobienic w Ch.?, posiada cz. jez. [Tuchola] nal. do Ch. → p. 2; Małg. Chobienicka [wd. po Andrzeju Blosie] w sporze z tymże s. Janem dowodzi, że „położyła na Ch. na wiekuistość” 43 grz. i 8 sk. swego majątku po matce (WR 3 nr 662); 1419 Pietrasz Oganka [z Chobienic i Cykowa] przedstawił w sądzie dok. kupna 1/2 Ch. [od Blosów?]; Mik. Kargowski zgłosił swoje pr. bliższości (nocuit propinquitate; KoścZ 5, 191, dawniej k. 119); 1444 Nikel [tenże Mikołaj?] Kargowski w cz. Ch. → p. 2; 1462 Wincenty, Dorota i Jadwiga, dzieci zm. Winc. Kargowskiego ze stryjem i opiekunem Wawrz. Kargowskim sprzedają z pr. odkupu Henrykowi Goździchowskiemu 1/2 Kargowy i 1/2 łąk w Ch. za 200 grz. (PG 6, 114); 1467 Wincenty z Kargowy, s. zm. Wincentego w towarzystwie stryjów Andrzeja Kargowskiego i Mik. Dłuskiego [ze wsi Długie pow. wsch.] oraz wujów Filipa z Chobienic, Mikołaja z Tomic i Jana Czackiego zapisuje czynsz roczny 6 grz. z Ch. z pr. wykupu za 100 grz. dla Małgorzaty, Barbary i Jadwigi, cc. zm. Mik. zw. Godzabą [= Godzięba?] (PG 6, 240).

1480 Barbara c. zm. Jana Niemierzy Kopanickiego [tenut. kopanickiego] daje swej matce Katarzynie w dożywocie za 700 zł węg. Kargowę i 1/4 łąk w Ch. (PG 9, 121 v); 1487 Florian z Żychlina tenut. w Kopanicy daje Janowi opatowi z Obry 1/2 cz. jez. [Tuchola] i pr. do rybołówstwa na tymże jez. leżącym k. dziedziny Krampsko [Stare], a nal. do wsi Ch. oraz jaz, łąki i bór ciągnący się od wspomn. jez. do strugi zw. Lubnica i barcie w borze, a w zamian otrzymuje od opata 1/2 Ch.; opat otrzyma dopłatę 40 grz., którą wybierze z ceł tenuty kopanickiej w ciągu 4 lat (Obra B 3, 226); 1505 Aleksander Jag. mianuje komisarzy dla rozpatrzenia sporu między Gerardem opatem z Obry a Żylińskimi: Barbara wd. po Florianie z Żychlina nie dozwala opatowi na użytkowanie jez. [Tuchola], dowodząc, że ona jest prawną spadkobierczynią Kopanicy [i jej przyległości], a mąż jej nie miał pr. do zamiany dóbr bez jej zgody; Wojciech s. Floriana trzyma 1/2 Ch. otrzymaną od opata i nie dopuszcza go do tych dóbr (Obra B 3, 234); 1506 postępowanie sądowe komisarzy król.: Gerard opat w Obrze pozywa Wojciecha, Jana i Jerzego ss. Floriana z Żychlina i Barbarę wd. po Florianie; komisarze uznają, że obie strony nie miały prawa do dokonania zamiany, bo opat Jan nie miał zgody konwentu i bpa, a Florian z Żychlina nie był prawdziwym dziedzicem tych dóbr, i unieważniają zamianę [z 1487 r.]: Barbara Kopanicka ma otrzymać jez. [Tuchola] z przyległościami, a opat 1/2 Ch. (Obra B 3, 237-240); 1507 Gerald [identyczny z Gerardem] opat z Obry pozywa Barbarę Kopanicką przed sąd duch. z powodu łowienia ryb w jez. w Krampsku [Starym?] należącym do dóbr klaszt.; pełnomocnik Barbary dowodzi, że to jezioro [Tuchola] należy do dóbr Chwalim i podlega sądowi ziemskiemu (ACC 84, 183v); 1508 star. gen. wlkp. przysądza klasztorowi w Obrze 1/2 Ch., która powinna była być zwrócona klasztorowi na mocy wyroku komisarzy król. [z 1507 r.], którą jednak zatrzymali w swym ręku Wojciech, Jan i Jerzy z Żychlina jako spadek po ojcu; star. wyznacza zakład 600 grz., aby Żychlińscy nie zakłócali klasztorowi posiadania 1/2 Ch. (Obra B 3, 243).

1513 Zygmunt St. zatwierdza podział dóbr ojczystych Kargowa i Ch. oraz król. Kopanica i in. między braćmi Wojciechem i Janem z Żychlina (MS 4/2 nr 10 451); 1515 Jan [z Żychlina, tenut. kopanicki] posiada m. in. Ch. i jez. Białokosz (KoścZ 18, 194); 1519 Zygmunt St. zezwala Janowi Kopanickiemu na zapisanie siostrze swej Annie, ż. Jakuba Padniewskiego, sumy 850 zł węg. na wsi [król.] Wąchabno i na dobrach dziedz. Ch. i na jez. → Białokosz (M 4/1 nr 3147).

1530, 1563 pobór [z części szlach.?]: 1530 z 4 ł., 1563 z 4 1/2 ł. i karczmy (ASK I 3, 122v; ASK I 4, 153v); 1581 Stan. Żychliński płaci pobór od 2 1/2 ł., 1/4 ł. karczmarskiego, 15 zagr., 1 wolnego, 5 zagr., 11 rybaków⁴Por. przyp. 3, 1 rzem. i owczarza mającego 80 owiec (ŹD 7; ASK I 6, 502v).

5. 1408 Wojciech bp pozn. eryguje nową parafię w Kopanicy i przyłącza do niej kilka wsi z par. Niałek Wielki, m. in. Ch.; dotychczas ludzie z tych wsi byli oddaleni od kościoła 1 1/2 mili, a droga była niebezpieczna przez lasy i rozlewiska Obry (Wp. 5 nr 139; AC 2 nr 593; Kor.Prał. I 255).

Uwaga: Nie wiadomo, czy z Ch. wyszedł Mik. Chwalmowski (również Chwalimowski, Falmowski i Chwalinowski), który w l. 1402-03 występuje w różnych transakcjach w Wielkopolsce (KP nr 1069, 1315, 1318, 1346, 1362, 1381, 1382, 1442, 1465, 1466, 1481, 1484, 1534, 1544; WR 1 nr 729).