CZAPLINEK

(1334 Tempelborch, 1345 Tempilburg, 1521 Czaplinek, 1564/65 Czaplinek albo Tempelborg, 1944 Tempelburg), miasto 35 km na NW od Wałcza.

1. 1521 ziemia [powiat] pozn. (CMP nr 150); 1552 n. pow. wał. (ASK I 5, 150); 1499 n. par. własna (Now. 2, 389).

1334 civitas (PU 8 nr 5197, 5224); 1345, 1521 opidum (Wp. 2 nr 1246; RejWozów 478); → Czaplinek ziemia i komandoria.

2. 1251 [fals. koniec XV w.] granica → Wielkopolski z Nową Marchią biegnie k. pól wsi Pławno nal. do Marchii, następnie k. sosny oznaczonej stojącej przy rolach Czaplińskich (arva Tempelburgensia) i dalej aż do zbiegu 2 dróg prowadzących z Falkenburga [obecnie Złocieniec] i Phirchow [w Nowej Marchii, obecnie Wierzchowo] do Brocza [obecnie Broczyno] (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297); 1564 wspomn. granica biegnie między wsią Pławno i jez. Pławno a rolami Czaplińskimi i wzdłuż tych ról do sosen bez wierzchołków, dalej zaś w kierunku wspomn. wyżej zbiegu dróg (Wrede 113).

1558 młynarz Jakub z Wierzchowa wwiązany w młyn w Cz. nal. do stwa drah. ma tym sposobem otrzymać zwrot pożyczonych staroście pieniędzy (WG 1 k. 88v-93v, por. k. 39v-40, 55v-57); 1564/65 młyn na strudze Czaplinek → p. 3.

3. Własn. templariuszy (→ Czaplinek komandoria), a następnie własn. król. (→ Drahim stwo) 1334, 1345 m. T. → Czaplinek komandoria; 1521 n. m. Cz. → Drahim zamek i stwo.

1521, 1524 m. Cz. w ziemi pozn. zobowiązane do wysyłania wozów [brak liczby] na wyprawy wojenne (RejWozów 478); 1539 m. Cz. od 2 lat nie dostarczyło wozów wojennych i z tego powodu jego posłowie mają się stawić przed królem i zapłacić karę (MS 4/3 nr 19705).

1552 63 mieszczan płaci podatek 4 fl. 6 gr.; 1563 m. Cz. płaci szos od domów i ról; 1577 m. Cz. płaci szos od ról 17 fl. 13 gr, od młynarza 12 gr; część mieszczan nie płaci z powodu pożaru; 1579 m. Cz płaci od ról 12 grz. 24 gr, od rzemiosła 12 grz. 26 gr, od domów 18 grz. 12 gr oraz czopowe od 304 kłód piwa po 18 gr, od młyna 24 gr (ASK I 5 k. 150, 201 v, 763; ASK I 3 k. 686, 689, 691).

1564/65 świadczenia 109 mieszczan z Cz. dla zamku [stwa] w Drahimiu: podwody do Wałcza, uprawa folwarku pod zamkiem [w Czaplinku], koszenie i zwózka siana z łąki zamkowej zw. Okuniowa, przywóz co kwartał po 1 wozie drzewa, obrona zamku w razie wojny; z młyna walnego o 1 kole na strudze Czaplinek zamek w Drahimiu otrzymuje 33 1/2 ćw. słodu jęczmiennego i 73 1/2 ćw. żyta (LWK 1, 178-179).

1565 Zygmunt August wyznacza terminy jarmarków na niedzielę przed Ś. Małgorzatą [przed 13 VII] i na 4 dni przed Ś. Michałem [24 IX?] oraz targi na soboty (LWK 1628-32, 36).

4. 1334 civitas T., 1345 opidum T. → Czaplinek komandoria; [1501-1503/04?] wzm. 1580 Aleksander Jag. na sejmie w Piotrkowie przenosi Cz. na pr. magd.1Wydaje się, że miasto określane już za czasów brand, jako civitas i opidum posługiwało się już wtedy prawem niem. R. Maske wspomina, że Cz. posiadał pr. magd. w drugiej połowie XV w., nie podaje jednak źródła tej wiadomości (Maske 56) (LWK 1628-32, 36) 1553 wzm. 1564/65 Michał Kath burmistrz, liczący ponad 100 lat, i Henryk Rathman wójt z Cz.21568 Stan. Sędziwój Czarnkowski star. drah. nadaje Jurdze Raybicz z Gubina wójtostwo k. Czaplinka, które sięga do jez. Drawsko; poprzednim posiadaczem wójtostwa był Urban Kierstham (WG 4, 162); w 1591 przywilej ten potwierdził Zygmunt III Waza (WG 4, 162v), liczący 103 lata, składają zeznania o uprawnieniach, jakie star. drah. ma do wsi okolicznych (LWK 1, 186-188).

5. 1499 wikariusz gen. pozn. nakazuje Janowi z Falkenburga [obecnie Złocieniec], plebanowi w T. osobiście rezydować przy kościele par. (Now. 2, 389); 1624 pierwszy po Reformacji pleban z prezenty król. (Now. 2, 390); 1628 do parafii Cz. należą wsie Łubowo, Czarne Wielkie, Polne, Ostroróg, Jeziorna, Czarne Małe, Sikory, Kluczewo, Rakowo, Nobliny [wszystkie nazwy dzisiejsze; w tych wsiach były kaplice po luteranach; przypuszczenie Nowackiego, że były to niegdyś osobne parafie, jest mało prawdopodobne (Now. 2, 389-390)].

6. 1560, 1562 w Cz. działa komisja powołana przez Zygmunta Augusta w celu wykupienia stwa drah. z rąk Wilhelma Natzmera i rozliczenia z nim (WG 1 k. 170v-172v, 281-282); ok. 1577 pożar w Cz. → p. 3.

1 Wydaje się, że miasto określane już za czasów brand, jako civitas i opidum posługiwało się już wtedy prawem niem. R. Maske wspomina, że Cz. posiadał pr. magd. w drugiej połowie XV w., nie podaje jednak źródła tej wiadomości (Maske 56).

2 1568 Stan. Sędziwój Czarnkowski star. drah. nadaje Jurdze Raybicz z Gubina wójtostwo k. Czaplinka, które sięga do jez. Drawsko; poprzednim posiadaczem wójtostwa był Urban Kierstham (WG 4, 162); w 1591 przywilej ten potwierdził Zygmunt III Waza (WG 4, 162v).