([1290] bez nazwy, 1291 Tempelborch, 1320 Tempelborgh, 1345 Tempilburg, 1354 Tempelburg, 1506 Tempelberch, 1364 [fals. XV w.] Zippelnbrugk, 1368 Czaplyn, Tempelberge) ziemia i komandoria najpierw templariuszy, a następnie joannitów.

1. Zwierzchność państwowa nad Cz.: 1286 [recte 1290] puszcza nad Drawą pod zwierzchnictwem księcia polskiego → p. 3.

1312, 1345 [ziemia T.] pod panowaniem margrabiów brand. → p. 5, → p. 3; 1364 Ludwik i Otto margrabiowie brand. dzielą między siebie posiadłości; T. przypada Ottonowi (Wp. 3 nr 1518); ciż chcąc otrzymać koronę czeską po ewent. bezpotomnej śmierci Wacława króla Czech, zapisują ces. Karolowi IV Nową Marchię, m. in. wraz z T. i z Machlinami (CDB B 2 s. 465);

1364 [fals. koniec XV w.] Kaz. Wielki rzekomo potwierdza na prośbę Bernarda de Schulenburg, komandora z Z. sfałszowany [w XV w.] dokument dot. granicy → Wielkopolski z Nową Marchią, datowany na r. 1251 (Wp. 3 nr 1527).

1368 Wierzbięta star. gen. wlkp. w imieniu Kazimierza W. zawiera porozumienie z przedstawicielami Ottona margr. brand.: Kazimierz W. oddaje margrabiemu zamek (Hus) i m. Reetz [obecnie Recz], a Otto oddaje królowi komandorię [joannitów] z T., Drahimiem i z przynależnościami (Wp. 3 nr 1607); 1368 Otto margr. brand. zawiadamia, komandora w T., że zamek im. T. [z przyległościami?] przekazane zostały królowi Kazimierzowi W. (Wp. 3 nr 1592).

1400 Zygmunt Luksemburski sprzedaje Konradowi v. Jungingen i Krzyżakom m. Dramburg [obecnie Drawsko Pomorskie] wraz z pewnym obszarem, w tym m. in. T. z przyległościami (Neumark nr 75).

Zwierzchność kościelna nad Cz.: 1291, 1312, 1349 [T. w diec. pozn.] → p. 5; 1320 T. w diec. kamieńskiej!¹Przypisanie Cz. do diec. kamieńskiej mogło być wyrazem zaborczych tendencji bpa kamieńskiego wobec tych ziem (H. Lüpke, op. cit. → p. 7), s. 52-53 → p. 3.

2. 1286 [recte 1290] Janusz Kynstel z rozkazu Przemysła II wytyczył granice puszczy (desertum) nadanej templariuszom (→ p. 3) nad rz. Drawą i nad jez. Drawsko od jez. Drawsko w górę [rz. Drawy] do jez. Zerdna, [→ Zarębie], następnie do drogi z Barwic na Krajnę, potem do brodu na rz. Piławie i w dół tej rzeki przez jez. Dołgie do Drogi Margrabskiej, następnie wzdłuż tej drogi do trzech drzew oznaczonych krzyżem nad jez. zw. Lubizk [por. → Czepe jez.], od tych drzew do mostu zw. Berckenbrugege, a następnie do bagna zw. Bzuczina [por. → Brzozowe Bagno], potem do 5 drzew oznaczonych krzyżem i od tych drzew do rz. Drawy, a dalej rzeką w górę do jez. Drawsko (Wp. 1 nr 570).

3. Własność kolejno: książęca, templariuszy, joannitów, królewska. 1286 [recte 1290] Przemysł II nadaje templariuszom puszczę (desertum) nad rz. Drawą (granice → p. 2), i daje im pr. budowania na tym terenie obwarowań, grodów i miast, zastrzegając, że on i jego następcy będą patroni et heredes wspomn. zakonników (Wp. 1 nr 570); 1291 ziemia T. w posiadaniu templariuszy → p. 5; 1303 śwd. brat Mikołaj, magister w T. (PU 6 nr 4067).

1320 Jan XXII papież wydaje glejt dla [joannity²Na podstawie bulli pap. Klemensa V z 1312 r. (Wp. 2 nr 954) wszystkie dobra skonfiskowane templariuszom miały być przekazane joannitom. Jednakże gdy Waldemar margr. brand. i łużycki brał w 1318 r. pod opiekę joannitów w swym państwie i wymienił zarówno ich własne dobra, jak i przejęte po templariuszach, nie wspomniał o Cz. (PU 5 nr 3166)] Gebharda de Bortwueld, preceptora w T. w diec. kamieńskiej! (PU 5 nr 3426).

1334 Ludekin de Massow przyrzeka Fryderykowi bpowi kamieńskiemu, że 1/2 grodów, m. i ziemi T. ze wszystkimi przyległościami i 3 wsiami, które kupił od Hermana zw. Roden, a które niegdyś były w innym posiadaniu (que olim Crossickini fuerunt), będzie trzymał [jako lenno] bpa (PU 8 nr 5197); Ludolf de Massow kupuje od tegoż bpa cz. grodów, m. i ziemi T., którą bp wykupił z rąk Wizkina de Verbeke (PU 1 nr 5224).

1345 Ludwik margr. brand. nadaje joannitom zamek i m. T. z przyległościami pod warunkiem, że zakonnicy będą jemu i jego spadkobiercom posłuszni (Wp. 2 nr 1246; por. inny dok. dot. joannitów w Marchii Brand. CDB C 1 s. 23); 1347 Gebhard v. Bortvelde komandor w T. (Pflugk-Harttung, Die Anfange des Johanniter-Ordens in Deutschland, Berlin 1899, s. 119); 1350 Ludwik margr. brand, nadaje Henningowi v. Wedel m. Kalisz [obecnie Kalisz Pomorski] i Nörenberg [obecnie Ińsko] w zamian za oddany przez niego Bernstein [obecnie Izbiska] i obiecuje nadać mu w przyszłości zamek (Hufs) i ziemię T. pod warunkiem, że odda wtedy lenna obecnie mu nadane (CDB A 18 s. 124, nr 45, 46); 1354 tenże przyrzeka Hermanowi v. Werbergh [przełożonemu joannitów], że w zamian za otwarcie w czasie wojny zamku [Hufs] w T. zobowiązuje się w razie zniszczenia lub spalenia zamku odbudować go i szkody wynagrodzić (CDB A 24 s. 61); 1361 Bernard v. Schulenburg komandor w T. (Archiwum w Szczecinie Rep. 40 I 45 s. 17v, cyt. za H. Lüpke, Das Land Tempelburg, s. 59); 1361 Herman de Werborge preceptor gen. joan. nadaje w lenno Ludekinowi i Jerzemu de Golcze dobra Plumewerder (→ Plumward), a Hermanowi i Henrykowi de Banczen i Ludekinowi de Golcze dobra → Machliny wraz z grodem³Zamek lub gródek joannitów położony w pobliżu Machlin [→ Machliny gród] wspomniano jeszcze tylko raz w 1364 r. → p. 6. W tradycji zapisanej dopiero w XIX w. zachowała się jego nazwa własna: Johannisburg (Sandt, Die Johanniter im Deutsch Kroner Lande, „Grenzmärkische Heimatsblätter”, 4, 1928 s. 90; por. Schultz Geschichte 60) (zamkiem?) [położone w okolicy Cz.] (Wp. 2 nr 1457, 1468); 1366 kapituła gen. joan. w Awinionie wyraża zgodę na sprzedaż niektórych dóbr w celu spłacenia długów; decyzja ta dot. m. in. T. i Łagowa (Ledebur, Allgemeines Archiv für die Geschichtskunde des Preussischen Staates, I, 1830, s. 249 n.).

1364 [fals. koniec XV w.] Bernard de Schulenburg komandor w Z. → p. 1; 1368 Kazimierz W. na prośbę Bernarda de Schulenborg komandora z Cz., zatwierdza i transumuje przywilej Przemyśla II z 1286 r. [recte 1290]⁴Matuszewski powołując się na Kętrzyńskiego, uważa ten dokument za falsyfikat (Matuszewski Imm. 417), tymczasem Kętrzyński nie wypowiadał się w ogóle na jego temat. (St. Kętrzyński, O elementach chronologicznych dokumentów Kazimierza Wielkiego, Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział historyczno-filozoficzny 56 (1914) s. 157). Wydaje się, że w chwili zmiany przynależności politycznej wysoce prawdopodobne było zwrócenie się Bernarda Schulenburga do króla pol. z prośbą o zatwierdzenie dawnego przywileju (Wp. 3 nr 1603).

1401 joannici [z Cz.] nabywają Worowo Nowe od braci Thydeke i Tonneghes v. d. Borne (Schmidt, Die Familie v. dem Borne, t. II, Merseburg 1889 s. 58).

1407 Władysław Jag. zajmuje zamek → Drahim [i usuwa joannitów z ziemi Cz.] (DH 3, 565 mylnie pod r. 1406). Dalsze dzieje tego terytorium → Drahim zamek i starostwo.

5. 1291 Bernard zw. de Evirsten preceptor templariuszy i mistrz z Quatschen [obecnie Chwarszczany] zawiera ugodę z Janem bpem pozn. w sprawie dzies. z ziemi T.: bp wyraża zgodę na lokowanie w tej ziemi wsi na pr. niem., a templariusze zobowiązują się płacić dzies. z nowo lokowanych wsi po 12 l. wolnizny po 1 solidzie brand. z łanu, natomiast z ról uprawianych przez siebie nic nie będą płacić (Wp. 2 nr 679); 1312 Waldemar i Jan margrabiowie brand. i łużyccy zawierają ugodę z Andrzejem bpem pozn. w sprawie dzies. z okolic Nowego Kalisza [obecnie Kalisz Pomorski], T., Wałcza, Falkenburga [obecnie Złocieniec] i Wielenia oraz ziem położonych między Notecią, Drawą i Gwdą: tytułem dzies. bp ma otrzymać co roku 50 grz. brand. z Arnswalde [z Choszczna] oraz 200 nie uprawnych łanów położonych między wspomn. rzekami (Wp. 2 nr 959); 1349 Henryk archidiakon ziem położonych między Notecią a Drawą donosi bpowi pozn., że ziemia T. jest opust. [a więc nie może płacić dzies.] (Wp. 2 nr 1284).

7. Helmut Lupke, Das Land Tempelburg, ,,Baltische Studien” NF 35, 1933, s. 43-97.

Uwaga: W literaturze niemieckiej spotykamy hipotezę, że templariusze weszli do ziemi Czaplińskiej jeszcze przed nadaniem Przemysła II. Rzekomym śladem ich pobytu w Cz. są wzmianki o bracie Janie, który pisał się w 1253 r. de Zopolowe (CDB A 20 s. 185), w 1261 r. de Zcopolow (CDB A 24 s. 4) i w 1268 r. de Zcoplow (Kehrberg, Abriss der Geschichte v. Königsberg, II Ausgabe s. 78). Por. M. Schüpferling, Der Tempelherrenorden in Deutschland, Freiburg 1915, s. 150.