(1338 or. Czirnelino Parvum, 1357 Cyrnelino Minus, 1408 Czirnelyno Minus, Minus Czirznelino, 1424 Minor Czirnyelino, 1466 Cyrlenino Minus, 1468 Minor Czynelino, 1487 Czyrlenino Minus, 1497 Czirlenino Minus, 1508 Czyrlenyno Minor, 1510 Czirlyenyno Minor, 1512 Czirlenyno, 1521 Czyrlyenynko, 1526 kop. 1534 Czerlyenyno Minor, 1554 Czerlenyno Minor, 1559 Czerlienino Minor, 1563 Cziermielinko, 1564 Czerlenino Minus, 1580 Czerleninko), obecnie Czerlejnko, 4 km na S od Kostrzyna.

1. 1508 n. pow. pozn. (ASK I 3, 5); 1510 n. par. Czerlenino (LBP 62).

2. 1534 Cz. M. graniczy z wsiami: Kluny [pow. pyzdr., obecnie Klony], Sokolniki [pow. jw., obecnie Sokolniki Klonowskie albo Drzązgowskie] opust., Siedlec [pow. jw. k. Kostrzyna], Wybiartowo [obecnie Libartowo], Stroniany [obecnie Strumiany] mniszek [klar.] gnieźn., z m. Kostrzyn i wsiami Trzek i → Czerlenino; gran. Cz. M. ze wspomn. wsiami oprócz wsi Trzek i Czerlenino oraz m. Kostrzyna wymagają odnowienia; kopiec narożny ze Stronianami został rozorany przez rządcę tejże wsi; w Cz. M. nie ma boru, jedynie mały las k. wsi Wybiartowo na 4 staje wzdłuż i wszerz; łąki → p. 3. Role folw. leżą w 3 polach: jedna w stronę wsi Kluny, drugie w stronę Czerlenina, trzecie pod m. Kostrzynem i Stronianami. Role kmiece też w 3 polach: w stronę Klunów, drugie pod Trzekiem, trzecie pod Stronianami i Wybiartowem; osobne pole zw. → Porowcze [wieś opust.] → p. 3; łany opust. w Cz.: Kaczmarski, Staniewski (Szthanyewski), Paluchowski, Kowalewski, Małpiński (Malpynski); siedlisko (area) opust. zw. Małpiaska (Malpyaska; VG 495-97); 1539 gran. z wsiami jw., z Klunami i Wybiartowem wymagają nowego wytyczenia, zwłaszcza z Klunami, bo są przeorane przez pana Klonowskiego → Porowcze wieś opust. przyłączona do Cz. M. wymaga nowego rozgraniczenia z Klunami (VG 550); 1554 wsie graniczące z Cz. M.: Kluny, Trzek, [i. m.] Kostrzyn; kilka kopców gran. z Klunami od 2 l. rozoranych (VG 582); 1559 granice z wsiami, jak w 1539, są dobrze wytyczone (VG 654); 1573 w opisie odnowionej gran. między m. Kostrzynem klar. gnieźn. i wsi Trzek, wymieniony m. in. kopiec narożny z kamieni dzielący Trzek, Cz. M. i Kostrzyn wkopany nad strugą → Męciną (GG 43, 297v).

3. Własn. kap. kat. gnieźn. 1302 → p. 4; 1357, 1408 → Czerlenino p. 3; 1408 Jakub kustosz [kat. gnieźn.] rezygnuje z [zarządu] wsi Jezierce [pow. gnieźn., k. Pobiedzisk], a otrzymuje Cz. M. (Kor.Prał. 4, 618); 1424 kap. gnieźn. postanawia, że [kan.] Mik. Górka ma pobierać od kmieci z Cz. M. 16 sk. krownego, 8 sk. wieprzowego i wiecne także w pieniądzu (AC 1 nr 1595); 1466 kap. zwalnia kmieci z C. M. od czynszu i pańszczyzny na 1 rok z powodu gradobicia (AC 1 nr 1990); 1487 kap. ma ustalić, komu przydzielić wsie Cz. M. i Jezierce, po zm. kan. Wojciechu z Gaju (AC 1 nr 2273); 1497 kan. Winc. Łagiewnicki prosi o przedłużenie terminu dokonania napraw w folw. i ogrodzeniach w Cz., do czego zobowiązał się, obejmując wsie Cz. M. i Jezierce (AC 1 nr 2497); 1508 w Cz. M. pobór z 5 ł. (ASK I 3, 5); 1510 tamże 23 ł. os. i 2 zagr. (LBP 62).

1513 kap. nakazuje kmieciom z Cz. M. pracować w czasie żniw (24 VI - 29 IX) po 2 dni w tygodniu, w pozostałym czasie po 1 dniu (AC 1 nr 2807); 1521 kan. Jan Rybieński donosi kapitule, że we wsi Cz., jego posesji, 2 kmiecie wskutek szkód doznanych od przechodzących wojsk doszli do zupełnego ubóstwa; kap. poleca zaopatrzyć ich w konie i co potrzeba, a w miarę możności będą musieli to oddać (AC 1 nr 2979); kap. poleca wypłacić kmieciom w Berlinku i Parlinie [pow. gnieźn., k. Mogilna] oraz w Cz. M. ze swych pieniędzy 4 grz., które mają oni zwrócić w pomyślnym czasie (Kor.Prał. 3, 423); 1526 powinności kmieci w Cz. → p. 4.

1534 w Cz. M. dwór [regensa] z domem zbudowanym niegdyś przez kan. Rybieńskiego, zabudowaniami gospodarczym, m. in. stajnią dla 8 koni i nową owczarnią zbudowaną przez obecnego regensa kan. gnieźn. Anzelma Łukowskiego; dachy dworu i stodoły oraz ogrodzenia k. niej w części zniszczone; folw. regensa w 3 polach → p. 2, na którym wysiano wraz z opust. łanami kmiecymi 5 małdr. miary kostrzyńskiej, w tym 6 ćw. pszenicy; z łąk regensa można zebrać 12 stogów siana; w Cz. 8 1/2 ł. os. i 14 1/2 ł. opust., w tym 11 uprawianych przez regensa, 1 1/2 przez kmieci z Cz. i 1 przez 2 kmieci z Trzeka za czynsz, 1 jako narożny uprawiany przez sołtysa za darmo. Sołectwo ma 6 ł; dwóch sołtysów płaci regensowi za małdr. → p. 5 i po 1 wiard. wiecnego. We wsi są 3 siedliska opust. dla karczmarzy, w tym 2 regensa i 1 soł.; jest też 6 siedlisk opust. dla zagr., obecnie we wsi tylko 3 zagr. os. w zniszczonych siedliskach kmiecych; kmiecie mają osobne czwarte pole zw. → Porowcze, należące do drugiego pola [trójpolówki], położone k. wsi Trzek, nie uprawiane przez nich, [które służą] jako pastwiska (propter pascua); kmiecie płacą czynsz po 3 wiard. i 8 gr, 2 kapłony i 30 jaj [z łanu]; 1 karczma regensa płaciła (łącznie z łanem roli) 1 grz. czynszu, 2 ćw. owsa, 2 kapłony i 30 jaj; regensowi w Cz. kmiecie z Wybiartowa, wsi pleb. w Kostrzynie płacą co roku 10 ćw. owsa za pastwiska na polu → Porowcze; kmiecie z Cz. skarżą się, że regens zmusza każdego z nich do zwożenia drzew do Cz. z wsi Jezierce, gdy dawniej zwozili je po 2 jednym wozem tzw. sprzążą; proszą o przywrócenie dawnego zwyczaju z powodu dużej odległości [od] miejsca [załadunku drzew]; kmieć Andrzej Kroszny skarży się, że w ub. roku rządca zranił mu rękę włócznią, a wszyscy kmiecie, że zabrania im się [wycinania] zarośli w Sułowie [→ Czerlejno], które kiedyś udostępniano im dla sporządzania płotów (VG 493-497).

1539 w Cz. M. dwór doskonale i okazale ogrodzony nowymi płotami przez obecnego regensa [jw.], z domem starym, lecz dobrze pokrytym i mocnym, z łaźnią i podwójną sienią, 2 stodołami; większą z dwoma klepiskami i mniejszą, zbudowanymi przez wspomn. regensa z mocnych sosen; trzecia stodoła, stara; na folw. wysiano 5 małdr. i 8 ćw. żyta i 1 małdr. pszenicy; zarośla k. Wybiartowa służą do wspólnego [wyrębu] drewna; regens zaprzestał prac nad budową wysychającej sadzawki; w Cz. 12 1/2 ł. os., czynsz → 1534, kmiecie pracują 2 dni [w tygodniu]; regens osadził 4 kmieci, z których 2 na wolniźnie. Z 12 1/2 ł. opust. 3 ł. uprawiane są za czynsz, a 9 1/2 dla regensa; 2 sołtysów ma po 3 ł. wolne. 1 karczma soł. opust.; sołtysi płacą za małdr. → p. 5; kmiecie z Wybiartowa płacą za pastwiska [w Cz.] 10 ćw. owsa i 10 kogutów; 4 zagr. osadzeni przez regensa otrzymali po krowie i świni. 2 karczmy [regensa] opust.; w 1 siedlisku, z którego karczmarz zbiegł, osadzono kmiecia; obecnie warzy [piwo] sołtys, który od każdej beczki płaci regensowi miarę zw. rozmiar (VG 549-550).

1554 zabudowania dworu regensa bez większych zmian; W Cz. 4 zagr., na 1 siedlisku zagr. opust. przebywa stara wdowa; karczmy opust., [w 1 karczmie piwo] warzy kmieć, który płaci regensowi po 1 miarze (mensura) piwa od każdego cebra (vas); łan tej karczmy uprawiany jest dla folw.; we wsi 11 1/2 ł. os. i 12 kmieci, którzy uprawiają także po 1/2 – 1 1/2 ł. [opust.] za czynsz, razem 9 ł. [opust.]; dla folw. uprawia się 8 ł. opust.; dwóch sołtysów ma po 3 ł., każdy z nich płaci regensowi za małdr. → p. 5 i 12 gr wiecnego; kmiecie płacą z każdego łanu os. i opust. [uprawianego przez siebie] po 46 gr, 2 kapłony i 30 jaj, a kmiecie z Wybiartowa za pastwiska w Cz. [→ Porowcze] jak w 1539; pracują w czasie żniw codziennie, na co bardzo się uskarżają i proszą, aby pracowali tylko 3 dni, jak in. z wsi sąsiednich; należy dbać o tych poddanych, aby nie zbiegli; proszą usilnie, aby pozwolono im na wolny wywóz drzew z wsi Jezierce, które wciąż sprzedaje pan Marzelewski sąsiadom, a zwłaszcza do Kostrzyna, tak że już żadne z drzew w tym borze w najwyższym stopniu niszczonym, nie nadaje się do budowania; w narożniku wsi od strony Kostrzyna jest miejsce dobre dla stawu, teraz brak wody, w czasach zm. kantora [kat. gnieźn., Łukowskiego] były w tym stawie ryby; korzyści z łąk trudno oszacować, przez 2 l. zbiera się 5 stogów siana, w trzecim ledwie 2 (VG 581-582).

1559 w dworze dom z dobrą łaźnią, nowym piecem kaflowym, spiżarnią w 2 komorach, lamusem na poddaszu nad sienią, sypialnią z pni sosnowych dla regensa, słodownią z urządzeniami do warzenia piwa; obok dworu 2 studnie, stajnia dla ok. 16 koni i owczarnia; w stodole i za nią stary śpichlerz, 3 brogi z dobrymi dachami; przed dworem dobry ogród warzywny; we dworze 30 szt. bydła rogatego, 180 owiec, 20 świń, 60 gęsi; folw. jak dawniej, do którego przyłączonych 8 ł. opust., zbiór tegoroczny 200 kop żyta, 100 pszenicy, 90 owsa i 6 jęczmienia; mały gaj w Cz. strzeżony przez rządcę przed wyrębami; łąki są jak dawniej; we wsi 12 ł. os. i 4 1/2. opust. uprawianych przez kmieci za czynsz, 1 karczma os. ma 1/2 ł. roli wydzielonej z folw., z której nic nie płaci, ani nie pracuje, natomiast od każdej beczki piwa płaci 1 solid lub 1 rozmiar; 4 zagr. mają wolny ogród dla swego utrzymania; sołtysi 2 na 6 1., płacą regensowi za małdr. → p. 5 i na przemian, ten, który nie służy, po 12 gr wiecnego; kmiecie płacą kapitule z każdego łanu po 44 gr i regensowi po 2 kapłony i 30 jaj; wieś jest dość rozległa i ma żyzną glebę, a kmiecie nie pracują dla żadnego z sąsiadów (VG 652-654).

1563 w Cz. pobór z 9 ł. i 1 karczmy (ASK I 5, 218v); 1580 w Cz. wsi kap. gnieźn.¹W cytowanym tu rejestrze poborowym podano mylnie jako właściciela kapitułę kat. pozn. zamiast kapituły kat. gnieźn pobór z 12 półł., 4 zagr., 2 komor., 1 rataja, 1 krawca, 3 ł. soł. i 1 komor. [soł.] (ASK I 6, 90).

Kmiecie w Cz.: 1534 Andrzej Kroszny, Andrzej Chroski, Piotr Golyasz, Golias, Wawrz. Jaje, Grzegorz Giczek, Wojc. Rojek, Jakub Mazur, Wojc. Buk, Mac. Maczyaska (VG 496); 1539 Tomasz Paluch, Mik. Mazurek, Macioszek (VG 550); 1554 Mac. Berysz zagr., Grzegorz Rosmocz, Mac. Madej, Michał Golyaschek, Ambroży Krobka, Stan. Torsz, Jan Sobieraj, Grzegorz Czapura, Jan Rzepka, Marcin Ligęza, Walenty Buczek (VG 581-582); 1559 Ambroży Kropka, Stan. Tchórz, Jan Ligęzka (VG 653)²Nie przytoczono nazwisk powtarzających się.

4. 1302 wzm. 1526 kop. 1534 Jakub abp z kap. gnieźn. nadał przyw. dla sołectwa w M. Cz. (VG 494); 1512 Mik. Chmiel sołtys z Cz. (ACC 88, 297v); 1526 kop. 1534 kap. kat. gnieźn. na prośbę Jakuba Kuby i Mik. Chmiela sołtysów w M. Cz. i za wstawiennictwem Anzelma z Łukowa kan. gnieźn. i tenut. tejże wsi wystawia nowy przyw. (w miejsce poprzedniego, zniszczonego) dla tychże sołtysów i ich prawowitych następców; otrzymują oni 6 ł. na pr. dziedz., z których mają płacić po 4 ćw. pszenicy, żyta i owsa oraz 1 wiard. z każdego łanu; mogą posiadać 1 karczmę, jatkę rzeźnicką i piekarnię oraz mł. z 2 kołami, jeśli to możliwe; należeć do nich będzie trzeci den. za sądzone sprawy; służyć mają na 1 koniu w drodze do Gniezna i Poznania, ile razy im się rozkaże, płacić wiecne wg zwyczaju in. sołtysów [w dobrach] stołu kap., strzec lasów, łąk i pastwisk należących do tychże dóbr (VG 494); 1534, 1539, 1554, 1559 łany, in. uposażenie i powinności soł. → p. 3, dzies. soł. → p. 5; 1580 łany soł. → p. 3.

5. 1338 zamiana dzies. joan. pozn. z Cz. P. na in. z bpem pozn. → Czerlenino p. 5; 1468 Andrzej bp pozn. daje kan. Jakubowi Kotowi z Dębna [pow. pyzdr., woj. kal.] dziekanowi pozn. w uznaniu jego zasług, w dożywocie lub do osiągnięcia godności bpa [dzies.] małdr. i pieniądze za nie z M. Cz., należące do stołu bpa (CP 3 nr 17); 1510, 1559 Cz. M. w par. Czerlenino (LBP 62, VG 652); 1534, 1539, 1554, 1559 kmiecie i dwaj sołtysi w Cz. M. płacą pleb. → w Czerleninie meszne po 1 ćw. żyta i owsa z każdego łanu (VG 496, 550, 582, 654); 1534, 1539 kmiecie płacili bpowi pozn. [dzies.] małdr. po 2 ćw. pszenicy, żyta i owsa oraz po 6 gr. obecnie płacą za małdr. po 40 gr; sołtysi płacą za [dzies.] małdr. regensowi, każdy z nich po 1 grz.; wg nowego przyw. [z 1526 → p. 4] zapisanego w wizytacji [kan. Jana] Żernickiego winni dawać po 4 ćw. pszenicy, żyta i owsa z łanu i po 12 gr; [sołtysi] nie mają tego przyw. w domu, należy go zobaczyć i rozstrzygnąć, czy ta należność (census) płacona przez sołtysów winna przypadać regensowi czy kap. [gnieźn.] (VG 496, 550); 1550 kmiecie płacą obecnie bpowi pozn. zamiast małdr. dzies. snopową. Każdy z [2] sołtysów płaci regensowi [dzies.] po 1 grz.; (VG 582); 1559 dzies. snop. kmieci dla bpa pozn., niegdyś płacili za dzies. małdr. 7 grz., a obecnie ta dzies. warta jest 20 grz. (VG 654); 1564 dzies. małdr. z Cz. M. [liczby łanów, miar i grzywien nie podano] należy do klucza pozn. dóbr stołu bpa pozn. (IBP 301-302).