DĄBCZE

(1391 or. Damecz, 1395 Dampcze, 1407 Damesz, 1420! kop. XVII w. Damiec, 1446 Dambecz, 1479 Damecz zw. Brothky, 1530 Daniecz, 1564 Dawniecz!) 3 km na N od Rydzyny.

1. 1420 n. pow. kośc. (Wp. 5 nr 326); a. 1410 par. własna, 1410 n. par. Rydzyna (Now. 2, 424); 1510 dek. Śrem (LBP 110).

2. 1395 pełnomocnicy Jana Czyrnińskiego [z Czerniny zw. pierwotnie Czyrnina, na Śląsku, dz. w Rydzynie i D.] oraz Tworzyjańskich [z Tworzyjanic, obecnie Tworzanice] domagają się w sądzie zburzenia starych kopców gran. między D. i Tworzyjanicami i [usypania] nowych (Lek. 2 nr 1790); 1479 łany opust. zw. Zegadłowskie (Zegadlowskye) w D., zw. Brodki, łąki i wręby leśne tamże → p. 3 i Brodki k. Dąbcza i Rydzyny; 1513 las zw. → Kozi Las k. D.

3. Własn. szlach., dobra → Rydzyna. 1391 Tworek i Szczepan z Tworzyjanic w sporze z panem Jarostem [z Sulęcina k. Środy, pow. pyzdr. i] z D. (Lek. 2 nr 1416)1W SzPozn. 73 podano błędnie Jarosta z D. z 1391 jako pleb. w D.

1394-1422 Jan Czyrniński2Żychliński pomija w swych wywodach genealogicznych tegoż, Jana, błędnie informując, że pierwszym z rodu Czernińskich z Rydzyny był Szczepan (Stefan) i przypisując jemu zamiast jego ojcu fundację kaplicy (recte altarii) w kat. pozn. w 1410 (Żychl. 10, 280) z → Rydzyny i D. 1405-22 star. wsch., 1418 kaszt. międz., zm. 1422 (GUrz. nr A 203, nr B 52): 1394 ss. zm. Janka z Tworzyjanic w sporze z Janem z D. przekazują swoją sprawę swej matce Elżbiecie, a ta powierza ją Wojc. z Tworzyjanic (Lek. 2 nr 1636); 1395 → p. 2; 1396 tenże Jan pozywa Mik. Pigłowskiego [z Pigłowic k. Środy, pow. pyzdr.] i Mac. Sulęckiego [z Sulęcina jw.] o poręczenie obietnicy, że będą bronić D. przez 3 l. przed [pretensjami] in. ludzi (Lek. 2 nr 492); 1396 tenże Jan zwolniony przez sąd od pretensji Grzymka [z Murzynowa Borowego k. Środy, pow. pyzdr., obecnie Murzynówko] w sprawie D. (Lek. 1 nr 2211); tenże w sporze z Hanlinem [z Tworzyjanic] i wspomn. Grzymkiem (Lek. 2 nr 1913); 1410 tenże zapisuje nowo ufundowanej przez siebie altarii Znalezienia Ś. Krzyża i Niepokalanego Poczęcia NMP w kat. pozn. 20 grz. czynszu rocznego na swych wsiach, w tym 8 grz. na D. i po 4 grz. w Robczysku, Kłodzie i Pawłowicach k. Rydzyny z pr. odkupu za 200 grz. (Wp. 5 nr 167; Now. 1, 388).

1422 Szczepan Rydzyński s. Jana z Czerniny i → Rydzyny posiada m. in. D. (Cieplucha 168)3Żychliński powołuje się na zapiski z KoścG wymieniające Szczepana w l. 1422-43; 1420! recte 1427 tenże Szczepan sprzedaje Pawłowi Długiemu i jego ż. Kat. czynsz roczny 17 grz. gr pras. zapisany na D.; w razie śmierci Pawła jego ż. ma pobierać dożywotnio tylko 8 grz. i wyznaczyć kościół, któremu po jej śmierci ma być wypłacany cały czynsz 17 grz., gdyby zaś D. opustoszało, Szczepan ma zapisać ten czynsz na in. swoich dobrach (Wp. 5 nr 326; GUrz. nr A 233, nr B 9); 1432 kop. XVII w. reg. XIX w. Stanisław bp pozn. zatwierdza fundację altarii Ś. Michała i Ś. Katarzyny w kościele par. w Kościanie przez Pawła Długiego i jego ż. Kat. z uposażeniem 17 grz. gr pras. czynszu rocznego zapisanego na D. (BJ 8057 IV, 172).

1446 Jan z Rydzyny4Żychliński przypisuje błędnie Janowi s. Szczepana urzędy star. wsch. i kaszt. międz., a więc myli go z jego dziadkiem Janem z 1394-1422. Powołuje się na zapiski z KoścZ wymieniające go w 1443 i w 1466 jako już nie żyjącego. Tegoż Jana a nie – jak to podaje autor – Jana starszego (jego syna) może dot. wiadomość o jego śmierci na polu bitwy pod Chojnicami w 1454 po uprzednim zabiciu ks. Żagańskiego [s. Szczepana] zapisuje ż. Agnieszce po 400 grz. posagu i wiana na m. → Rydzynie i 6 wsiach, m. in. D. (PG 2, 168v).

1467 Jan Rydzyński starszy [s. Jana jw.] zapisuje ż. Jadwidze Jarogniewskiej [z Jarogniewic] 200 grz. wiana na swej połowie z działów z braćmi i stryjem [Wawrz.] w m. → Rydzynie i 3 wsiach, m. in. D. (PG 6, 240v; Cieplucha 168 podał datę aktu r. 1466); 1470 Jan starszy i Jan młodszy bracia rodzeni, dziedzice w Rydzynie, D. i Kłodzie (KObceRyc. 122); 1472 wspomn. Janowie z bratem Wojc. bracia niedz., zapisują Mik. Stęszewskiemu stolnikowi pozn. 50 grz. czynszu rocznego na wsiach Gorzyczki [k. Czempinia] w pow. kośc. i D. (PG 8, 134v); 1476 Jan młodszy z Rydzyny daje w dziale swym braciom Janowi [starszemu] i Wojc. cały zamek i m. Rydzyna z wsiami Kłoda, Tarnowa [obecnie Tarnowa Łąka], D. i Kaczkowo [k. Rydzyny, na Śląsku] w zamian za całe wsie Gorzyce i Gorzyczki w pow. kośc.; wspomn. Jan [starszy] i Wojc. sprzedają z zastrz. pr. odkupu bratu Janowi młodszemu 1/2 D. za 500 grz.; wspomn. Jan starszy zapisuje ż. Jadwidze 200 grz. wiana na połowie części z działów z braćmi Janem młodszym i Wojciechem przypadłych mu w m. Rydzynie i wsiach D., Kłoda, Tarnowa i Kaczkowo (PG 9, k. 45-45v, 46v).

1479 Piotr, Wojciech i Mikołaj bracia rodzeni niedz., ss. zm. Jana [starszego] Rydzyńskiego oraz Wojciech ich stryj zapisują Jadwidze wd. po Janie [starszym] Rydzyńskim, swej matce, a Wojciech jako swej szwagierce (glos), 200 grz. wiana na 12 ł. os. i 2 ł. opust. zw. Zegadłowskie we wsi D. zw. → Brodki z łąkami i wolnym wyrębem [w lesie] na budowę i opał w zamian za odstąpienie przez Jadwigę od zapisu swego wiana, jakie miała od zm. męża [zob. wyżej 1476] (PG 9, 105); 1494 taż Jadwiga ż. Wojc. Kobylińskiego [z Kobylina, pow. pyzdr.] sprzedaje swym ss. Piotrowi, Wojciechowi i Mikołajowi braciom niedz. z Rydzyny 1/2 wsi D. zapisaną jej jako wiano przez zm. pierwszego męża Jana [starszego] Rydzyńskiego oraz 1/2 wsi Jarogniewice, swojej ojcowizny, za 200 grz., z tym że Wierzbięta s. tejże Jadwigi z drugiego jej męża winien dać wspomn. braciom 60 grz. (PG 7, 16); 1510 własn. w D. → niżej i p. 5; 1513-31 Piotr (i jego ż. Anna z Gołanic, c. Baltazara wd. po Sędziwoju Brodnickim) oraz Mikołaj bracia dziedzice m. in. w Rydzynie i D. (Żychl. 10, 280); 1514 Mik. Rydzyński w dziale z bratem Piotrem otrzymuje 1/2 m. Rydzyny i D. (Cieplucha 178-179).

1510 w D. 4 ł. folw. dz. Rydzyńskiego [imienia nie podano], 5 ł. dz. Piotra Rydzyńskiego, 3 ł. i 16 kwart [kmiecych] → p. 5; 1530 pobór z 12 ł. i karczmy (ASK I 3, 132); 1535 w D. 1/2 ł. opust. (ASK I 5, 142); 1563 pobór z 19 3/4 ł., 2 karczem, 2 wiatraków, 2 rzem. i 8 komor. (ASK I 4, 194v); 1564 w D. 7 1/2 ł. [kmiecych] → p. 5; 1566 pobór z 19 ł., 6 zagr., 2 wiatraków i 1 karczmy (ASK I 4, 275v); 1580 z 18 ł., 13 zagr., 4 ł. wolnych, 6 komor., 2 rzem. i 2 wiatraków (ASK I 6, 287).

4. 1407 śwd. Janusz sołtys w D. (WR 3 nr 360).

5. 1410 kościół par. Ś. Katarzyny w D. zamieniony na kościół sukursalny po założeniu par. w Rydzynie (Now. 2, 423)5Nowacki tamże, na podstawie rozległości par. Dąbcze-Rydzyna przypuszczał, że kościół par. w D. założony został już w XII w.; tamże cytowana wzm. z 1506 r. o kościele w D. jako parafialnym wiązała się z obowiązkiem odprawiania w nim nabożeństw w niedziele i święta. Żychliński podaje jako fundatora (nowego?) kościoła m. in. w D., Jana s. Szczepana (bez powołania się na źródło tej wiadomości). Informacja ta jest jednak prawdop. równie bałamutna, jak in. dot. tegoż Jana (→ przyp. 4), zwłaszcza że autor jednocześnie wspomina o rzekomym zbudowaniu przez wspomn. Jana zamku w Rydzynie oraz kościoła par. tamże; w kościele tym tenże Jan miał jakoby zostać pochowany; najpewniej autor miał na myśli nagrobek Jana Czernińskiego star. wsch. z kościoła rydzyńskiego, z którego znana jest m. in. data jego śmierci – 1422 (→ fot. w GUrz.); 1510 z 4 ł. w D. należących niegdyś do plebana [w D., a następnie w Rydzynie] zamienionych z panem [Rydzyńskim] na folw., dają plebanowi w Rydzynie po 4 gr i meszne, z 3 ł. i 16 kwart [kmiecie w D.] dają bpowi pozn., meszne plebanowi; z 5 ł. Piotra Rydzyńskiego pleban nic nie otrzymuje (LBP 110); 1564 z 7 1/2 ł. w D. płacą dzies. wiard. do klucza dóbr bpa pozn. w Krobi (IBP 308).

7. SzPozn. 73, 355; Now. 2, 424.

Uwaga: jak wynika z aktu z 1494 → p. 3, wieś D. zw. → Brodki, wykazana wyraźniej jako odrębna osada Brodki tylko w 1510 (LBP 110), stanowiła w gruncie rzeczy część D. Przemawia za tym m. in. brak wszelkich wzmianek o osadzie Brodki w rejestrach poborowych z XVI w. Najprawdopodobniej mimo tendencji do wyodrębnienia na przełomie XV/XVI w. tej części (jako działu majątkowego), w ciągu XVI w. ponownie traktowano ją w aktach urzędowych jako integralną część wsi D.

1 W SzPozn. 73 podano błędnie Jarosta z D. z 1391 jako pleb. w D.

2 Żychliński pomija w swych wywodach genealogicznych tegoż, Jana, błędnie informując, że pierwszym z rodu Czernińskich z Rydzyny był Szczepan (Stefan) i przypisując jemu zamiast jego ojcu fundację kaplicy (recte altarii) w kat. pozn. w 1410 (Żychl. 10, 280).

3 Żychliński powołuje się na zapiski z KoścG wymieniające Szczepana w l. 1422-43.

4 Żychliński przypisuje błędnie Janowi s. Szczepana urzędy star. wsch. i kaszt. międz., a więc myli go z jego dziadkiem Janem z 1394-1422. Powołuje się na zapiski z KoścZ wymieniające go w 1443 i w 1466 jako już nie żyjącego. Tegoż Jana a nie – jak to podaje autor – Jana starszego (jego syna) może dot. wiadomość o jego śmierci na polu bitwy pod Chojnicami w 1454 po uprzednim zabiciu ks. Żagańskiego.

5 Nowacki tamże, na podstawie rozległości par. Dąbcze-Rydzyna przypuszczał, że kościół par. w D. założony został już w XII w.; tamże cytowana wzm. z 1506 r. o kościele w D. jako parafialnym wiązała się z obowiązkiem odprawiania w nim nabożeństw w niedziele i święta. Żychliński podaje jako fundatora (nowego?) kościoła m. in. w D., Jana s. Szczepana (bez powołania się na źródło tej wiadomości). Informacja ta jest jednak prawdop. równie bałamutna, jak in. dot. tegoż Jana (→ przyp. 4), zwłaszcza że autor jednocześnie wspomina o rzekomym zbudowaniu przez wspomn. Jana zamku w Rydzynie oraz kościoła par. tamże; w kościele tym tenże Jan miał jakoby zostać pochowany; najpewniej autor miał na myśli nagrobek Jana Czernińskiego star. wsch. z kościoła rydzyńskiego, z którego znana jest m. in. data jego śmierci – 1422 (→ fot. w GUrz.).