OSIECZKO

(1286 Oszzek, 1360 lacum Ossechno [?], 1470-80 campus Ossyeczek, Osszyeczek, lacum Ossyethno [?], 1529 Osyeczek, 1564-5 Przedmieście Osieckie, 1578 Osieczka wiesz, 1629 Osieczka Wieś, 1660-4 Wieś Osiecka, 1787 Osiecka (Osieczka); Kam. 214) 17 km na SW od Tarnobrzegu, graniczy od E z Osiekiem; ok. 48 km na SE od kl.

1. 1578n. pow. sand. (Paw. 168), 1827 pow. staszowski (Tabela II 66); 1470-80n. par. Osiek (DLb. II 321).

2. 1360 Kazimierz Wlk. zezwala lokować wieś Długołękę w lesie między wsiami Osiek i Świniary, od miejsca zw. Kłody (Clody) do należącego do kościoła w Osieku jez. Osieczno (Ossechno) (Mp. III 470); 1470-80 pole (campus) O. położone k. Wisły, jego role są przez nią niszczone. Pleb. Osieka ma jez. Osieczno (Ossyethno) między m. Osiek i wsią Długołęka, las zw. „Ląnzek” lub Przewdze, położony przy granicy między wsiami Zawida i Długołęka, oraz 5 łąk k. niego i 1 łąkę zw. „ląnzek” w jego środku (DLb. II 321-2, → p. 3, 1578).

3. Własn. kl. święt. do 1270 r., następnie król., w cz. pleb. Osieka.

1270 Bolesław Wstydl. z ż. Kunegundą na prośbę opata Jakuba potwierdzają dawne wolności kl. święt., nadają mu obszerny imm. oraz wznawiają nadanie solne z żup w Bochni, które teraz wynosić ma 5 grz. rocznie (Mp. II 476; AG 1781, na dorsie nota z XVI w., oparta na DLb., informująca, że za przywilej ten kl. odstąpił księciu wieś Osiek); 1286 Leszek Cz. bierze pod i opiekę opata Racibora i konw. kl. święt. oraz potwierdza z pewnymi zmianami wolności, które nadał opactwu jego wuj Bolesław w zamian za ofiarowaną mu przez opata Jakuba wieś Osiek (Pol. 62);

1470-80 m. Osiek należało z dawna do kl. święt., ale opat Jakub przekazał je księciu Bolesławowi Wstydl. w zamian za uzyskany w 1270 r. przywilej, a szczególnie za nadanie czynszu 5 grz. z żup solnych w Bochni, co w 1286 r. potwierdził książę Leszek Cz. (DLb. II 321; III 242, 244). Pole O. położone nad rz. Wisłą, za którym są łkm., stale przez nią niszczone (ib. II 321; III 242-3; → p. 2, 5);

1564-5 własn. król., niegdyś były tu role kmiece, ale zajął je folw. Na zagrodach z niewielkimi rolami wydzielonymi z folw. siedzi 19 kmieci i wójt, którzy nie płacili i nie płacą czynszu, służą dworowi. Kmiecie dają po 2 kor. żyta miary sand. i 2 kor. chmielu miary osieckiej, 1 kogucie, razem z wójtem i półłannikiem kupują corocznie jałówkę dla dworu - w tym roku za 2 grz. W sumie dochód z wsi wynosi 6/7,5 grz. (LS 1564-599); 1578 własn. król., pobór od 16 zagr. z rolą i 3 komor. bez bydła. Cz. należy do pleb., pobór od 8 zagr. z rolą i 1 komor. bez bydła. Pobór z cz. wójta od 6 zagr. (Paw. 168); 1629 z cz. pleb. pobór od 8 zagr. z rolą i 1 komor. bez bydła, sołtys daje pobór z 1,5 ł., pobór od 24 zagr. z ogrodem (RS 1629 32); 1660-4 król. folw., na którym pracują poddani okolicznych wsi, brak obory, nie ma kmieci, 7 zagr., 13 zagród opust., zagr. czynszu nie dają i nie pracują, natomiast kolejno stróżują, noszą listy na odległość do 6 mil, dalej, gdy otrzymają pożywienie. Dają po 2 kor. chmielu, a gdy go brak, płacą po 15 gr za kor., po 1 kurze, opłacają 1 krowę za 5 fl. dla dworu. Dochód z wsi i folw. wynosi 1517 fl. (LS 1660-4 II 115-6); 1787 liczy 296 mkw, w tym 16 Żydów (Spis I 385; II 106); 1827 ma 50 domów i 303 mkw (Tabela II 66).

4. 1564-5, 1578 → p. 3; 1529 → p. 5.

5. Dzies. należy do kl. święt., następnie do pleb. Osieka.

1470-80 dzies. snop. i kon. wart. do 5 grz. dowożą kl. święt., z pozostałych ról m. Osiek dzies. należy do miejscowego pleb., który ma tu uposażenie (DLb. II 321; III 242-4; → p. 2); 1529 pleb. Osieka bierze dzies. snop. z m. Osiek i wsi O., przeznaczając ją na własne potrzeby, oraz tamże z pól sołtysich i z pewnych ról folw. król. wart. 10 grz. (LR 401); 1578 → p. 3; 1660-4 z folw. król. dzies. należy do pleb. Osieka (LS 1660-4 11 115).

7. ZDP rpsy 944-51; SG VII 624; Derwich 1992 wg indeksu; Kiryk 1994 93; Kowalski 331-2 i wg indeksu.

Uw. W lit. utarło się przekonanie, że do 1270 r. cały Osiek należał do kl. święt. (np. Gacki 226; J. Grzesiowski, J. Piotrowski, Sól małopolska w nadaniach i przywilejach dla klasztorów, „Studia i materiały do dziejów żup solnych w Polsce” 1, 1965, 132n.; Studia Sand. 50 i przyp. 51; J. Luciński, Majątki ziemskie panującego w Małopolsce do 1385, Poznań 1967, 8n., 141; A. Gąsiorowski, Podróże panującego w średniowiecznej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 25, 1973, zesz. 2, s. 46; Kiryk 1994 93). Miało to być nadanie fundacyjne (Kiryk 1994 93), nawet Bolesława Chrobrego z 1020 r., dla kl. święt., za klaszt. fundację uważa się niekiedy tutejszy kościół ś. Stanisława (Wiś.Sand. 117, 119; Kam. 144; Rawski 45-6; LS 1660-4 przyp. 333; Kiryk 1994 93). Jednak już w poł. XIII w. (l. 1253, 1255n. do 1285 r.) funkcjonuje tu dwór książęcy i fundowana przez księcia kaplica ś. Stanisława (źr. zestawia K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII w., Wr. 1975, 60 i wg indeksu). Zatem do opactwa święt. należała tylko cz. Osieka, którą w 1270 r. uzyskał książę w zamian za imm. i nadanie solne, skupiając w ten sposób w swoim ręku całą wieś. Wedle DLb. do kl. święt. jeszcze w 2 poł. XV w. należała dzies. z wschodniej cz. Osieka, gdzie później, w XVI w., ukształtowała się nowa wieś - dzisiejsze Osieczko. Prawdop. dzies. ta dostała się opactwu tytułem własności, a tereny dziesięcinne pokrywały się z dawną, uzyskaną w XIII w., a może nawet już w XII w., włością klaszt. nad Wisłą. Można przypuszczać, że to właśnie uciążliwe sąsiedztwo Wisły spowodowało stopniowe przesuwanie się głównego ośrodka osadniczego na W (1430 r. - MS IV/3, supl. 647; LS 1660-4 II 112-3; SG VII 626-7). Dawna cz. klaszt., nadal niszczona przez Wisłę (DLb. III 234), weszła w obręb Osieczka. Jej rozmiarów nie sposób ustalić - sądząc po wart. dzies., w l. 1470-80 miała jeszcze ok. 5 ł.