GRUNOWO

(1382 [Grunowo], or. 1393 Grunovo, 1400 [Gronowo], 1498 Granowo! Maior), obecnie Gronowo, 6 km na E od Święciechowy, 2 km na NE od Leszna.

1. 1437 n. pow. kośc. (PG 1, 129v); 1445, 1510 n. par. Goniębice (AE I 107; LBP 132).

2. 1394-97 Szymon Grunowski w sporze ze Stefanem Karnińskim z Karmina o rozgraniczenie G. z Lesznem; na polecenie sądu rozgraniczenia mają dokonać arbitrzy stron wspólnie z seniorem ze Wschowy i delegatem (nuncius) starosty (Lek. 2 nr 1637, 1913, 2006); 1429 wielka łąka w G. → p. 3A transakcje Zygmunta.

1559 G. graniczy z wsią → Grunówko (KoścG 12, 199-200).

3A. Własn. drobnych posiadaczy szlach. z kilku rodzin 1382 -ok. 1450.:

a) z rodu miśnieńskiego zawołania Zwągrody: 1382-1412 Szymon Grunowski (Lek. 2 nr 1614, 2351, 2681; WR 3 nr 16, 47, 179, 220, 424; ZSW nr 586); 1393 tenże ręczył Machnie z Leszna w sprawie jej wiana zapisanego jej przez męża Wincentego „in Zelnicze” [niezident.] (Lek. 1 nr 1691, 1696); 1393-1400 tenże w sporach z dziedzicami Klonowca: 1393 z Jaśkiem Klonowieckim o wieprze, 1394 tenże odpiera roszczenia Dzierżka i Sieczka [z Klonowca?] o wieprze i maciory ich kmieci (Lek. 1 nr 1675, 1683); 1393, 1399 tenże w sporach o granice [swych wsi] Goniębice i Piotrowice z posiadaczami Klonowca i Żakowa (Lek. 1 nr 1677, 2969); 1400 tenże w sporach z Jarochną ż. Szczurka z Klonowca (KP nr 373, 375).

1394-98, 1412 tenże w sporach z posiadaczami Karmina i Leszna: 1394-97 → p. 2, 1398 tenże zarzuca Szczepanowi (Stephanus) z Karmina dokonanie zbrojnego napadu na G. oraz spowodowanie szkód w Siennie, gdzie Kamiński wg swego zeznania miał zastaw, oraz o 2 woły (Lek. 2 nr 2059, 2074, 2186); 1412 tenże pozwał Sasina z Karmina o 20 grz.; Sasin odpiera to roszczenie (KoścZ 3, 179).

1396 temuż dowodzi Wawrzyniec Łódzki [z Będlewa], że mu zastawił 1/2 Piotrowic [k. Osiecznej] (WR 3 nr 32 tu błędnie Wolframmicz zamiast Wafrinnicz; Lek. 2 nr 1940); 1400 tenże otrzymuje 1/2 Piotrowic od [brata] Jakusza i tęże połowę odstępuje Wawrz. Będlewskiemu, który uzyskał wyrok sądowy przysądzający mu tę połowę; Jakusz Grunowski obiecuje nie szkodzić Będlewskiemu w tej 1/2 Piotrowic, por. niżej transakcje Jakusza (Lek. 2 nr 2756; KP nr 336).

1397-98 tenże w sporach z Bernardem z G. (WR 1 nr 325; Lek. 2 nr 2045); 1397, 1399 tenże przegrywa proces z braćmi Frączkiem i Jakuszem z Sienna o 2 1/2 ł. w Siennie (Lek. 2 nr 2041, 2303); 1398-99 tenże w sporach z Piechnem Krakwiczem z Karchowa o 4 krowy i 10 gęsi oraz o inne sprawy (Lek. 2 nr 2069, 2071, 2285, 2339, 2350a, 2358, 2358a, 2418, 2431).

1399 tenże naganiony przez Przybysława Gryżyńskiego [z Brenna] wywodzi swe szlachectwo: Nikiel i Janusz, stryjowie z ziemi miśnieńskiej, zeznają, że Szymon i Jakusz Grunowscy są zawołania Zwągrody, na tarczy mają 6 [liści] łopianu, a na hełmie wyżła z kogucim (kokotowym) ogonem (Lek. 2 nr 2308; WR 1 nr 424; WR 3 nr 123); 1399 tenże przegrywa proces z Wojc. Nieproszewskim o 20 grz. poręki i otrzymuje od niego tylko 2 grz. z tej sumy tytułem czynszu (Lek. 2 nr 2384); 1400 tenże bierze udział w procesie o cz. → Bielewa (Lek. 2 nr 2684, 2687); 1400 tenże płaci karę za kradzież, ponieważ jego człowiek został powieszony k. Kościana (Lek. 2 nr 2696); 1402 tenże pozwany przez Mikołaja krawca z Poznania o 8 grz. i 1 wiard. (KP nr 975); 1402-03 tenże w sporze z Baworem Wyskotą z Krzemieniewa i jego ż. Małgorzatą: Małgorzata ma zwrócić Szymonowi 17 grz., a Bawor ma odpowiadać w sprawie szkód poniesionych przez Szymona; Bawor bezprawnie naciska na swych poręczycieli Hinczkę Wezenborga [z Gostynia] i jego żonę, aby [za niego] płacili (KP nr 891, 892; ZSW nr 593); 1409 tenże pozwany przez Hinczkę Wezenborga (WR 3 nr 418).

1391-1401 Jakub (Jakusz) Grunowski1Po r. 1401 tenże Jakub występuje najczęściej pod nazwiskami Wyciążkowski lub Goniębicki (→ Goniębice, → Wyciążkowo); tylko trzykrotnie jeszcze spotykamy go w wspomn. wyżej wsiach z nazwiskiem Grunowski w l. 1408, 1415, 1419 (WR 3 nr 377, 525, 730), brat Szymona (zob. wyżej pod r. 1399), od 1397 w → Wyciążkowie, od 1408 w → Goniębicach (Lek. 2 nr 1524, 1887, 1962, 2031, 2033, 2309; WR 3 nr 49, 90, 179); 1391 tenże zabił Adama Oczesna i prowadzi spory z jego braćmi (Lek. 2 nr 1470, 1483; WR 3 nr 1); 1399-1401 tenże w sporach o Piotrowice [k. Osiecznej, par. Goniębice] (Lek. 2 nr 2406, 2429, 2701, 2756, → wyżej, transakcje Szymona 1396-1400); 1401 tenże dowodzi w sądzie, że człowiek powieszony w Kościanie nie był jego poddanym (por. transakcje Szymona r. 1400; WR 3 nr 167).

1424 Stefan Rydzyński zeznaje, że jego ojciec [Jan?] dał o 50 grz. więcej za Piotrowice [k. Osiecznej], niż to zeznał Jan Grunowski2Jest on zapewne ident. z Janem Wyciążkowskim, prawdop. synem wspomn. wyżej Jakuba z G., Goniębic i Wyciążkowa. Por. też przyp. 8 (WR 3 nr 1077, 1244).

b) 1397-1400 Bernard (Biernat) Grunowski3Nie udało się ustalić pokrewieństwa Bernarda z in. posiadaczami G. Był on może ojcem Macieja i Zygmunta albo braci Leliwitów Bartłomieja, Jana i Mikołaja (WR 3 nr 145); 1397-98 tenże w sporze z Szymonem Grunowskim o 7 1/2 grz. i o 15 grz. (Lek. 2 nr 2045; WR 1 nr 325); 1405-06 Zofia wd. po Bernardzie (→ niżej, transakcje Bartłomieja); 1416 taż w sporze z Pietraszem Siekierką (→ niżej, transakcje Femki; KoścZ 4, 199v).

c) 1401 [notatka dot. całej wsi?] mieszkańcy obu4→ Grunowko, przyp. 1 wsi G. mają zapłacić po 8 sk. sądowi i po 8 sk. Tomisławowi [nazwisko trudno czytelne: ...emczsky] z powodu niestawienia się na opole [na rozgraniczenie wsi przy pomocy świadków opolnych] (KoścZ 1, 146).

d) 1404-13 śwd. Maciej (Maciek) Grunowski (WR 3 nr 230, 262, 431, 491; BR 628 nr 50); 1410 jego teściową Małgorzata [skąd?] (WR 3 nr 424); 1416, 1422-25 Elżbieta wd. po Macieju i Katarzyna c. Macieja (→ niżej).

1415-50 Zygmunt Grunowski [zapewne brat Macieja] (WR 3 nr 567, 659, 731, 877, 1100, 1350, 1450; KR 3, 65; KoścZ 8, 299v; KoścZ 9 k. 50v, 52v, 117v, 119, 205, 269v, 435; Lub. C XVII 7, 82); 1415 tenże w sporze z Frąckiem Sieńskim o rany (WR 3 nr 556); 1416 tenże w sporze z Elżbietą (Helską) wd. po Mac. Grunowskim, której świadkowie dowodzą, że G. nie było podzielone [między Zygmunta i Macieja] i że majątek, z którego Elżbieta korzystała, należał do niej i do Zygmunta (WR 3 nr 591; KoścZ 4, 234); 1416 tenże dowodzi, że Mac. Korczek z G. [szl.?, kmieć?] pasł w nocy na jego łące (WR 3 nr 612); 1419-20 tenże w sporze ze Stan. Chełstowskim [z Chełstowa, pow. kaliski, wieś obecnie nie istnieje] o rany i o G. (KoścZ 4, 404v; KoścZ 5, 228v; KR 2, 24); 1429 tenże dz. Grunówka! zawiera ugodę z pleb. z Goniębic w sprawie 5 grz. zapisanych przez zm. Gyrtę matkę Zygmunta na wielkiej łące w G., z której pleb. otrzyma co roku tytułem czynszu trawę wartości 1/2 grz., a wikary w Goniębicach 4 gr; Zygmunt ma pr. wykupić te czynsze za 5 grz. (ACC 22, 22).

1416-25 Elżbieta, wd. po Macieju, żona Stanisława z G. [zob. niżej]; 1416 taż w sporze ze szwagrem Zygmuntem [zob. wyżej]; 1424 taż w sporze z c. Katarzyną dowodzi, że po swym mężu [Macieju] nie wzięła koni wartości 8 i 4 grz. ani wspólnego bydła (WR 3 nr 1110, 1110a, 1259); 1425 taż w sporze z c. Katarzyną5W zapisce tej wymieniona została też Helska c. Macieja. Nie wiadomo, czy chodzi tu o drugą, skądinąd niezn. córkę Macieja, czy też raczej pisarz pisząc o Katarzynie w in. miejscu omyłkowo nazwał ją imieniem jej matki: Elżbieta-Helska o podział majątku po ojcu [Macieju]; majątek ojczyma Stanisława nie podlega podziałowi (WR 3 nr 1126); 1428 Jan Żakowski zięć [Elżbiety] pozywa Katarzynę z G. o to, że otrzymał jedynie 7 grz., a nie 16 [tytułem posagu] (WR 3 nr 1346; KoścZ 9, 108).

1420-22 Stan. Grunowski [zapewne ident. z Stan. Chełstowskim z Chełstowa w pow. kal.] mąż Elżbiety, wd. po Mac. Grunowskim (WR 3 nr 753, 921, 1126, 1210a, 1212, 1212a).

e) 1405-37 posiadacze G. h. Leliwa:

1405-37 Bartłomiej Grunowski z G. (WR 3 nr 415, 556, 830, 1252); 1405-06 tenże w sporach z Zofią wd. po Bernardzie z G. (WR 3 m 276, 277; KoścZ 3, 39); 1408 tenże naganiony przez Szymona Gronowskiego wywodzi swoje szlachectwo przy pomocy 3 par świadków: h. Leliwa [h. ojczysty], h. Habdank [h. macierzysty] i h. Trach [h. obcy] (WR 3 nr 379; MHP nr 84, 85; ZSW nr 1293); 1420 sąd potwierdza pr. Femki ż. Piotra Siekierki do 1/3 G. (cz. ta jest w ręku Biechny Stokłoszyny); Bartłomiej ma pr. posiadać tę cz. tak długo, dopóki Femka nie wykupi jej sumą 6 grz. (KoścZ 6, 6v-7); 1428-30 tenże Bartłomiej w sporach sąsiedzkich z bratem Mikołajem o szkody w mendlach owsa spowodowane przez bydło, o 36 drzew wyciętych w zaroślach Bartłomieja, o szkody w zasiewach, o niszczenie płotów (sepes), o posieczenie żyta (WR 3 nr 1352, 1355; KoścZ 9 k. 70, 75, 79v, 89, 94v, 99, 107v-108, 115v, 248, 273v); 1428 Agnieszka ż. Bartłomieja (KoścZ 9, 79v); 1436 tenże w sporze z Femką i jej mężem oraz w sporze z Burchardem Siekierką z G. (KoścZ 11, 165-2 zapiski); 1437 tenże sprzedaje Rafałowi z Leszna kaszt. przem. cz. G. za 200 grz. (PG 1, 129v).

1405-34 Mik. Grunowski [brat Bartłomieja] (WR 3 nr 270, 336, 947, 1353, 1355; KoścZ 8, 205v; KoścZ 9 – zob. wyżej spory z Bartłomiejem oraz k. 126, 132v; KoścZ 10 k. 98v, 209v; Lub. C 38, 3; ACC 9, 225v); 1413 tenże jako współrodowiec h. Leliwa zaświadcza o szlachectwie Janusza Jurkowskiego (BR 628 nr 52).

1417 Jan z G., brat Bartłomieja, zob. niżej transakcje Biechny.

1417 Biechna [Stokłoszyna6Biechna była zapewne żoną Stokłosa już w 1397 r., gdyż występował w tym roku śwd. Andrzej! Stokłos z G. (WR 1 nr 325). W 1420 r. występuje Jandrzych [a więc Henryk] Stokłos [bez miejscowości], a w 1423 r. Stokłos [bez imienia] z Chełkówka (KoścZ 5 k. 26v, 418); obie te zapiski dot. zapewne też męża Biechny. Nie udało się ustalić, czy ten sam Stokłos występował również w Rydzynie] Grunowska w sporze z braćmi swymi Janem i Bartłomiejem o podział G.; bracia zeznają, że dali jej tyle, ile in. siostrom, lecz sąd przysądza Biechnie wolny pobyt w G. z pr. korzystania z zasiewów, budynków i drzewa na opał, dopóki jej bracia nie wypłacą należnej gotówki (WR 3 nr 631; KoścZ 4, 216v-217, dawniej 20v-21); 1420 Biechna Stokłoszyna posiada 1/3 G. (KoścZ 6, 6v-7, → wyżej transakcje Bartłomieja):

1420-36 Femka [z domu?] Grunowska, ż. Piotra Siekierki [prawdop. siostra Bartłomieja i jego braci?]; 1420 taż posiada 1/3 G. (KoścZ 6, 6v-7); 1421 taż pozwana przez Janusza Sulewskiego [z Sulewa k. Osiecznej; obecnie Sulejewo] o cz. Sienna (WR 3 nr 861); 1423, 1427 śwd. Piotr Siekierka z G. (WR 3 nr 971, 1418); 1436 Burchard Siekierka z G.7Imię to nie jest znane wśród posiadaczy obu wsi Siekierki [czy to s. Piotra i Femki?] (KoścZ 11, 165); por. też transakcje Bartłomieja.

f) 1393-1432 różni inni posiadacze G.: 1393 Jan Grunowski nie stawił się na proces z opatem lub. (Lek. 2 nr 1510); 1410-24 Jan Grunowski [który?]8Co najmniej dwie osoby używały tego imienia i nazwiska w 1. 1393-1424: Jan s. Jakuba Wyciążkowskiego (→ przyp. 1) oraz Jan brat Bartłomieja h. Leliwa. Rozdzielenie lakonicznych wzmianek źródłowych dot. tych osób nie jest możliwe. (WR 3 nr 441, 557, 569, 636, 663, 1074; KoścZ 4, 281).

1430-32 1/2 G. przedmiotem przetargów między Januszem Krakwiczem [z Czerwonego Kościoła; obecnie Czerwonawieś], Januszem niegdyś Lubońskim i Januszem Oderwolfem [z Luboni]; Janusz Krakwicz zamierzał dać 1/2 G., a w zamian miał otrzymać 1/2 Luboni od Michała Lubońskiego [ident. z Michałem z Kociug?], jednakże Januszowi Lubońskiemu, który na tej podstawie upomina się o wwiązanie w 1/2 G., odpowiada, że nic o sprawie nie wie (causam istam super se ignorat; KoścZ 9, 268 por. KoścZ 10, 30v); 1432 Czema Jezierzycki przedstawia w sądzie dok. kupna 1/2 G. [od kogo?] i nikt nie zgłasza pr. bliższości (KoścZ 10, 117v).

3B. Własn. szłach. Karnińskich i Leszczyńskich 1437-XVI w.: 1437 Rafał z Leszna kaszt. przem. kupuje cz. G. zob. 3A e) – transakcje Bartłomieja.

1445 Iwan z Karmina występuje przed sądem bpa pozn. w imieniu swych kmieci Marcina Chochoła i Mik. Kuchty z M.G. → p. 5; 1447 tenże funduje altarię w Wonieściu i uposaża ją czynszami, m. in. czynszem 3 grz. z G. (AE III 224; ACC 11, 116v); 1448 tenże pozwany z → Karmina, Sienna, M.G., Parska [k. Śmigla] i z cz. Jezierzyc (Koz.Nieznane nr 34; KoścZ 13, 212).

1450 działy [synów Iwana], braci z → Karmina: Mikołaj otrzymuje M.G., Tomasz Sienno, a Rafał wieś Parska [k. Śmigla] i 1/2 Jezierzyc (PG 4 k. 53, 53v); 1455 Mikołaj jako jedyny dz. M.G. zapisuje czynsz roczny 6 grz. w półgr z folw. i ról kmiecych w M.G. z pr. wykupu za 116 fl. węg. Wojciechowi z Szamotuł kustoszowi koleg. NMP in Summo Posnaniensi (CP 432, 67); 1465 tenże Mik. wymieniony jako zm., → Karmin (KoścZ 15, 26).

1463 Stanisław dz. G. zapisuje ż. Barbarze po 50 grz. posagu i wiana na swej 1/2 G. (PG 7, 179v).

1480 Jan9Wymienione tu zapiski z l. 1480-93 mogą dotyczyć Jana z Sienna s. Andrzeja Kąkolewskiego z M.G. zapisuje ż. Helenie po 200 grz. posagu i wiana na swych połowach M.G. i Sienna, tzn. na 1/2 folw. w Siennie oraz na całym dworze, żywym inwentarzu i na wiatrakach w M.G. (PG 9, 120); 1486 Jan z G. daje Wojc. Stodółce z Kosiczyna [obecnie Kosieczyn] role w Zbąszyniu, a w zamian otrzymuje 1/4 Kosiczyna i 1/4 mł. wodnego tamże i 115 zł węg. (PG 10, 42v); 1493 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu 1 ł. os. w Chlastawie za 13 zł węg. od Mik. Brożyny Kosickiego [z Kosiczyna] (PG 11, 8v).

1498 Jadwiga ż. Jana Żegrowskiego posyła swego sługę na wyprawę turecką ze swej oprawy w Żegrowie i G.M. (ExpBel nr 580).

1507 szl. Jan Sieński [zapewne ident. z Janem znanym z l. 1480-93] sprzedaje szl. Janowi swemu synowi nieślubnemu? (filius naturalis) 2 ł. os. w G. (PG 13, 116v).

1510 G.M. pana Sieńskiego: we wsi 9 1/2 ł. os., folw. panów z Leszna!10Wg znanych nam źródeł Sieński sprzedał G. Leszczyńskim dopiero w r. 1513, → niżej oraz 1/2 ł. wymierzone z wspomn. folw., uprawiane przez Jana Hehnara [może to s. nieślubny Jana Sieńskiego?, → wyżej r. 1507], młyn oraz role nowo wykarczowane (LBP 132); 1510 Jan Grunowski w sporze z Maciejem i Janem Gostyńskimi; star. gen. wlkp. nakłada karę umowną 200 grz. (MS 4/2 nr 9387); 1513 tenże Jan zw. Sieński sprzedaje swym bratankom Rafałowi i Janowi ss. Kaspra Leszczyńskiego Sienno i G. za 1200 grz.; woźny sąd. wwiązuje nabywców w te wsie, ale rzeczywiście wejdą oni w ich posiadanie po śmierci Jana Sieńskiego (MS 4/1 nr 1914; MS 4/2 nr 10 401); działy Leszczyńskich → Leszno; Rafał z Leszna [s. Kaspra] daje Sienno i G. swemu bratu stryj. Rafałowi [Leszczyńskiemu] s. Rafała marszałka nadw., zastrzega sobie jednak na nich dożywocie (MS 4/1 nr 3371; MS 4/2 nr 12 619).

1530 pobór: 8 ł., wiatrak dziedz. i karczma (ASK I 3, 125); 1563 pobór: 16 1/2 ł. (w tym łany sołeckie), 16 komor., 4 wiatraki dziedz., 1 wiatrak doroczny, karczma dziedz. i 3 rzem. (ASK I 4, 162v).

1424 Piotr kmieć z G. (WR 3 nr 1051); 1445 Marcin Chochoł i Mik. Kuchta kmiecie z M.G., poddani Iwana z Karmina (AE I 107).

4. 1563 łany sołeckie w G. → p. 3.

5. 1445 Mik. pleban z Goniębic ekskomunikował 2 kmieci z G. z powodu zaległych dzies.; pleb. dowodzi, że te dzies. należą się mu od dawna (a temporibus- aeternis; AE I 107, por. → p. 3); 1451 dzies. z G. należy do par. w Goniębicach (ACC 33, 27v); 1510 pleb. z Goniębic otrzymuje wiardunki dzies. z 3 1/4 ł. kmiecego w G.M., z 6 1/4 ł. kmiecych, które przedtem były folwarczne, oraz 2 korce (corethi) mąki z młyna (LBP 132); 1564 wiardunki dzies. z 3 1/4 ł. w G. należą do stołu bpa pozn. (IBP 305).

6. 1382 Szymon Grunowski wśród reprezentantów szlachty wlkp., która przyrzeka wierność jednej z córek Ludwika Węgierskiego (Wp. 3 nr 1804).

Uwaga: Wśród posiadaczy G. w pierwszej połowie XV w. występuje wiele osób z kilku rodzin, a tylko niektóre pokrewieństwa między nimi udało się ustalić. Por. → Grunowko, uwaga.

1 Po r. 1401 tenże Jakub występuje najczęściej pod nazwiskami Wyciążkowski lub Goniębicki (→ Goniębice, → Wyciążkowo); tylko trzykrotnie jeszcze spotykamy go w wspomn. wyżej wsiach z nazwiskiem Grunowski w l. 1408, 1415, 1419 (WR 3 nr 377, 525, 730).

2 Jest on zapewne ident. z Janem Wyciążkowskim, prawdop. synem wspomn. wyżej Jakuba z G., Goniębic i Wyciążkowa. Por. też przyp. 8.

3 Nie udało się ustalić pokrewieństwa Bernarda z in. posiadaczami G. Był on może ojcem Macieja i Zygmunta albo braci Leliwitów Bartłomieja, Jana i Mikołaja.

4 → Grunowko, przyp. 1.

5 W zapisce tej wymieniona została też Helska c. Macieja. Nie wiadomo, czy chodzi tu o drugą, skądinąd niezn. córkę Macieja, czy też raczej pisarz pisząc o Katarzynie w in. miejscu omyłkowo nazwał ją imieniem jej matki: Elżbieta-Helska.

6 Biechna była zapewne żoną Stokłosa już w 1397 r., gdyż występował w tym roku śwd. Andrzej! Stokłos z G. (WR 1 nr 325). W 1420 r. występuje Jandrzych [a więc Henryk] Stokłos [bez miejscowości], a w 1423 r. Stokłos [bez imienia] z Chełkówka (KoścZ 5 k. 26v, 418); obie te zapiski dot. zapewne też męża Biechny. Nie udało się ustalić, czy ten sam Stokłos występował również w Rydzynie.

7 Imię to nie jest znane wśród posiadaczy obu wsi Siekierki.

8 Co najmniej dwie osoby używały tego imienia i nazwiska w 1. 1393-1424: Jan s. Jakuba Wyciążkowskiego (→ przyp. 1) oraz Jan brat Bartłomieja h. Leliwa. Rozdzielenie lakonicznych wzmianek źródłowych dot. tych osób nie jest możliwe.

.9 Wymienione tu zapiski z l. 1480-93 mogą dotyczyć Jana z Sienna s. Andrzeja Kąkolewskiego.

10 Wg znanych nam źródeł Sieński sprzedał G. Leszczyńskim dopiero w r. 1513, → niżej.