KOŚCIAN–GRODZTWO

1424 allodium ante Costen (WR 3 nr 1095, 1237a), 1425 allodium regale ante civitatem Costen (Wp. 8 nr 1043), 1444 Wolwark (AG perg. 434), 1464 Wolwarky (AG perg. 506), 1466 predium ante civitatem Costen (AG perg. 698, 740), 1468 Grodsthwo (AG perg. 713), 1469 Groczsthwo (AG perg. 712), 1491 Grodzsthwo (KoścG 3, 172), 1571 Groczstwo villa (ASK I 5, 421), folw. na SW od Kościana, zwany od XVIII w. Gurostwo1Zachowane pozostałości po folw. Gurostwo leżą obecnie na lewo od toru kolejowego z Kościana do Leszna. Natomiast w XV i XVI w. Grodztwo leżało między drogą wielką do Śmigla, Głogowa, Wschowy i Wrocławia, a lokalną drogą do Nacławia. Zabudowania folw. zostały więc zapewne przeniesione o kilkaset metrów na E; nastąpiło to może w czasie rządów star. kośc. Melchiora Gurowskiego na przełomie XVII i XVIII w. (było wówczas dwóch starostów kośc. o tym imieniu i nazwisku: ojciec i syn, PSB 9 s. 169, 170). Nowa nazwa folwarku „Gurostwo” pochodzi właśnie od tego nazwiska, obecnie ruiny folwarku w obrębie miasta.

1. 1571 pow. kośc., par. Kościan (ASK I 5, 421).

2. 1425 folw. król. pod Kościanem leży na lewo od drogi do Wschowy [tzn. drogi wielkiej do Śmigla, Głogowa i Wrocławia] → p. 5.

1565 wzm. o G. położonym przed bramą miejską m. Kościana, zw. Bramą Głogowską (M. Kościan I 116 k. 304, 330v, 334).

3. Własn. król. 1425 folw. pod Kościanem należy do króla → p. 5.

1444-69 [folw. zw. W. albo G., czasem bez nazwy, wymieniany jest w dokumentach król. wśród wsi nal. do stwa kośc.], → Kościan – starostwo (AG perg. 434, 506, 698, 712, 713, 740).

1564/65 folw. G. pod Kościanem: a) zabudowania: izba „biała” z sienią, 2 stodoły (stara i nowa) oraz sołek [pomieszczenie na zboże], szopa, owczarnia i chlew; służba: dworka i dziewka (LWK 1, 11-12), b) role folw.: na ich obsianie potrzeba 36 ćw. żyta, 2 ćw. pszenicy, 1 ćw. jęczmienia, 28 ćw. owsa, 4 ćw. grochu, 1 wiertel prosa, 1 1/2 [wiertela?, ćw.?] poganki [= gryki], 1/2 ćw. manny [rodzaj trawy z gatunku kostrzewa, z której robiono kaszę (M.S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. III, Lwów 1857, s.41)]; po wysiewie pozostało z urodzaju w roku bieżącym: 156 ćw. żyta, 11 1/2 ćw. pszenicy, 6 1/2 ćw. jęczmienia, 128 3/4 ćw. owsa, 13 1/2 ćw. grochu, 6 1/8 ćw. prosa, 1 1/2 wierteli gryki (poganki) i 2 brogi siana o łącznej wartości 202 fl., 4 gr 9 den., c) inwentarz żywy na folw.: 10 krów dojnych, 1 byk, 33 młode byczki, 15 jałówek, 7 cieląt małych, 87 owiec, 37 świń, 69 gęsi; dochód z inwentarza szacuje się na ok. 30 fl., d) 8 zagr., jedna zagroda opust., płacą ogółem 6 fl. i 12 gr czynszu i zobowiązani są do robocizny pieszej (LWK 1, 157-158).

1571 starostowie kośc. płacą pobór ze wsi G. od 6 zagr., którzy należą do zamku [stwa] kośc. (ASK I 5, 421); 1580, 1581 [w rejestrach poborowych z tych lat brak wzm. o G.] (ŹD 61-62).

Zagrodnicy [?] z G.: 1424 Więcsław (Wanczoslaus) z folw. pod Kościanem toczy spór ze Stefanem Rydzyńskim, który zajął majątek po jego zm. bracie Michale [kmieciu] z Witosławia; Rydzyński ma zwrócić Więcsławowi 2 konie, 3 krowy, 2 cielaki, 3 wielkie maciory i 5 małych macior, 3 kopy (sexagene) owsa i 5 kóp (capetia) żyta oraz 2 ł. roli w Witosławiu, a Więcsław ma w ciągu 18 tygodni osiąść w Witosławiu, obsiać role zbożem jarym oraz ozimym i w takim stanie oddać je Rydzyńskiemu, albo zapłacić mu 1 grz. czynszu (WR 1 nr 1095, 1237a; KoścZ 8 k. 103, 109).

1427 uczciwy Stach z folw. król. pod Kościanem; Borek z Osiecznej (występując w zastępstwie Przedpełka ze Stęszewa) zobowiązuje się dać temuż Stachowi 9 ćw. żyta (KoścZ 8, 336v).

1491-92 Anna z G., Paweł włodarz (villicus) z G. oraz jego ż. Małgorzata zostali pobici przez Piotra i Jana z Karmina: 1491 Annie 12 szlachciców i 20 osób niższego stanu zadało 12 ran; sąd grodzki nakłada na sprawców pobicia kary po 3 grz. od każdego szlachcica i po 1 grz. od pozostałych osób dla bpa Uriela z Górki [jako opiekuna małol. Łukasza z Górki star. kośc.] i tyleż dla sądu, 1491 pozwani nie zapłacili Pawłowi po 1 grz. za każdą ranę; mają zapłacić kary po 3 grz. bpowi Urielowi i sądowi, 1492 pozwani nie zapłacili Małgorzacie 2 grz. za 2 rany, wobec czego sąd zarządza egzekucję długu (expignoracio) w dobrach Karmin w celu uzyskania 2 grz. dla Małgorzaty; w tym postępowaniu obowiązywać ma taksa: 1 grz. za konia, 1/2 grz. za wołu, 8 sk. za krowę (KoścG 3 k. 121v, 172v, 181v, dawniej k. 311v, 366v, 375v).

5. 1425 król Władysław przeznacza 1/2 dzies. z ról (arature) folwarku król. położonego pod K. na lewo od drogi do Wschowy dla ułomnych chorych (debiles infirmi) w szpitalu [Ś. Ducha?], a drugą 1/2 dzies. z tego folw. dla trędowatych (leprosi) w szpitalu Ś. Krzyża pod K. (Wp. 8 nr 1043).

Uwaga: Nie wiadomo, czy w G. mieszkali także w 1406 Jan zagr. „ante Costen”, który toczył proces z mieszczanami z Krzywinia (KoścZ 3, 37v) oraz Jakub kmieć z Kościana, któremu w 1424 Szczedrzyk z Konar miał zwrócić zabranego konia i 17 macior.

1 Zachowane pozostałości po folw. Gurostwo leżą obecnie na lewo od toru kolejowego z Kościana do Leszna. Natomiast w XV i XVI w. Grodztwo leżało między drogą wielką do Śmigla, Głogowa, Wschowy i Wrocławia, a lokalną drogą do Nacławia. Zabudowania folw. zostały więc zapewne przeniesione o kilkaset metrów na E; nastąpiło to może w czasie rządów star. kośc. Melchiora Gurowskiego na przełomie XVII i XVIII w. (było wówczas dwóch starostów kośc. o tym imieniu i nazwisku: ojciec i syn, PSB 9 s. 169, 170). Nowa nazwa folwarku „Gurostwo” pochodzi właśnie od tego nazwiska.