1241 kop. XVI w. Krossna (Wp. 1 nr 231), 1292 or. Crosna (Wp. 2 nr 689), 1302 kop. XVII w. (Wp. 2 nr 848), 1315 Crozna (Wp. 2 nr 977), 1418 Croszna (KoścZ 4, 324v), 1423 Crossna (LBP 47), 1514 Croschnye (AC 2 nr 1695), 1515 Crossyno (MS 4/1 nr 2457), 1564/65 Kroszna (LWK 1, 134), obecnie Krosno, 2,5 km na SW od Mosiny.

1. 1429 pow. pozn. (Wp. 5 nr 505), 1466 n. pow. kośc. (AG perg. 620); 1510 par. Mosina, dek. Stęszew (LBP 103).

2. 1292 wieś C. nad rz. Mosina, 1405 C. k. Mosiny → p. 3; 1425-29 zapowiedzi → p. 3; 1449 król poleca rozgraniczyć wieś król. C., którą dzierży Piotr z Bnina, od wsi Iłowicc Mały; 1450 rozgraniczenie: granica biegnie między kopcem narożnym przy drodze wielkiej do Poznania i kopcem narożnym wsi C., Iłowiec Mały i Srocko Wielkie (KoścZ 14, 76v); 1564/65 bór, las, łąki, 1629 łąki na błotach przy granicach Będlewa → p. 3.

3. Własn. książęca, następnie rycerska i kościelna, później król. 1241 Przemysł [I] i Bolesław [Pob.] potwierdzają komesowi Przedpełkowi s. Hugona¹O Przedpełku Łodzi → PSB 28, 702-703, WSB 596, który uznał ich władzę po śmierci księcia Henryka [Pob.], posiadanie dóbr K, Trzebaw, Sowiniec [wszystkie k. Mosiny], Góra Sobiałkowa [→ cz. I s. 605 n.] i Smolna [może Smolice k. Kobylina w pow. pyzdr.], które nadał mu wspomn. ks. Henryk; Przemysł nadaje tym wsiom imm. ekon.²Sik. Przyw. 15-17, uznał że dok. ten jest antydatowany – spisano go później (chyba ok. 1245-47), data 1241 odnosi się zaś do akcji prawnej; stwierdził jednak zarazem, że dok. poza tym „nie przedstawia żadnych wątpliwości i należy go uznać za autentyk”. Podnieść jednak trzeba, że podejrzenia wzbudzać może sprawa nadania K., bowiem z nie budzącego wątpliwości, zachowanego w or., dok. z 1292 wiadomo, że K. nadał dopiero synowi Przedpełka Przemysł II, przedtem zaś wieś należała do bpstwa pozn. Wyjaśnieniem tych sprzeczności byłyby nieznane nam zmiany własności K. w okresie 1241-92 (Wp. 1 nr 231).

1292 or. Przemysł II ks. wlkp. nadaje komesowi Mikołajowi [z → Gostynia, s. Przedpełka³O Mikołaju Przedpełkowicu z Gostynia → PSB 21, 86-87) wdzie kal. wieś C. nad rz. Mosina, którą to wieś ks. uzyskał od bpa pozn. Jana i kap. pozn. w drodze zamiany za wsie Skórzewo i cz. Młodaska (Wp. 2 nr 689); 1302 Mikołaj wda kal. lokuje na pr. niem. miasto Mosina i m. in. nadaje wójtowi (scultetus) wsie Pożegowo i K. z cz. [wsi] Zarub Mały oraz role miejskie w celu lokacji na pr. niem., jakie ma m. Mosina⁴Nadanie to rozumieć trzeba najpewniej jako zezwolenie na dokonanie lokacji na pr. niem (Wp. 2 nr 848).

1311 Wojciech z C. [także z → Gostynia, → Głuszyny] s. zm. Mikołaja wdy kal. zastawia bpowi pozn. Andrzejowi i kap. pozn. wieś Żabikowo na 3 lata; jeśli przez ten czas Wojciech nie zadośćuczyni bpowi za wyrządzone szkody, Żabikowo przejdzie na własność bpa (Wp. 2 nr 948); 1315 pieczęć tegoż Wojciecha z C. (Wp. 2 nr 977).

1405 Władysław Jag. zaświadcza: zastawił Sędziwojowi [z Szamotuł] wdzie pozn. wsie Dąbrówka k. Obornik oraz C. k. Mosiny⁵Nie wiemy, w jakich okolicznościach K. przeszło z rąk Łodziów z Gostynia w ręce króla. Być może Kazimierz Wielki skonfiskował im dobra w ramach represji za udział Wojciecha s. Mikołaja w konfederacji Macieja Borkowica w 1352 (Wp. 3 nr 1313, gdzie występuje jako Mikołaj z Głuszyny). Konfiskaty podobne spotkały wówczas także innych prominentów ruchu (→ Czacz, → Koszanowo k. Śmigla). Po 1339 wyszedł z rąk Łodziów sam Gostyń za 200 grz.; Sędziwój następnie zwrócił królowi Dąbrówkę pod warunkiem zapłaty 100 grz. i zatrzymał sobie C.; po śmierci Sędziwoja [występuje ostatni raz w 1403] jego s. Dobrogost z Szamotuł zatrzymał C., a w sprawie 100 grz. za Dąbrówkę zawarł ugodę z królem, wg której król powinien spłacić długi Dobrogosta u Żyda pozn. Aarona (Wp. 5 nr 72).

1418 Wojc. Suczka⁶Wojc. Suczka pochodził z → Psarskiego k. Poznania, był s. Piotra (→ Chyby, przyp. 4). W l. 1426-35 Wojc. Suczka jest poświadczony jako tenutariusz Środy (G.Star. 65) pozwany z C. w procesie z Winc. Mieczewskim o 30 grz. poręki (KoścZ 4, 324v); 1419 Wincenty z Mieczewa przeprowadza dowód ze świadków, że Mościc [ze Stęszewa] kaszt. pozn. wygnał go przemocą z posiadanych przezeń przezysków z K. na sumę 30 grz. i 3 grz. czynszu (vygnal... s gego przedobiszcza w C. s trzydzeszczy grziuen a trzech cinszv; WR 1 nr 1042).

1425 Piotr z Bnina zapowiada swe dobra Mosina, K., Sowiniec i Żabienko (Cieplucha 211); 1429 tenże kaszt. gnieźn. zapowiada swe dobra Mosina, Sowiniec, Żabno [Małe], Pożegowo, C., Przewóz, Wyskoć i Darnowo (KoścZ 9, 235v); 1429 temuż kasztelanowi gnieźn. Władysław Jag. zastawia w dożywocie wsie C. i Żabno [Małe], które wykupił on od Przedpełka ze Stęszewa s. Mościca kaszt. pozn.⁷Mościc ze Stęszewa posiadał zapisy sum na król. Mosinie już przed 1397 (Wp. 3 nr 1980; G.Star. 51). K. nie wchodziło widocznie jeszcze wówczas w skład tenuty mosińskiej, skoro miało osobnych tenutariuszy. Przynależność tę datować można chyba dopiero od czasu Piotra z Bnina, który osobno wykupywał od syna Mościca K. i Żabno Małe. Wykaz tenutariuszy Mosiny → G.Star. 51-52 za zgodą króla za 490 grz.; król zastrzega sobie stacje w tych wsiach (Pol. 1 nr 173; Wp. 5 nr 505); 1439 temuż kasztelanowi gnieźn. Władysław Warn. zapisuje 100 grz. na Mosinie i wsiach Pożegowo, Sowiniec, C. i Żabno [Małe], zastrzegając sobie stacje i wszystkie pr. królewskie (Pol. 1 nr 179).

1449 Piotr z Bnina [s. Piotra kaszt. gnieźn.] dzierży wieś król. C. → p. 2; 1450 Kazimierz Jag. zapisuje Piotrowi, Maciejowi i drugiemu Piotrowi z Bnina ss. zm. Piotra kaszt. gnieźn. 700 fl. węg. na Mosinie i przyległych wsiach, m. in. C., w uznaniu zasług oddanych wraz ze swym pocztem (familia) zbrojnym w drodze do Gdańska i Malborka aż do powrotu do kraju (AG perg. 461); 1457 Piotr z Bnina odstępuje swym braciom Piotrowi kan. pozn. i Maciejowi dziedzicom z Bnina m. in. sumy zapisane na dobrach król. Mosina, Pożegowo, Sowiniec, K. i Żabno [Małe] (PG 5, 64); 1461 Kazimierz Jag. zapisuje Mac. Mosińskiemu swemu dworzaninowi i krajczemu 100 grz. na Mosinie i przyległych wsiach, m. in. C. (AG perg. 620, 736); 1467 Piotr z Radlina kan. pozn. i kal. daje w działach Mac. Mosińskiemu krajczemu król. swemu bratu sumy zapisane na dobrach król. Mosina, Pożegowo, Sowiniec, C., Żabno [Małe] i Sabaszczewo [pow. pyzdr.] oraz 5 ł. w Kołaczkowie (PG 7, 280v-281).

1514 Eufemia Baranowska wd. po Adamie Baranowskim odstępuje swej c. Urszuli ż. Jana Cięciwy Komornickiego swe prawa i przezyski do sumy 718 grz., którą Hieronim Mosiński ma zapisaną na dobrach król. K., Sowiniec i Żabno Małe (PG 15, 21v); 1515 król Zygmunt St. przekazuje Maciejowi [Drzewickiemu] bpowi włocł. dobra król. Sowiniec, Żabno Małe i C., które należały do tenuty Hieronima Mosińskiego [s. Macieja Mosińskiego z Bnina], posiadane były przez Eufemię Baranowską i odstąpione przez nią córce, Urszuli ż. Jana Komornickiego, a następnie wróciły do rąk króla (MS 4/1 nr 2457); 1518 król Zygmunt St. potwierdza Hieronimowi Mosińskiemu z Bnina posiadanie dóbr Ujście, Piła i Mosina⁸Po śmierci Hieronima Mosińskiego z Bnina (zm. 1540/41), który scedował królowi sumy zapisane na Ujściu i Mosinie, tenuta mosińska przeszła na okres kilku pokoleń w ręce Górków (G.Star. 52) wraz z wsiami Żabienko, Pożegowo, Sowiniec i K. (MS 4/1 nr 2773).

1423 Paweł, Mac. Kowalik, Jakub, Paweł, Paweł i Jakub kmiecie z K. toczą proces z Pełką z Grzybna, którego chlebojedźca zajął im konie (WR 3 nr 996).

1510 wieś C. ma 5 ł. os., 9 ł. opust., wójtostwo (advocacia) ma 2 ł. opust. (LBP 103).

1530 pobór od 2 1/2 ł. (ASK I 3, 128); 1563 pobór od 4 ł. (ASK I 4, 177); 1580 pobór od 3 1/2 ł. (ŹD 77).

1564/65 wieś K. w tenucie mosińskiej; jest we wsi 8 kmieci mających 8 śl. oraz 2 ogrodników; kmiecie płacą po 1 fl. 18 gr czynszu, 1 ćw. owsa, 4 kury i 20 jaj rocznie, pracują „kiedy każą”, choć przedtem pracowali 3 dni na tydzień; ogrodnicy płacą po 4 gr czynszu i powinni pracować pieszo „kiedy każą”; wójtostwo ma 2 śl., z których nic nie płaci i „żadnej posługi nie czyni”; 1 śl. roli jest opust.; we wsi jest „bór dobry” szeroki i długi na 1/2 mili oraz „las dobry”; łąki dają rocznie 8 fl. dochodu (LWK 1, 134-135); 1629 w K. jest 3 kmieci os., inni których było wcześniej 9 „pogorzeli”; kmiecie winni są pracować 5 dni w tygodniu; wójtostwo ma 2 śl.; łąki na błotach przy granicy z Będlewem, „las dobry” (LWK 1628/32 1, 91).

5. 1423 do uposażenia prebendy „Mosina” należą dochody z C.: po 10 gr od łanu oraz 3 grz. i 8 gr (LBP 47); 1510 C. w par. Mosina płaci plebanowi dzies. snopową (LBP 103).

6. 1514 Mikołaj z C. kleryk w Grodzisku (AC 2 nr 1695).