1385 kop. 1615 Kurza Gora, 1416 or. Curzagora (KoścZ 5, 42), 1440 Turzagora! (Rykaczewski 283), 1451 Curza gora (ACC 33, 33), 1464 Curzahora (PG 7, 222), 1517 Kurzagora, wieś zw. też przedmieściem m. Kościana, obecnie Kurza Góra Stara, 1 km na E od Kościana.

1. 1530 n. pow. kośc. (ASK I 3, 122); 1520 n. par. Kościan (ACC 95, 120v).

2. A. 1480 wielkie jez. Wonieść rozciąga się od m. Osieczna aż do K.G. i tu łączy się z rz. Obrą¹Jez. Wonieść łączyło się z rozległymi rozlewiskami rz. Obiy, które podchodziły do K.G.; tylko tak można rozumieć opinię Długosza, że to jez. sięgało do K.G (fluvio Obram miscetur; DA 1, 92); 1518 C. graniczy z wsią Oborzyska [obecnie Oborzyska Stare], → p. 3; 1554 K.G. graniczy z wsią Lubosz (PG 98, 375v-377v).

3A. Własn. król. 1440-70? wieś K.G. wymieniana jest w dokumentach król. wśród wsi nal. do stwa kośc. → Kościan - starostwo (AG perg. nr 283, 377, 434, 516, 698, 701, 712, 713, 740).

1520-21 Andrzej Ręcski burgr. kośc. i faktor [Mik. Tomickiego] starosty kośc. w K.G. → p. 5; 1525 Jasiek burgr. star. kośc. Mik. Tomickiego [faktor w K.G.], pozwany przez Jana dominikanina z Kościana o 1 grz. czynszu z łanu soł. w K.G. wyjaśnia, że łan, na którym ciąży ten czynsz, nie należy do tenuty kośc. [jest to zapewne łan soł. kupiony niegdyś przez Jurgę Gintera, → p. 3B] (ACC 100 k. 84v, 85).

1565 na folw. król. w K.G.: dom [mieszkalny] składający się z izby białej z piecem kaflowym, sieni i 2 komór, 2 stodoły, szopa, 4 chlewy i owczarnia; służba folw.: dworka, dziewka i owczarze; na obsianie ról folw. w K. potrzeba 50 ćw. żyta, 5 ćw. pszenicy, 1 ćw. jęczmienia, 42 ćw. owsa, 1 ćw. grochu; z urodzajów w roku bieżącym pozostało po wysiewie 168 1/2 ćw. żyta, 40 ćw. pszenicy, 12 1/2 ćw. jęczmienia, 110 1/2 ćw. owsa, 1/2 ćw. grochu; inwentarz żywy w folw.: 12 dojnych krów, 1 byk, 15 jałówek, 15 byczków, 4 woły, 247 owiec, 20 świń, 60 gęsi; dochód z folw. wynosi [ok. 290 fl.]; we wsi K. jest 5 kmieci na 5 3/4 ł.; dają z łanu po 2 fl. 24 gr czynszu, 4 kapłony, 30 jaj i mają pracować „kiedy każą”; 3 zagr.: dwaj dają po 10 gr, a trzeci 12 gr czynszu i są zobowiązani do pieszej robocizny (LWK 1, 158-159).

3B. Inna własn. w K.G. 1385 kop. 1615 królowa Jadwiga zwalnia role stanowiące uposażenie szpitala Ś. Ducha w Kościanie od wszelkich ciężarów, w tym m.in. 1 1/2 ł. roli w K. G., które dał temu szpitalowi Henlin Goelczl niegdyś mieszcz. kośc. (Wp. 6 nr 287).

1451-65 Jurga Ginter z C.G.: 1451 tenże śwd. (ACC 33, 33); a. 1464 tenże kupuje 1 ł. z sołectwa w C. od szl. Mac. Młanki sołtysa w C.G.; 1464 tenże na tymże łanie zapisuje 1 grz. czynszu z pr. odkupu za 12 grz. dominikanom w Kościanie (ACC 79, 52v); 1465 tenże kmieć z C. zapisuje Michałowi Kapuście kapłanowi ze Śremu na swym 1 ł. albo na 2 1/4 ł. czynsz 1 1/2 grz. z pr. odkupu za 18 grz. (ACC 44, 71v); 1509, 1517, 1525 o czynsze dla dominikanów w Kościanie pozywani byli posiadacze sołectwa w K.G. (→ p. 4) oraz Jasiek burgr. kośc. → p. 3A; [wydaje się, że wszystkie te pozwy dotyczyły czynszu zapisanego przez Jurgę Gintera].

1465 Małg. Pol...? albo Porosza? zapisuje czynsz 6 grz. na 1/2 włóki (Hubę) w K.G. [komu?, dok. trudno czytelny] (AAP D.perg. 49)

1468 Katarzyna wd. po Marcinie z C. pozywa swego pasierba Wincentego sołtysa z Nielęgowa o należne jej po śmierci ss. Mikołaja i Pawła, i przyznane jej przez sąd polubowny [w 1467 r.] 4 1/2 grz. wiana oraz wyprawę, na którą składają się owce, krowy, koguty [= kury?], gęsi, kaczki, wielki kocioł miedziany i pościel (pulvinaria; ACC 47, 210, 217).

1510 na roli, która niegdyś należała do Jana Herpstena w C. ciąży czynsz 1 grz. dla altarii ŚŚ. Andrzeja, Mikołaja i Barbary w kościele Bożego Ciała pod Kościanem (LBP 191).

1511 Mik. Ocieski star. kośc. i kon. kupuje od szl. Bernarda Naydeka 2 ł. folw. zw. Pianowo i 2 ł. zw. Szyba na przedmieściu m. Kościana za 30 grz. (PG 14, 266); 1518 Jan Bryl Ocieski [zarządzający stwem kośc. po śmierci brata Mikołaja star. kośc.] sprzedaje Mik. Tomickiemu star. kośc. za 60 grz. folw. z zabudowaniami w C. zw. „Najdakowskie dobra” (bona Naydakowskye)²Role należące niegdyś do Najdaków nosiły w 1518 r. miano dóbr najdakowskich.→ p. 3B, a w l. 1566, 1581 i 1620 w rejestrach poborowych wymieniano je jako osobną osadę pod nazwą „folw. Najdaka” (→ p. 3C; APP Tab.2) oraz 2 ł. opust. razem z rolą zw. Szyba położone w Pianowie między C. a wsią Oborzyska (PG 15, 252).

1557 Grzegorz Komeczka (Koniczka) i Jakub Ruszka z K. pozwani przez Ambrożego z Piasków pod Poznaniem pleb. kośc. o to, że zajęli nie wiadomo jakim prawem role w Pianowie, które stanowią uposażenie plebanii w Kościanie; pozwani tłumaczą, że ich poprzednicy kupili te role, więc bp pozn. poleca im to udowodnić (AE X 190).

1565 [Jan] Tomicki kaszt. gnieźn. [oprócz folw. nal. do stwa kośc.] posiada w K. folw. i role obsadzone przez zagrodników; ludzie zeznali, że to są role sołectwa, albo wójtostwa³Informacja ta wydaje się nieścisła, gdyż grunty sołeckie weszły prawdop. w skład gruntów folw. król. w K.G., natomiast posiadłość własna Tomickich to wg przytoczonych w p. 3B informacji dawny folw. Najdaka i ewentualnie role zw. Szyba; mieszczanie mają w K. 2 1/2 ł., szpital [Ś. Ducha?] 1 ł. i kościół Ś. Ducha 1/2 ł.; z tych wszystkich gruntów stwo kośc. nie ma żadnego dochodu (LWK 1, 158-159).

1567 z wiatraków stojących na skotnicach [pastwiskach] w K. należą się czynsze dla szpitala Ś. Ducha w Kościanie (M. Kościan I 117, 423; M. Kościan I 133, 136v).

3C. Informacje z rejestrów poborowych o wszystkich częściach K.G.: 1566 pobór płacą z cz. m. Kościana z 2 1/2 ł. kmiecych [sic!] i z cz. prepozytury Ś. Ducha od 1/2 ł. i od 3 zagr.; folw. Najdaka⁴→ przyp. 2 płaci od 10 zagr. (ASK I 4, 245v); 1571 Wojc. Czarnkowski star. kośc. płaci pobór [z części nal. do stwa kośc.] od 4 1/2 ł. i 3 zagr. (ASK I 5, 421); 1581 Andrzej z Górki star. kośc. płaci pobór od 4 ł. [nal. do stwa kośc.], z cz. nal. do m. Kościana płacą pobór od 1 1/2 ł.; z folw. Najdaka płacą pobór od pługa ratajskiego (aratrum coloni) i od 2 ł. opust. (ŹD 61; ASK I 6, 479).

4. 1416 Nikel Flescher [Fleischer = rzeźnik?] sołtys z C. w sporze [ze swą siostrą?] Katarzyną ż. Michała Cygelera mieszcz. kośc. o 30 grz. i 6 gr oraz o 200 owiec po matce oraz o 1/2 dóbr po ojcu (KoścZ 5, 42); 1418 tenże w sporze z Sędziwojem Brlokiem [z Manieczek] (KoścZ 5, 119); b.d. [a.1435] tenże zapisuje czynsz 3 1/2 grz. dla altarii w Śremie, → niżej: wzmianki w l. 1508, 1511-12.

1448 szl. Mac. Kurogórski [sołtys z K.?] otrzymuje od Ścibora Chełmskiego dziedzica w Poniecu dom, łan roli, łąkę i ogród [w Poniecu?] (RH 2, 121; MH 16, 3); 1450 bracia szl. Jan, Maciej i Jakub sołtysi z K.G.⁵Maciej miał w 1464 r. ż. Jadwigę z Goździchowa, a w 1487 tenże? Maciej miał [drugą] ż. Małgorzatę z Pijanowic; sam posiadał części w Ziemlinie i w Manieczkach. Jan nabył w 1469 r. części Sierpowa i Woliszewa [obecnie Olszewo]; jego ss. Wincenty i Gabriel występowali jako Sierpowscy (PG 7, k. 2, 222; PG 8, 10; PG 9 k. 72v, 106; PG 10 k. 76,108v; PG 11, 2; BR 628 nr 210). Prawdop. sukcesorką jednego z nich była Małg. Kurogórska ż. Stan. Sinnickiego [osoba niezident.] dz. w Grzybowie-Wódkach w pow. gnieźn zapisują matce Elżbiecie po 50 grz. posagu i wiana na swoich sumach (PG 4, 81v).

1452 Wojciech wójt! (advocatus) z C.G. w sporze z witrykami z Kościana (ACC 33, 113).

1462-66 szl. Mac. Młanka⁶Szl. Mac. Młanka sołtys z K.G. był prawdop. s. Wacława Młanki z Ociosny [osada zaginiona k. Zaniemyśla, pow. pyzdr.], pisał się jeszcze w 1444 r. z Ociosny (WR 2 nr 1232), zaś w 1465 „niegdyś” z Ociosny lub z Łęk Wielkich (KoścZ 15 k. 13, 62v) sołtys w C.: 1462 temuż Jan Sapieński z Miechinina [pow. pyzdr.; obecnie Mechlin] winien jest 121 zł węg. oraz 16 grz.: sąd przysądza Młance wwiązanie w czynsz od kmieci w Miechininie po 1 zł czynszu [rocznie] od każdych 10 zł węg., 1 grz. od 10 grz. i 1/2 grz. i 4 gr od 6 grz. na tak długi okres, dopóki nie otrzyma całej sumy (PyZ 13, 45v-46); a. 1464 tenże sprzedał 1 ł. ze swego sołectwa → p. 3B; 1465 tenże śwd. (ACC 44, 71v); 1465 tenże z Lęk Wielkich [k. Kościana?] pozwany przez Jana Będlewskiego o 15 grz. i tyleż szkody (KoścZ 15, 13); 1465-66 tenże [bez określenia, że jest sołtysem w K.] w sporach ze Stanisławem z Prochów, Stan. Gnińskim i Stan. Tucholskim (KoścZ 15 k. 62v, 165).

Ok. 1500 Stan. Najdak rzekomy sołtys w K.G., → p. 6.

1503 Mik. Kamblan [rodem z Wszołowa w pow. kal.] posiadacz Skoraczewa [i Karmina] daje Łukaszowi z Górki star. kośc. cz. Borowa [k. Czempinia], a w zamian otrzymuje sołectwo w C. na przedmieściu kośc. (PG 12 k. 238, 238v); 1508 król Zygmunt wyraża zgodę na wykup sołectwa w K.G. wsi przedmieścia kośc. (villa suburbii Costinensis) przez Mik. Kamblana z Wszołowa z rąk Łukasza z Górki kaszt. lędzkiego (MS 4 nr 325); 1508 Mik. Kamblan zobowiązuje się zapłacić Błażejowi Fryczowi altaryście w Kościanie [→ Kościan m., p. 5Bo] 12 grz. za cz. sołectwa w C., którą Frycz [poprzednio] nabył za 24 grz.; Frycz kwituje odbiór 12 grz. od Mik. Kamblana, a z pozostałych 12 grz. rezygnuje (ACC 85, 134); 1508 tenże Mik. Kamblan pozwany przez Wawrz. Bożejewskiego altarystę ze Śremu o 3 1/2 grz. czynszu za rok bieżący; czynsz ten zapisany był w dok. wystawionym przez Sędziwoja z Ostroroga star. gen. wlkp. [a więc w l. 1411-15, 1419-26 albo 1432-34]; Kamblan stwierdza, że taki czynsz nie ciąży na jego sołectwie (ACC 85 k. 128, 154); 1509 tenże Mik. Kamblan pozwany przez Fabiana przeora i konwent dominikanów kośc. o 5 grz. zaległego czynszu za 5 l. [→ p. 3B r. 1464]; Kamblan wyjaśnia, że jest posiadaczem w C. dopiero od 3 ł., oraz, że czynsz został zapisany bez zgody króla, który jest dz. m. Kościana i przedmieścia [C.]; Kamblan stwierdza jedynie, że jest gotów wykupić ten czynsz [w przyszłości] (ACC 86, 9).

1511-12 Bernard, Wincenty i Mikołaj Kamblanowie ss. Mikołaja w sporze z Wawrz. Bożejewskim altarystą ze Śremu o 3 1/2 grz. czynszu z sołectwa w C; czynsz ten został niegdyś zapisany przez Mik. Fleischera sołtysa w C.,→ wyżej (ACC 88 k. 17, 19v, 44, 55v; ACC 89, 65v; AAP Sententiae II 213v).

1517 bracia Wincenty i Bernard Kamblanowie dzielą się dobrami; m.in. Wincenty otrzymuje w K.G. 7 zagr. os. (Skowron, Kunica, Darnik, Rabasska [kobieta?], Kędziorka, Zawodny, Wawrzyniec), 9 zagród opust. oraz połowy folwarku, ról i łąk, a Bernard otrzymuje 7 zagr. os. (Świątek [identyczny z Świętosławem, → niżej], Woszna, Skowronek, Hdzyk, Gębicki, [Marcin?] Raszkowski, [Szymon?] Wielgus [vel Wielgosz]) (PG 15 k. 163, 163v); 1517 Winc. Kamblan z Karmina swą cz. sołectwa w K. sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Szołdrskiemu (PG 15, 163v); 1517 Bernard Kamblan pozwany przez Wawrzyńca przeora i konwent dominikanów kośc. o zaległy za rok ubiegły czynsz 1 grz.; Bernard odpowiada, że w tym czasie sołectwo uprawiał jego brat Wincenty i on powinien czynsz płacić; mają to poświadczyć świadkowie [zagrodnicy z cz. Bernarda]: Świętosław i Marcin Raszkowski [→ wyżej: r. 1509 oraz → p. 3B] (ACC 92, 269).

1518 król Zygmunt wyraża zgodę, aby Mik. Tomicki wojski łęcz. i koniuszy król. wykupił wójtostwo lub sołectwo w C.G. z rąk Winc. Kamblana i in. dziedziców z Wszołowa [w reg. błędnie: Wischlowo!] i zapisuje Mik. Tomickiemu 200 grz. na tym sołectwie (MS 4 nr 2741, 11842).

5. 1520-21 Bartłomiej pleb. z Kościana pozywa Andrzeja Ręcskiego burgr. kośc. oraz pracowitych Szymona Wielgosza i Wawrz. Waszko kmieci z K.G. o zaległe od 5 l. meszne po 1 ćw. (mensura) żyta i 1 ćw. owsa z łanu; Ręcski w 1520 r. prosi o odłożenie sprawy do czasu, gdy wróci z wyprawy wojennej, w 1521 r. stwierdza, że nie jest dz. ani tenut. w C.G., lecz tylko faktorem starosty kośc.; pleban wycofuje pozew przeciwko Ręcskiemu, lecz ma nadal prowadzić proces z tenut. kośc. (ACC 95, 120v; ACC 96, 77).

6. 1455 Jakub s. Mikołaja z K. student w Krakowie (AS 1, 144).

1492-93 w C. w domu opatrznego Stan. Neydaga [Najdaka] urzęduje sąd powołany przez star. kośc. Łukasza z Górki dla rozpatrzenia zarzutów postawionych przez Górkę władzom m. Kościana i całej gminie miejskiej (communitas), → Kościan – starostwo (APP Sądy patrymonialne, Patr. 1 k. 1-50).

1492-1511 rodzina Najdaków (Neydag, Neyderka, Naydek): 1492-93 opatrzny Stan. Neydag posiada dom w K.G. → wyżej; 1498 tenże Neyderka jest opiekunem Doroty wd. po zm. Janie Neyderka i jej dzieci Bernarda i Doroty → Kościan m. p. 3A; ok. 1510 Stan. Najdak [niesłusznie nazwany sołtysem w K.G.] (Cieplucha 194); 1511 Bernard Naydek [s. zm. Jana?] sprzedaje role położone koło K.G. [odziedziczone zapewne po Stanisławie], → wyżej p. 3B.

8. Grodzisko wklęsłe o nieznanej chronologii leży 400 m od wsi Kurza Góra Nowa, 2 km na SE od Kościana, na prawym, wschodnim brzegu kanału Obry; grób szkieletowy nie datowany (Hensel 3, 187).