LGIŃ

1311 or. Ylegin (Wp. 2 nr 940), 1312 Iligin (Przemęt A 4), 1312 kop. XVI w. Lygin (WsZ 1, 22), 1312 wzm. XX w. Oligin (Straty 3 s. 182 nr 12), 1397 Elgino (Lek. 1 nr 2345), 1407 Lgin (KoścZ 3, 62v), 1473 Lgyn (MS 1 nr 1014), 1944 Ilgen, 9 km na NW od Leszna.

1. 1423 n. par. własna (ACC 6, 126), dek. Wschowa (LBP 154); 1520 n. pow. wsch. (PG 15, 343).

2. 1528 opis granicy między Wielkopolską a Śląskiem: rzeka wypływająca ze [stawu] mł. zw. Schubertmyl leżącego w Królestwie Pol. między wsiami L. i Wygnańczyce; rzeka [nad którą leży] mł. Takemil poniżej mł. Schubertsmyl jest granicą między L. i Wygnańczycami w Królestwie a Strońskiem [w księstwie głog.]; kopce gran. znajdują się na brzegu w lesie Szak, nad strugą zw. Szak, obok stawu zw. Święte, przy bagnie Kaduskie błoto; kopiec narożny kończący ten odcinek granicy rozdziela L. w Królestwie od Strońska i Zbierska w księstwie [głog.; obecnie obie wsie nie istnieją]; dalej granica biegnie przez kopce przy bagnie Miedźwiedzi Kierz, na wzgórku, czyli na grzębie, naprzeciw łąki karczmarza, aż do kopca narożnego pod lasem Wijewskim na końcu wspomn. łąki karczmarza; granica ta rozdziela L. i Wijewo w Królestwie od Zbierska w księstwie [głog.] (Reces 12-13).

3. Własn. szlach., wcześniej zapewne książęca1→ przyp. 4.

1397 Szczedrzyk z Runowa [k. Kórnika] toczy proces z Pietraszem i jego braćmi [Mikołajem, Szczedrzykiem, Bartoszem i Czerną] z Jerki o 1/2 E. (Lek. 1 nr 2345); 1407 Pietrasz Jerecki z braćmi toczy proces z Januszem Kromnowem o dziedziny L. i Hetmanice2KObceRyc. 59 twierdzi na tej podstawie, że Janusz Kromnow był dz. w L. Tamże dalsze informacje o Januszu zw. Heszerhorn i in. Kromnowach, siedzących w różnych wsiach pow. wsch. i kośc (KoścZ 3, 62v).

1427 Piotr Kromnow z L. → p. 5.

1473 król Kazimierz zaświadcza, że Henryk z Osowej Sieni odstąpił Wojc. Górskiemu [z Góry k. Bnina w pow. pyzdr.] kaszt. lądz. [i star. wsch.] część [w → Dębowej Łęce], którą jego ż. Katarzyna z Jarocina dała mu w zamian za dobra L., Hetmanice i Nowa Wieś [k. Wschowy] (MS 1 nr 1013, 1014).

1476-1531 Małgorzata z Budziszewa, ż. Hinczy Lgińskiego, a następnie ż. Andrzeja Osieckiego [z Osiecznej]: 1476 taż funduje kaplicę Ś. Anny w L. → p. 5; 1485 taż ż. Hinczy Lgińskiego toczy proces z Andrzejem, Pawłem, Stanisławem i Piotrem Budziszewskimi [swymi braćmi] (PZ 21, 47v); 1490 Anna Osowosieńska pozywa Stanisława i Piotra z Budziszewa o to, że gdy wydawali swą siostrę rodzoną Małgorzatę za zm. Hinczę Lgińskiego rodzonego brata Anny, obiecali jej dać 400 grz. posagu tak jak innej siostrze, Barbarze Powidzkiej, ale dotąd sumy tej nie wypłacili (PZ 21, 191-191v); 1493 Małg. Lgińska siostra Piotra Budziszewskiego, Barbary ż. Michała Powidzkiego [z Ralewic w ziemi sier., tenut. Powidza w pow. gniezn.] i panny Elżbiety dziedzice w Budziszewie (PyG 8, 117v); 1496 zm. Henryk z L. brat Anny Ossowskiej (WsG 1, 5); 1497 taż kupuje z zastrz. pr. odkupu od Piotra Szypłowskiego 1/2 Tylewic i Wygnańczyc za 100 fl. (WsG 1, 14v-15); 1497 taż posiada dobra zastawne w Wygnańczycach i Tylewicach; z powodu nieobecności jej przedstawiciela w wyprawie wojennej król nadaje pr. do tych dóbr Piotrowi Opalińskiemu sędziemu pozn. (MS 2 nr 791; Posp. Rusz. 17); 1498 taż wd. po Hinczy Lgińskim wysyła zastępcę na wyprawę turecką ze swych dóbr wiennych w L. i Hetmanicach (ExpBel. nr 568); 1510 tejże wd. po Andrzeju Osieckim dłużny jest Krzysztof Olbrachcicki z Dębowej Łęki 34 grz. i 30 fl. (WsG 1, 73); 1514 taż toczy proces ze Stefanem altarystą z kościoła Bożego Ciała we Wschowie; na podstawie ugody zawartej przed 6 laty Małgorzata miała zapłacić 5 grz. i wykupić czynsz ciążący na [roli] jej kmiecia Klemensa w L.; z sumy tej Małgorzata zapłaciła już 3 grz. (ACC 90, 139); 1514, 1515 → p. 5; 1517 taż wd. po Andrzeju Osieckim sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Annie c. Piotra Budziszewskiego, swojej bratanicy (neptis) swe części Łopuchowa za 230 grz. (PG 15, 139); 1520 taż kupuje z zastrz, pr. odkupu od Mik. Gackiego cz. Gaci w pow. pozn. i cz. jez. Skrzynka (PG 15, 351v); 1521 taż kupuje z zastrz. pr. odkupu od Wojc. Głębockiego 1/4 jego 1/2 m. Głęboczek w pow. pyzdr. za 70 grz. (PG 15, 401); 1523 taż wd. po Andrzeju Osieckim kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Domasławskiego 1 ł. os. i 2 ł. opust. w Brzeźnie [k. Skoków] za 30 grz. (PG 15, 494); 1529 taż wd. po Hinczy toczy proces z Sebastianem, Maciejem i Janem Opalińskimi z Włoszakowic, którzy wygnali ją z jej dóbr wiennych w L. i Hetmanicach (WsG 2, 68v-70v); 1531 taż wd. po Henryku Hinczy Lgińskim później zaś ż. zm. już Mac. Osieckiego3Musiała tu zajść pomyłka, gdyż poza tym Małgorzata nazywana jest zawsze wd. po Andrzeju Osieckim. W Osiecznej występował Maciej, bratanek Andrzeja. Cieplucha 153 błędnie podaje, że Małgorzata wd. po Andrzeju Osieckim została ż. Henryka Hinczy Lgińskiego pani wienna w L. i Hetmanicach odsprzedaje Sebastianowi kustoszowi pozn. i kan. krakowskiemu, Łukaszowi, Maciejowi i Janowi chor. pozn. Opalińskim dziedzicom we Włoszakowicach swe 800 grz. posagu i wiana, jakie zapisał jej na L. i Hetmanicach Hincza (WsG 2, 98-100v); 1536 Mac. Górski z Miłosławia z bratem Piotrem wykonawcy testamentu zm. Małg. Lgińskiej sprzedają zgodnie z jej wolą dom na przedmieściu Poznania (PG 17, 40); 1537 Wincenty, Maciej, Stanisław i Jan Budziszewscy kwitują Piotra Górskiego star. wsch. z wypłaty 200 grz. posagu zm. Małg. Lgińskiej, które złożone były w Miłosławiu (WsG 2, 176).

1511 Tomasz Wilkowski kan. pozn. przeprowadza wywód szlachectwa z h. Jeleńczyk po ojcu, a po matce z L. z h. Kromnow (MHP nr 241).

1520 Piotr Opaliński daje w działach swym braciom Łukaszowi, Sebastianowi, Janowi i Maciejowi dziedzicom we Włoszakowicach m.in. Hetmanice i L. w pow. i ziemi wsch. (PG 15, 343); 1529, 1531 bracia Opalińscy → wyżej; 1534 Mac. Opaliński dz. m.in. cz. L. (PG 16, 682v); 1564-66 wieś L. Andrzeja Opalińskiego [s. Macieja] → niżej: pobór i p. 5; 1619 wieś L. Łukasza Opalińskiego [s. Andrzeja] → p. 5.

1514 kmieć Klemens z L. → wyżej.

Pobór: 1531 od 3 ł. po wiard., od 2 karczem po 6 gr (ASK I 3, 186v); 1535 od 3 ł., 2 karczem i 3 korzeczników (ASK I 4, 38v); 1563 od 7 ł., 2 karczem, 6 mł. wodnych (ASK I 5, 208v); 1564 wieś L. ma 3 ł. → p. 5; 1566 wieś kaszt. przem. [Andrzeja Opalińskiego] płaci od 7 ł., 2 karczem, mł. o 7 kołach, 10 zagr. po 4 gr, zagr. bez roli 2 gr, 2 komor. z powodu ich ubóstwa po 2 gr (ASK I 4, 304v); 1579 od 7 1/2 ł., 13 zagr. z rolami, rymarza (utricularius), 4 rybaków, 3 rzem., 8 komor. z inwentarzem, 6 komor. bez inwentarza, owczarza mającego w stadzie 150 owiec (ŹD 101).

5. 1423 Jan pleb. w L. (ACC 6, 126; CoPr. 1, 45v).

1427 Mikołaj pleb. w L. toczy proces z Piotrem Kromnowem z L. i domaga się odeń 14 miar pszenicy tytułem mesznego za 3 lata oraz 1 grz. za łąkę kościelną sprzedaną w zeszłym roku przez Piotra (ACC 10, 220v); 1438 [tenże?] Mikołaj pleb. w L. toczy proces z Elżbietą z Łysin o czynsz 1 grz. należny kościołowi w L. ze wsi Drzewce; Elżbieta odpiera, że nie ona jest dziedziczką wsi Drzewce, lecz jej brat rodzony Kasper; obecny w konsystorzu Kasper wnosi o przekazanie sprawy bpowi wrocł., w którego diec. znajduje się wspomn. dziedzina [Drzewce], co pleb. potwierdza (ACC 22, 128v).

1476 Małg. Lgińska funduje kaplicę Ś. Anny w L. → niżej: wizytacja 1619.

1510 par. L. [formularz nie wypełniony] (LBP 154).

1512 witrycy kościoła par. w L. toczą proces z Jakubem pleb. ze Świętopietrza [obecnie Przedmieście k. Przemętu], który ma im zapłacić 1/2 kopy [gr] (ACC 88, 274).

1514 Małg. Lgińska kupuje z zastrz. pr. odkupu od Kaspra Zbarzewskiego 2 grz. czynszu za Zbarzewie dla kaplicy Ś. Anny w L. (ACC 90, 139v); 1514 Małg. Lgińska nadaje plebanowi i kościelnemu w L. 3 1/2 grz. czynszu na Zbarzewie, Przyczynie Górnej i Przyczynie Dolnej: 3 grz. i wiard. dla plebana, 1 wiard. dla kościelnego; pleb. ma za to odprawiać co tydzień w kościele Ś. Anny trzy msze: we wtorki śpiewaną o Ś. Annie, w środy za zmarłych, w piątki śpiewaną o Męce Pańskiej (ACC 90, 143v-144); 1514 Jan ze Śremu prezentowany przez Małg. Lgińską na pleb. w L.; tenże Jan pleb. z L. toczy proces z Wawrzyńcem z Iłowca i wnosi o zwolnienie Wawrzyńca od klątwy, pod którą popadł on na wniosek tegoż Jana (ACC 90, 144); 1515 Małgorzata z L. wd. po Andrzeju Osieckim zapisuje Janowi pleb. w L. czynsz 1/2 grz. od kmiecia Hanusza Herolta z Przyczyny Górnej kupiony przez nią za 6 grz.; oficjał pozn. potwierdza ten zapis a także inne zapisy czynszów dla kościoła w L.: czynszu 1 grz. na Przyczynie Górnej zapisanego w 1500 oraz czynszu 2 grz. na Zbarzewie kupionego od Kaspra Rotemberka; pleb. Jan ma z tych pieniędzy co roku dawać 1 wiard. kościelnemu (ACC 91, 98).

1540 rejestr kontrybucji kleru diec. pozn.: w L. pleb. zapłacił 12 gr, kościelny 2 gr (CP 404, 42v); 1564 L. płaci dzies. z 3 ł. bpowi pozn. (IBP 311).

1619 wizytacja par. L.: wieś kaszt. pozn. Łukasza Opalińskiego, kościół drewniany pod wezw. ŚŚ. Bartłomieja i Jadwigi; kaplica Ś. Anny ufundowana i zbudowana przez Małg. Lgińską w 1476, a odnowiona przez Annę Zborowską ż Piotra Opalińskiego [brata Łukasza] w 1598 r.; w kościele par. w ołtarzu znajduje się stary obraz Matki Boskiej Częstochowskiej; obie metryki prowadzone są od 1593; kościołowi par. podlega kościół drewniany Ś. Jana Chrzciciela leżący obok (iuxta) Hetmanic i Nowej Wsi o pół mili od L. (AV 4, 159v-164).

6. 1311-12 w L. wystawia dokumenty Henryk [II] ks. głog. i wlkp.4Częste pobyty (czy raczej jeden długi pobyt) księcia w L. zdają się świadczyć, że znajdować się tu musiał dwór (może myśliwski) książąt głog. O dworach wiejskich zob. K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek, Wrocław 1975, s. 42 n. Wynikałoby stąd, że L. w początku XIV w. był własn. książęcą (Wp. 2 nr 940; AAP sygn AZ 4/11 pod 28 IX – może ident. z poprzednim; CDS 16 nr 3275, 3310; Straty 3 s. 182 nr 12; WsZ 1, 22v = Wp. 6 nr 81 gdzie źle podane miejsce wystawienia5Pierwotnie napisano: Lygin, co następnie zostało innym atramentem poprawione na: Lygnitz. W wydaniu w Wp. podano tylko tę poprawioną formę); 1312 w L. przebywa kancelaria tego księcia (Wrocław, Archiwum Państwowe, rep. 125, nr 152).

8. W L. odkryto ślady (ułamki naczyń) po pięciu osadach pochodzących z poł.. X – poł. XIII w.: na zachodnim brzegu mniejszego jeziora, na wschodnim brzego tego jeziora, na zboczu na NW od cmentarza, na wydmie; piąta osada pozostaje nie zlokalizowana (Hensel 3, 213-14).

1 → przyp. 4.

2 KObceRyc. 59 twierdzi na tej podstawie, że Janusz Kromnow był dz. w L. Tamże dalsze informacje o Januszu zw. Heszerhorn i in. Kromnowach, siedzących w różnych wsiach pow. wsch. i kośc.

3 Musiała tu zajść pomyłka, gdyż poza tym Małgorzata nazywana jest zawsze wd. po Andrzeju Osieckim. W Osiecznej występował Maciej, bratanek Andrzeja. Cieplucha 153 błędnie podaje, że Małgorzata wd. po Andrzeju Osieckim została ż. Henryka Hinczy Lgińskiego.

4 Częste pobyty (czy raczej jeden długi pobyt) księcia w L. zdają się świadczyć, że znajdować się tu musiał dwór (może myśliwski) książąt głog. O dworach wiejskich zob. K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek, Wrocław 1975, s. 42 n. Wynikałoby stąd, że L. w początku XIV w. był własn. książęcą.

5 Pierwotnie napisano: Lygin, co następnie zostało innym atramentem poprawione na: Lygnitz. W wydaniu w Wp. podano tylko tę poprawioną formę.