1146 or. Lusou (MPH 5, 962), 1288 kop. XVII w. Lossowo (Wp. 2 nr 628), 1388 Lusowecz (Lek. 1 nr 380a), 1390 Lussowo (Lek. 1 nr 893), 1406 Luschowo (ACC 2, 2v), 1429 Lussowo Maior (ACC 12, 166v), 1456 Lusouo (ACC 37, 59v), 1457 Luschovicze (AC 1 nr 465), 14,5 km na NE od Buku.

1. [Pow. pozn.]; 1288 n. par. własna (Wp. 2 nr 628), 1510 dek. Oborniki (LBP 85).

2. 1288, 1423, 1430 jezioro → p. 5, 1510 → p. 3.

3. Własn. monarsza, następnie kościelna (kapituły kat. pozn.). 1146 ks. Mieszko [St.] po zwycięstwie pod Poznaniem [nad swym bratem Władysławem II w 1146] nadaje kościołowi pozn. wieś L., którą zamieszkują Zdziebud, Strobisz, Kozieł, Uciech (Vteh), Golik, Niedan, Nasuk, Wilczek, Daluj, Janek, Krzyżan, Ustek, Okuń (MPH 5, 962; Wp. 1 nr 8; RPD 45).

1406 dziekan pozn. toczy proces z Mikołajem pleb. z Wojszyna [→ Lwówek], którego słudzy, a podobno i synowie (eius familiares et, ut creditur, filii) ukradli 3 konie wartości 7 grz. włodarzowi dziekana w L. (ACC 2, 2v).

1428, 1430 wieś kapituły pozn → p. 5.

1431 kap. pozn. postanawia, że kanonik Strzeszek (→ o nim Wp. 9 nr 1142, przyp. 20) ma strzec i bronić z pomocą swych ludzi (familia) powierzonych mu dóbr kapitulnych, a mianowicie wsi L. nadanej ponownie przez króla na Kujawach; bp pozn. oznajmia wobec zniszczenia wydanych w imieniu króla aktów dotyczących posiadania wsi L. przez star. [gen.] wlkp. Dobrogosta [z Szamotuł]¹Zapiska sformułowana bardzo niejasno; nie wiadomo, czy chodzi o posiadanie L. przez Dobrogosta, czy też tylko o zniszczenie przez Dobrogosta akt w tej sprawie. Rzecz cała pozostaje zapewne w związku z wcześniejszymi sporami wokół dziekanii pozn. Znane są one tylko z dok. wystawionego przez kanoników Strzeszka oraz Piotra z Nowca na początku 1430 r. (Wp. 9 nr 1221), którego tekst jest niestety znów niejasny; pr. patronatu dziekanii było sporne między królem a dziekanami pozn. i w związku z tym przewidywano możliwość wydania dóbr stanowiących uposażenie dziekanów w ręce komisarzy król, że mgr Strzeszek kan. pozn. ma objąć tę wieś w posiadanie i odeprzeć napastników [invasores bonorum] (AC 1 nr 54); 1436 kapituła pozn. postanawia, że szkody jakie poniosą regensi wsi L. z powodu zastawu osobom świeckim, obciążać mają kapitułę, nie zaś regensów i kmieci (AC 1 nr 204).

1436 wieś L. należy do uposażenia prebendy dziekana pozn. Macieja Dryi (AC 1 nr 190); 1510 wieś L. z jeziorem nal. do uposażenia dziekanii pozn. (LBP 27).

Kmiecie: 1146 → wyżej; 1388 włodarz z L. (Lek. 1 nr 380a); 1402 Stefan Kąkolewic (KP nr 866); 1456 kapituła udziela rocznej wolnizny kmieciowi, któremu spłonął dobytek (kmetho exustus; AC 1 nr 465).

1508 pobór od 11 ł., od karczmy wiard. (ASK I 3, 11); 1510 wieś ma 11 ł. os., 4 1/2 ł. opust., 3 zagr., 2 karczmy, z których w jednej szynkuje się piwo, a druga jest opust. (LBP 85); 1563 pobór od 11 ł., 2 karczem, 1 krawca (ASK I 5, 225v); 1577 płatnik poboru dziekan pozn. (ASK I 5, 690); 1581 pobór od 14 półł., 6 zagr., 6 komor., 1 rzem., 2 rybaków (ŹD 20).

4. 1370 wzm. 1784 przywilej sołectwa w L. (CP 12, 19).

5. 1288 bp pozn. Jan za zgodą kapituły przyłącza do par. w L. wsie L., Lusówko, Tarnowo i drugie Tarnowo [obecnie jedna wieś Tarnowo Podgórne], Kobylniki, Sady, Swadzim i Sierosław, a także dzies. z Rumina [obecnie Rumianek, par. Ceradz Kościelny], Piątkowa [par. Ś. Wojciecha pod Poznaniem], Sobiesierni [par. Skórzewo] i Brzeźna [niezident.]; nadaje kościołowi w L. staw, 2 ł. z łąkami, oraz 1/10 ryb [złowionych] w jeziorze (Wp. 2 nr 628).

1390 Mikołaj pleb. w L. i wikariusz kat. pozn. (Lek. 1 nr 893); 1410 [tenże?] pleban w L. pożycza z powodu przyjaźni Włodkowi i jego s. Drogosławowi z Dąbrowy [w par. Skórzewo] 2 kopy [gr] (ACC 2, 167).

1419 ponowna erekcja kościoła par. w L. (LOp. 1, 278).

1419 Marcin pleb. w L. i wicedziekan pozn. toczy proces z kmieciami z Rumina o dzies.; oficjał orzeka, że przez 3 lata kmiecie mają płacić dzies. wiardunkową, a później snopową zgodnie z przywilejem bpa Jana z 1288 (Wp. 5 nr 307; ACC 4, 51); 1420 tenże (Wp. 8 nr 899; ACC 4, 88); 1423 tenże nie rezygnując z praw swego kościoła zgadza się, by kmiecie z Rumina zapłacili mu w tym roku zamiast dzies. snopowej po 1 wiard. z łanu (ACC 6, 83); 1424 tenże zgadza się, by kmiecie z Rumina zapłacili w tym roku zamiast dzies. snopowej po 14 gr z łanu (AC 2 nr 977; ACC 7 k. 157v, 159v); 1426 tenże (Wp. 5 nr 441); 1428, 1430 tenże otrzymuje zgodę kapituły pozn. na posiadanie małego stawu (piscina parva) w L. (CP 28 k. 17v, 28v); 1429 tenże → Lusówko, p. 3; 1430 tenże za zgodą kapituły ma nadal posiadać jeziorko, które od dawna należy do kościoła w L., a na wielkim jeziorze [Jez. Lusowskie] może zakładać 11 więcierzy zw. bębenkami i do woli łowić siecią zw. zabrodnia (CP 28 k. 32, 41).

1423 kop. 1488-92 zasobna wieś (villa solempnis) L. należąca do uposażenia dziekana pozn., ma folw. z 1/2 jeziora i liczne łąki; w sąsiedztwie dzies. z 13 ł. kmiecych w Sadach (LBP 27).

1456 Mik. Sobiejucha pleb. w L. winien jest 1 kopę Janowi z Krzestkowic (ACC 37, 59v).

1484 Bartłomiej pleb. w L. zawiera ugodę z panem Sadowskim w sprawie dzies. i wielkanocnego święcenia chleba, w której to sprawie ma być utrzymany obyczaj tej parafii (AC 1 nr 727); 1485 tenże Bartłomiej ze Swadzimia wikariusz kat. pozn. i pleb. w L. zawiera ugodę z Sędziwojem z Sadów i jego ślepym bratem Maciejem; Sędziwój ma płacić dzies. snopową ze swego folw. w Sadach i dostarczać ją tam, gdzie zechce pleb., nie wybierając sobie lepszych plonów; za tegoroczną dzies. ma zapłacić 1 1/2 grz. i 1 małdrat owsa; ma płacić meszne z opust. ról kmiecych, które sam uprawia; ślepy Maciej ma publicznie w kościele lub na cmentarzu przeprosić plebana, którego wielokrotnie znieważał, gdy ten wygłaszał kazania z ambony i nie ma więcej przeciwko plebanowi czynić awantur (clamores) w kościele; Maciejowi nie wolno więcej siadywać w ławce plebana w prezbiterium (chorus ecclesie), gdzie swymi krzykami podczas odmawiania Ojcze nasz i plwaniem przeszkadzał kapłanowi; ma odtąd korzystać z ławki swych braci w nawie kościoła (corpus ecclesie) według dawnego obyczaju; jeżeli zaś uważa, że jest dręczony przez plebana lub wikarego, ma dochodzić swego w sądzie (ACC 63, 106); 1491 tenże Bartłomiej pleb. ze Swadzimia²Na pewno błąd pisarza (choć powtarzający się kilka razy). Swadzim niebyt nigdy wsią parafialną. Now. 2, 371 (cytowanego tam aktu z ACC nie udało się odszukać) podaje też podobny omyłkowy zapis z 1412, kiedy to proces przeciwko Tomalowi z Sadów toczył plebanus in Swansszim, pod którym to określeniem też pewnie kryje się pleb. z L i jego krewniaczka Elżbieta toczą proces z Dorotą Mizgaliną z Poznania (ACC 68 k. 48v, 53, 56v, 58).

1499 kościół par. w L. konsekrowany przez sufragana pozn., bpa enneńskiego Wojciecha z Bydgoszczy (LOp. 1, 279; Now. 2, 182).

1500 Maciej pleb. w L. instytuowany na pleb. w Baszkowie [pow. pyzdr.] (Now. 2, 492).

1510 kościół par. pod wezwaniem ŚŚ. Jakuba i Jadwigi³Wg wizytacji z 1628 i 1695 kościół w L. nosił wezwanie NMP, ŚŚ. Jakuba i Jadwigi (ŁOp. 1, 279), pr. patronatu należy do dziekana pozn.; w L. 3 zagr. płacą rocznie po 1 gr plebanowi, dzies. nie jest płacona; do par. należą: L., Lusówko, Sady, Sierosław, Kobylniki, Swadzim; pleb. otrzymuje też dzies. z Rumina i Sobiesierni spoza par. (LBP 85).

1514 Jakub pleb. w L. oddaje dochody kościoła w L. w dzierżawę Marcinowi ze Starczynowa kapłanowi de Summo Poznaniensi na 3 lata za 12 grz. w pierwszym, a po 14 w drugim i trzecim roku; pleb. zeznaje, że kmiecie z Rumina płacą dzies. wiardunkową wartości 3 grz. 10 gr; Marcin winien wybudować nowy domek przy plebanii, odnowić stodołę, odnowić i pokryć gliną szkołę oraz otoczyć dwór [plebana] płotami (ACC 90, 111).

Uwaga: Wszystkie informacje dotyczące szlacheckich dziedziców piszących się de Lusowo odnosimy do → Lusówka.