1246/52 or. Moder (Pol. 1 nr 34 wg or. = Wp. 1 nr 256 wg kop. = DBL nr 13 reg.; o dacie rocznej → p. 7), 1265 wg relacji XIV-XV w. Modersz, Moderz (MPHn. 8, 118; DA 7-8, 146), 1298 or. Modrze (Wp. 2 nr 770), 1400 Modze (Lek. 2 nr 2528), 1408 kop. XV lub XVII w. Moderzs (Wp. 5 nr 133), 1412 Modrzie (Wp. 7 nr 698), 1420 Modrza (ACC 4, 131v), 1490 Modersch (KoścG 3, 106v), 1523 Modrzecz! (MS 4 nr 4180), tenuta (dzierżawa) król., 8,5 km na SW od Stęszewa.

1. 1265, 1490-1564/65 wieś (MPHn. 8, 118; DA 7-8, 146; KoścG 3, 106v; LWK 1, 161).

1412-98 miasto, 1557 miasto albo wieś (jedyne znane wzm. o mieście): 1412 mieszczanie (providi; Wp. 7 nr 698); 1416-17 mieszczanin (opidanus; KoścZ 4, 258, dawniej 159; KoścZ 5, 48v); 1427 dziedzina i miasto (opidum; KoścZ 8, 371v, dawniej 144v); 1449 wójt, mieszczanie, miasto (opidum; KoścZ 13, 459); 1467 mieszczka (AE II 196v); 1498 miasto (oppidum) M. alias Żmin¹Miasto Żmin alias Żmij wyst. w znanych źródłach od 1449 (KoścZ 14, 9v), jako wieś w 1557 (PG 19, 387v-388). Położone było przy M., ale nie było z nim tożsame. W XVI w. (1564/65) słabo rozróżniano Żmin od M.: „Zmin abo Modrze, to za jedną wieś abo dziedzinę ludzie tu w tem kraju mają” (LWK 1, 161) (K 2, 477-478); 1557 miasto albo wieś (opidum sive villa; PG 19, 387v-388, dawniej 420-421).

ok. 1378-1420 → Modrze – kasztelania.

1490 n. pow. kośc.²W 1523 pomyłkowo: M. w pow. wsch. (MS 4 nr 4180). (KoścG 3, 106v); 1298 n. par. własna w archidiakonacie pozn. (Wp. 2 nr 770); 1510 dek. Stęszew (LBP 99).

2. 1420 łąka [plebańska] w M. (ACC 4, 131); 1427, 1436 zapowiedzi → p. 3; 1502 kopiec narożny w M. rozdziela Kokalewo, M. i Strykowo (KoścZ 18, 57v); 1510 w M. dwór (curia) plebana (ACC 87, 94); 1510, 1523 kopiec węgielny rozdziela Kokalewo, Chroślino i wieś król. M.; droga z Grodziska [Wlkp.] do wsi M. (KoścZ 18, 195v-196; KoścZ24, 324v-325); 1531 M. graniczy z wsią Drożdżyce, a granice są ustalone (CP 111, 128); 1563 w M. wiatrak dor., 2 karczmy (ASK I 4, 176); 1564/65 między dworem [zbudowanym] na folw. w M. a wsią M. siedzą zagrodnicy ze Żmina (LWK 1, 161); 1578 droga z M. do Poznania (KoścZ 67, 351v-352v); 1580 w M. wiatrak dor. (ASK I 6, 257; ŹD 77).

3. Własn. książęca, potem król. 1246/52-57 Przemysł I wystawia w M. [najpewniej własn. książęca, → przyp. 3] dokumenty → p. 7.

1265 16 I we wsi M. zm. [księżna] Elżbieta c. Henryka [II Pob.] ks. śląskiego, wd. po Przemyśle I (MPHn. 8, 118: „in villa sua nomine M.”; DA 7-8, 146: „in villa sua dotali M.”³Posag nieruchomy był majątkiem żony, który odróżniano wyraźnie od własności męża. Elżbieta otrzymała M. niewątpliwie od Przemysła I między 1244 (ślub) a 1257 (śmierć Przemysła I)).

1403-04 Sędziwój [z Czarnkowa] dz. [!] M., [temu.] z M. [s. Jana alias Jana Sędziwoja z Czarnkowa podczaszego i sędziego pozn.]: 1403 tenże w sporze z Mik. Litwinem [mieszcz. pozn.] (KP nr 1511); 1404 tenże, niegdyś kantor [pozn.], w sporze z Trojanem ze Żdżar [pow. gnieźn.] (KP nr 1994); 1412 pani [wd.]⁴Wg SzPozn. 230 wdową tą była Barbara. Natomiast w znanych źródłach wyst. w 1413 Krystyna wd. po Sędziwoju (PZ 4, 8v; → Czarnków – dobra, p. 3B) po tymże Sędziwoju i jej dzieci z M. (PZ 3, 173v).

1418-36 Jan Czarnkowski [prawdop. s. Mikołaja sędziego pozn.; por. PSB 4, 218 i WSB 127] podkom. pozn. 1438-54, zastępca starosty gen. wlkp. 1442-43, kaszt. gnieźn. 1454-66 (UDR I/1, 182; GUrz. B 33): 1418 tenże tenut. w M. (SzPozn. 230); 1427 woźny sąd. zeznaje, że zapowiedział drogi (vie indirecte), łąki, pastwiska, zarośla (virgulta) i wszystkie pożytki w dziedzinie i mieście (opidum) M. panów [z Czarnkowa; prawdop. braci Kaspra i tegoż Jana] (KoścZ 8, 371v, dawniej 144v); 1436 tenże [jako tenut.] zapowiada dziedzinę [król.] M. (KoścZ 11, 248v).

1428 pani (domina) Henka⁵Może identyczna z Heleną c. Jana alias Jana Sędziwoja z Czarnkowa wspomn. po raz pierwszy w 1395 (→ Czarnków - dobra, p. 3B) z M. w sporze z Winc. Choryńskim o 4 grz., za które w jej imieniu prowadził sprawę o małżeństwo (accionem pro matrimonio fecit; KoścZ 9, 75).

1445 Wojc. Spławski [ze Spławia k. Poznania, potem z Gądek 14487-49] z M. kupuje wieś → Gogolewo [k. Książa] (PG 2, 113v).

1490-94 Sędziwój z Czarnkowa tenut. w M. [s. Jana Czamkowskiego kaszt. gnieźn.], kaszt. sant. 1467-86, gnieźn. 1487-94, wda kal. 1494-99, pozn. 1499-1500 (UDR I/1, 182): 1490 Andrzej z Szamotuł poręcza Sędziwojowi Będlewskiemu za tegoż Sędziwoja, że ten uzyska zgodę króla na [sprzedaż] wsi M. oraz m. Żmin i że król zapisze z zastrz. pr. wykupu Będlewskiemu 1200 zł węg. na tej wsi i mieście oraz że w zgodzie król. będzie zwolnienie od płacenia stacji, dopóki Będlewski będzie posiadać M. i Żmin (KoścG 3, 106v); 1491, 1494 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu wspomn. Sędziwojowi Będlewskiemu wieś król. M. i m. Żmin za 1200 zł węg.; w 1491 Czarnkowski przedstawia zgodę król. na zastaw wsi król. M. (PG 11, 29; PG 7, 19v; por. MS 4 nr 1818, 8743, 8823); 1494 tenże Sędziwój [czy już Sędziwój Będlewski?] zalega z płaceniem podatków ze wsi M. (PG 59, 43v).

1490-94 Sędziwój Będlewski tenut. M., podstoli kal. ok. 1488? (UDR I/1, 121) → wyżej; 1506 Anna ż. Jana Kołudzkiego [prawdop. z Kołdowa w pow. kal.] i Zofia ż. Dobrogosta Bylęckiego [z Bylęcina k. Zbąszynia, siostry Sędziwoja Będlewskiego] sprzedają z zastrz. pr. wykupu Jadwidze Kokalewskiej ż. Jana Dębieńskiego 2 ł. os. we wsi M. za 30 grz. (PG 13, 97v); 1508-12 te siostry → niżej; 1510 [Dobrogost] Chobienicki [alias Bylęcki] i Anna Kołudzka uprawiają folwarki w M. i łany opust. (LBP 99).

1508-14 Mik. Ocieski, star. kośc. 1508-16, pyzdr. i kon., koniuszy król. 1507-16 (G.Star.47; UDR X, 189): 1508-12 temuż król Zygmunt zezwala wykupić z rąk Anny i Zofii sióstr zm. tenutariusza Sędziwoja Będlewskiego dobra król., tj. wieś M. oraz m. Żmin za 1200 zł węg. (MS 4 nr 8685, 8743, 8748, 8823; MS 1 nr 1712, 1818); 1514 tenże patron kościoła w M. → p. 5.

1518-21 Piotr, 1519-21 Jan, 1519-22 Rafał i Bryl oraz 1521-22 Stanisław duchowny i 1522 Chwał Ociescy, ss. zm. Mac. Ocieskiego: 1518 król Zygmunt zezwala, aby Piotr Ocieski tenut wsi M. trzymał dożywotnio tenutę wsi M. (MS 4 nr 2659); 1519 Rafał Ocieski sprzedaje swym braciom rodzonym Janowi, Brylowi i Piotrowi Ocieskim części wsi Ocieszyn, Łodzia, Górka [k. Stęszewa], Sadowie i [król.] M. za 900 zł pol. (PG 15, 282v); 1521 król Zygmunt wyraża zgodę, aby Stan. Ocieski pleb. w Niegowici [k. Bochni] odstąpił bratu Rafałowi Ocieskiemu dz. wsi Cerekiew [w Małopolsce] i bachmistrzowi bocheńskiemu [1517-38; PSB 23, 515] swe dobra dziedz. Ocieszyn, Łodzia, Górka i [król.] M. (MS 4 nr 3915; w haśle → Górka k. Stęszewa, p. 3 mylnie pod r. 1413); 1521 Rafał Ocieski daje swym braciom Janowi, Brylowi i Piotrowi części wsi Ocieszyn, Łodzia, Górka i M.; części te Rafał otrzymał od brata Stanisława (PG 15, 420); 1522 Bryl, Chwał, Piotr i Stan. Ociescy → niżej.

1522-34 Andrzej Jaktorowski [z Jaktorowa w pow. kcyn.] z Jankowic, tenut. wsi król. M. oraz tenut. kcyn. 1515-38 i śrem. 1523-37, kaszt. brzeziński 1535? (G.Star. 64; UDR II/2, 23): 1522 król Zygmunt zezwala temuż Andrzejowi na wykup wsi M. i m. Żmin z rąk Bryla, Chwała, Piotra i Stan. Ocieskich ss. zm. Macieja (MS 4 nr 13136); 1523 temuż Andrzejowi król Zygmunt łączy zapisy pieniężne na m. Kcynia z przynależnymi wsiami oraz na wsi M. w pow. wsch. [!] (MS4nr4180); 1523 temuż król zezwala, aby trzymał dożywotnio tenutę wsi M. i m. Żmin (MS 4 nr 13628); 1527 tenże tenut. kcyn. i moderski toczy spór z Sędziwojem z Czarnkowa i Szubina kaszt. przem. o wykup dziedziny [król.] M. (MS 4 nr 5256); 1534 tenże tenut. [m. in.] wsi król. M. i m. Żmin wydziela dobra ss. Łukaszowi i Andrzejowi; [młodszy] s. Andrzej otrzyma po śmierci ojca m. in. m. Żmij i wieś M. (PG 16, 678v; Cieplucha 273 z błędami).

1523-27 Sędziwój z Czarnkowa i Szubina [s. Sędziwoja wdy kal. i pozn.], kaszt. przem. 1527-32 (UDR 1/2, 151): 1523 temuż Sędziwojowi król Zygmunt nadaje dobra [król.] Oborniki, Pobiedziska i wieś M. za zasługi (MS 4 nr 4382-4384); 1527 król Zygmunt określa prawa i obowiązki dóbr król., m. in. wsi M., oddanych w dożywotnie posiadanie temuż Sędziwojowi (MS 4 nr 5206); 1527 tenże → wyżej.

1557 Andrzej Czarnkowski bp pozn. daje swym braciom Piotrowi, Andrzejowi, Stanisławowi i Wojciechowi części po matce i ojcu [Mac. Czarnkowskim kaszt. bydg. i star. kłeckim], m. in. dobra król. M. (opidum sive villa) oraz wieś Żmin (PG 19, 387v-388, dawniej 420-421).

1557-1564/65 Wojc. Czarnkowski tenut. M., kaszt. śrem. 1557-69, rogoz. 1569-78 i star. kośc. 1552-78, zm. 1578 (UDR I/2 s. 155, 162; G.Star. 73): 1557 tenże → wyżej; 1564/65 tenże tenut. wsi M. (LWK 1, 161).

1582 Barbara [c. Andrzeja Górki] wd. po wspomn. Wojc. Czarnkowskim kaszt. rogoz., tenutariuszka (tenutrix) dóbr [król.] M. (KoścZ 67, 493).

Mieszczanie z M.: 1412 Piotr i Wojciech z M. (providi) oraz ich brat rodzony kleryk Jakub zw. Linda⁶Nie wiemy, czy pochodził z rodziny Linde, wyst. w Poznaniu u schyłku XV w. (por. Wp. 7. 494 przyp. 7) kupują od kl. dominikanek Ś. Katarzyny w Poznaniu młyn pod Poznaniem przy drodze do Obornik za 64 1/2 grz. (Wp. 7 nr 698); 1416-17 Jan Goły⁷Nie wiemy, czy identyczny z Janem Gołym mieszcz. z Czarnkowa 1399 (→ Czarnków miasto, p. 3) mieszcz. (opidanus) z M. toczy proces z Wincentym z → Kietlic (KoścZ 4, 258, dawniej 159; KoścZ 5, 48v); [1427] dzieci tegoż Jana Gołego w sporze ze wspomn. Wincentym z Kietlic (KoścZ 5, 524, dawniej 91); 1449 mieszczanie ze Żmina → niżej i p. 4; 1467 uczc. Katarzyna z M. (AE II 196v); 1531 kowalowi z M. zabito przed 2 laty syna [→ Drożdżyce, p. 3] (CP 111, 129); 1563 w M. pięciu rzem. (ASK I 4, 176); 1580 w M. jeden rzem. (ASK I 6, 257; ŹD 77).

Inni mieszkańcy M.: 1404 Andrzej karczmarz z M. → p. 5; wikarzy w M.; 1425 [NN] witryk z M. → p. 5: plebani w M.; 1428 Maciek (Maciej) rządca [prawdop. tenut.] w M. → niżej: kmiecie w M.; 1459 Andrzej z M. jest spadkobiercą Gertrudy Rayberkowej mieszczki kośc. (ACC 3, 25); 1467 Jakub Smolka (laicus) z M. w sporze z Piotrem dominikaninem z Kościana [→ Kościan – miasto, p. 5F] (ACC 46, 61); 1478 szl. Katarzyna ż. prac. Wojciecha z M. sprzedaje Mik. Zadorskiemu swą cz. po ojcu w Zadorach za 10 grz. (PG 9, 94v); 1501 Katarzyna (mulier) z M. mieszkająca w Poznaniu ugodziła się z Andrzejem Fryczem klerykiem z Kościana, że ten zapłaci jej 3 wiard. i 9 gr (dla ich dziecka), a ona nie będzie go więcej niepokoić [przedtem prawdop. taż Katarzyna z Poznania 1498 → p. 5: wikarzy w M.] (ACC 79, 97v).

Kmiecie w M.: 1400 Wawrzyniec kmieć z M. (Lek. 2 nr 2528); 1408 Machna z M. c. zm. Jana kmiecia z Roszkowa [par. Modrze] w sporze z Mikołajem z → Granowa i jego braćmi (WR 3 nr 390; KoścZ 3, 102); 1418 Mikołaj kmieć z M. (PZ 5, 60); 1420 kmiecie z M. → p. 5: plebani w M.; 1424 Wachno Dziura kmieć z M. (PZ 7, 193v); 1427 kmiecie z M. w sporze z Przedpełkiem [ze Stęszewa] (KoścZ 8, 295); [1427] Maciek kmieć z M. w sporze z Wincentym z Kietlic (KoścZ 5, 524, dawniej 91); 1428 Piotr zw. Hewo (alias Helbo) kmieć z M. w sporze z Jadwigą z Łęk Małych; w imieniu kmieci wyst. w sądzie Maciek, Maciej rządca (senior, procurator) z M. (KoścZ 9 k. 29v, 44, 88); 1428 [tenże?] Piotr kmieć z M. (KoścZ 9, 20v); 1430 Maciej kmieć z M. [identyczny z kmieciem 1427?] wygrywa proces z [Mik.] Tomickim o łąkę w → Kietlicach (KoścZ 9, 247v); 1449 Mikołaj włodarz → p. 4; 1449 kmiecie z M. i mieszczanie ze Żmina w sporze z Katarzyną ż. Mik. Korzboka ze Strykowa (KoścZ 14, 9v; → p. 4); 1478 prac. Wojciech z M. → wyżej: inni mieszkańcy M.

Areał: 1510 w M. 16 ł. os., 1 ł. opust. (LBP 99); 1530 pobór z M. od 10 ł., inne spalone [nie płacą z powodu pożaru] (ASK I 3, 127v); 1563 pobór z M. [i m. Żmin?] od 20 ł., 2 karczem dor., wiatraka dor., wyszynku gorzałki, 5 rzem. i 5 komor. (ASK I 4, 176); 1580 pobór od 16 ł., 8 zagr., 6 komor., 1 rzem., wiatraka dor. i od garnca gorzałki (vinum adustum; ASK I 6, 257; ŹD 77).

4. 1449 pracowici Stanisław wójt z M. i Mikołaj włodarz (vlodarius) [prawdop. tenut.] w imieniu mieszczan [M.] w sporze z Katarzyną ż. Mik. Korzboka ze Strykowa o zajęte [przez nią] bydło miasta M. (KoścZ 13, 459).

5. 1298 Andrzej [Zaremba] bp pozn. dzieli dotychczasowy archidiakonat pozn. na 3 archidiakonaty i zalicza m. in. kościół w M. do archidiakonatu większego [pozn.] (Wp. 2 nr 770).

1443 kościół w M. → niżej: kościelni z M.

1455 w M. kościół par. Ś. Idziego (ACC 36, 67).

1505 Juliusz II pap. nadaje kościołowi par. Ś. Idziego w M. odpusty w święto ŚŚ. Idziego, Marcina, Mikołaja i Aleksego oraz poświęcenia tego kościoła (Ehrenberg nr 15).

1510 kościół par. Ś. Idziego w dek. Stęszew patronatu król.; w par. M.: M., m. Żmin, [wsie] Kietlice, Wronczyn, Srocko [Małe], Zaparcin, Drożdżyce, Zadory, Roszkowo i Strykowo; pleb. kościoła w M. otrzymuje: z M. dzies. wiard. i meszne z 16 ł. os. i 1 ł. opust., z Kietlic dzies. wiard. oraz z folw. dzies. [snop.], z m. Żmin dzies. wiard. i meszne oraz z folw. dzies. snop., ze Srocka dzies. wiard. i z folw. dzies. [snop.], z Zador 1/2 dzies. wiard. i z folw. dzies. [snop.] (LBP 99).

1513 kościół (capella) w M. (ACC 89, 111); 1514 Mik. Ocieski patron kościoła w M. (MS 4 nr 2316); 1525 do uposażenia pleb. w M. nal. dzies. z folw. w Roszkowie (AC 2 nr 1792); 1531 kościołowi w M. przeznacza rządca z → Drożdżyc 4 grz. (CP 111, 128 v); 1540-80 w par. M.: 1540 wieś Roszkowo (AE VIII 145v-146v), 1564 Wronczyn i Zadory (IBP 302), 1580 M., Srocko, Szczepowice, Zadory, Roszkowo, Drożdżyce, Wronczyn i Strykowo (ASK I 6, 257; ŹD 77).

[1376] - 1540 plebani w M.:

[a. 1439] 22 VII komemoracja zm. Jana pleb. z M. [może Jana pleb. w M. 1418-28?, → niżej] (MPHn. 9/2, 85).

1376 Mikołaj pleb. z M., śwd. [zapewne identyczny z Mikołajem, Mik. Łysym kan. pozn. 1378-85, → p. 6] (Wp. 3 nr 1730).

1397-1408 Mirosław, Miroszek, pleb. w M.⁸W haśle → Bytyń, p. 3 podano, że plebanem w M. był kan. pozn. Mirosław Bytyński, zm. 1428. Podobnie Now. 1, 308, choć Now. 2, 81 pisze, że w 1412 pleb. w M. był Mirosław Brudzewski. Bytyński mógł być pleb. w M. jedynie w 1. 1397-1408. W 1412 Mirosław pleb. w M. wyst. bowiem także z godnością kan. i altarysty gnieźn., a te urzędy pełnił Brudzewski, który wkrótce po sprzedaniu domów w Gnieźnie wyjechał do Bolonii (por. PSB 3, 9): 1397 tenże śwd. (WR 1 nr 333); 1406, 1408 tenże (też kan. pozn.) śwd. (CP 2, 28; Wp. 5 nr 133); 1412 tenże (też kan. i altarysta gnieźn.) sprzedaje 2 domy w Gnieźnie (AAG ACons. A 13).

1413-28 Jan, Janusz pleb. w M: 1413 śwd. tenże Jan de Bondemino pleb. w M. (Wp. 7 nr 718); 1418 tenże pleb. w M. (SzPozn. 230); 1420 tenże zarzuca kmieciom z M., że zniszczyli płot wokół łąki [plebańskiej] i wypaśli ją; szkody szacuje na 10 grz. (ACC 4, 131); 1425-28 tenże toczy procesy: 1425 z witrykiem z M. (ACC 8, 86v), 1426 z Mik. Tomickim o 2 grz. (KoścZ 8, 44v), 1428 z Janem z Zaparcina (ACC 11, 92v).

1432 Jan Drzewicki pleb. w M. [kanonik pozn. 1431, archid. 1434 i prep. warszawski 1452, wikariusz gen. pozn. 1433-35; Now. 2, 210] (SzPozn. 230).

1437-46, 1448? Jakub [Starszy] Wyganowski z Wyganowa [w pow. pyzdr.] pleb. w M. [archid. pszcz. 1425-33, kan. pozn. od 1433, kan. średzki i kal., pleb. w Pępowie, Solcu, Buku i Bninie, wikariusz gen. 1443-49 i 1450-53 oraz oficjał pozn. 1444-49; SŹ 3, 156 przyp. 12]: 1437 woźny sąd. zapowiada dziedzinę Mroczkowo [własn. plebanii, czy osobista plebana?] plebana z M. (KoścZ 12, 3); 1437 tenże w sporze z Jarosławem z Zador o dzies. ze wsi Zadory (AC 2 nr 1070); 1444 tenże w sporze z Mikołajem z Tomic dz. Kietlic o dzies. snop. i pien. z → Kietlic (AE I 98v); 1448 tenże [czy nadal pleb. w M.?] sprzedaje Dobrogostowi z Zajączkowa tenut. buk. za 50 grz. półgr m. in. wszystkie zboża zasiane na zimę w M., → Buku, Mieścisku i Drożdżycach (AE I 164v-165).

1444 honorabilis Benedykt dzierżawca [dochodów] kościoła w M. [potem tenże? Benedykt pleb. w M. 1450, → niżej] ustanawia mgra Mikołaja z Kościana swym pełnomocnikiem we wszystkich swych sprawach [sąd.] (ACC 27, 52v).

1450 [tenże?] Benedykt pleb. w M., śwd. [potem zapewne tenże pleb. we Wschowie 1455, → niżej] (ACC 42, 63).

1453-65 Stan. Młyński pleb. w M. [z Młynów w pow. pyzdr., obecnie Trzykolne Młyny; archid. śrem. 1457-59, kan. pozn. od 1459, archid. włocł., zm. 1474; SŹ 3 s. 157 nr 15 i przyp. 21]: 1453 tenże wydzierżawia Tomisławowi z Bieczyn wszystkie dochody kościoła w M. na 3 lata (za 40 grz. półgr w 1 roku i za 45 grz. półgr w latach następnych – płatnych co roku); Tomisław otrzymuje cz. ofiar mszalnych (offertorium) w wyliczone święta; ma co roku dawać temuż plebanowi stacje, tj. na Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zielone Święta i Wniebowzięcie NMP, gdyby pleb. przybył do M., a jeśli nie przybędzie, wówczas Tomisław będzie wolny od stacji; ma naprawiać i odbudowywać budynki, ale w razie pożaru lub in. wypadku będzie wolny od ich odbudowy (ACC 34, 18); 1455 pełnomocnik plebana i kościoła Ś. Idziego w M. żąda od Benedykta pleb. we Wschowie [przedtem zapewne tenże Benedykt był dzierżawcą dochodów kościoła w M. 1444 i pleb. 1450] 2 1/2 grz. za owce, 1 grz. za księgę kazań (liber sermonum), dzwon wartości 3 grz. i 11 grz. drobnych pieniędzy kościelnych (ACC 36, 67); 1463 tenże wydzierżawia Janowi z Szadka (presbiter) wszystkie dochody kościoła w M. na 3 lata za 50 grz. [umowa nie zrealizowana lub in. z tego roku, → niżej] (AE II 141); 1463-65 tenże Stan. Młyński wydzierżawia dochody kościoław M.: 1463 Bartłomiejowi Grabiszy dz. Strzelc [k. Grodziska Wlkp.] i 1465 Andrzejowi Rożnowskiemu; każdemu z nich na 3 lata za 50 grz. pieniędzy obiegowych lub za 47 grz. szer. półgr płatnych co roku w 2 ratach; każdy z nich ma dawać plebanowi stacje dla 5 lub 6 koni i tyluż osób na 2 tygodnie; nie mają rościć pretensji do ofiar kościelnych (oblacio) i do należności, które otrzymują wikariusze i nauczyciel (magister, minister) szkoły, którym dzierżawcy mają płacić „salarium” wg dawnego zwyczaju (ACC 43, 21; ACC 44, 121).

1467 Jan dzierżawca dochodów kościoła w M. toczy proces z uczc. Katarzyną z M. (AE II 196v).

1485 [NN] pleb. w M. wygrywa proces z Janem pleb. w → Konojadzie, który ma zwrócić plebanowi w M. dzies. snop. pobraną bezprawnie z folw. w Sepnie (ACC 63, 80).

1487-13 Mik. Czepel z Poznania pleb. w M., kan. pozn. (PSB 4, 331-332): 1487 tenże wydzierżawia Andrzejowi Czarnemu s. Macieja z Kościana wszystkie dochody kościoła par. w M. na 3 lata (za 20 grz. płatnych w 1 roku i po 10 grz. płatnych w dwóch następnych latach); pleban lub jego rządca (factor) Jan Pesz zapłacą 1/2 poboru a dzierżawca drugą 1/2; pleban zastawia też m. in. 4 krowy i 8 koni, które dzierżawca ma zwrócić po wygaśnięciu dzierżawy; dzierżawca ma płacić „salarium” wikarym i nauczycielowi (minister)⁹Zapewne „minister” oznacza tu nie kościelnego, lecz nauczyciela szkoły; por. in. umowy dzierżawne z 1. 1463-65 (→ p. 5: Stan. Młyński pleb.) wg dawnego zwyczaju (AE III 131v-132); 1510 tenże (też archid. śrem.) wydzierżawia Janowi Sierpowskiemu dochody kościoła par. w M. na 3 lata za 70 grz. (za wyjątkiem świętopietrza); dzierżawca ma płacić co roku na Zielone Święta po 23 grz. i 16 gr, 2 korczyki prosa, garniec masła wartości 1 wiard. oraz „sexagenam turallorum” [kopę kadzidła]; pleb. pozostawia Sierpowskiemu (in curia plebanali) 9 [szt.] bydła większego i 3 urodzone w roku bieżącym, 20 świń, 24 gęsi, 6 kur, 1 koguta, 3 konie oraz sprzęt domowy; to wszystko Sierpowski winien zwrócić po wygaśnięciu dzierżawy; jeśli z wspomn. bydła będzie przychówek, dzierżawca może połowę zatrzymać dla siebie; Sierpowski ma płacić pobór [od kleru] jeśli będzie uchwalony; poniesie też koszty szkód powstałych w koniach i w bydle wskutek swej niedbałości; stodołę ma odbudować w zamian za obniżkę czynszu o 1 grz. (ACC 87, 94); 1513 temuż Mikołajowi pleb. w M. wspomn. Jan Sierpowski ma zwrócić 23 grz. za dzierżawę [dochodów] kościoła (capella) w M. oraz długi w terminach wymienionych w poprzedniej dzierżawie; w przypadku naprawy budynków przez rządcę plebana, dzierżawca ma dać i sprowadzić drewno, glinę i słomę, a rządca ma z powyższej sumy [dzierżawy] odliczyć 3 grz.; rządca ma opłacić cieślę (carpentarius) i dać drewno na budowę izby kapłańskiej (ACC 89 k. 78v, 111).

1517-27 Marcin Święcicki pleb. w M., kan. pozn.: 1517 tenże w sporze z pleb. w → Konojadzie, który pobrał od kmieci z Sepna i Sepienka 1 1/2 grz. [tytułem dzies.] (ACC 92, 270); 1517 tenże wydzierżawia Wojciechowi s. Mikołaja z „Cysrzenye” [niezident.] dochody kościoła par. w M. na 3 lata za 36 grz. półgr rocznie [płatnych] w 2 ratach; pleb. zastawia też 3 konie oraz 6 wołów roboczych; za szkody w inwentarzu odpowiada dzierżawca (po 2 grz. za konia i po kopie za wołu); pleb. zastawia pług, 2 wozy (mniejszy i większy), krowy, świnie, gęsi i kury (z nich przychówek po połowie dla obu stron); dzierżawca może zaliczyć na poczet czynszu wszystkie długi kościoła [powstałe] w okresie dzierżawy; ma pokryć wszystkie pobory [od kleru], za wyjątkiem [kosztów] wizytacji; po wygaśnięciu dzierżawy Wojciech ma zwrócić 3 małdr. żyta i in.; ma świadczyć stacje tygodniowe [prawdop. 4 razy w roku, → niżej] raz przywieźć plebana z Poznania do M. i odwieźć (na Wielkanoc albo w okresie postu, na Zielone Święta, na święto patrona i poświęcenia kościoła) oraz pokrywać potrzeby plebana w czasie jego pobytu w M. (ACC 92, 271v); 1518 tenże wygrywa proces z Benedyktem Zadorskim o dzies. snop. z folw. w Zadorach i z uprawianych ról opust. Zadorskiego; Zadorski przyznaje, że oddawał dzies. nie licząc jednak dziesiątego snopa, który dawał żniwiarzowi za jego pracę; pleban żąda dzies. nie wyłączając snop. albo zapłaty żniwiarza (AC 2 nr 1717); 1519 tenże śwd. (AC 2 nr 1725); 1525 tenże w sporze z Wojc. Zadorskim o dzies. z folwarków w Roszkowie, która od dawna nal. do kościoła w M. (AC 2 nr 1792); 1525 tenże wydzierżawia duchownemu (honorabilis) Błażejowi Ceradzkiemu z Buku dochody kościoła par. w M. na 3 lata za 60 grz. płatnych rocznie w 3 ratach; dzierżawca będzie ponosił koszty stacji plebana 3 razy w roku (na Boże Narodzenie, Wielkanoc i Zielone Święta); dzierżawca ma spisywać w rejestrze wszystkie dochody, oddając 1/2 [pewnych dochodów – zapiska nieczytelna]; Ceradzki ma wykonywać wszystkie powinności (servicia) kościelne (ACC 100, 214); 1527 tenże i Stan. Irzykowski alias Baranowski [altarysta w kat. pozn. 1519-31; Now. 1, 245] zawarli umowę o zamianie beneficjów; na podstawie tej zamiany Święcicki otrzymuje pensję 12 grz. [rocznie] z [dochodów] kościoła par. w M.¹⁰Możliwe, że zamiana beneficjów dot. plebanii w M. i Stan. Irzykowski alias Baranowski objął w 1527 urząd plebana w M (MS 4 nr 15058).

1522 Błażej komendarz [dzierżawca dochodów kościoła] w M. wygrywa proces z Tomaszem z Bydgoszczy (discretus) o pewną rolę [gdzie?] wartości 1 grz. [potem tenże? Błażej Ceradzki dzierżawca dochodów kościoła w M. 1525, → niżej] (ACC 97, 102v).

1529-40 Jan Rydzyński pleb. w M. i scholastyk pozn. [kan. średz., pleb. w Rydzynie i Nieparcie, zm. 1556; Now. 1, 732]: 1529 tenże wygrywa proces z Wojc. Zadorskim dz. Zador i Roszkowa o dzies. snop. z Roszkowa (ACC 104, 86v); 1540 tenże oraz Wojciech, Piotr i Jan Zadorscy dziedzice Roszkowa zgadzają się (po 3 procesach) na rozpatrzenie sprawy przez bpa pozn. jako sędziego polubownego w sporze o dzies. snop. z ról folw. w opust. wsi Roszkowo nal. do par. M.; wyrok: Zadorscy mają płacić plebanom [w M.] 3 wiard. rocznie z tytułu dzies. (AE VIII 145v-146v).

Wikarzy w M.: 1404 Jakub wikary z M. w sporze z Andrzejem karczmarzem z M., który pozywa wikarego o publiczne zniesławienie (ACC 1, 84); 1420 Mikołaj wikary w M. (ACC 4, 131v); 1498 Andrzej wikary z M. ma oddalić od siebie nierządnicę Katarzynę z Poznania (ACC 75, 130).

Kościelni z M.: 1443-44 Piotr niegdyś kościelny w M.: 1443 Piotr niegdyś kościelny w M., a obecnie mieszcz. kośc., pozwany o to, że okradł zwłoki Małgorzaty ż. Mikołaja [Barana] z Zaparcina, pochowane w tym roku w kościele w M. (AC 2 nr 1174); 1444 [wspomn.] Piotra niegdyś kościelnego w M. oficjał uwalnia od wszystkich zarzutów z powodu niedostatku dowodów winy, a zwłaszcza od zarzutu dot. otwarcia grobu i obrabowania zwłok szl. pani Branowej [→ wyżej] (ACC 27, 35); 1518 Walenty kościelny w M. [→ Komorniki k. Poznania, p. 3] (ACC 93, 93).

Szkoła [par.] w M.: 1463-65, 1487? nauczyciel szkoły: → wyżej: plebani.

6. 1378 Mik. Łysy (Calvus) z M. kanonik pozn., śwd. (Wp. 3 nr 1752); 1380-85 [prawdop. tenże] Mikołaj z M. kanonik pozn., śwd. [zapewne ident. z Mikołajem pleb. z M. 1376, → p. 5] (Wp. 3 nr 1774, 1809, 1834).

1508 Szymon z M. kleryk złapany przez władze m. → Krzywinia i odstawiony do bpa (ACC 85, 77).

7. Dokumenty wydane w M. przez Przemysła I: 1246/52 (Pol. 1 nr 34 = Wp. 1 nr 256 = DBL nr 13 reg. – data roczna 1246; Bielińska 253 poprawia na r. 1252); 1257 (Wp. 1 nr 350, 351; wg Bielińskiej 261-262 ostatni dok. podrobiony).

Inne dokumenty wydane w M.: 1376 przez Sędziwoja z Szubina star. gen. wlkp. (Wp. 3 nr 1730); 1378, 1380 przez Mikołaja [z Kórnika] bpa pozn. (Wp. 3 nr 1752, 1774); 1383 przez Stefana bpa chełmińskiego i wikariusza gen. pozn. (Wp. 3 nr 1809); 1385 przez Trojana prepozyta pozn. (Wp. 3 nr 1834); 1408 przez Wojc. [Jastrzębca] bpa pozn. (Wp. 5 nr 133).

Wydarzenia: 1265 w M. zm. Elżbieta wd. po Przemyśle I → p. 3; 1443 w kościele w M. pochowana Małgorzata ż. Mikołaja z Zaparcina, → p. 5: kościelni z M.

A. 1530 pożar w M. (ASK I 3, 127v).

SzPozn. 229-231; KZSz. V 20, 23-24; K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wieku, Wrocław 1975, 49-50.

8. Badania powierzchniowe (l. 1967, 1982) wykazały w M. ślady osadnictwa wczśr. (Fontes 32, 58).