MODRZE – kasztelania

Kasztelanowie moderscy: ok. 1378 (kop. 1407) Przybysław (Wp. 3 nr 1808 pod datą 1308 = ZSW nr 1152 pod datą 1388; o dacie por. GUrz. nr A 212, A 291; UDR I/1, 137).

1388-1420 Maciej z Paruszewa [i z Jezierzyc], wicepodkom. w Pyzdrach 1418-20 (Wp. 3 nr 1883; Lek. 1 nr 1554a, 1765, 2615; Lek. 2 nr 7, 445, 805, 1360; WR 1 nr 195, 318, 338, ; WR 3 nr 119; WR 5 nr 15 (Gnieźn.), 149 (Kon.); BR 628 nr 8; ZSW po nr 187; WR 2 nr 22, 88, 100, 110, 117, 119, 122, 204, 208, 502, 664; GUrz. C 659; UDR I/1, 137).

Uwaga: Geneza urzędu kasztelana moderskiego nie została wyjaśniona. Nie wyklucza się, że urząd ten mógł powstać jeszcze w w. XIII, odnowiony został przez Kazimierza W., a w znanych źródłach wystąpił dopiero po śmierci tego króla. Urząd ten uległ likwidacji za rządów Władysława Jag., tak jak szereg in. urzędów ziemskich wlkp. (por. A. Gąsiorowski, Uwagi o mniejszych kasztelaniach wielkopolskich XII-XV wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 19, 1967, s. 71-107).

K. Buczek uważa, że w M. funkcjonował w w. XIII gród, gdyż tu nie tylko znajdował się monarszy dwór (w sensie rezydencji), w którym zm. wdowa po Przemyśle I, ale przede wszystkim w bliskim sąsiedztwie M. funkcjonowały osady służebne: Łagiewniki, Woźniki, Strzelce i Kobylniki (K. Buczek, Z badań nad organizacją gospodarki w Polsce wczesnofeudalnej (do początku XIV w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 27, 1969, s. 223 i przyp. 145). Teorię dworską krytykuje K. Modzelewski, w konkretnym przypadku M. wskazuje, że po 1257 nie wystawiano tu wcale dokumentów, a przed tą datą – tylko 2 razy (K. Modzelewski, Grody i dwory w gospodarce polskiej monarchii wczesnofeudalnej, cz. 1: Osady służebne a dwory książęce, tamże 21, 1972, s. 23 i przyp. 84). Por. też K. Buczek, O ustroju społeczno-gospodarczym Polski wczesnofeudalnej (wiekX-XIII). Uwagi krytyczne na marginesie prac Karola Modzelewskiego, „Studia Historyczne” 22, 1979, s. 663-690 tamże pozostała literatura). Ostatnio o grodzie w M. pisze K. Olejnik, Grody i zamki w Wielkopolsce, Poznań 1993, s. 25, 68, 79, zaliczając ten gród do ważnych, strategicznie położonych punktów warownych na terenie Wlkp.

Badania powierzchniowe (l. 1967, 1982) nie wykazały w M. śladów grodziska (Fontes 32, 58; o grodzisku? na północnym krańcu wsi przy drodze do Grodziska Wlkp. pisał Hensel 4, 114).