NOWE WOROWO

1321 ambae villae Worowen (PU 6 nr 3491), 1401 Nyenworawe (G. Schmidt, Die Familie von dem Borne, t. 2, Merseburg 1889, s. 58-59), 1424 Worowo (CEV s. 668 nr 1165), 1251 fals. z końca XV w. NovaWuhro (PU 1 nr 544), 1552 Nowe Vorowo (ASK I 5, 150v), 1553 Worow (LWK 1, 188), 1553 Wocaw! (MS 5 nr 1670), 1559 Nowa Worowo (WG 1, 102v), 1559 Wurow (AKsSzcz. I 547, 354v), 1564 Neuenwurow (Wrede 111), 1944 Neu Wuhrow, 14 km na NW od Czaplinka.

1. 1517 pow. pozn., ziemia (territorium) wał. (WG 69, 295v); 1556 n. pow. wał. (MS 5 nr 7512).

2. 1321 między dwoma wsiami W. [Starym Worowem i N.W.] przebiega granica między posiadłościami książąt pomorskich Ottona I, Warcisława IV i Barnima a ziemiami Białogard i Arnhausen [obecnie Lipie k. Białogardu], posiadłościami bpa kamieńskiego (PU 6 nr 3491).

1424 roszczenia pol. w rokowaniach gran. z Zak. Krzyż.: gran. między Polską a Nową Marchią [powinna] przebiegać wzdłuż rz. Drawy (w górę biegu tej rz.) od Falkenbergu [obecnie Złocieniec] przez kraniec jez. Wilczkowo, przez środek jez. Krosino, a następnie między dwoma wsiami W., przez środek Drawskiego Lasu (Drayniskylas) do gran. księstwa słupskiego [jest to pierwsza wzm. o miejscu, w którym zbiegały się gran. Polski, Nowej Marchii i księstwa pom. (słupskiego) nad jez. Siemino, → niżej] (CEV s. 668 nr 1165).

Koniec XV w. (fals. z datą: 1251) gran. Wielkopolski z Nową Marchią biegnie wzdłuż drogi z Gersdorf [1944 Gersdorf, obecnie Gawroniec] do Starego Worowa (obie te wsie leżą w Nowej Marchii), a także wzdłuż granicy dzielącej wieś Chlebowo [1944 Klebow] w Marchii od wsi [Nowe] W. w Polsce aż do granicy Starego Worowa; wzm. o drodze ze Starego Worowa do N.W. (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297).

1559 gran. Polski i księstwa pomorskiego rozpoczyna się od wielkiego kamienia, który dzieli W. w Polsce, Chlebowo w Marchii Brand. i Ciemino [1944 Zemmin] w księstwie pom.; dalej gran. ta biegnie między wsiami W. i Bolegorzyn a wsią Ciemino (AKsSzcz. 1547, 354v).

1564 N. graniczy z wsiami Chlebowo i → Bolegorzyn w Marchii Brand. – oba te odcinki stanowią część granicy między Polską a Marchią Brand.1W dwóch zbliżonych do siebie opisach tej granicy: 1251 (fals.) i 1564, informacje są niejasne i wymagają pogłębionej analizy. W szczególności wyjaśnienia wymaga problem poruszony w haśle → Bolegorzyn, przyp. 2, gdzie wyraziliśmy przypuszczenie, że w 1564 N.W. było polską enklawą na terenie Marchii Brand (Wrede 11); 1565 nad jez. Siemino, 1/2 mili od N.W., znajduje się kopiec [węgielny] dzielący Polskę, Marchię Brand. i Pomorze; gran. z Pomorzem biegnie stąd [na E] przez lasy, jeziora i błota do jez. Tuczno, a gran. z Marchią biegnie na SW (na pół odwieczór) przez Grobelkę i Mogiłkę [obiekty niezident.] a następnie między polami wsi N.W. i Chlebowo do stawu i młyna wsi Stare Worowo [w Marchii] (LWK 1 s. 208, 210).

1577 mł. wodny o 1 kole → p. 3.

3. Własn. rycerska, następnie joannitów, później król.2Prawdop. zarówno rodzina von dem Borne, jak i joannici, posiadali tę wieś jako lenno od księcia pom. (margr. brand.?). Na tej podstawie, po przejęciu tych ziem przez Polskę, m. Czaplinek i dobra Drahim przeszły na własn. król; stwo → Drahim; 1401 Bogusław ks. pomorski potwierdza Reimerowi von Günsterberg komandorowi joan. posiadanie wsi N. nabytej od braci von Borne (G. Schmidt, Die Familie von dem Borne, t. 2, Merseburg 1889, s. 58-59).

1517 Katarzyna wd. po Marcinie Wałdowskim pozywa braci Bernarda i Tomasza Bomgart dziedziców [Nowego?] W. o to, że ją wypędzili z oprawy zapisanej jej przez zm. męża na cz. wsi W. w pow. pozn. i ziemi (territorium) wał. [a więc na cz. N.W.] (PG 69, 295); 1517 wspomn. Bernard Bomgart dz. W. pozwany przez Małgorzatę wd. po Janie Golczu z Rzepowa (PG 69, 295v).

1553 Michał Katt burmistrz i Henryk Rattman wójt, obaj z Czaplinka, obaj mający powyżej 100 lat [!], na wniosek Wilhelma Natzmera star. drahimskiego zeznają pod przysięgą przed radą miejską w Czaplinku, że słyszeli od swych rodziców, iż wieś W. zawsze należała do zamku [stwa] drahimskiego; pewien komandor, który posiadał i trzymał zamek w Drahimiu, zastawił wieś W. dwóm braciom zw. Bomgwart za pewną sumę; bracia Bomgwart toczyli spór z Janem Golczem ojcem Henryka i zabili go, po czym jeden ze wspomn. braci został powieszony, a drugi zbiegł do Niemiec i zaginął; Ewald i Aleksander Golczowie, bracia zm. Jana, zawarli ugodę z Tomaszem Bomgwartem z Falkenburga, stryjem wspomn. wyżej braci, na mocy której mieli otrzymać [tytułem główszczyzny] 300 fl. marchijskich, które były zabezpieczone na wsi W., nigdy jednak [Golczowie] tej wsi nie posiadali; po śmierci Tomasza Bomgwarta nie było spadkobierców i wieś W. powróciła do zamku [stwa] drahimskiego (LWK 1, 188).

1553 W. w stwie → Drahim (MS 5 nr 1670).

1554 Cecylia Golcz c. Henryka ż. sław. Szymona Withlyff pozywa [swych braci] Jana i Sebalda (Zybolta) [= Ewalda] Golczów ss. Henryka o swój posag, zapisany na wsiach Rzepowo, Heinrichsdorf [obecnie Siemczyno], Brocz, Klausdorf [obecnie Kłębowiec], W. i Plumward [obecnie Piaseczno] (WG 1, 5v).

1556 Golczowie, spadkobiercy Henryka i Kuny [= Konrada] Golczów pozywają wdowę po Joachimie Natzmerze [star. drahimskim] i jej synów o to, że ich przemocą usunęli z ich części we wsiach Plumward, Heinrichsdorf i W. (WG 1 k. 40v, 62, 86v, 94, 101v, 102v).

1556 król Zygmunt August zezwala braciom Czarnkowskim, Stanisławowi sekretarzowi król. i Wojciechowi, ss. Sędziwoja, na wykup wsi N. w pow. wał. i stwie (praefectura) drahimskim z rąk Jana s. Kuny oraz Jana i Ewalda Golczów ss. Henryka (MS 5 nr 7512); 1558 tenże król, wobec nie wyegzekwowania przez [Stan.] Sędziwoja Czarnkowskiego wykupu wsi N.W., poleca dokonać tego Andrzejowi Górce star. wał. (WG 1, 90v).

1559 wwiązanie Golczów we wsie [części wsi?] Plumward, Heinrichsdorf i W.; po ponownym zajęciu ich przez Natzmerów, sąd przyznaje je Natzmerom (WG 1 k. 119v, 143).

1559 Stan. Sędziwój Czarnkowski pozywa [Wilhelma?] Natzmera o to, że zajął wieś N.W., do której on został wcześniej wwiązany na podstawie dekretu król.; Natzmer wyjaśnia, że ma pr. do posiadania tej wsi, gdyż należy ona do zamku [stwa] drahimskiego; sąd poleca wwiązać Czarnkowskiego w N.W. (WG 1 k. 147, 164).

1559 nowe wwiązanie Golczów we wsie Plumward, Heinrichsdorf i N.W. oraz wwiązanie Stan. Sędziwoja Czarnkowskiego w wieś N.W.; obecna tam Elżbieta wd. po Henryku Golczu dopuściła do wwiązania, lecz zastrzegła sobie władzę nad kmieciami (obedientiam cmethonum sibi reservavit; WG 1 k. 165, 167).

1560, 1562 Stan. Sędziwój Czarnkowski [dwukrotnie] składa zeznania przed [dwoma kolejnymi] komisjami król. urzędującymi w Czaplinku w sprawie nie uznania jego praw do tenuty Drahim [tzn. do wsi N.W.] (WG 1 k. 170v, 181).

1562 [ponowne] wwiązanie Stan. Sędziwoja Czarnkowskiego w N.W. oraz w majątek ruchomy Wilhelma Natzmera w zamku w Drahimiu wartości 300 grz. wg wyroku sądu grodzkiego wał. (WG 1, 283); 1563 król Zygmunt August potwierdza cesję dożywocia na wsi N.W., której dokonał Stan. Sędziwój Czarnkowski na rzecz swego brata Wojciecha Sędziwoja (MS 5 nr 9125).

1552-79 pobór: 1552 N.V., dziedzina panów Golczów, pobór od 14 kmieci, sołtysa na 3 ł. i karczmarza (ASK I 5, 150v); 1563 pobór od 16 ł. (ASK I 5, 201v); 1565 15 kmieci na 15 śl., 8 zagr., 1 karczmarz, 1 sołtys, który ma 1 ślad albo włókę roli (LWK 1, 181); 1577-79 wieś w stwie drahimskim: 1577 pobór od 11 półł. (z pozostałych 3 półł. nie płacą z powodu spalenia [gospodarstw]), 10 zagr., 1 karczmy dor., młyna o 1 kole i od sołtysa (ASK I 5, 764, czy 774?); 1579 pobór od 15 półśl., od 10 zagr., od karczmarza, kowala i młynarza oraz od sołtysa, a także od 4 „podsadek”3Podsadek = komornik, biedny i bezrolny komornik (Słownik staropolski, t. 6, Wrocław 1971, s. 274). Zwrot „od czterech podsadek” sugeruje, że mowa tu o 4 komornicach (ASK I 3, 686).

4. 1552 sołtys na 3 ł. → p. 3.; 1577-79 sołtys → p. 3.

5. 1628, 1641 kościół [filialny] w W. należy do par. Czaplinek4Now. 2, 390, uważał, że w N.W., niegdyś pozostającym w ręku joan., parafia powstała już w XIV w. Brak źródeł na potwierdzenie tej tezy (AV 7, 8v; AV 10, 334).

Uwaga: Wieś Stare Worowo (1944 Alt Wuhrow) w XV i XVI w. należała do Nowej Marchii (Marchii Brand.).

1 W dwóch zbliżonych do siebie opisach tej granicy: 1251 (fals.) i 1564, informacje są niejasne i wymagają pogłębionej analizy. W szczególności wyjaśnienia wymaga problem poruszony w haśle → Bolegorzyn, przyp. 2, gdzie wyraziliśmy przypuszczenie, że w 1564 N.W. było polską enklawą na terenie Marchii Brand.

2 Prawdop. zarówno rodzina von dem Borne, jak i joannici, posiadali tę wieś jako lenno od księcia pom. (margr. brand.?). Na tej podstawie, po przejęciu tych ziem przez Polskę, m. Czaplinek i dobra Drahim przeszły na własn. król.

3 Podsadek = komornik, biedny i bezrolny komornik (Słownik staropolski, t. 6, Wrocław 1971, s. 274). Zwrot „od czterech podsadek” sugeruje, że mowa tu o 4 komornicach.

4 Now. 2, 390, uważał, że w N.W., niegdyś pozostającym w ręku joan., parafia powstała już w XIV w. Brak źródeł na potwierdzenie tej tezy.