[W odrębnym haśle zamieszczamy informacje o wójtostwie obornickim, zwłaszcza ze względu na funkcjonowanie w O. aż do połowy XVI w. instytucji wójta dziedzicznego, źródłowo potwierdzone dziedziczenie wójtostwa nie tylko po mieczu, ale i po kądzieli oraz możliwość prześledzenia od XIV do XVI w. rozwoju stosunków majątkowych w dobrach nal. do uposażenia wójtów dziedzicznych.

Utrzymanie się w O. aż do połowy XVI w. instytucji wójta dziedzicznego nie jest zjawiskiem wyjątkowym. Nietrafna jest opinia W. Maisla, Sądownictwo miasta Poznania do końca XVI wieku, Poznań 1961, s. 170, że proces przejmowania wójtostw dziedzicznych przez miasta pol. był powszechny w XIV-XV w. Proces ten obejmował z reguły tylko miasta duże i bogate, które nie tylko mogły sfinansować wykup wójtostwa, ale i zapewnić sobie większą niezależność od król. urzędników (por. S. Sochaniewicz, Wójtowstwa i sołtystwa pod wzgledem prawnym i ekonomicznym w ziemi lwowskiej, Lwów 1921, s. 133 i K. Myśliński, Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317-1504, Lublin 1962, s. 6). W znanych źródłach nie ma informacji o zainteresowaniu rady miasta O. lub monarchy likwidacją dziedzicznego wójtostwa. Nie ma wzm. o konfliktach rady z wójtem (dochodziło natomiast do uciążliwych dla mieszczan przypadków nadużywania władzy przez tenutariuszy → Oborniki miasto, p. 3Aa: 1433, p. 4: 1485 i p. 3Aa: 1500-15 Jan Karul, → Oborniki – starostwo, p. 3a: 1513). Nie są też znane żadne powody, dla których panujący miałby zgodzić się na uzależnienie wójtostwa od rady.

W. Maisel, op. cit., s. 166-167, 170, opierając się na postanowieniach tzw. poznańskiego kodeksu prawa magdeburskiego, sformułował też wniosek, że wójtostwa dziedziczne nie mogły być dziedziczone przez kobiety. Przekazy źródłowe wskazują jednoznacznie, że ta informacja natury normatywnej nie odpowiada rzeczywistości. Kobiety dziedziczyły bowiem wójtostwa dziedziczne, chociaż prawdop. nie samodzielnie. Wchodziły w ich posiadanie jako żony za życia mężów (z tytułu oprawy zapisanej przez męża na cz. wójtostwa, a jako wdowy zachowywały do niej prawo), córki dziedziczyły cz. wójtostwa po rodzicach, bracia zapisywali swym zamężnym siostrom posag na wójtostwie, kobietom zapisywano też sumy na wójtostwie, np. z tytułu długów itp.¹W XV w. w Lublinie kilkakrotnie zgłaszano pretensje do wójtostwa dziedzicznego, uzasadniając je prawem do spadku po zm. matce (siostrze byłego wójta) lub po zm. córce (matce byłego wójta), por. K. Myśliński, op. cit, s. 30-31, 78-82. Także na Rusi Czerwonej pojawia się w 1444 Anna dziedziczka wójtostwa, c. zm. Hinczy dziedzicznego wójta bobreckiego (S. Sochaniewicz, op. cit., s. 110, 114, 241). Dalszych przykładów dostarcza Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 2, z. 2, Wrocław 1989, s. 257-260. Dziedziczką wójtostwa obornickiego nazywano w 1. 1430-62 Annę (może c. poprzedniego wójta lub wd. po nim), której mąż dokonywał transakcji dobrami wójtostwa za jej zgodą. W 1453 dziedziczką wójtostwa określono też Barbarę, c. Anny.

Dokumenty z 1485 (potwierdzenie przywileju lokacyjnego) i 1487 (potwierdzenie przywileju wójtowskiego) informują o kompetencjach, obowiązkach i uposażeniu wójta dziedzicznego O. Dokumenty te poświadczają, znane i z in. źródeł, uprawnienia sądowe wójta, który sądził wraz z ławnikami sprawy duże i małe. Podlegało mu więc sądownictwo w sprawach karnych i cywilnych. Nie wiemy jednak, czy wójt miał wpływ na wybór podwójciego, ławników i rady miejskiej. Dopiero te uprawnienia dawały wójtom realny wpływ na zarząd miastem, ale i bywały przyczyną konflików z radą. Szczególnie dobrze poświadczone jest uposażenie gruntowe. Od 1356 do połowy XVI w. wójt posiadał po 4 ł. w kilku okolicznych wsiach nal. do tenuty obornickiej (Nowej Wsi, Uścikowie, Słanowie i Chowanowie). Dok. z 1487 podaje, że do wójta nal. jeszcze 4 ł. w Dąbrówce Miejskiej i 14 ogrodów w Starej Wsi. Uposażenie gruntowe nawet powiększano (w 1356 wójtowie posiadali 4 ł. w Chowanówku, a w XV-XVI w. całą wieś; w 1356 w Bogdanowie mieli 2 ł., a od 1440 do XVI w. – 4 ł.). Uposażenia tego nie uszczuplano, np. poprzez złączenie z królewszczyzną (co się zdarzało gdzie indziej), mimo że w XV w. zaginęły i dok. lokacyjny, i przywilej wójtowski.]

Wójtowie, ich uposażenie i działalność:

1339 Maciek wójt (advocatus) obornicki potwierdza nadanie przez swego zm. ojca Rudgera wójta obornickiego jatki rzeźniczej na środku Rynku w m. O. klasztorowi [cystersów] w Łeknie (Wp. 2 nr 1189, wzm. o opatrzeniu dok. pieczęcią Maćka; por. wzm. o nadaniu Rudgera w: AAP Nekrolog łekneński AZ 4/14 pod 3 VII).

1356 (kop. 1582) [tenże?] Maciej wójt (scultetus)²Określanie wójta obornickiego sołtysem zdarzało się często. Wójtostwo obornickie nazwano sołectwem także w 1510 (LBP 77). Liczne przykłady zamiennego używania obu terminów w zapiskach sądowych i w dokumentach król. z XV i z początku XVI w., dot. terenu ziemi lwowskiej, przytacza S. Sochaniewicz, op. cit., s. 175 n. Podobnie było i w Wielkopolsce, przykładowo → Jastrowie k. Piły (p. 4: 1560 wzm. z 1569), → Górka Miejska (p. 4: 1513), → Kurza Góra (p. 4: 1452). Dalsze przykłady zob. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego, cz. 1, z. 3, s. 542: wójtostwo czyli sołectwo w m. król. Dębowiec – r. 1423, s. 604: Piotr wójt we wsi Droginia – r. 1429) w O. uposaża fundowany przez siebie kościół Ś. Ducha pod O. 2 łanami własnymi we wsi Bogdanowo wraz z łąkami oraz dziesięcinami ze wszystkich łanów wójtowskich, tj. z 2 ł. w Bogdanowie (po 1 wiard. z łanu), z 4 ł. w Uścikowie (po 1 wiard. z łanu), z 4 ł. w Słanowie (po 4 gr z łanu), z 4 ł. w Chowanowie (po 5 gr z łanu) i z 4 ł. w Chowanówku (po 1 wiard. z łanu) oraz dzies. snop. z 4 ł. w Nowej Wsi pod O.; kapłan (sacerdos) tego kościoła otrzyma też 1/2 ćw. (mensura) mąki tygodniowo z młyna własnego sołtysa [tj. z młyna wójtowskiego na rz. Wełnie] (Wp. 3 nr 1347; LBP 249-250; wzm. o opatrzeniu dok. pieczęcią wójta).

1384 26 IV Janusz wójt z O. wraz ze swym zięciem (gener) Bodzętą z Brzeźna (de Brzescze) [niezident., może Brzeźno k. Szamotuł?, por. 1392: Breszsno – Lek. 1 nr 1304; tenże Bodzęta mąż Śmichny, z Orla Małego 1392-1413 i z Brodziszewa 1389-1408] i z wujami (avunculi) Jaśkiem oraz Szczepanem (Stephanus) zw. Skórami [z → Gaju k. Buku] i innymi w liczbie 18 osób przebywa na folwarku zw. Przecławice [k. Szamotuł, obecnie Przecław] Jaracza z Mroczkowa [może Mroczki k. Środy w pow. pyzdr., gdzie tenże? Jarosław, brat Tomisława, występuje w 1. 1381-99, a we wspomn. Przecławicach alias Przecławiu – w 1. 1389-1407]; wspomn. Mroczek [sic] zaprosił ich na ucztę po pogrzebie w O. w dniu 24 IV żony tegoż Janusza; [Sędziwój] Świdwa z Gałowa [i z Szamotuł, kaszt. nak.] napada na śpiących gości, zabija broniącego się wójta Janusza, innych pojmał, rabuje mienie obecnych tam żon gości (MPH 2, 753-754; DA X 138); 1387-88 dzieci zm. Januszka wójta z O. toczą procesy: 1387 → niżej, 1388 z Janem zw. Skąpek mieszcz. pozn. o 8 grz. długu (Lek. 1 nr 358).

1387 Drogomir wójt w O. oraz dzieci zm. Januszka [wójta w O., → wyżej] w sporze z [Wincentym] z Pniew [kaszt.] radz. o długi żyd. (Lek. 1 nr 248).

1395 Wojtek wójt obornicki pozywa Dziersława z Wargowa o 3 1/2 grz. długu (Lek. 1 nr 1989).

1398 wójtowie z O. [może Sławnik i Mikołaj?, → niżej] pozwani przez Burcharda mieszcz. pozn. o 6 grz.; wójtowie stwierdzają, że Burchard został zatrzymany i aresztowany w O. z fałszywym naczyniem służącym za miarę (mala mensura vulgariter s crziwa czwircza); został zwolniony wskutek poręczenia Filipa burm. O.; Burchard nie uwolnił Filipa od tego poręczenia i dlatego podwójci zw. landwójtem (viceadvocatus wlgariter lantwoyt) z O. odebrał od wspomn. Filipa karę³Na tej podstawie można sądzić, że wójt w O. uzyskał od króla pr. czuwania nad miarami w mieście. Podobne uprawnienia otrzymał w 1253 od ks. Przemyśla wójt pozn. (M. Szymańska, Wójtostwo poznańskie 1253-1386, „Przegląd Zachodni” 9, 1953, nr 6-8, s. 177) (Lek. 2 nr 1155); 1398 wójtowie z O. płacą karę sądowi (Lek. 1 nr 2709).

1401 Sławnik⁴Sławnik ze Starego nazwany został w 1406 bratem rodzonym Jakuba Pałuki kan. (1394) i kustosza gnieźn. (1401-14) oraz stryjem Mikołaja dz. z Międzylesia w pow. kcyn. (Wp. 5 nr 104). Może Mikołaj z Międzylesia był w 1401 wraz ze Sławnikiem wójtem w O.? ze Starego [k. Skoków w pow. gnieźn. 1399-1406] i Mikołaj⁵→ przyp. 4 wójtowie w O. przegrywają proces z Wojtkiem mieszcz. pozn. o 3 grz. (KP nr 525); 1409 tenże Sławnik wspomn. [jako zm.?] → niżej.

1406-23 (zm. 1423) szl. Janusz (Jan) i 1406-25 szl. Maciej (Maciek) wójtowie w O., bracia, dziedzice w Chowanówku (PZ 3, 173; MH 16, 1): 1406-09 ciż mają wwiązać w części wójtostwa w O.: 1406 Annę i Tomisławę [skąd?] (ZSW nr 1083), 1409 Wojciecha, Jana, Święchnę i Katarzynę dzieci [zm.? wójta w O.] Sławnika ze Starego (PZ 3, 97v); 1408 młyn wójta obornickiego → Oborniki miasto, p. 3Cc; 1412 ciż Maciej wójt w O. i Jan dziedzice w → Chowanówku (PZ 3, 162v-163; KR 1, 21, powołując się na to źródło, mylnie podaje 1411 i pisze o Chowanowie); 1413, 1414, 1419 tenże Janusz wójt w O., śwd. (Wp. 5 nr 224, 296, 592; Wp. 7 nr 739); 1414 tenże Maciej pozywa Jana Siedleckiego o 12 grz. (PZ 4, 56); 1415 tenże Maciej wójt w O. pozwany przez Michała Maszę [mieszcz. 1415-20, 1442] z O. o to, że nie zostały uwolnione od roszczeń in. osób łany w → Nowej Wsi i w Słanowie (PZ 4, 80; KR 5, 6, mylnie pisze o łanach w Nowej Wsi i w Glinnie); 1417 tenże Maciej w sporze z Janem z Czarnkowa o 2 grz. (PZ 5 k. 10, 14v); 1418 tenże Maciej dz. w → Nowej Wsi [tj. wójt obornicki] (PZ 5, 73v); 1419 tenże oraz Michał Masza mieszcz. z O. mają zapłacić Pawłowi wikariuszowi wieczystemu w kat. pozn. 7 wiard. za kupioną u niego dzies. z Bogdanowa (ACC 4, 18); 1420 w Uścikowie pod O. 4 ł. wójtowskie → Oborniki miasto, p. 5E; 1423 ciż Maciej i Janusz dziedzice w Chowanówku i wójtowie oborniccy (Wp. 8 nr 971); 1423 tenże Maciej płaci po 3 grz. kary sądowi i Żydom pozn., którym nie spłacił długów swego zm. brata Janusza (PZ 7, 119v); 1425 tenże Maciej wójt i Wojciech rzeźnik w O. pozwani przez Mikołaja pleb. w Żydowie [k. O.] o konia plebana wartości 2 kóp [gr] (AC 2 nr 982); 1425 tenże Maciej z Chowanowa [tj. wójt w O.] pozwany przez Macieja kmiecia z Lulina, któremu za czasów zm. wójta Janusza zabrano wołu (WR 1 nr 1214).

1409-17 Wojtek (Wojciech) Starski ze wsi Stare [syn Sławnika Starskiego wójta w O. 1401] posiadacz zastawny wójtostwa obornickiego: 1409 tenże → wyżej; 1415 tenże pozywa Michała Maszę mieszcz. z O., który nieprawnie orał role w Nowej Wsi [k. O.] (WR 1 nr 704); 1417 tenże nie stawia się w sądzie, pozwany przez Andrzeja z Nowej Wsi [par. Święty Wojciech k. Poznanial z zastawu na wójtostwie obornickim i na Chowanowie (PZ 5, 34); 1434 tenże wspomn. jako zm. → niżej: Wierzbięta.

1426 Wawrz. Zaremba [z Kalinowy] marszałek król. i in. dostojnicy [prawdop. sędziowie król.] poświadczają, że stren. Dobrogost z Kolna [tenut. obornicki 1422] z s. Janem [student 1439, pleb. w Kamionnie 1445; → Kolno, p. 6] odstępuje szl. Wawrzyńcowi s. Piotra z Oleszna [k. Kcyni] za 45 grz. szer. gr praskich pr. własności (omnium possesione et dominio) do całego wójtostwa obornickiego wraz ze wszystkimi dokumentami i przywilejami dot. wójtostwa; jeśli Wawrzyniec umrze, wówczas Anna c. wójta obornickiego, a w razie śmierci Anny jej krewni, zwrócą Piotrowi Oleskiemu 45 grz. [transakcja dokonana przez Dobrogosta w imieniu Anny?] (PZ 8, 125; MH 16, 1).

1426?, 1430-62 szl. Anna (od 1448 ż. Jakuba Gorzewskiego) dziedziczka wójtostwa obornickiego i 1430-48 (zm. 1448) szl. Wierzbięta Tuczępski wójt dziedz. w O., niegdyś z Tuczęp, dz. Jasienia, pierwszy mąż Anny (PZ 13 k. 27, 91; PZ 14 k. 254, 267; PZ 15 k. 16v, 45, 54, 55v, 79, 82v, 111, 124v, 133v, 143, 144, 147v, 161v, 169, 175, 183; PZ 16 k. 6v, 11v, 32v, 41, 48v, 69v, 88, 89v, 103, 106v, 107v, 142v, 163v; WR 1 nr 1453; MH 16, 1-2): 1426 [taż?] Anna c. wójta obornickiego → wyżej; 1430 (kop. 1442) tenże Wierzbięta sprzedaje z zastrz. pr. wykupu (za zgodą swej ż. Anny dziedziczki wójtostwa w O.) Stan. Rincowi mieszcz. obornickiemu 2 grz. czynszu rocznego z wójtostwa obornickiego [tj. zapisanego na dochodach wójtostwa] za 20 grz. szer. gr dla altarii [ŚŚ. Andrzeja i Stanisława] w kościele par. w O.; Stanisław lub altarysta będą wspomn. czynsz otrzymywali co roku na Ś. Marcina z ratusza [tj. z cz. dochodów miasta, która nal. do uposażenia wójtostwa]; jeśli dochód z ratusza nie osiągnie 2 grz., wówczas Wierzbięta uzupełni brakującą sumę (Wp. 9 nr 1227); 1431-32 tenże z ż. Anną; do wójtostwa nal. 2 jatki [rzeźnicze] w O. → Oborniki miasto, p. 5F, 5Bb; 1433 tenże w sporze z Jakubem opatem i konwentem kl. [cystersów] w Wągrowcu o jatkę rzeźniczą na środku [Rynku] w O., kl. przedstawia dokumenty dot. podarowania spornej jatki klasztorowi przez poprzednich wójtów z O. [→ wyżej: 1339]; oficjał pozn. Przedwój z Grądów przysądza jatkę klasztorowi (Wp. 9 nr 1316; Hock. 3, 349 – tu pod datą 1423); 1433-34 tenże toczy proces [o co?] z Janem Starskim [brat Wojc. Starskiego wójta w O. 1409-17] (PZ 12 k. 90, 112); 1434 tenże w sporze [o co?] z Janem Wierzchaczewskim [z Wierzchaczewa k. Szamotuł] (PZ 13, 216); 1434 taż Anna wójtowa w O. w sporze ze szl. Barbarą wd. po wspomn. Wojc. Starskim, jej s. Sławnikiem i Janem stryjem Sławnika [przedmiot sporu nie został podany] (PZ 12, 152); 1436 tenże Wierzbięta uposaża kościół Ś. Ducha pod O. 3 rolami k. Starej Wsi → Oborniki miasto, p. 5E; 1438 tenże toczy procesy [o co?] z Mik. Wielżyńskim i z Naramem z Wielżyna (PZ 14 k. 24v, 51); 1438 władze m. O. poświadczają, że tenże Wierzbięta z ż. Anną sprzedali z zastrz. pr. wykupu Janowi s. Marcina tkacza 3 grz. czynszu rocznego za 36 grz. z ratusza miejskiego i z jatki Wacha Ostróżki, położonej między jatkami Aleksego i Piotra Szamotulskiego (Wp. 5 nr 619); 1440 Krzesław z Kurozwęk star. gen. wlkp. potwierdza zamianę dóbr: tenże Wierzbięta daje szl. Winc. Furmanowi niegdyś dz. w Mchach 1/3 wójtostwa w O. (którą to cz. Wierzbięta nabył od swej ż. Anny) wraz z 1/3 Chowanówka oraz łany i zagrodników, którzy od dawna nal. do tego wójtostwa, tj. po 4 ł. roli i 4 zagr. we wsiach Chowanowo, Uścikowo, Nowa Wieś i Bogdanowo; w O.: jatki rzeźnicze, sukiennicze, szewskie i piekarskie, łaźnię miejską [tj. 1/2 dochodów z łaźni, która nal. do uposażenia wójta] oraz zagrodników mieszkających na przedm. [Ś. Ducha] i w Starej Wsi; w zamian Wierzbięta otrzymuje od Wincentego 1/3 Jasienia i 300 grz. szer. gr; Anna ż. Wierzbięty [dziedziczka wójtostwa w O.] daje Wincentemu 2/3 wójtostwa wraz ze wszystkimi przynależnościami, a w zamian otrzymuje 2/3 Jasienia i 60 grz. szer. gr (Wp. 5 nr 669); 1442 tenże Wierzbięta → Oborniki miasto, p. 5C; 1443 taż Anna → niżej: Winc. Furman; 1444 tenże Wierzbięta potwierdza, że wójtowie oborniccy zobowiązani są do płacenia Janowi Kościańskiemu⁶Kościańscy – znana rodzina mieszczan pozn. wywodząca się z Kościana (zob. AR 3, wg indeksu) altaryście ołtarza ŚŚ. Wawrzyńca i Tomasza w kat. pozn. 2 grz. i 16 sk. czynszu rocznego od sumy 20 grz. i 16 sk. [sic, → niżej, gdzie mowa jest o 26 grz.]; czynsz ten zapisany jest na wójtostwie obornickim [→ niżej: Winc. Furman, 1440]; Winc. Furman dz. w Jasieniu zobowiązuje się, że w ciągu 2 lat uwolni tegoż Wierzbiętę od płacenia wspomn. czynszu, o ile Wierzbięta zwróci mu 26 grz. 16 sk. sumy głównej, za którą czynsz ten został wykupiony (ACC 27, 133);

1448 taż Anna wójtowa w O. ż. Jakuba Gorzewskiego⁷K. Tymieniecki (MH 16, 2) podaje, powołując się na to źródło, że Jakub Gorzewski już w 1448 występuje jako wójt obornicki. W cytowanej zapisce mowa jest jedynie o jego żonie Annie wójtowej w O. W → Gorzewie k. Rogoźna występuje Jakub, który w 1449 wspomn. jest jako mąż Anny wd. po Gotardzie Dołędze z Pomorzan w pow. gnieźn. (PG 3, 41). Nie może on być identyczny z naszym Jakubem Gorzewskim, od 1448 mężem Anny wójtowej w O odpiera roszczenia Piotra niegdyś Rogalińskiego do 1/2 wójtostwa w O. (PZ 16, 169); 1449 taż poświadcza, że na wójtostwie w O. ciąży 6 grz. 16 sk. czynszu rocznego od sumy 100 grz. na uposażenie altarii w kościele par. w Śremie [→ niżej: 1440] (ACC 31, 91); 1452 taż Anna ż. Jakuba Gorzewskiego wójta w O. (PZ 17, 65); 1453-54 taż z s. Ludgerzem w sporze ze swą c. Barbarą dziedziczką wójtostwa obornickiego → Oborniki miasto, p. 5E; 1459, 1462 taż → niżej: Ludgerz; 1470 Jakub Gorzewski [bez tytułu wójta] prezentuje altarystę [w kościele par.?] → Oborniki miasto, p. 5Bi.

1440-43 (zm. a. 1448) szl. Winc. Furman⁸DwMat. 14417, 73, sądzi, że Winc. Furman mógł być bratem lub ojcem Wierzbięty Tuczępskiego. W znanych źródłach nie ma informacji na ten temat. Wiemy natomiast, że żoną Wincentego była Małgorzata; może identyczna z Małgorzatą siostrą Katarzyny z → Gorzewa? (WR 1 nr 1427: Małgorzata siostra rodzona Mikołaja i Wincentego z Sadów [braci Katarzyny]) z Mchów, Jasienia i z Mieszkowa [pow. pyzdr.], wójt w O. (PZ 14 k. 150, 189, 195, 256; PZ 17, 11v; MH 16, 1): 1440 tenże → wyżej; 1440 Andrzej [Bniński] bp pozn. przenosi na prośbę tegoż Wincentego wójta w O. oraz jego brata Jana Furmana kustosza kap. [kat.] gnieźn. i kan. pozn. 10 grz. szer. gr pras. czynszu rocznego wraz z sumą główną 150 grz., nal. do uposażenia altarii w kościele par. w Śremie, z Mchów na wójtostwo w O. i wsie do niego należące; bp zamienia sumę główną na 100 grz. oraz wysokość czynszu rocznego na 6 grz. i 16 sk. (Wp. 5 nr 671); 1440 ciż bracia przenoszą z Mchów na Chowanówko i na 4 ł. os. wójtowskie w Chowanowie 2 1/2 grz. i 8 szer. gr pras. czynszu rocznego wraz z sumą główną 26 grz. i 3 wiard., nal. do uposażenia Jana Kościańskiego altarysty ołtarza [ŚŚ. Tomasza, Wawrzyńca, Fabiana, Sebastiana, Piotra i Pawła] w kat. pozn.⁹W haśle → Mchy (przyp. 2) mylnie podano, że altarii w Śremie dot. dwa dokumenty z 1440 i 1444 (AE I 20; ACC 27, 133). W obu mowa jest o altarii w kat. pozn (AE I 20; por. też wyżej: Wierzbięta, 1444); 1442-43 tenże Wincenty z → Chowanówka (PZ 14 k. 111, 139v); 1443 zapis czynszu na dobrach wójtostwa obornickiego → Oborniki miasto, p. 5Bb; 1443 tenże w sporze [o co?] z Mirzonem z Wielżyna (PZ 14, 237v); 1443 Małgorzata ż. tegoż Wincentego rezygnuje na rzecz Anny ż. Wierzbięty i Mikołaja niegdyś Sadowskiego z Nowego Dworu [k. Poznania] swą oprawę, zapisaną przez męża na wójtostwie obornickim (PZ 14, 243); 1444 tenże (dz. w Jasieniu) → wyżej: Wierzbięta.

1443-45 Mikołaj z Nowego Dworu [i z Gorzewa], niegdyś Sadowski [brat Jakuba Gorzewskiego, drugiego męża Anny dziedziczki wójtostwa w O.] wójt w O.: 1443 tenże → wyżej; 1445 tenże zapisuje ż. Dorocie po 80 grz. posagu i wiana na 1/2 Chowanówka (PG 2, 125v); 1454 tenże wspomn. jako ojciec Katarzyny → Oborniki miasto, p. 5E; 1492-1508 taż Katarzyna Chowanowska [ż. Wojc. Wargowskiego 1461, potem Jana z Jankowic k. Buku 1492]: 1492 taż → Oborniki miasto, p. 5Bg; 1508 taż wspomn. jako zm. → niżej: Anna Zakrzewska.

1448-89 szl. Ludgerz (Ludgarz, Rutgarz, Rutgerz) wójt w O., zm. 1493/94 (DwMat. 14417, 74), syn zm. Wierzbięty Tuczępskiego i Anny wójtów dziedz. w O. (PZ 16 k. 178, 180v; PZ 17 k. 42, 53v; PZ 19 k. 67v, 73, 93, 109v, 137; PZ 20 k. 5v, 14v, 16, 155, 182v, 185; PZ 22, 24; PG 10 k. 79, 82, 84, 123; PG 58, 143v; PG 59 k. 51, 152v; MH 16, 2; KObce 158): 1453 tenże → wyżej: Anna; 1459 tenże z matką Anną wójtową w O. niedzielni posiadacze [części wsi] Dąbrówki [Miejskiej], Uścikowa, Bogdanowa, Stanowa oraz młyna nal. do wójtostwa obornickiego [na rz. Wełnie] zobowiązują się dać w wyznaczonym terminie Andrzejowi Gądeckiemu [z Gądecza w pow. gnieźn.] 160 grz. szer. półgr (PZ 17, 254v); 1460 tenże → Oborniki miasto, p. 5E; 1462 tenże zapisuje [swej drugiej] ż. Annie [Zajączkowskiej, c. Bieniaka m. in. z Rozwarowa, Zajączkowa, → Koźla, → Orla Małego] po 150 grz. posagu i wiana [na wójtostwie obornickim], tj. na 4 ł. i 4 zagr. w Bogdanowie, 4 ł. i 4 zagr. w Nowej Wsi, 4 ł. i 4 zagr. w Uścikowie, 7 zagr. w Starej Wsi, na 1/2 młyna [wójtowskiego] na rz. Wełnie, na 1/2 czynszów z ratusza, na 1/2 jatek w O. nal. do [uposażenia] wójtostwa w O. i na 1/2 czynszu z łaźni (PG 6, 122v); 1462 temuż daje siostra Barbara ż. wspomn. Andrzeja z Gądecza cz. wójtostwa obornickiego, która winna jej przypaść po śmierci matki Anny wójtowej w O. (PG 6, 122); 1467 tenże → Oborniki miasto, p. 5E; 1483 tenże toczy proces z [Andrzejem Skórą z Gaju] tenut. obornickim o pr. patronatu nad kościołem Ś. Ducha pod O. → Oborniki miasto, p. 5E; 1485 uposażenie wójtostwa obornickiego oraz uprawnienia sądowe wójta → Oborniki miasto, p. 4A; 1486 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu: Stan. Turkowskiemu 3 ł. os. i 1 ł. opust. w Uścikowie za 110 zł węg. (PG 10, 54v) oraz Janowi [mąż Kat. Chowanowskiej, → wyżej], Benedyktowi i Grzegorzowi braciom z Jankowic 1 ł. os. i 3 ł. opust. w Słanowie za 20 grz. (PG 10, 59v); 1487 18 I król Kazimierz odnawia temuż Ludgerzowi przywilej na wójtostwo w O. (w miejsce poprzedniego zniszczonego przez ogień) [spłonął może z in. dokumentami miasta → Oborniki miasto, p. 4A: 1485] i stwierdza, że do wójtostwa nal.: po 4 kmieci i 4 zagrodników we wsiach król. Bogdanowo, Nowa Wieś, Uścikowo, Słanowo, Dąbrówka [Miejska] i Chowanowo, cała wieś Chowanówko, młyn wodny na przedm. O. [tj. na przedm. Ś. Krzyża] z 2 kołami na rz. Wełnie, ogrody (horti) położone między [król.] Wielkim Młynem a wspomn. młynem wójtowskim na przedm. O., 1 ogród (hortus) na końcu mostu po prawej stronie rz. Wełny [tj. na przedm. Ś. Krzyża], z ratusza tego miasta wszystkich czynszów szósty grosz lub szósty denar [czynsze pobierane od mieszkańców O. z tytułu posiadania i użytkowania gruntów], po 7 kamieni łoju z 6 jatek rzeźniczych, 2 grz. czynszu z łaźni miejskiej, trzeci denar z opłat targowych w dni jarmarczne, 2 parcele (aree) na rogu przy ul. Sukienniczej [= Tkackiej] (po lewej stronie idąc do zamku), na rzekach Warcie i Wełnie trzeci rybak¹⁰Prawdop. chodzi nie o dochód od rybaków, lecz o pr. utrzymywania rybaków łowiących ryby na użytek wójta. Por. S. Sochaniewicz, op. cit, s. 333; 14 ogrodów (orti) we wsi król. Stara Wieś na przedm.; pr. patronatu kościoła par. Ś. Ducha na przedm. [O.] czyli w Starej Wsi; pr. polowania w lasach starostwa; wolne korzystanie na potrzeby domowe i budowlane z drewna w borach, lasach i gajach nal. do miasta; wójt ma obowiązek pilnowania lasu (Pot. 304, 114 – wpis w transumpcie króla Zygmunta Augusta z 19 II 1551); 1489 tenże uposaża mansjonarzy w kościele par. w O. → Oborniki miasto, p. 5H.

1494-1530 szl. Benedykt (Bieniak, Bieniasz) z Zajączkowa, Zajączkowski, zw. Ludgerz, syn zm. Ludgerza i Anny Zajączkowskiej (PG 59 k. 51, 115; PG 62 k. 12v, 318v; PZ 21, 152; ACC 102, 104v): 1494 tenże zadośćuczynił swej siostrze Annie ż. Szczepana Gołaskiego [z Gołaszyna k. O.] za jej pr. do dóbr po ojcu i matce, które miała [zapisane] na wójtostwie w O. i na Zajączkowie (PG 59, 77v); 1495 przeniesienie czynszu z wójtostwa obomickiego na 1/2 Pacholewa → Oborniki miasto, p. 5H; 1498 tenże → Ordzin; 1501 tenże uposaża mansjonarzy w kościele par. w O. czynszem zapisanym na 4 jatkach rzeźniczych w O. → Oborniki miasto, p. 5H; 1508-63 młyn wójtowski → Oborniki miasto, p. 3D; 1509-27 tenże zapisuje ż. Jadwidze c. Piotra Świątkowskiego: 1509 po 200 grz. posagu i wiana na 1/2 Zajączkowa, na 1/2 wójtostwa w O. i na 1/2 mł. wodnego [wójtowskiego na rz. Wełnie] (PG 14, 158), 1527 po 262 1/2 grz. posagu i wiana na 1/2 Chowanowa i na całym Chowanówku (PG 16, 175); 1509 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Adamowi synowi zm. Wacława Ocieskiego 2 ł. os. w Uścikowie za 20 grz. (PG 14, 156); 1510 opust. parcela w O. zw. wójtowską → Oborniki miasto, p. 2Bg; 1510 na wójtostwie [obornickim] ciążą 3 grz. na uposażenie altarii w O. → Oborniki miasto, p. 5Be; 1510 do sołectwa (wójtostwa) obornickiego nal.: 4 ł. w Uścikowie, 1 ł. w Bogdanowie, 3 ł. w Słanowie, 3 ł. w Dąbrówce [Miejskiej], 4 ł. opust. w Nowej Wsi, które mieszkańcy przedmieścia (suburbani) [zapewne przedm. Ś. Ducha] uprawiają w zamian za czynsz (LBP 77); 1513 temuż król Zygmunt zezwala na wykupienie z rąk Stan. Redeckiego pozostałych części wójtostwa w O., tj. wsi Chowanówko i 4 ł. w Chowanowie (MS 4 nr 10388); 1515 wyrok król. w sporze między tymże Benedyktem wójtem w O. a Jerzym i Maciejem ss. zm. Stan. Redeckiego w sprawie o wykup Chowanówka i [cz.] Chowanowa (MS 4 nr 10615); 1517, 1527 tenże → Oborniki miasto, p. 5F, 5E; 1525 tenże występuje jako stryj Doroty Bagrowskiej → Oborniki miasto, p. 3Aa; 1530 temuż król Zygmunt [St.] zezwala na sprzedaż, zastaw lub zamianę wójtostwa w O. (MS 4 nr 15797); 1535 tenże [bez tytułu wójta w O.] → Oborniki miasto, p. 3Aa; 1538-42 tenże wspomn. jako zm. → niżej: Piotr Opaliński.

1506-13 Stan. Redecki (Radecki) [z Redcza w pow. gnieźn., obecnie Recz, też z → Nienawiszcza]: 1506 tenże zapisuje ż. Bogumile Oporowskiej po 800 zł posagu i wiana na Chowanówku i na cz. Chowanowa (PG 13, 92v); 1508 tenże → wyżej; 1510 tegoż folw. w Dąbrówce [Miejskiej] → Oborniki miasto, p. 5Aa; 1511 król Zygmunt poświadcza, że tenże Stanisław wykupił wójtostwo w O. z rąk tenutariuszy [tj. posiadaczy zastawnych] tego wójtostwa: Sędziwoja Sadowskiego, Sędziwoja Przestanowskiego, Anny Zakrzewskiej oraz Kat. Nowomiejskiej, Agnieszki Mrowińskiej i Małg. Gorczyńskiej [ż. Wojc. Gorczyńskiego z Górek Daronich w pow. kcyn., obecnie Górki Zagajne] (MS 4 nr 1058); 1513 tenże → wyżej: Benedykt; 1515 ss. tegoż zm. Stanisława → wyżej: Benedykt.

1508-11 Anna Zakrzewska, wd. po Dobiesławie Zakrzewskim dz. w Chowanowie: 1508 taż po śmierci swej ciotki Kat. Chowanowskiej [c. Mik. Nowodworskiego wójta w O. 1443-45] sprzedaje Stan. Redeckiemu części zm. Wojc. Chowanowskiego [zapewne Wojc. Wargowskiego pierwszego męża Katarzyny], tj. części Chowanowa i wójtostwa obornickiego za 100 zł (PG 14, 32, dawniej k. 62); 1511 taż → niżej.

1525 król Zygmunt zezwala Tomaszowi Kiszewskiemu na wykup wsi król. → Dąbrówka Miejska z rąk Bogumiły Redeckiej i jej s. Feliksa (MS 4 nr 4620 [konsens nie zrealizowany]).

1538 Piotr Opaliński kaszt. gnieźn. otrzymuje konsens króla Zygmunta [St.] na wykupienie wójtostwa w m. O. z rąk ss. zm. Benedykta Zajączkowskiego i in. [posiadaczy wójtostwa] (MS 4 nr 19470 [konsens nie zrealizowany]); 1542 tenże król zezwala pannie Magdalenie z Opalenicy [c. Mikołaja z Opalenicy, siostra stryjeczna wspomn. wyżej Piotra] na wykupienie wójtostwa w O. z rąk ss. i sukcesorów zm. Bieniaka Zajączkowskiego (MS 4 nr 20867 [konsens nie zrealizowany]).

1538-45 szl. Jan, Jakub duchowny, Ludgerz i Mac. Zajączkowscy zw. Bieniakami, ss. zm. Benedykta, wójtowie oborniccy: 1538-42 ciż → wyżej; 1539 tenże Jan i Jakub → Oborniki miasto, p. 5E; 1539 tenże Jakub z matką Jadwigą → Oborniki miasto, p. 5 Aa; 1543 król Zygmunt [St.] zachowuje tegoż Ludgerza w dożywotnim posiadaniu wójtostwa w O. w przypadku śmierci jego brata Jana (MS 4 nr 21154); 1544 ciż Ludgerz, Jakub i Maciej są właścicielami cz. Chowanowa (PZ 31, 500); 1545 konsens król. dla Jana Grabskiego [tenut. obornickiego] na wykupienie od tychże Jana, Jakuba i Mac. Zajączkowskich wójtostwa w O. (MS 4 nr 22054).

1545-48 Jan Grabski tenut. i wójt w O.: 1545 tenże → wyżej; 1548 tenże uzyskuje konsens król. na zapisanie ż. Dorocie z Łekna oprawy na wójtostwie w O., które wykupił i na którym ma dożywocie (MS 4 nr 23044; G.Star. 54, mylnie: 1547).

[Od tego roku wójtostwo w O. pozostawało w ręku tenutariuszy obornickich: Doroty z Łekna do 1556, Stan. Spławskiego i Mac. Sierosławskiego 1556-71 oraz Janusza¹¹Może chodzi nie o nieznanego Janusza, lecz o Stanisława z Gaju, → Oborniki – starostwo, przyp. 12 [sic, Stanisława?] Skóry Obornickiego z Gaju 1571; → G.Star. 55].

1584 8 III król Stefan Batory zezwala Stan. Bieganowskiemu na wykupienie wójtostwa obornickiego z rąk dotychczasowych właścicieli (LWK 1616-1620 cz. 1 s. 28 przyp. 90; cz. 2 nr 586).

Podwójtostwo:

1398 podwójci zw. landwojtem [czyli wójt sądowy zastępujący wójta dziedz. w pełnieniu funkcji sądowych] pobiera należne wójtowi pieniądze → wyżej; 1510 podwójtostwo → Oborniki miasto, p. 5Bd.