1442 or. Olbarchdorff (AE I 30v), 1448 Olbrachczycze (PG 3, 24), 1528 Olbrachcicze (Reces 19), 1670 Olbersdorff (→ przyp. 1), 1944 Ulbersdorf, 4 km na SE od Wschowy.
1. 1448 n. pow. wsch. (PG 3, 24); [zapewne par. Siedlnica1Bezpośrednie dane o przynależności par. O. mamy dopiero z XVII w. W 1670 wizytatorzy przysłani przez bpa wrocł. przypisywali O. do kościoła w Siedlnicy w diec. wrocł., podówczas filii par. w Kędlewie, niegdyś jednak stanowiącego samodzielną par. (Visitationsberichte der Diözese Breslau, wyd. J. Jungnitz, t. 3, Breslau 1907, s. 114), natomiast w 1673 wizytatorzy z ramienia bpa pozn. uważali opanowane przez innowierców O. za wieś należącą do par. Dębowa Łęka (Now. 2, 440). Wątpliwości te były najpewniej wynikiem rozkładu organizacji par. w tym rejonie w czasach Reformacji: kościoły zarówno w Dębowej Łęce jak i Siedlnicy były przejściowo opanowane przez innowierców (Now. 2, 440-441). Za przypisaniem O. w XV w. do par. Siedlnica przemawia fakt, że właśnie w tym kościele pochowany został Jan z Gołanic i O. (zm. 1448; GUrz. il. 3); prawo kanoniczne wymagało pochówku we własnej parafii (Gołanice miały kościół par.), choć możliwe były od tej reguły odstępstwa (wynikające np. z wykonywania pr. patronatu w innym kościele)].
2. 1528 tzw. polska droga rozgranicza Siedlnicę i O. w Królestwie [Pol.] od wsi Brone [niem. Braunau, obecnie Wronów] i Łęgnowo w Księstwie [Głogowskim] (Reces 19).
3. Własn. szlach. 1442 Henryk z Jędrzychowic sprzedaje z zastrz. pr. wykupu plebanowi, wikariuszom i altarystom we Wschowie 1 1/2 grz. czynszu z O. z przeznaczeniem na anniwersarz (AE I 30v); 1448 [tenże?] Andrzych z Gołanic odstępują swą wieś O. z folw. tamże i folw. w Piotrowicach Stanisławowi, Andrzychowi i Barbarze, dzieciom swej c. Brydy [Britty = Brygidy] i jej męża Winc. Imbira z Objezierza (PG 3, 24).
1443-47 Jan Kotwicz z O., też → Gołanic, star. wsch. (UDR I/1, 176).
1488-1522 Krzysztof Olbrachcicki, syn Szymona Olbrachcickiego: 1488 tenże szwagier (gener) Mac. Trzebawskiego z Niemczyna kupuje od niego z zastrz. pr. wykupu 17 grz. czynszu od sumy głównej 200 grz. na Niemczynie Wielkim w pow. kcyń. (PG 10, 99); 1494 temuż ma Mac. Trzebawski wypłacić 27 grz. 8 gr ostatniej raty z sumy 200 grz. posagu za Zofię ż. Krzysztofa, a siostrę Macieja (KoścG 4, 9v); 1496 tenże kupuje z zastrz. pr. wykupu od Mac. Trzebawskiego wieś Bruszczewo w pow. kośc. za 145 grz. posagu Zofii, rodzonej siostry Macieja (PG 7, 96v); 1496 tenże oprawia ż. Zofii po 200 grz. posagu i wiana na całej cz. Dębowej Łęki i całym inwentarzu w O. i Dębowej Łęce (WsG 1, 4v-5); 1501 tenże kupuje z zastrz. pr. wykupu od Andrzeja Kąkolewskiego 1 ł. w Dębowej Łęce za 10 grz. (WsG 1, 27); 1501 tegoż kwituje Kasper Schenkendorf z wypłaty 50 zł, ostatniej raty posagu Marty, siostry Krzysztofa a ż. Kaspra (WsG 1, 27v); 1502 tegoż kwitują dzieci zm. Kaspra Schenkendorfa z dóbr po zm. matce Marcie, siostrze Krzysztofa (WsG 1, 38); 1502 tenże kwituje Mac. Trzebawskiego z wypłaty 55 grz. 16 gr tytułem posagu Zofii, ż. Krzysztofa (PG 62, 219v); 1503 tenże wypłaca swej siostrze rodzonej, c. zm. Szymona Olbrachcickiego, Krystynie ż. Malchera Kotwicza z Miłogoszczy [na Śląsku] 140 zł posagu (WsG 1, 41); 1510 tenże dz. [i patron kościoła] w Dębowej Łęce (ACC 87, 166v); 1503 tenże posiada dobra w Dębowej Łęce (WsG 1, 41v); 1507-08 tenże toczy proces z Elżbietą wd. po Janie Śmigielskim o Bruszczewo; Krzysztof nabył je z zastrz. pr. wykupu od Mac. Trzebawskiego [1496]; Elżbieta stwierdza, że ma tu oprawę, na co Krzysztof odpiera, że przez 10 lat za życia męża milczała o tym i nie kwestionowała jego posiadania, więc zgodnie ze statutem króla Kazimierza (artykuł zaczynający się od słów: Mulier maritata2Mamy tu rzadki przykład powołania się na Statuty Kazimierzowskie w praktyce sądowej i to nie przez sąd, lecz stronę. Powołany przepis to fragment art. 79 statutu małopolskiego (Statuty Kazimierza Wielkiego, cz. 1, wyd. O. Balzer, Poznań 1947, s. 225)) rzecz uległa przedawnieniu; Elżbieta odpiera, że nie dotyczy jej przedawnienie, bowiem za życia męża nie miała władzy nad swymi dobrami oprawnymi, a gdy ją nabyła, natychmiast zgłosiła swe roszczenia (PG 65, 238; PG 66, 105v-106); 1509 tenże zapisuje swej [drugiej] ż. Annie po 100 grz. posagu i wiana na O. (WsG 1, 68); 1510 tenże z Dębowej Łęki winien jest Małg. Lgińskiej wd. po Andrzeju Osieckim 34 grz. i 30 zł węg. (WsG 1, 73); 1514 tenże wraz z Kasprem i Nankerem Dłuskim, swymi braćmi stryjecznymi dokonują podziału dworu w Siedlnicy (WsG 1, 94); 1517 tenże wicewojewoda we Wschowie (WsG 1, 107); 1522 tenże → niżej; 1523 tenże daje swej ż. Annie dwór i folw. w Dębowej Łęce na sumę 50 zł; jeśli Anna wyjdzie powtórnie za mąż, to dobra te przypadną Szymonowi, Janowi i Abrahamowi Bukowieckim, siostrzeńcom Krzysztofa; będą oni musieli jednak dać Annie 50 zł oraz 15 szt. bydła (WsG 1, 156); 1524 tenże wspomn. jako zm. (WsG 1, 173); 1526 wd. po tymże Anna Bojanowska (WsG 2, 13), 1529 ż. Stan. Radzewskiego [z Mórki] (PG 16, 313v; → niżej: spadkobiercy Krzysztofa).
1493 Barbarze c. zm. Szymona Kotwicza z O., mąż Winc. Moraczewski oprawia po 100 zł posagu i wiana (PG 10, 191); 1522 taż występuje w asystencji stryja Jana Dłuskiego i wuja [recte: brata] Krzysztofa Olbrachcickiego (KoścG 8, 52-54); 1529 taż spadkobierczyni Krzysztofa Olbrachcickiego → niżej.
1500 Stan. Kotwicz Dłuski z braćmi Dawidem i Nankerem posiadają m. in. O. (Cieplucha 145).
1501 Marta siostra Krzysztofa Olbrachcickiego → wyżej.
1517-20 Wojc. Olbrachcicki [zapewne syn Krzysztofa z pierwszego małżeństwa, zm. jeszcze za życia ojca3Krzysztof, po którym dobra przejęły siostry, na pewno w chwili śmierci nie miał potomstwa. Rodzina pierwszej jego żony, Zofii Trzebawskiej, domagała się zwrotu posagu, pozywając spadkobierców Krzysztofa z dóbr po zm. Wojciechu. Zdaje się stąd wynikać, że to Wojciech, a nie Krzysztof, reprezentował ostatnie pokolenie Olbrachcickich]: 1517 tenże asesor sądu star. wsch. (WsG 1, 107); 1520 tenże śwd. z rodu ojcowskiego w wywodzie szlachectwa Jerzego Kotwicza wójta gnieźn. (MS 4 nr 12701); 1531 tenże wspomn. jako zm.: z dóbr po nim dzieci Kat. Trzebawskiej [siostry Zofii, pierwszej ż. Krzysztofa?] pozywają spadkobierców Krzysztofa [→ niżej] o 200 grz. posagu, jaki Zofia Trzebawska wniosła na O. (WsZ 1, 8).
[Spory o spadek po Krzysztofie Olbrachcickim w Siedlnicy, O., Ogrodach i Dębowej Łęce między siostrami Krzysztofa lub ich potomstwem:]
1524 Krystyna siostra Krzysztofa, ż. Melchiora Kotwicza wwiązana w te dobra (WsG 1, 173v); 1526 arbitrzy dzielą te dobra między Krystynę ż. Malchera Kotwicza z Kłody [na Śląsku], Barbarę Moraczewską, Annę Ostrowicką [Oleską4W 1534 Jerzy Oleski dał w działach braciom Janowi i Mikołajowi dobra w Siedlnicy, Ogrodach i Dębowej Łęce (O. nie wymieniono), otrzymując w zamian folw. Ostrowite i kilka wsi w pow. nowskim na Pomorzu (PG 16, 688-689)], Arnesta Strawalda, Kaspra Schenkendorfa oraz Szymona, Jana i Abrahama Bukowieckich; dokonano podziału cz. w Siedlnicy; w O. sprzeciwiła się działom wd. po Krzysztofie, Anna Bojanowska; w Dębowej Łęce sprzeciwili się działom Bukowieccy, którym Krzysztof zapisał całość swych dóbr tutaj; w Ogrodach sprzeciwiała się Barbara Moraczewska, ale odstąpiła od swych pretensji (WsG 2, 13); 1528 Arnest Strawald z siostrami Katarzyną, Brygidą i Anną, Szymon, Jan i Abraham Bukowieccy, Barbara wd. po Mikołaju [recte Winc.] Moraczewskim z dziećmi, Kasper Schenkendorf, Krystyna [ż. Melchiora Kotwicza], Anna ż. Mac. Oleskiego z dziećmi pozywani z dóbr po zm. Wojc. Olbrachcickim przez Stefana, Annę i Zofię, dzieci Kat. Trzebawskiej, ż. Andrzeja Grodzieńskiego o 200 grz., które niegdyś Zofia Trzebawska [siostra Katarzyny?] wniosła Krzysztofowi Olbrachcickiemu; pozwom tym sprzeciwia się Anna wd. po Krzysztofie, jako pani wienna O. i Dębowej Łęki (WsZ 1, 7-8); 1529 Anna Bojanowska wd. po Krzysztofie kwituje Szymona, Abrahama i Jana z Bukowca z 50 zł za dwór i folw. w Dębowej Łęce (WsG 2, 57).
1529 Kasper Dłuski podkom. wsch. kupuje od Szymona Bukowieckiego jego cz. w Dębowej Łęce za 600 kóp; Nanker Dłuski sędzia wsch. [brat stryj. Krzysztofa Olbrachcickiego, → wyżej: Krzysztof, pod 1514] kupuje od Krystyny ż. Malchera Kotwiczą z Kłody jej części w Siedlnicy, O., Ogrodach i Dębowej Łęce oraz cz. Łęgnowskiego Młyna za 200 grz. (WsG 2, 66-67).
1529-30 Arnest Strawald „de Szaszino” z ziemi górowskiej [Góra Śl.] winien jest Annie Bojanowskiej wd. po Krzysztofie Olbrachcickim 100 grz. z tytułu wiana oprawionego na O. [a więc Arnest wykupił tę oprawę]; 1529-30 tenże kupuje części w Siedlnicy, O., Ogrodach i Dębowej Łęce oraz cz. Łęgnowskiego Młyna: 1529-30 od swych sióstr Katarzyny ż. Zygmunta Zidlay, Anny ż. Krzysztofa Rotemberka i Brygidy ż. Olbrychta „de Vitten”, od każdej za 25 grz.; 1530 od Mikołaja, Piotra, Macieja, Anny i Doroty Moraczewskich [dzieci Barbary] za 200 zł, po czym sprzedaje Moraczewskim owe dobra z zastrz. pr. wykupu za 150 zł; 1530 od Jana i Abrahama Bukowieckich za 100 grz.; 1530 od Kacpra Schenkendorfa za 100 zł (WsG 2 k. 65-67v, 74-75v, 80-86).
1530 Nanker Dłuski pozywa Arnesta Strawalda o zabór gwałtem dóbr po zm. Krzysztofie Olbrachcickim; ciż Nanker i Arnest dokonują podziału tych dóbr: Nanker otrzymuje części Dębowej Łęki, O., Ogrodów i Łęgnowskiego Młyna, Arnest otrzymuje cz. Siedlnicy i 300 grz. dopłaty; w sprawie → Łęgnowskiego Młyna zawierają odrębną ugodę (WsG 2 k. 81v-82v, 83-86, 92v-93v).
1540 Anna Morkowska [z Mórkowa], ż. Nankera Dłuskiego daje swym ss. Wojciechowi i Mac. Dłuskim Mórkowo, a otrzymuje od nich Olbrachcice (WsG 3, 7v-9, → Mórkowo).
1531 pobór od 3 ł. po wiard., od 3 prętów po 1 gr (ASK I 3, 185); 1563 pobór od 3 1/4 ł., 6 komor. (ASK I 5, 205v); 1566 pobór z O. wsi Wentury [Venturus = Bonawentura? = Dobrogost?] i Wojc. Dłuskich: od 3 ł. i 3 prętów, od 4 zagr. po 2 gr, od 6 komor. po 4 gr (ASK I 4, 305); 1567 pobór od 3 ł. i 4 prętów, 4 zagr., 4 komor., 1 krawca (ASK I 5, 298); 1579 pobór od 3 ł., 5 zagr. bez roli, 8 komor. z inwentarzem, 2 komor. [bez inwentarza], owczarza mającego w stadzie 76 owiec, od wiatraka (ŹD 99; ASK I 3, 664).
7. Poświadczony pieczęcią z XVIII w. herb wsi O. przedstawia w tarczy półksiężyc zwrócony ramionami ku górze, a nad nim 6 gwiazd (M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, „Ruch Samorządowy” 5, 1931, s. 228).
1 Bezpośrednie dane o przynależności par. O. mamy dopiero z XVII w. W 1670 wizytatorzy przysłani przez bpa wrocł. przypisywali O. do kościoła w Siedlnicy w diec. wrocł., podówczas filii par. w Kędlewie, niegdyś jednak stanowiącego samodzielną par. (Visitationsberichte der Diözese Breslau, wyd. J. Jungnitz, t. 3, Breslau 1907, s. 114), natomiast w 1673 wizytatorzy z ramienia bpa pozn. uważali opanowane przez innowierców O. za wieś należącą do par. Dębowa Łęka (Now. 2, 440). Wątpliwości te były najpewniej wynikiem rozkładu organizacji par. w tym rejonie w czasach Reformacji: kościoły zarówno w Dębowej Łęce jak i Siedlnicy były przejściowo opanowane przez innowierców (Now. 2, 440-441). Za przypisaniem O. w XV w. do par. Siedlnica przemawia fakt, że właśnie w tym kościele pochowany został Jan z Gołanic i O. (zm. 1448; GUrz. il. 3); prawo kanoniczne wymagało pochówku we własnej parafii (Gołanice miały kościół par.), choć możliwe były od tej reguły odstępstwa (wynikające np. z wykonywania pr. patronatu w innym kościele).
2 Mamy tu rzadki przykład powołania się na Statuty Kazimierzowskie w praktyce sądowej i to nie przez sąd, lecz stronę. Powołany przepis to fragment art. 79 statutu małopolskiego (Statuty Kazimierza Wielkiego, cz. 1, wyd. O. Balzer, Poznań 1947, s. 225).
3 Krzysztof, po którym dobra przejęły siostry, na pewno w chwili śmierci nie miał potomstwa. Rodzina pierwszej jego żony, Zofii Trzebawskiej, domagała się zwrotu posagu, pozywając spadkobierców Krzysztofa z dóbr po zm. Wojciechu. Zdaje się stąd wynikać, że to Wojciech, a nie Krzysztof, reprezentował ostatnie pokolenie Olbrachcickich.
4 W 1534 Jerzy Oleski dał w działach braciom Janowi i Mikołajowi dobra w Siedlnicy, Ogrodach i Dębowej Łęce (O. nie wymieniono), otrzymując w zamian folw. Ostrowite i kilka wsi w pow. nowskim na Pomorzu (PG 16, 688-689).